10. Atala. Ondorioak Oinarrizko eskubideen eta askatasunen egoeraEuskadin, admnistrazioaren jardueraren arabera
10. A
tala. Ondorioak Oinarrizko eskubideen eta as
katasunen egoera
Euskadin, a
dmnistrazioaren jardueraren a
rabera
3/1985 Legeak, otsailaren 27koak, A
rartekoaren erakundea sortu eta a
rautzen duenak, 32.2 xedatzen du "Legebiltzarrari a
urkezteko txostenari, Euskal A
utonomia Erkidegoan, eskubideen babesen balorazio bat erantsi behar zaiola".
Arartekoak bere jardueran hartutako ezagueraren bidez egiten du balorazio hori, eta bere jarduteko eremuan barneratzen diren euskal erakunde publikoek (hots, A
utonomia Erkidegoko A
dministrazio Orokorrak, lurralde historikoetako A
dministrazioak eta Toki A
dministrazioak) hiritarren eskubideak zein heinetan errespetatzen dituzten islatzen saiatzen da.
Horrek esan nahi du, ondorio hauetarako, ez direla kontuan hartuko 2010. urtean zehar A
rartekoak bere jardueran jakin barik urratu diren eskubideak, ezta A
rartekoaren lan esparrutik kanpo daudenak ere, Estatuaren A
dministrazioaren ekintzak direlako. Ezta ere, bistakoak diren a
rren, partikularrek edo talde a
ntolatuek urratzen dituzten funtsezko eskubideak.
Atal honetan egiten den balorazioak, hortaz, Euskal A
utonomia Erkidegoko a
dministrazioen jarduerak eta jarduera horietan izan litekeen eskubide-urra tzea izango ditu hizpide.
Atala Konstituzioaren testuaren lehenengo goiburuan bildutako eskubideen a
zterketan oinarrituz egituratzen da, Euskal Herriko A
utonomia Estatutuko 9. a
rtikuluan ezarritakoarekin lotuta, horien defentsa esleitzen baitzaio A
rarteko erakundea a
raupetzen duen Legearen 1.1. a
rtikuluan.
Atal honetan egindako balorazioaz gain, txosten honen I. kapituluko a
lorretako bakoitzean a
dministrazioaren jardueraren esparru desberdinak eta herritarren eskubideekin duten lotura xehatuta a
ztertzen dira.
Txosten honen II. kapituluan ere, lehentasunezko taldeei dagozkien a
lorretan, zenbait balorazio egiten dira talderik a
hulenen eskubideen egoeraz.
Aurkeztutako kexarik gehienak gizarte eskubide deritzanen ondorioz jarri dira, baita Espainiako Konstituzioaren 103.2 a
rtikuluaren urratze posibleen ondorioz ere –artikulu horretan a
dministrazio publikoei eraginkortasunaren printzipioari a
dituz eta legearen eta zuzenbidearen erabat mende, interes orokorrei objektibotasunez zerbitzatuz jokatzea ezartzen zaie−.
Beste kasu batzuetan ere a
dierazi dugu herritarrek a
dministrazio on bat izateko eskubidea dutela, eta, hori, gai publikoetan parte hartzeko oinarrizko eskubidearekin lotuta dagoela; hori guztia a
dministrazio publikoen jardunbidea a
rautzen duen legerian jasota dago. Herritarrek 2010ean a
urkeztu zituzten kexetako as
kok oro har a
dministrazio ona izateko eskubidea izendatu duguna osatzen duten a
lderdien ingurukoak izan dira.
Badira oinarrizko eskubide eta as
katasun publiko deritzen eskubideetakoren bat ustez bete ez dela dioten kexak ere.
Ararteko erakundeak uste du Euskal A
utonomia Erkidegoan eskubideak babesteko egoera baloratzeko funtsezko erreferentea dela Konstituzioaren 10. a
rtikulua.Konstituzioaren 10. a
rtikulua I. tituluaren a
tartea da. Bertan jaso eta a
rautzen da gizon-emakumeen oinarrizko eskubide eta betebeharren sistema. A
rtikulu horrek hauxe dio lehenengo a
talean: "Ordena politikoaren eta gizarte bakearen oinarri dira gizabanakoaren duintasuna, hari datxezkion eskubide bortxaezinak, nortasunaren garapen as
kea, eta legeei eta gainerakoen eskubideei zor zaien begirunea".
Arartekoak egiten dituen ekintza guztiak pertsonen duintasunaren eta balio demokratikoen erabateko babesak bideratzen ditu.
1. Berdintasun printzipioa
Espainiako Konstituzioaren 14. a
rtikulua
"Legearen a
urrean berdinak dira espainiarrak, eta jaio tza, a
rraza, sexua, erlijioa, iri tzia edo beste edozein egoera edo gorabehera per tsonal edo sozialarekin lotutako bereizkeria ezin da nagusi izan".
Espainiako Konstituzioaren 9.2. a
rtikulua
"Botere publikoei baldin tzak bul tza tzea dagozkie as
katasun eta per tsona baten eta denena batera oso tzen dutenena benetako eta eragileak izan daitezen; baita galarazi edo osotasuna zailtzen dituzten oztopoak eragitea hiritargoen parte har tzea erraztea bai politika mailan, bai ekonomia, kultura eta gizarte mailan ere".
Ararteko erakundeak beti uste izan du berdintasunaren eta gizakiaren duintasuna errespetatzearen balioen a
lde egiteko, a
rreta berezia eman behar zaiola eskubideak urratzeko a
rriskurik handiena duten pertsonen egoerari: a
tzerritarrak, a
dinekoak, a
dingabeak, ezgaitasun fisiko edo psikikoren bat duten pertsonak, gaixo kronikoak, gizarte bazterkeriako egoera larrian dauden pertsonak…
Euskal herritar as
kok bete beharreko helburua izaten jarraitzen du egiazko berdintasunak, eta helburu hori lortu nahi bada, kendu egin behar dira pertsona eta talde guztien benetako berdintasun eraginkorra galarazten duten oztopoak.
Kexa as
kok, zuzenean edo zeharka, berdintasun printzipioaren balizko urra tzearekin dute zerikusia.
Erakunde honek bere esku-hartzeetan a
haleginak egin ditu Konstituzioaren testuan mugatutako zioetako edozeinengatik baztertzaileak diren botere publikoen jarduerak gerta ez daitezen.
Zehaztu behar dugu sarritan berdintasun printzipioa urratzea beste eskubideetako edozeinekin lotu behar dela eta, horregatik, kasu horiez egiten den a
zterketan, batzuetan, printzipio hori ere hizpide izaten da.
Emakumeen eta gizonen a
rteko berdintasunari dagokionez, genero a
rrazoiak direla-eta egiten den bereizkeriarik larriena, indarkeria sexistaren fenomeno kezkagarria da eta emakumeen duintasun, as
katasun eta osotasun fisikoaren a
urkako eraso onartezina da.
Genero indarkeriaren biktima diren emakumeen hazkundeak emakumeei a
rreta eskaini eta a
rtatzeko gure sistemaren defizien tzien gaineko hausnarketa eragiten digu. A
lde horretatik, honakoak a
urkitzen ditugu: babeserako a
raudi jakin baten eraginkortasunik eta nahikotasunik eza, oinarrizko zerbitzu sozial batzuen prestakuntza espezializatuaren falta, erakundeen erantzunaren sakabanaketa, prozedura judizialen esparruan gara daitezkeen disfuntzioak, urruntzeko a
ginduen eraginkortasunik eza, ustezko egintza batzuen zurruntasuna eta emakume etorkinei a
rreta berezia eskain tzeko beharra, a
rlo horretan a
hulagoak baitira.
Erakunde honen kezkagai dira prostituzioan lanean diharduten emakumeek bizi duten babesik gabeko a
hultasun egoera, eta bere ustez beharrezkoa da botere publikoek emakume horien bizi-baldintzak hobetzeko balioko duten neurri eta politikak egitea.
Sexuagatiko bereizkeriaren beste a
dierazpen bat emakumeak jai ospakizun jakin batzuetatik kanpo uztea izan daiteke, horretarako ekimen pribatutik a
ntolatutako emanaldiak izateari eta errotutako tradizioak izateari helduz. Ezin da materialki udalerri baten festa nagusia dena pribatuaren zapiarekin estali.
Emakumeek tokian tokiko jai-ekintzetan parte hartzearen ondorioz, euskal herrietan sendo errotutako tradizioen a
dierazgarri baitira horiek denak, gatazka ugari sortu dira. Erakunde honek esku hartu du gatazka horietan, sexuaren ziozko berdintasun-printzipioari jarraiki konpontzeko helburuarekin. Nahiz eta esku-hartze horrek bide eman digun jadanik gure iritzia emateko, eragindako udal batzuei bidalitako ebazpen, gomendio eta a
dierazpenen bitartez, egokitzat jotzen dugu sortutako a
razoari modu bateratuan heltzea eta gure ikuspuntua, bai eta horren ondoriozko gomendioak ere, euskal a
dministrazio publikoei helaraztea. Tokiko botere publikoek, foru a
ldundiek eta a
dministrazio a
utonomikoak, beren eskumenen esparruan, ezin diote bizkar eman gizartean gertatzen a
ri den eta Zuzenbideak sustatu nahi duen a
urrerapen sozial ezin saihestuzkoari, a
ldaketari eta erabateko bilakaerari. Horregatik, beharrezkoa da ez laguntzea herritartasun-kontzeptu herren bat sendo tzen jaiak emakumeentzat eta gizonentzat berdinak ez diren Euskal Herriko tokietan, beren babes esplizitu edo inplizituarekin, a
nbiguotasunarekin edo inhibizioarekin; izan ere, horrek ezin du lekurik eduki gure sistema demokratikoan, eta, zoritxarrez, gure gizartean jarrera a
rbuiagarriak elikatzen dituen oinarri ideologikoa da. A
ldiz, erakunde honentzat bereziki garrantzitsua da erakunde publiko guztiak a
ktiboki eta irmoki inplikatzea, hinki-hankarik gabe eta indeterminaziorik gabe, Euskal Herri osoan emakumeentzako eta gizonentzako berdintasunezko jaiak sustatzeko.
Atzerritarrak eta gutxiengo kulturalak eskubideetan urradura gehien jaso ditzaketen taldeak dira, batik bat egoera a
dministratibo irregularretan dauden kasuetan.
Azterlan zorrotzetan oinarrituta ez dagoen diskurtso sozial bat zabaldu da herritarren a
rtean, a
legia, immigrazioa delinkuentziarekin lotzen da eta zerbitzu publikoak eta prestazioak gehiegikeriaz eta iruzur gisa erabiltzen dutela esan ohi da. Diskurtso hori oso kezkagarria da instituzioek eta Herri A
dministrazioek immigrazioari eta integrazioari buruz prestatzen dituzten politika publikoei eragin a
hal dielako, baita bizikide tzari eta gizarte kohesioari ere.
Azpimarratu beharra dago a
tzerritarren garapena eta integrazioa zailtzen dituen elementu bat diskriminazioaren kontra borrokatzeko baliabide eraginkorrik ez dagoela dela. A
tzerritarrek jasaten dituzten diskriminazio eta behar ez bezalako tratuzko egoerak a
ntzeman eta ziurtatzeko zailtasun ugari daude, eta, ondorioz, zigorrik gabe geratzen dira. Europar Batasunak diskriminazioaren kontrako hainbat instrumentu garatu ditu, diskriminazioa desagerraraztea ezinbestekotzat jo tzen baitu Europaren garapenerako eta oinarrizko eskubideen gutuna benetan bete dadin. Tratu berdintasuna eta diskriminaziorik eza bultzatzeko Kontseiluak diskriminazioaren biktimei laguntzeko zerbitzuen sarea martxan jartzea a
urrerapauso bat da bide horretan.
Atzerritarrek Espainian dauzkaten eskubide eta betebeharrei eta haien gizarteratzeari buruzko legea a
plikatzeko arautegia ez da onartu oraindik, ezta As
ilo eta Babes Subsidiariorako Legea aplikatzekoa ere. EAEn ez da onetsi Immigrazioari buruzko III. Euskal Plana ere. Tresna horiek oso garrantzitsuak dira a
tzerritarrek beren eskubideak erabili a
hal izateari eragiten diotelako.
Bestalde, politika publikoek a
tzerritarren behar eta egoeretara egokitu behar dute eta, besteak beste, honako a
lderdi hauek hartu behar dituzte kontuan: a
dina, generoa eta pertsona horien zaurgarritasun egoera, a
dibidez, a
dingabe edo gazteen kasuan, edo genero-indarkeriaren biktimen kasuan, edo jatorriko herrialdean jazarpena pairatu denean, edo gizakien salerosketaren biktima direnean, etab. Zehapen neurriak a
plikatzen badira, behar bezala egokitu behar da giza eskubideak babestu eta errespetatzeko betebeharrekin eta nazioarteko konpromisoekin.
Nabarmendu behar da zer zailtasun a
urkitu ohi dituzten Europar Batasunetik kanpoko pertsona batzuek egoitza eta lan baimenak eskuratzeko garaian.
Azkenik, a
ditzera eman behar da kexa ba tzuk poliziak a
tzerritarrekin a
urrera eramandako esku-hartzeei buruzkoak direla, esku-hartzeak diren direlako pertsonak a
tzerritarrak izateagatik gertatzen direla baitiote.
Ijito herriko pertsonak oso estigmatizatutako taldea izan da tradizionalki, eta gizarte zerbitzu eta a
ukeretara gutxiago iritsi dira.
Talde hau bazterketa sozialerako a
rrisku handiena duen taldeetariko bat da. Ijitoek, halaber, etxebizitza izateko zailtasunari loturiko a
razoak dituzte, a
uzokideak a
urka a
gertzen direlako edo jabe ba tzuek etxebizitzarik a
lokatu nahi ez dietelako.
Bestalde, jendea jakinaren gainean jarri behar da, eta sentiberatu, ijitoek beren eskubideak berdintasunean erabiltzeko dituzten zailtasunei buruz.
Gizarteari gogorarazi behar zaio ijito herria ez dela, a
re gutxiago neska-mutiko ijitoak, gizabanako jakinek egiten dituzten ekintzen erantzule. Gaitzespen soziala, lan bazterketa, eta eskola eta etxe-bizitzen segregazioa ijitoen bazterketa soziala sortzearen oinarri nagusiak dira.
Bestalde, ezgaitasunen bat duten pertsonek zailtasun larriak izaten dituzte gainerako biztanleekiko benetako berdintasuna lortzeko lanera tzeari nahiz eguneroko bizitzari dagokienez. Izan ere, as
kotan ezinezkoa izaten da garraiobideetara iristea edo hiri- eta a
rkitektura-oztopoak gainditzea.
Legerian a
urrerapauso erraldoiak egin diren a
rren, homofobiak eta heterosexismo baztertzaileak, estigmatizazio eta bereizkeriaz gain, gizarte bazterkeria izugarria ere ekarri dute pertsona homosexual, gay eta lesbianen a
urka, bai eta nortasun transexualekoen eta transgenerokoen a
urka ere.
Transexualei dagokienez, jasotzen duten osasun a
rretarekiko a
razoak a
zaldu dira. Gainera, sexuari dagokion erregistroko a
ipua zuzentzeko ezarritako lege baldintzekiko desadostasuna a
zaldu dute.
Osasun a
rloari eta lege identitateari dagokien gaietatik harago doan transexualei a
rreta integrala eskaintzeko legedia beharrezkoa da, bizi tzaren beste a
lderdi batzuk kontuan hartuko dituena.
Gainera, transexualen eta transgeneroko pertsonen a
urkako bazterketa erauzteko tresnak dituen bazterketaren a
urkako legedia beharrezkoa litzateke.
Bestalde, herri-administrazioei, bikote homosexualei seme-alabak dauzkaten familiak osatzeko eskubidea onartzen duen lege errealitatera erabat, baita a
lderdi formaletan ere, egokitzeko eskatu beharra dago.
Era berean, hezkuntza eta sentsibilizazio esparruan a
dingabeei euren sexu joera eta genero nortasuna as
katasunez eta erabat garatzeko babesa emateko estrategiari heltzea beharrezkoa da.
2.1. Bizitzeko eta osotasun fisiko eta moralerako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 15. a
rtikulua
"Guztiek dute bizi tzeko eta osotasun fisikorako eskubidea, sekula ere torturarik eta zigor edo tratu krudel edo iraingarririk jaso gabe. Indarrik gabe gera tzen da herio tzazigorra, gerra garaian lege penal militarrek erabaki dezaketena a
lde batera u tzita."
Bizitzeko eta osotasun fisikorako eskubidearen babesa A
rarteko erakundearen lehentasunezko a
rduratako bat da.
Erakunde honek beti salatu izan du Euskadin indarkeria zital eta a
nkerraz jardun duten edo oraindik diharduten talde terrorista guztiek eskubide horiek urratzen dituztela.
Tamalez, 2010. urtean ETAk Jean-Serge Nérin gendarmea hil zuen.
Benetako elkartasuna a
dierazi behar zaie haien familiartekoei eta lagunei, eta erabateko gaitzespena halako ekintza terroristei.
Botere publikoek jazarpen indarkeria deitutakoa jasaten duten pertsonei erantzun egokia eman behar diete. Ildo horretan, ezagu tza eta elkartasuneko neurri publikoez gain, beharrezkoa denean, laguntza psikologikoa edo jasaten duten jazarpen egoeraren ondorioz etxebizitzari edo lanari loturik dituzten a
razoetarako laguntza eman behar zaie. A
ipagarria da biktimen a
rtapen eta erreparazio osorako Lege Proposamenak a
tal bat eskaintzen diela mehatxatuei.
Emakumeen kontrako indarkeriak bizitzeko eskubidearen eta osotasun pertsonalerako eskubidearen a
urkako urradura larrienetako bat izaten jarraitzen du eta erakunde bermatzaile hau ezin gera daiteke a
xolagabekerian.
Kezkagarria da 2010. urtean indarkeria matxistak eragindako emakume-heriotza kopurua hazi izana. Genero indarkeria erabat ken tzea pertsona guztien a
rteko egiazko berdintasuna lortzen denean bakarrik posible izango den a
rren, botere publikoek tratu txarrak jasaten dituzten emakumeei erantzun egokia eman behar diete.
2010. urtean zehar emakume bakarra –Cristina Estébanez– hil du bere senar ohiak EAEn, Barakaldon. Matxismo a
dierazpen onartezin horrek, genero indarkeriaren biktima diren emakumeen zoritxarreko heriotzak ez ezik (matxismoaren a
dierazpenik larriena), emakumeenganako indarkeriazko erasoak ere eragin ditu.
Arartekoa kezkatzen duen beste gai bat da polizia instalazioetan ustez emandako tortura eta tratu txarrei loturiko salaketena. 2004ko a
benduaren 21ean a
gertutako a
dierazpenean, A
rartekoak a
rlo horretan modu eraginkorragoan jokatzeko hartu beharreko neurriak a
zaldu zituen. A
rarteko erakundeak esku hartzeko duen bidea poliziaren jarduna etengabe ikuskatzeko lan prebentiboaren a
lorrean kokatzen da. Helburua polizi kidegoek torturarik edo tratu txarrik ez ematea da eta, horrelakorik jazotzen den kasuan, bidegabeko jarduera horiek ezagutu eta zigortzea posible izatea.
Adierazpen horren a
urkezpenetik sei urte igaro ondoren, erakunde honek erabaki du honakoa a
bian jartzea: inkomunikatutako a
txiloketaren eremuko berme sistemari buruzko a
zterlana eta hobekuntzara proposamenak
Tratu txarren prebentzioari dagokionez, a
rreta bereziz diogu a
txiloketa ikus-entzunezko grabazioekin hornitzeko beharra dagoela. Neurri horrek, 1999. urtean erakunde honek lehen a
ldiz proposatuak, prebentziorako nazioarteko erakunde guztien babesa du. Neurria eraginkorra izan dadin, baldin tza batzuk bete behar dira:
– Sistematikoa izan behar da, eta poliziaren egoi tzako eta a
txiloketako toki guztiak harrapatu.
– Irudiak ez ezik, grabazio horiek soinua ere grabatu behar dute.
– A
txiloketa gerta tzen den unetik bertatik, a
genteen eta a
txilotuaren a
rteko elkarrekin tza toki guztia hartu behar du grabazioak, a
txilotua kontra badago salbu bere intimitatea zain tzeko a
rrazoiak direla eta.
– Bai defen tsak, bai giza eskubideen bermerako erakundeek grabazio horiek eskura izan behar dituzte, eta grabazio horiek inolako eran tzukizunik sor litekeen bitarteko epean gorde beharko ditu instan tzia independenteren batek.
Bideograbazio sistemaren ezarpen gradua egiaztatzeko, A
rkaute eta Donostiako a
txilo-etxeetara egindako bisitetan ikusi genuen, Sestaoko Udal Poliziaren dependen tzietan bezala, bideograbazio sistemak dituzte hiru zentrook, baina ez dira erakunde honen iritziz mekanismoak bildu beharko lituzkeen ezaugarri guztiak betetzen.
Ertzaintzak inkomunikazio erregimenean a
txilotutako pertsona batek salatutako tratu txarren kexa batengatik erakunde honek kudeatutako kexa baten karietara, ez A
rartekoak, ez epaitegiek ezin izan zuten grabaziorik eskuratu; grabazioa materiala gordetzeko hiru hilabeteko gutxieneko epea a
maitu bezain laster suntsitu zuten, Herrizaingo Sailak hala xedatuta baitauka instrukzio batean.
Bereziki kezkagarria iruditzen zaigu, material hura gordetzea edo suntsitzea erabakitzerakoan, poliziaren a
rduradunek erabaki tzea irudi horiek ezabatzea, a
ipatutako instrukzioak beste hainbat a
ukera eskaintzen baititu; gutxieneko epea hartzea bitxia da, a
re bitxiagoa A
rartekoaren ikerketaz gain, a
txiloketen prozedura penalak oraindik izapidetzen a
ri zirela kontuan hartuta. Zirkunstantzia horrek berriz esatera garamatza grabatutako materiala gordetzeko bermezko epe bat ezarri beharra dagoela, grabatutako ekintzetatik erator litezkeen erantzukizun a
dministratibo eta penalen preskripzioaren gehienezko muga kontuan hartuta.
Espainiako Konstituzioaren 17. a
rtikulua
"1. Per tsona orok du as
katasunerako eta segurtasunerako eskubidea. Inori ezin zaio as
katasuna kendu, a
rtikulu honetan eta legeak a
urreikusitako kasuetan ezar tzen denari jarraituz ez bada.
2. "Aurreneurrizko a
txilo tzea ezin daiteke egitateak a
rgi tzeko ikerketek zenbat iraun behar eta hori baino luzeagoa izan; betiere, gehienez hirurogeita hamabi ordu igaro ondoren, a
txilotua as
katua izango da, edo, bestela, a
gintari tza judizialaren esku geratuko da".
3. "Atxiloturik dagoen per tsona orori berehala jakinarazi beharko zaio, berak uler tzeko moduan, zer eskubide dituen eta zein diren a
txilotzeko a
rrazoiak, eta ezin behartuko da deklara tzera. Berma tzen da a
txilotuak a
bokatuaren lagun tza izango duela poliziarekiko egitekoetan eta egiteko judizialetan, legeak ezarritako moduan".
4. ‘Habeas corpus’ prozedura a
rautuko du legeak, legez kontra a
txilotutako per tsona guztiak epailearen eskuetan berehala uzteko. Era berean, legeak ezarriko du behin-behineko kar tzelera tzearen gehienezko iraupenaren epea".
Azken urteetan, a
dingabeek eta gazteek poliziaren a
ldetik tratu desegokia jaso izana edo poliziaren dependentzietatik kanpoko egindako ekintzetan Udaltzaingoaren edo Ertzain tzaren a
genteek gehiegizko indarra erabili izana salatu duten hainbat kexa jaso ditugu. Horietako as
ko, berriro ere, etorkinekin lotutakoak izan dira eta poliziaren jarduna a
lderdi horrekin lotu dute. Bilbori dagokionez, a
zken kexa ia-ia guztiak etorkin populazioaren presentzia handia duen San Frantziskoko a
uzoaren inguruan gauzatu diren ekintzekin egon dira loturik.
Talde honetako kexek berriz a
zaleratu dituzte erakunde honek behin eta berriro a
zpimarratu dituen a
razoak, hala nola: ikerketa falta edo behar beste ez ikertu izana, indarraren erabilpenaren kontrola, lehenengo kalifikazio judizialetik faltatzat jotzen diren jokabideen ondoriozko a
txilotzeak, pertsona interesdunek a
genteekiko desobedientziagatiko salaketa baten formulazioa pertsona horiek poliziaren jarduera zalan tzan jarri dietela pentsatzen dutela, a
testatu eta salaketen edukia ez datorrela bat errealitatearekin eta lekukoen presentzia.
Berriro ere a
zaleratu dute horrelako egoerak detektatzeko eta berriz gertatzea ekiditeko eta a
genteak ordenamendu juridikoak a
testatu edo salaketa bat egiteko ematen dien a
halmenaz gehiegi baliatzea prebenitu eta kontrolatzeko eman ditugun gomendioetan a
ipatu ditugun prebentzio eta kontrolerako mekanismoak ez direla betetzen a
ri.
Era berean, atxiloketa ez inkomunikatuekin lotutako kexak a
urkeztu dira. Horiek honako a
lderdi hauei buruzkoak izan dira besteak beste: horien iraupena, batzuetan a
txilotua a
tzerritarra izateagatik, letratuaren laguntza izateko eskubidea eta a
txiloketa jakinarazteko eskubidea urratu izana, eta gorputz-erregistroa egitean guztiz biluztu izana.
Era berean, pertsona a
txilotuei elikagaiak non eman behar zaizkien eta eginbide posibleak non gauzatu behar diren a
rgitzeko irizpide orokorrak ezarri behar ditu, baita otorduen ordutegia eta kopurua ere. Irizpide horiek ez betetzea behar bezala justifikatu behar da.
Atxiloketa-zentroek egoitza espezifikoak eduki behar dituzte adingabeentzat eta a
txiloketaren erregistroko liburu berezia izan behar dute haientzat.
Atxiloketarekin lotutako erregistroek eta gainerako dokumentuek fideltasun eta zehaztasun osoz islatu behar dute jarduera nola gauzatu den. A
rreta handiz bete behar dira, eta horien edukian desadostasunak ez egotea ziurtatu behar da. Eskubideen informazioari buruzko a
ktetan jasota geratu behar da pertsona a
txilotuari leporatzen zaizkion gertakizunak zein diren jakinarazi zaiola.
Atxiloketa inkomunikatuari dagokionez, a
txiloketa mota honi dagokion berme sistemari buruzko a
zterlana min tzagai izanik, proposamen ugari egiten dira, tartean a
txiloketak ikus-entzunezko grabazioekin hornitzekoa.
Horrela, abokatu-laguntzaren a
rloari dagokionez, inkomunikatutako a
txilotuak a
txilotzen duten lehen unetik edukitzea ofizioz izendatutako a
bokatua eskuratzeko a
ukera, eta a
txilotuari galdeketarik ez egitea bere a
bokatua a
urrean ez bada.
Auzitegiko osasun-azterketei dagokienez, a
zpimarratu beharra dago osasun-azterketa tortura eta tratu txarren prebentziorako tresna oso garran tzitsua dela. Ezinbestekoa da, eraginkorra izan dadin, a
gintari judizialen eta a
uzitegiko medikuen a
rteko koordinazioa. Komenigarria litzateke a
ukera ematea a
txilotuak berak izendatutako mediku batek a
ztertzeko, a
uzitegi medikuaren a
zterketa eskuratzeaz gain eta haren a
urrean.
Atxilotuak beste pertsona bati, batik bat bere familiari, a
txilotuta dagoela jakinarazteko eskubidea a
txiloketen oinarrizko bermeetako bat da.
Badira a
txiloketetako bermeak a
reagotzeko garran tzitsuak diren polizia jarduera batzuk ere, a
txilotuarekin praktikatutako diligentzia guztien erregistroa eta a
txiloketan parte hartzen duten a
genteen identifikazioa, besteak beste.
Saihetsi beharra dago a
txilotua burua estalita izatea eta posizio behartuak hartzera derrigor tzea, baita gaueko loa behin eta berriz etetea ere.
Ekintza polizial baten lekuko ziren bi emakume a
txilotzea ustezko desobedientzia delitu larri bat egiteaz a
kusatuta as
ki ebidentzia izan zen ikusteko poliziek –kasu honetan, udaltzainek– ez dituztela irizpide batzuk jarraitzen, prebentzioa indartzeko as
moz, erakunde honek izaera orokorreko gomendio batean a
zaldu zituenak, hain zuzen. Pertsona horien kexa zen a
testatuak ez zuela gertatuaren errealitatea isla tzen, ez zitzaiela a
bokatu-laguntzarik eskaini, eta ezin izan zietela euren familiei jakinarazi a
txilotuta zeudela. Gainera, a
txiloketa burutzeko ekintzek, izatekotan, falta bat eragingo zuketen gehienez ere, baina ez zen gertatutakoa a
rgitzeko barneko ikerketa nahikorik a
bian jarri.
Azkenik, a
zpimarratu beharra dago Ertzaintzaren a
txilo-etxe bitara egindako bisitetan ikusi dugula oraindik ez dituztela a
dingabeen a
txiloketak erregistratzeko liburu espezifikorik erabiltzen oraindik.
2.3. Intimitaterako eskubidea eta norberaren datuak babesteko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 18.1 a
rtikulua
"Ohorerako, norberaren eta familiaren intimitaterako eta nork bere irudia izateko eskubidea bermatzen da."
Espainiako Konstituzioaren 18.4 a
rtikulua
"Legeak informatikaren erabilera mugatuko du herritarren ohorea eta norberaren eta familiaren intimitatea eta beren eskubideez erabat balia tzeko a
ukera berma tzeko."
Osasun a
rloan, informazio eta dokumentazio klinikoaren a
lorreko eskubideak eta betebeharrak kexaren xede dira oraindik ere horiek eskuratzeko eskubidea mugaturik ikusi duten gaixoen partetik. Beharrezkoa da gaixoek euren historia klinikoa eskuratzeko eskubidea erabiltzeko a
ukera izatea, eskubide hori ezartzen duen a
raudia betez, batik bat historia kliniko horietan egiten diren ustezko ohar subjektiboek eragiten dituzten interpretazioei lotuta, hain termino zabalak erabiltzen baitituzte, non, de facto, ezinezkoa egiten duten erabilera legitimoa.
Poliziaren a
rloan, datuen babeserako eskubideari dagokion errespetua indartu beharra dago.
Aipatzekoa da ikasketa zentro baten kanpoko a
ldean poliziak egindako ekintza bat: ikasleetako batzuk grabatu zituzten, baita identifikatu ere. Herrizaingo Sailak baieztatu zuten grabazioak suntsitu egin zituztela, modu irregularrean egin zituztela egiaztatu ondoren.
Urtean zehar behin baino gehiagotan filtratu zaizkie hedabideei espediente judizialetatik a
zaldutako datu eta zirkunstantzia pertsonalak; gure ustez, difusio horrek, batik bat a
dingabeen kasuan, intimitate eskubidea urratzen zuen.
Intimitate eskubidea eta a
dministrazioek erabiltzen dituzten izaera pertsonaleko datuen babesa bermatzeko hiritarren exijentzia gero eta handiagoa da. Konfidentzialtasunarekiko errespetua exijigarria da izaera pertsonaleko datuak dituzten fitxategien kopuru handiaren a
urrean, izan baliabide informatikoen bitartez zein ez, izan kalifikatuak edo ez bereziki babestuak.
2.4. Funtzio publikoan sartzeko berdintasunaren printzipioa
Espainiako Konstituzioaren 23.2 a
rtikulua
"Halaber, fun tzio eta kargu publikoak berdintasunez lortzeko eskubidea dute, legeak ezarritako baldin tzen a
rabera."
Erakunde hau euskal a
dministrazio publikoek berdintasun, merezimendu eta gaitasun printzipioei zor dioten errespetua bermatzen saiatzen da. Horiek, Konstituzioaren a
gindu espresagatik, enplegu publikora iristean a
gertu behar dira.
Euskal herri-administrazioek gero eta gehiago zaindu behar dute hautaketa prozesuen a
ntolaketa, interesdun hautagai guztien berdintasun eta lehiaketa baldintzen bermeak a
halik eta onenak izan daitezen.
Kolektibo jakin batzuen a
ldeko postuen erreserbak edo kupoak ezartzerakoan, beti izan beharra dago beharrezkoa den laguntza juridikoa. Horrela, a
dibidez, Ertzaintzaren eskala basikoko a
gente kategorian sartzeko prozeduran postuak erreserbatzeko neurri bat hartu zen emakumezko hautagaien a
lde. Neurriak Ertzaintzaren baitan gerta litekeen emakume eta gizonen a
rteko egiturazko fenomenoa a
paldu nahi zuen. Horretarako Euskal Funtzio Publikoko 6/1989 Legea, uztailaren 6koa, delakoan a
geri diren a
rauzko a
urreikuspenak betetzea besterik ez zuen, baita Emakume eta Gizonen Berdintasunerako 4/2005 Legeak dioena ere, funtzio publikora sartzeko berdintasun printzipioa errespetatuz, baina hori ez da gertatu ez baitute behar besteko laguntza juridikorik izan.
Aipagarriak dira ere a
zterketaren data edo lekua a
ldatu edo a
tzerako eskaerak, batik bat eskaerok a
ipatutako leku eta datetan lehiaketa-probara a
zaltzeko ezintasun egoeraren batean baitzeuden. Kasu zehatz batean, hautaketa-probara a
urkeztu beharreko hautagaietako bat haurdun zegoen eta a
urreikus zezakeen erditzea a
zterketa egiteko dataren inguruan gertatuko zela. Halako egoeretan, A
dministrazioari eskatu zaio oposaketa-eguna a
lda dezala, deitutako ekitaldira a
zaltzeko ezintasunak kausa justifikatua duelako.
2.5. Babes judizial eraginkorrerako eskubidea. Errugabetasun ustearen printzipioa
Espainiako Konstituzioaren 24. a
rtikulua
"1. Per tsona guztiek dute epaileen eta a
uzitegien babes eraginkorra jaso tzeko eskubidea, beren zilegizko eskubideak eta interesak erabil tzeko, babesik eza sekula ere gertatu barik."
"2. Legeak a
urretik ezarritako ohiko epailea izateko eskubidea dute per tsona guztiek, baita legelariaren babesa eta laguntza izateko, euren kontrako a
kusazioa jakiteko, a
tzerapen bidegaberik gabeko eta berme guztiak dituen prozesu publiko bat izateko, babeserako egokiak diren frogak erabiltzeko, nork bere buruaren kontra ez a
itor tzeko, erruduntasunik ez a
itor tzeko eta errugabetasunpresun tzioa erabil tzeko eskubidea ere.
Senidetasuna edo sekretu profesionala dela a
itor tzeko beharra ez dagoenean erabaki tzeko a
rauak jarriko ditu legeak."
Kexatzeko a
rrazoi nagusiak izan dira prozesu judizialak gehiegi luzatzea, justizia a
dministrazioko langileek emandako tratua, edo funtzionamenduan gertaturiko errakun tzak edo a
rduragabekeriak.
Kasu batzuetan, badira kontuan hartu ez diren ustezko zirkunstantzia pertsonaletako batzuk, batik bat ezarri zaizkien zigor eta neurrien exekuzioaren ondorioak, funtsean: bergizarteratze soziolaboraleko prozesuak, a
tzerritarren a
dingabetasun penala eta a
dimeneko gaixotasun larriak.
Badira ebazpen judizialen exekuzioari dagozkion erreklamazioak ere, seme-alabekin lotutako banaketa edo dibortzio prozeduretan judizialki a
dostutako neurriak ez betetzea edo ondareak eragindako a
razoak planteatzen zituzten erreklamazio-egileek.
Justiziaren zerbitzua hobe tzeko as
moz, a
probetxatu beharra dago, beste gauza batzuen a
rtean, biktimen a
tsegin-maila hobetzeko eskaintzen dituzten bitartekaritza eta erreparazio justiziaren potentzialitateak.
Doako justiziari dagokionez, onura hori gauzatzeko a
rdura duten instantzien eta onura hori eskatzen duen pertsonaren a
rteko komunikazio prozesua hobetu behar da.
Zirkulazioko zehapen a
raubideari dagokionez, babes judizial eragingarrirako eskubideari eragiten dion neurrian, kezkagarria da formula orokorrak edo salaketa orrian a
urretik inprimatutako formulak erabiltzea, defentsarako eskubidearekin horrek duen loturagatik. Jardunbide hori bereziki desegokia da salaketa horietan a
geri diren a
rau-hausteei buruz bestelako frogarik ezin bil daitekeenean, salatzailearen eta salatuaren a
urrez a
urreko bertsioak izan ezik; izan ere, salaturiko egitateei legez eransten zaien egiazkotasun ustea dela medio, froga ukaezin bihurtzen da salaketa hori.
Era berean, a
tzera ere a
zpimarratu behar da ediktu bidezko jakinarazpena a
parteko irtenbidea dela, eta hartaz baliatzeko ezinbestekoa dela a
dministrazioak jakinarazpen pertsonalak bermatzeko bideak a
gortu izana.
Azkenik, babestutako etxebizitzak eskuratzeko prozedurari dagokionez, a
zpimarra tzekoa da BOE eskatzaileei a
zken urteetan eragindako babesgabetasun a
razoak Etxebizitza eta Gizarteko Gaietako Sailak herritarrekiko harremanetan erabiltzen dituen jakinarazpen eta komunikazio moduengatik.
Etxebizitza eta Gizarte Gaietako Sailaren jarduteko modu hori zela-eta, gomendio orokorra egin genuen 2008an; bertan, berretsi genuen Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoari eta A
dministrazio Prozedura Erkidegoari buruzko 30/1992 Legera egokitu behar dela Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroaren ebazpenen izapidetzea eta jakinarazpena.
Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Saila/, a
urreko urteetan erregistroko baja prozeduretan izandako babesgabetasun egoeren salaketak babesteko as
moz, hasi da dokumentazioaren ekarpena eta konpontzea a
dministrazio-errekurtsoen bitartez onartzen, behar bezala jakinarazteko exijentzia ondo bete ez den kasuetan, errekurritutako bajaren eskaera-inskripzioa mantenduz guztietan. Tamalez, modu egokian jakinarazi ez diren erregistro bajak berraztertu ez diren ustezko kasuak a
ntzeman dira.
Espainiako Konstituzioaren 25.2. a
rtikulua
"Askatasuna ken tzen dituzten penak eta segurtasun neurriak berreziketa eta birgizartera tzea lor tzeko izango dira eta ezin izango dira nahitaezko lanak izan. Presondegiko pena duen kondenatuak Kapitulu honetako oinarrizko eskubideak izango ditu, kondenak a
propos ezarritakoak, penaren zen tzuak edota presondegietako legeak muga tzen ez badituzte behin tzat. Edozein modutan, ordaindutako lana izateko eta gizarteseguran tzaren onura guztiak izateko eskubidea izango du, baita kulturaz goza tzeko eta nortasuna guztiz gara tzeko eskubidea ere."
Konstituzio a
ginduak ezartzen duenez, as
katasunaz gabetzeko zigorren helburua berriro gizarteratzea da. Horregatik, presoak errehabilitatzea izan behar du a
halegin guztien helburua. A
dministrazio zentralaren eta a
utonomikoaren a
rteko lankidetza funtsezkotzat jotzen da, indarrean dagoen a
raudiak exekuzio penalari buruz eskaintzen dituen a
ukerak a
halik eta gehien a
probetxatzeko as
moz.
Oso modu positiboan baloratzen dugu Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Sailak a
bian jarri dituen bergizarteratze soziolaboralerako itinerarioak: gizabanakoei bergizarteratzeko prozesua hobetzeko sistema penalak eskura jartzen dizkien tresnak eskaini nahi dizkie edo, edozein kasutan, gutxienez Legearekiko errespetuzkoa den bizitza as
kea izateko a
ukeretan eragin negatiborik izatea saihestu nahi du. A
lde horretatik, a
dministrazioen eta, esperientzia eta kualifikazioa baliatuz, presoak bergizarteratzen lan egiten duten ekimen sozialerako erakundeen sare zabalaren a
rteko komunikazioa hobetu beharra dago.
Premiazkoa da programaren diseinua eta jarraipena indibidualizatua izatea eta ez a
haztea gizarteratze itinerarioa esparru penitentziarioan gertatzen dela. Gainera, a
dministrazioen a
rteko koordinazioaren ideia a
zpimarratu beharra dago, ez soilik A
dministrazio zentralarekin, ezpada euskal a
dministrazioen a
rtean ere.
Bestalde, arreta psikiatriko a
proposa jaso ez izana espetxeen sistemaren hutsune handietako bat da eta hala a
dierazi beharra dago.. Hori a
re larriagoa da as
katasunik gabeko pertsona as
kok izaten dituztelako patologia dualak.
2.7. Hezkuntzarako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 27. a
rtikulua
"1. Per tsona guztiek dute hezkun tzarako eskubidea. Irakaskun tzaren as
katasuna onar tzen da.
2. Gizakiaren nortasuna guztiz gara tzea izango da hezkun tzaren xedea,bizikidetzako prin tzipio demokratikoen eta oinarrizko eskubide eta as
katasunen a
rabera.
3. A
ginte publikoek gurasoen eskubidea berma tzen dute, semealabek euren uste erlijioso eta moralekin bat datorren heziketa jaso dezaten.
4. Oinarrizko hezkun tza derrigorrezkoa eta doakoa da.
5. A
ginte publikoek herritar guztien hezkun tza eskubidea bermatuko dute irakaskun tzaren programazio orokorraren bitartez, interesa duten sektore guztien partehar tzeaz eta ikastegiak sortuz.
6. Ikastegiak sor tzeko as
katasuna onar tzen zaie per tsona fisiko eta juridikoei, printzipio konstituzionalen errespetuaren a
rabera.
7. Irakasleek, gurasoek, eta behar denean ikasleek ere parte hartuko dute A
dministrazioak diru publikoaz finan tzatutako ikastegien kontrol eta kudeaketan, legeak esaten duenaren a
rabera.
8. A
ginte publikoek hezkun tzasistema ikuskatu eta homologatuko dute legeak bete tzen direla berma tzeko.
9. A
ginte publikoek legeak ezar tzen dituen baldin tzak bete tzeko lagun tza emango diete ikastegiei.
10. Uniber tsitateen a
utonomia onar tzen da, legeak ezarritakoaren a
rabera.
Hezkuntzarako eskubidea prestazio eskubide moduan konfiguratzen da eta, horregatik, a
gian egokiago zatekeen hura gizarte eskubideen a
rtean jorratzea. A
itzitik, hura kokatzen den konstituzio testuingurua eta a
ukeratutako metodoa ikusita, a
tal honetan a
ztertuko da.
Garrantzitsua da Hezkuntza a
dministrazioa hezkuntza eragile guztien partaidetza herritarren hezkuntza beharrizan errealen planifikazio demokratiko eta egokia sortzeko prozesuan bermatzeko a
pustua egitea. Horren karietara, erabakigarria da lurraldeetako jarraipen batzordeen zeregina, beraiek egiten baitute a
rauz eskola maparen egoeraren urteko a
zterketa. Planifikazio zeregin hori bereziki beharrezkoa da 0 eta 2 urte bitartean; tarte horretan tokian tokiko entitateek ere garrantzi berezia dute. Gutxieneko hezkuntza eskaintza ziurtatu beharra dago a
din tarte horretarako, beraien familiek hautatutako hezkuntza zentroetan umeok eskolaratze prozesua normaltasunez jarraitzeko a
ukera emanez. Eskolako maparen etengabeko a
zterketa zerbitzu osagarrien egokitzapena bultzatu behar du, baita eskolako garraioa ere.
Gauzak bestela a
zalduta, hezkuntza zerbitzuen a
rteko koordinazio hobea bultzatzera bideratutako praktika onak ezarri behar dira, heziketa beharrizan bereziei erantzun gisa.
Jantoki zerbitzuari dagokionez, menu a
niztasun handiagoa eskaini beharra dago, bereziki, osasun edo erlijio motiboengatik.
Beharrezkoa da ikerketarako beka eta laguntzen izapide prozedurak hobetzea; izan ere, kasuistika horren zabala ikusita, kexetako batzuen edukiak balio lezake, kasu batzuetan, kudeaketa irizpideak zuzentzeko.
3. Herritarren eskubideak eta betebeharrak
3.1. Zerga-sistema bidezkoa. Berdintasun, progresibotasun eta legezkotasun printzipioak
Espainiako Konstituzioaren 31. a
rtikulua
"1. Herritar guztiek lagunduko dute gastu publikoei eusten, nork bere a
halmen ekonomikoarekin bat, zergen sistema bidezko baten bitartez, berdintasun eta progresibotasun prin tzipioetan oinarrituta, eta sistema horrek inola ere ez du edukiko konfiska tzeko gaitasunik.
2. Gastu publikoak baliabide publikoen esleipen zuzena egingo du, eta bere programazioan eta gauza tzean eraginkortasun eta ekonomia prin tzipioei eutsiko die.
3. Prestazio per tsonal edo ondareprestazio publikoak legearekin bat bakarrik ezarri a
hal izango dira."
PFEZ da kexa gehien eragiten dituen zerga. Hiru lurralde historikoetan zerga hori a
rautzen duten foru a
rau berriek garrantzizko berritasunak gehitu dituzte eta, denborak a
urrera egin a
hala, a
rauon a
plikazioak a
razo gutxi sortu ditu.
Planteatzen diren gaiak as
kotarikoak dira eta kasu ugari dituzte oinarri:
- zerga ordain tzeko a
ukeraz balia tzeko a
ldi murri tza.
- etxebizi tza bat, zergapekoaren ohiko etxebizi tza ez denean, eskualda tzean lortutako onurak ondare-irabazi gisa zenba tzea.
- Fran tzian lortutako laneko errendimenduen zerga-ordainketa.
- zergak helburu erlijiosoetara bidera tzearekiko desadostasuna.
- ohiko etxebizi tzan inberti tzearen ondoriozko kenkaria a
plika tzeko baldin tzak.
- konpen tsazio-pen tsioen ordainketaren ondoriozko murrizketarako baldin tzak.
- ezkontideak banan tzen diren kasuetan ondorengoen ondoriozko kenkariaren %50aren a
plikazioa guraso biek familia-zametarako ekarpena egiten dutenean.
Tokiko zergen esparruan, tokiko entitate batzuek urtero eskatzen dute Ondare Higiezinen Zerga sortzapenaren a
urretik egitea familia ugarien kideentzako a
urreikusitako hobarien a
plikazioa.
Aurreko urteetan bezala, Trakzio Mekanikoko Ibilgailuen Zerga ezartzen duen a
raudiak xedatzen duen ezgaitasuna duten pertsonak salbuesteko a
plikazio murriztaileak kexa ugari eragin ditu. Foru A
ldundiek, bestalde, 2011n zerga hori ezarriko duten foru a
rauen salbuespenaren mugak zabaltzea proposatu dute, gurpildun a
ulkien erabiltzaileei ez dakien ezarritako potentzia fiskalaren muga a
plikatu; paradoxikoki, ezgaitasun egoera zuten pertsonek ezin zuten salbuespena lortu, euren ibilgailuek normalean zerga a
rau tzen duten foru a
rauek ezarritakoa baino potentzia fiskal handiagoa zutelako.
Tasei dagokienez, zerbitzuaren prestazio erreal eta eraginkorra kexatzeko gai da oraindik, a
dibidez, zaborraren tasaren kasuan.
Zergen a
rloan, administrazioaren isiltasuna delako figuraren gehiegizko erabilera salatzen duten kexa kopuru handia a
geri da, zergadunen errekurtso eta erreklamazioek eragindako erantzun zehatz eta motibatua ezeztatuz.
Jakina denez, ordainagiri bidezko aldizkako kobrantza-zergetan ez dago jakinarazpen zuzena edo pertsonala egiteko derrigortasun legalik. Dagokion zerga-erregistroan a
ltaren lehen likidazioaren ondoren, gainerako likidazioak era kolektiboan egin daitezke legezko a
bisuen a
rgitalpenaren bitartez. A
urreikuspen horren ondorioz, herritar as
kok, ezjakintasuna dela eta, bide exekutiboen bitartez ordaintzen dute dagokiena. Hori dela eta, zergadunen egutegiko informazio-mezuak bidaltzen dituzten edo ordainagiriak oroitidazki gisa igortzen dituzten tokiko entitate batzuen neurria praktika ontzat jotzen da.
3.2. Jabetza pribaturako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 33. a
rtikulua
"1. Jabe tza pribaturako eta jaraunsle tzarako eskubidea onar tzen da.
2. Eskubide hauen fun tzio sozialak bere edukia mugatuko du, legeekin bat.
3. Inori ezingo zaio ondasun eta eskubiderik kendu baliagarritasun publiko edo gizartearen interesarengatik ez bada, beharrezko kalteordainketaren bitartez eta legeek ezarritakoaren a
rabera.
Jabetza pribaturako eskubidearen edukia, bestalde, eskubide horri Konstituzioan ematen zaion funtzioak mugatzen du. Hori dela-eta, lursail bateko jabeak eraikitzeko jasaten duen muga eta zorua udalaren hirigintzako plangintzarekin bat etorriz erabil tzeko duen betebeharra justifikatu egiten dira gure hiri eta herrien a
rrazoizko garapenaren gizarte interesarekin.
Jabetza eskubideak erabilera, gozamen eta ustiapen a
halmenak barne hartzen ditu, lurrari buruzko legediarekin eta hirigintza a
ntolamenduarekin bat. Hiri lurra eraldatu eta hartan eraikitzeko a
halmena botere publikoen eskumena da, eta ez jabetza eskubidearen berezko a
halmen bat. Horregatik, lur jabeen eskubide eta betebeharrak kasuan kasuko hirigintza legediaren a
rabera gauzatzen dira.
Jabe batzuek zalantzan jar tzen dituzte udalen jarduera legitimoak, lanak egiteko edo erabilera a
ldaketak egiteko baimenak ukatzen dituztenean udal plangintzaren a
urkakoak direlako.
Higiezinen merkatuko egungo krisi egoeran, hirigintzaren a
rloko gatazka maila jaitsi egin da, hirigintza eta eraikuntza zereginen jaitsiera nabarmenaren ondorioz.
Ondare erantzukizunaren irudiak esan nahi du herritarrek ondarean jasandako kalteengatik kalte-ordainak jasotzeko eskubidea dutela horiek zerbitzu publikoen fun tzionamenduaren ondorio izan badira, eta horrek oraindik kexa ugari sorrarazten du.
Eragindako kalteak ordaintzearen izaera objektiboak eragiten du beharrezkoa ez izatea errua edo a
xolagabekeria egotea zerbitzu publikoen jardun edo jardun ezean. Izan ere, nahikoa zen kausalitate erlazioa frogatzea zerbitzu publikoen funtzionamendu normalarekin edo normala ez denarekin eta eragindako lesioarekin.
Administrazio publikoak, orokorrean, ez dira eragindako kalteen erantzukizuna onartzearen a
ldeko izaten, eta, as
kotan, beharrezkoa izaten da erantzuteko betebeharraren izaera objektiboa. As
kotan, herritarren kexak sorrarazteko motiboa hau da: a
rrazoizkoa baino as
koz ere epe luzeagoan, interesdunak ez du kalte-ordainak jasotzeko eran tzunik A
dministrazioaren partetik. Orokorrean, kexak a
urkezten dituzten pertsonek uste dute, beren ondasun eta eskubideetan jasan duten kaltearen a
urrean, eragindako a
dministrazioek ez dietela erantzuten beren kalte-ordain nahiei edota ez dituztela behar bezala a
rrazoitzen a
urkeztutako erreklamazioak.
Ondasun baten titulartasun publiko edo pribatuaren eztabaidan dagoen kasuetan, A
dministrazio publikoak bere prerrogatibak erabiltzen ditu, bereziki, ikerketa eskubidea eta jabetza berreskuratzekoa, jabego publikoari ustez dagozkion ondareen defentsarako. Tresna pribilegiatu horiek ondare publikoaren defentsa justifikatzen badira ere, ez dira ondare publikoari dagozkion edo egokitu zaizkion behar bezala egiaztatu gabeko ondasun bat eskuratzeko bide laster bihurtu.
4. Gizarte eskubideak (gizarte eta ekonomi politikaren printzipio gidariak)
Espainiako Konstituzioaren 39.1. eta 4. a
rtikuluak
"1. A
ginte publikoek familiaren babes sozial, ekonomiko eta juridikoa bermatuko dute."
"4. Umeek nazioarteko euren eskubideak zain tzeko hi tzarmenetan ezarritako babesa izango dute."
Familia gizabanako gehienen oinarrizko erreferentzia da eta a
dingabeen, a
dinekoen eta beharrizan bereziak, dependentzia edo gaixotasunen bat dituzten gizabanakoentzako berebiziko zeregina du. Familia tradizionalaren bilakaerak a
rreta berezia eskatzen du, eredu hauen guztien berdintasuna sustatzeko ere: familia guraso bakarrak, sexu bereko gurasoak dituzten familiak, bananduak edo berriz elkartuak.
Bestalde, beharrezkoa da familia ugarienganako a
rreta bultzatzea, botere publikoen laguntza handiagoa behar baitezakete euren beharrizanak as
etzeko. A
lde horretatik, guraso bakarreko familien babes berezia beharrezkotzat jo tzen dugu eta, gure ustez, familia hauek, bi seme-alaba dituztenean, familia ugarien mailarekin parekatu beharko genituzke, Estatuko legeetan jadanik gertatzen den bezala.
Era berean, beharrezkoa da indar handiagoz bultzatzea familia ugarientzako diru-laguntzak, ez soilik laguntza zuzenekin, baita neurri fiskalekin ere.
Gainera, gainditzeke daude guraso bakarreko eta bikote homosexualez osatutako familiekiko dauden oztopo a
dministratibo formal guztiak; gehienek idazki eta dokumentuen informazioarekin zerikusia dute, ez baitira errealitate sozial eta juridiko berrira egokitu.
Guraso bakarreko familien egoera berezia familientzat sortzen diren onura ekonomikoak ematerakoan kontuan izan beharra dago, udal kiroldegietarako sarbideari dagokionez edo bestelako edozein hobari edo lagun tza fiskali dagokionez.
Beharrezkoa da lana eta familia bizitzan uztartzeko neurrientzako laguntzak a
bian jartzea, egungo a
raudiarekin une honetan estaldurarik ez duten langile a
utonomoentzat.
Beharrezkoa da herri a
dministrazioetako pertsonalaren lan baldintzen neurri a
rau-emaileek lanaldia malgutzeko edo berrantolatzeko neurriak barne har tzea, lanaren eta familiaren uztarketa laguntzeko sortu baitira, egungo a
raudiak eragiten dituen interpretazio zalantzak a
rgitzeko as
moz.
Arartekoaren erakundeak bikote bananduen kasuan guraso bien a
rteko erantzukizun konpartituaren a
lde egin du. Hori dela eta, herri-botereei eskatu diegu, zeinek bere eskumenen neurrian, behar diren lege a
ldaketak premiatu ditzatela, banantze eta dibortzio kasuetan, a
ukerarik desiragarriena seme-alaba komunen zaintza guraso bien a
rdura izatea izan dadin, gurasoen erantzukizun partekatuko a
raubidean, lehentasunez a
dingabeen interesa babestuz betiere.
Gauzak bestela esanda, a
dingabeen egoerari a
rreta eskaini nahi diogu, genero indarkeria dagoen familien kasuan.
Familiaren babesik gabeko haur eta nerabeei dagokienez, beharrezkoa da, udal zerbitzuen partetik batik bat, familiei laguntzeko eta esku hartzeko a
pustu sendoagoa egitea. Harrera familien kasuan, kalitatezko laguntza jarraitua behar da, bai a
dingabearen kasuan, bai harrera familiarenean. Harrera egoitzetan dauden ume eta nerabeen kasuan, familiaren esku hartzea indartu beharra dago.
Babesik gabeko a
dingabeen kasuan, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren egoera a
zpimarratu beharra dago. Gehien errepikatzen den a
razoa, kasu hauetan, lurralde historiko bakoitzean indarrean dauden irizpide eta harrera-protokoloen ezberdintasunean datza, bereziki a
dinari dagokionez, eta horrek ondorioak ditu umea edo nerabea babeserako sisteman sartzeko a
la ez onartzeko. Gai tzestekoa da foru a
ldundiek ez dutela betetzen bizilekua izateko baimena emateko beharra. Gainera, onartezina da baliabide sozialik gabeko a
dingabe a
tzerritarren existentzia a
dinez gorakoentzat, neurri horietarako inolako babes legalik izan gabe.
Adingabe a
rau-hausleei dagokienez, familiako eta bikotekidearen a
urkako indarkeria delituen etengabeko hazkundea eta babeserako sistemetatik datozen a
dingabeen proportzio a
ltua oso larria da oraindik ere. A
dingabe a
rau-hausleei zuzendutako hezkuntza zentroen sarearen egiturak berdin segitzen du.
Aipatzekoa da babeserako eta erreformarako sistemen a
rteko erlazioa, a
zken urteetan sendotu egin baita, bereziki internamendu neurrien kasuan. Egoera garran tzizkoa da laguntzarik gabeko a
tzerriko a
dingabeen kasuan. Internamendu neurrien erdia islatzen badute ere, izan behin-behinekoak zein behin betikoak, 2010. urtean jaitsi egin da gazteentzako justizia zentro batean a
rtatutako a
tzerriko a
dingabeen ehunekoa. Bi sistemez gehien baliatzen diren kolektiboak hauek dira:
– Lagundu gabeko a
dingabe a
tzerritarrak (gehienak Marokokoak).
– Familia erreferentzia eskaseko eta berdinen taldearekiko mendekotasun handiko Latinoamerikan eta Errumanian jaiotako a
dingabeak.
– Familiaren barruan edo bikotekideei eraso egiten dieten a
dingabeak, eta a
dingabea ingurunetik bereizi beharra dago.
– Emantzipaziorako a
ukera errealik ez duten 18 urtetik gorakoak.
– Babes zentroan bizi diren a
dingabeak. Igoera handia gertatu da nesken kopuruan.
Hezkuntzapremia bereziak edo berariazkoak dituzten talde batzuk eskolatzeari buruz, izendatzaile komuna berriro ere familiekiko lankidetzaren hobekuntzan datza.
Kolektibo eta gizabanako gutxietsienen kasuan, eskoletako ghettoak eta segregrazioa saihestu behar dira.
Beharrezkoa da ezgaitasunak dituzten ikasleen heziketa beharrizanei erantzun egoki bat ematea; populazio etorkinetik datozen ikasleak, herri ijitoaren ume eta nerabeak eta gizarteak gutxietsitako populaziotik datozenak.
Ume eta nerabeen a
dimenaren osasun-arreta adingabeen osasunerako eskubidearen a
rretarako beharrizan premiazkoenetariko bat da. Dudarik gabe, a
dimenean osasun a
razoak dituzten a
dingabeen kolektiboa gizartean une honetan hasten a
ri den taldeetako bat da. Ezinbestekoa da a
dministrazioen a
rteko koordinazioan sakon tzea kolektibo honen beharrizanei erantzuteko.
Beste a
lde batetik, beti eragin izan dute kezka berdinen a
rteko eskola jazarpenaren kasuek. Tratamendu iraunkorra behar duen fenomenoa da, hain larria izanik, eta familiek, bizikidetza planek eta hezkuntza zentroek a
rtikulatutako gainerako tresnek zeregin garrantzitsua dute kasu honetan. Kasu batzuetan teknologia berriak jazarpenerako bide gisa erabiltzen dira; horri "ziberbullying" deritzo.
Datu positibo gisa a
ipa liteke a
zken urteetan behera egin duela Hezkuntza Ikuskari tzaren a
urrean salatutako eskolako jazarpen kasuen kopuruak. Oraindik nagusi dira mutilek burututako jazarpen kasuak, bereziki Lehen Hezkuntzako a
zken zikloan eta Bigarren Zikloko lehen bi ikasturteetan.
Kezkagarria da hainbat erakunde sozialen txosten eta a
zterlanek a
zaldutako umeen pobrezia egoeraren hazkundea.
Azkenik, a
zpimarratzeko modukoak dira sexu orientazio edo genero-identitate ezberdinak dituzten nerabeen integraziorako zailtasunak eta bazterketa egoerak.
4.2. Osasunerako eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 43. a
rtikulua
"1. Osasuna babestua izateko eskubidea onar tzen da.
2. A
ginte publikoen eskuetan dago osasun publikoa a
ntolatu eta babestea, neurri prebentibo eta prestazio eta zerbi tzu beharrezkoen bitartez. Legeak ezarriko ditu guztion eskubide eta betebeharrak, honi dagokionez.
3. A
ginte publikoek osasunhezkun tza, hezkun tza fisikoa eta kirola bultzatuko dituzte. A
isiaren erabilpen egokia ere erraztuko dute."
Krisi ekonomikoa dela eta, egungo osasun zerbitzuaren mailari eusteko beharrezkoa da baliabideak optimizatzea, baina herritarren osasun eta gizarte beharrizanei erantzuteari utzi gabe.
Gaixoen kezkagaiak ez dira soilik osasun as
istentziaren ingurukoak: itxaron-zerrendak bezalako a
lderdi instrumentalak, zerbitzuen kartera edo prestazioak lortzeko prozedurak, bestea beste.
Gaixo as
kok kexa bera a
zaldu dute: ebakuntza kirurgiko bat izateko itxaronaldia hainbeste luza tzen da non ebakuntzaren a
urreko probak iraungi egiten diren, eta a
nalisiok berriz egin beharra gertatzen da.
Berriro ere a
zaldu dira euren historia klinikoa eskuratzeko a
razoak izan dituzten gaixoen kexak.
Osakidetzara profesional berriak sartu izanak txartelak berrantolatzea eragin du eta, ondorioz, medikuak a
ldatzea ezinbestekoa izan da, erabiltzaile as
kok a
urreko medikuarekin jarraitzeko as
moa izan dutelako.
Era berean, kexa batzuetan a
zaldu da zenbait espezialisten falta nabarmena, a
dibidez, pediatrena.
Itxaron-zerrendekin lotuta jasotako kexek zerikusia izan dute tratamenduekin, bereziki hauekin: ernalezintasuna, ebakuntza kirurgikoak, espezialistei egindako kontsultak eta probak egitea.
Amiantoarekin erlazionatutako gaixotasunak dituzten gizabanakoen a
razoen a
urrean, A
dministrazioari informazioa eskatu zaio a
miantoaren eraginetik eratorritako gaixotasun profesionalen inguruko ekintzen a
urreikuspenen inguruan.
Gaixotasun kronikoak dituzten gizabanakoei dagokienez, Eusko Jaurlaritzaren Osasun eta Kontsumo Sailak egindako "Kronikotasunaren erronkari a
urre egiteko Estrategia Euskadin" dokumentuak, besteak beste, gaixo hauek pairatzen diten ezgaitasuna, beste gaixotasun batzuen a
rtean, kontuan har tzeko beharra a
zpimarratzen du, baita integratutako plan farmakoterapeutikoen beharra eta gaixorik dauden gizabanakoen partaidetza handiagoa ere. Gainera, sistema soilik hobetu liteke kontuan hartzen baldin bada lehen mailako a
rreta, ospitaleak eta zerbitzu sozialak interdependenteak direla.
Zenbait gaixo kronikok, lehen eta bigarren mailako linfedemak dituzten gizabanakoek, a
genesiaren gaixotasuna duten a
dingabeek, garunean kalteak jasandako gizabanakoek edo bestelako gaixotasun neurologikoak dituztenek ekintza protokolo oso konplexuak eskatzen dituzte.
Azkenik, buruko eritasunak dituzten gizabanakoei dagokienez, gai bereziki delikatuak dira borondatezkoak ez diren sarrera eta tratamenduak, beste metodo koertzitiboen enpleguak edo esku hartze esanguratsuak ez diren tratamenduak.
4.3. Ingurumen egokia izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 45. a
rtikulua
"1. Herritar guztiek dute per tsonaren garapenerako ingurumen egokia izateko eskubidea,baita hura zain tzeko betebeharra ere.
2. A
ginte publikoek baliabide naturalen zen tzuzko erabilpena zainduko dute bizimodua babestu eta hobe tzeko eta ingurumena konpontzeko, guztien elkartasun ezinbestekoan oinarriturik.
3. A
urreko a
talean ezarritakoa urra tzen dutenen tzako, zigor penalak ezarriko dira legeak esaten duenaren a
rabera, edo behar denean zigor a
dministratiboak ere bai, eta eragindako kaltea ordaindu beharko dute.
Ingurumenaren a
rloan jasotako kexa gehienak udal baimenen a
raubidearen pean dauden jarduera sailkatuen zarata, usain eta keen ondorioz herritarrek jasaten dituzten eragozpenen ingurukoak dira.
Kutsadura a
kustikoari dagokionez, kexa ohikoenak ostalaritzako establezimenduek –taberna, pub, jatetxe, txoko edo sozietate gastronomikoak– sorrarazten dituzten zaratek eragindako a
razoen salaketak dira, establezimendu horiek ez dituztelako isolamendu a
kustikorako neurriak egokitasunez betetzen, edo musika ekipoen gehiegikeriazko erabilerarengatik.
Asko izan dira gure udalerrietako a
isialdirako inguruneetan ezarritako bokatategi eta okindegien a
urkako kexak, edo gazte taldeek biltzeko erabiltzen dituzten saltoki edo lonja komertzialen erabilerak eragindako zaratak salatzekoak.
Kasu as
kotan ikus daiteke, horrelako jarduerek eragindako eragozpenak a
rintzeko neurriak hartzerakoan, udalen partetik utzikeria edo gehiegizko pasibotasuna dagoela, eta hori kasuan kasuko jarduera- eta irekiera-lizentziak baimentzen dituen a
dministrazioa izanda ere.
Aipagarriak dira ere A
dministrazioaren obra edo a
zpiegiturek eragindako zaratengatik erreklamatzeko egindako kexak.
Fenomeno berezia da partikularrek eragindako a
razo eta eragozpenen hazkundea. Udalek, ordenantzen bidez, muga onargarriak gainditzen dituzten a
uzokideek eragindako zaratak zehapen gisa tipifikatu ditzakete.
Zoruaren kutsadurari eta kutsadura hidrikoari dagokienez, uren eta itsas bazterren kalitateari eragiten dioten isurketekin zerikusia duten kexak kontuan hartu behar dira, bai esparru publiko hidraulikoan, bai itsas-lehortarrean, eta zoruaren kutsadura biologiko eta kimikoetan oinarritutako ingurumenaren a
urkako eraginak salatzen dituztenak ere. Zehazki, Barakaldoko ingurunean kutsatutako zoruaren egoeraren gaineko bi kexa jaso ditugu.
Kutsadura elektromagnetikoak herritarrak kezkatzen ditu, energia elektrikoa zabaltzeko sareen, wifi bidez Internetera konektatzeko sistemen, telefonia mugikorraren eta telebistaren instalazio eta a
ntenek eragiten dituzten uhinen emisioa dela eta.
Nahiz eta ezin den eremu elektromagnetikoek eragindako a
rriskua zehaztu ikuspegi guztiz zientifiko batetik, ezta osasunarekiko eragina ere, a
rauek eta ordenantzek babeserako neurri gehigarriak exijitzen a
ri dira. Gainera, A
dministrazioak esku hartu beharko du instalazioen legezkotasuna kontrolatzeko, a
rau-emaileak diren indarrean dauden a
raudia eta udal ordenantzak kontuan hartuta.
Bestalde, informazioa lortzeko eskubidearen eta gardentasunaren gaineko izaera orokorreko gomendio bat planteatu da, ingurumenari dagokionez oso garrantzitsua baita eta herri-administrazioen esku dago.
Ingurumen-informazioa eskuratzeko a
razoen inguruko kexei dagokienez, berriro ere nabarmendu behar dugu a
dministrazioek bereziki a
rduratsuak izan behar dutela eskuratutako informazioa emateko, eta, hala badagokio, a
dministrazio-bulegoetan dagoen informazioa zabaltzeko.
Bestalde, oraindik a
lternatiba guztiak irekita daudelarik ingurumen-gaietan parte hartzea funtsezko elementua da erabaki on bat hartuko dela bermatzeko.
4.4. Etxebizitza duina izateko eskubidea
Espainiako Konstituzioaren 47. a
rtikulua
"Espainiar guztiek dute etxebizi tza duin eta egokia izateko eskubidea.
Aginte publikoek beharrezko baldin tzak sustatu eta behar diren a
rauak ezarriko dituzte eskubide hori gauzatzeko, lurraren erabilpena interes orokorrarekin bat a
rautuz, espekulazioa galarazteko.
Gizarteak erakunde publikoen hirigin tzajarduerak sortutako gainbalioetan parte hartuko du."
Euskal herritarren parte esanguratsu baten a
razoetako bat etxebizitza duina eskuratu a
hal izateko zailtasun objektiboa izatea da. Botere publikoak etxebizitza babestuen sorrera bultzatzen a
ritu dira, merkatu librean etxebizitza erostea ezinezko dutenei etxebizitza eskuratzea posible egiteko beste neurri batzuekin batera. Neurriak bereziki zuzendu zaizkie etxebizitza-premia larria duten sektore horiei.
Etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidea nabarmenki mugaturik geratu da a
zkenaldian, krisi ekonomikoko egoera dela eta. Horrek, pertsona eta talde a
hulenen diru-sarrerak murriztea dakarrenez, a
reagotu egin ditu herritar as
kok dituzten zailtasunak a
lokairuko gastuen edo etxebizitzen gaineko hipoteka kuoten ordainketari a
urre egin a
hal izateko.
Euskal herri-administrazioek "krisiaren a
urka hartutako neurriak" nahikoak ez direla ikusi da, horien bitartez dagoen babes publikoko etxebizitza eskaerari erantzun nahi bazaio eta egungo testuinguru ekonomikoan bizitasun handiagoz a
zaltzen a
ri den etxebizitza beharreko egoera bereziei a
urre egin nahi bazaie.
Adierazi berri den horrek inoiz baino beharrezkoagoa egiten du a
lokairu babestuari zuzendutako baliabide publikoen hazkundea, eta baita a
lokairu a
rrazoizkoagoak eta a
lokatutako etxebizitzaz gozatzerakoan egonkortasuna bermatuko dutenak izatea ere.
Euskal A
utonomia Erkidegoko A
dministrazioak, foru eta tokiko a
dministrazioekin batera, eta euskal familia eta herritar ugarik bizi dituzten zailtasun ekonomikoak ezagututa, gizarte politikak eta etxebizitza publikokoak koordinatu behar ditu, krisia etxebizitza duinaz eta egokiaz gozatzeko eskubidean eragiten a
ri den eragin negatiboak a
rintzeko eta gizarte bazterkeriako egoerak saihesteko.
Ondorioz, a
dituen iritzia gure eginez, egungo krisia a
ukera bat bezala hartu behar da euskal herri-administrazioek etxebizitza programak eta politikak berritzeko duten moduaz hausnartu eta horiek a
ztertzeko, horren bitartez herritar guztiei etxebizitza duina eta egokia bermatu a
hal izateko.
Etxebizitza Eskatzaileen Erregistroaren kudeaketak legezko prozedura bermeak sartu behar ditu, herritarren eskaeren baja eta a
ldarazpen ebazpenak ez egiteko etxebizitza babestuaren eskatzaileei babesgabetasuna eragiteko moduan.
Bestalde, gabeziak edo hutsak konpontzea etxebizitza duin eta egokiaz gozatzeko eskubideari estuki lotuta dagoen betebehar bezala hartu behar da, eta a
dministrazioek a
rreta bereziarekin eskatu behar diete hori enpresa eraikitzaileei.
Alokairuaren merkatuan izaten den esku-hartze publikoak, a
lokairu babestuen edo berariazko programa publikoen bitartez, sustatu egin behar du a
lokairuan parte hartzen duen a
lderdi bakoitzak bere eskubide eta betebeharrak ezagutzen dituela, eta herri-administrazioei egoki dakizkiekeen bitartekaritza edo a
holkularitza lanak hobetzen direla zaindu.
4.5. Ezgaitasun fisikoa, sentimenezkoa edo psikikoa dutenen ¬eskubideak
Espainiako Konstituzioaren 49. a
rtikulua
"Aginte publikoek minusbaliatu fisiko, sentimenezko eta psikikoen tzako preben tzio, tratamendu, birgai tze eta gizartera tze politika egingo dute. Behar duten zainketa espezializatua eskainiko die, eta lagun tza berezia emango die, izenburu honetan hiritar guztien tzat ezarri diren eskubideak erabili a
hal izan di tzaten.
Ezgaitasunen bat duten pertsonek eguneroko bizitzan zailtasun handiak izaten jarraitzen dute hori berdintasunezko baldin tzetan garatu a
hal izateko, a
razoak baitituzte hirian ibiltzeko, erabilera publikoko eraikinetara sartzeko, garraioa erabiltzeko edo lanpostua eskuratzeko.
Botere publikoek beren kasa bizi a
hal izatea bermatu behar die ezgaitasunen bat duten pertsonei, oinarrizko premiak betetzeko nahikoak diren laguntzekin.
Espainiako Estatuan ezgaitasuna tratatzeko moduan a
ldaketa handia ekarri du Ezgaitasuna duten Pertsonen Eskubideen Konbentzioa 2008ko maiatzaren 3an indarrean sartu izanak. Ezgaitasunak tratatzerakoan, hitzarmenak errehabilitazio eredua gainditu, eta gizarteari eta dibertsitateari loturiko eredu bat ezartzen du.
Ingurune fisikoaren edo hirigunearen eta eraikinen irisgarritasuna dela eta, oraindik ere ezgaitasunen bat duten pertsonek erreklamazioak jartzen dituzte erakunde honetan. Urtero a
ri gara erreklamatzen a
dministrazio publikoei, eta bereziki udalei, a
nalisi sakon bat egin dezatela irtenbide teknikoak instalatzeko hautabideen inguruan, hiriguneen irisgarritasun-arazoak konpontzeko. Horri dagokionez, herritar guztiek berdintasun egoeran erabil ditzaketen instalazioei lehentasuna ematea hobesten dugu; horrela a
ukera berdintasunaren eta bereizkeriaren a
urkako printzipioa gauzatuko dira, ezgaitasunak dituzten pertsonen kasuan. Horregatik, gure iritziz, a
raudian ezarritakoa betetzeko, lehentasuna eman behar zaio egokituriko igogailuen instalazioari, eta bigarren mailan utzi behar da a
rrapala nahiz eskailera mekanikoen edo tapiz gurpildunen soluzioa.
Asko a
urreratu bada ere, garraio publikoaren irisgarritasun unibertsala da ezgaitasunen bat duten pertsonen a
ldarrikapen nagusietako bat, eta erronka handi bat, Euskal A
utonomia Erkidegoan garraio publikoko zerbitzuak kudeatzen dituzten enpresetako eragileek a
urre egin beharrekoa. Hori guztia egiaztatu a
hal izan dugu erakunde honek EAEko garraio publikoaren sistemaren irisgarritasunari buruz egin duen txosten-diagnostikoan.
Baldintza berberetan emango den hezkuntza eta prestakuntza da sistemaren beste oinarrizko zutabeetako bat ezgaitasunen bat duten pertsonak erabat eta a
ktiboki gizartera daitezen. Nolanahi ere, hezkuntza-errealitateak as
ko falta du helburu hori lortzeko; hala egiaztatu dugu, esate baterako, lanbide-heziketako prestakuntza-zikloetako irakaskuntzetan zeinu-mintzairako interpreterik ez dagoela-eta gorrek a
urkeztutako erreklamazioetan.
Zergei buruzko a
raudiak zerga-onurak ezartzen ditu (salbuespenak, hobariak, murrizketak...). Horien bidez, batetik konpentsatu egin nahi dira ezgaituren bat duten familiak, gastu handiagoa egin behar izaten baitute, eta, bestetik, familia horiei eragiten dien a
halmen ekonomiko txikiagoari erantzun as
mo zaio. A
labaina, gaur-gaurkoz dauden onuren a
plikazioa kasu as
kotan interpretazio formalisten baitan dago. Horri dagokionez, uste dugu une oro interpretazio finalistak a
ldeztu behar direla, ezgaitasuna duten pertsonei onura horietaz baliatzeko modua emateko, baldin eta horretarako oinarrizko betekizunak betetzen badituzte.
Azkenik, a
dierazi nahi dugu oraindik ere Euskal A
utonomia Erkidegoan ezartzeko daudela komunikazioaren irisgarritasuna bermatuko duten neurri teknikoak. Horrela, garraio publikorako irisgarritasunari dagokionez, komunikatzeko zailtasunak dituzten gizabanakoen irisgarritasuna bermatzeko neurrien erabateko gabezia nabarmena da. Era berean, egiaztatu dugu eraikin publikoetako a
rreta-guneak kokatzen diren lekuetan informazioa eta komunikazioa erraztuko duten baliabide teknikoen hutsa, hezkuntza, osasun eta baliabide sozialen irisgarritasunari dagokionez. Horregatik, uste dugu erabakigarria dela botere publikoen jarduketen bidez irisgarritasun-baldintzak ezartzea komunikazioan, ikusmen- eta entzumen-urritasuna dutenen bereizkeriarik ez jasateko eskubidea bene-benetakoa izango dela ziurtatzeko eta pertsona horiek gainerakoek dituzten a
ukera berberez gozatu a
hal izateko.
Espainiako Konstituzioaren 50. a
rtikulua
"Aginte publikoek, pen tsio egoki eta a
ldizka eguneratuen bitartez, a
dineko per tsonen nahikotasun ekonomikoa bermatuko dute.
Eta familiaren betebeharrak a
lde batera utzita, euren ongizatea sustatuko dute gizarte zerbi tzu sistema baten bitartez, osasun, etxebizi tza, kultura eta a
isialdiko a
razo espezifikoak konpontzeko."
Adineko pertsonen kolektiboa gero eta handiagoa da bizi-itxaropena a
reagotu egin delako. Horrez gain, oso talde heterogeneoa da; izan ere, batetik, a
utonomia pertsonala eta gizartean a
ktiboki esku hartzeko gai diren pertsonak barne hartzen ditu, eta, bestetik, a
utonomia pertsonala oso mugatuta duten menpeko pertsonak.
Zahartze a
ktibo eta salbagarria gero eta garrantzitsuagoa da, a
dineko pertsonek bizitza a
ktiboa eta a
utonomoa egitea sustatzen da, eta, horrela, pertsonen bizitza-kalitate hobea lortzeaz gain, gizarte zerbitzuen iraunkortasunerako ere mesedegarria da.
Horrenbestez, beharrezkoa da botere publikoek konpromisoa hartzea a
dineko pertsonen parte-hartze soziala sustatzeko eta a
utonomia pertsonala bultza tzeko.
Bizitza a
ktibo hori lortzeko, ezinbestekoa da diru-sarrera duinak izatea.
Bestalde, kezkagarriak dira adineko pertsonek jasaten dituzten tratu txar egoerak, bereziki, psikologikoak. Errealitate hori ez da guztiz a
zaleratu, eta, ondorioz, beharrezkoa da tratu txarrak prebenitu eta a
ntzemateko neurriak hartzea. Eusko Jaurlaritzak a
dineko pertsonen kontrako tratu txarren kontra borrokatzeko plan bat prestatu beharko luke.
Bestalde, a
ipatzekoa da, 8/2010 Errege Dekretuan defizita murrizteko a
urrez ikusten diren a
parteko neurriei dagokienez, menpekotasunagatiko prestazioak eskuratzeko eskubidea sortzen den unea a
ldatu egin dela; izan ere, prestazioak onartzen dituen ebazpena ematen denetik a
urrera sortuko dira, edo, berariazko ebazpenik ematen ez baldin bada, eskaera egiten denetik sei hilabetera.
Neurri honek eskubidearen eskaeraren unera itzultzeko a
tzeraeragina ezabatzen du eta bi foru a
ldundiren foru dekretuetan erantsia izan da, A
raban eta Bizkaian.
Osasun eta gizarte a
rreta a
ldibereko, koordinatu eta iraunkorrerako beharrak, a
rretaren jarraitutasun printzipiorako doituta, garrantzi berezia hartzen du a
dinekoen kasuan, eta bereziki menpekotasuna duten a
dinekoenean. Hori dela eta, a
parteko interesa pizten duen dokumentua da EAEko arreta soziosanitarioaren irizpideak garatzeko dokumentu-markoa.
Egoitzetako plazen prezio publikoarekiko desadostasuna a
gertzen zuten kexa batzuk direla eta, berriro ere a
zpimarratu da hiru foru a
ldundiek a
dineko pertsonentzako egoitzen plazetarako ezartzen dituzten prezio publikoen zenbatekoen a
rteko desberdintasunak. Prezio publiko horiek homogeneizatzeko joera izan beharko lukete, edo, gutxienez, a
ldea gutxitu beharko litzateke.
Titulartasun publikokoak izan a
rren kudeaketa pribatukoak diren a
dineko pertsonentzako egoitza zerbitzuetako lan-gatazkek a
rgi a
dierazten dute beharrezkoa dela langileen greba-eskubidea eta egoitzetako a
dineko pertsonen osasunerako eta a
rreta zerbitzua jasotzeko eskubidea bateratzea.
Zorionez, Donostiako A
ldakonea egoitzako eta Gasteizko A
riznavarra egoitzako gatazkak, zenbait hilabetez luzatu ondoren, behingoz a
maitu dira.
Bukatzeko, a
ipatzekoa da, etxez etxeko laguntza zerbitzua eskaintzeari dagokionez, paradoxikoa dela, Gasteizko Udala eta A
rabako Foru A
ldundiaren a
rteko banaketa ikusirik, zerbitzua I. graduko menpekotasuna duten pertsonei ukatzea eta, halere, pertsona a
utonomoek zerbitzua jasotzea, nahiz eta horiei zuzendutako a
rreta udalaren eskumena den.
5. Laburbilketa
Atal honek Euskal A
utonomia Erkidegoko eskubideen babesaren egoeraren balioespena biltzen du, hala eskatzen baitu A
rartekoaren jarduna a
rautzen duen legeak. Legearen egitura Konstituzioak ematen dituen eskubide guztietan datza, baina, laburbilketa a
tala izanik, ez ditu A
rartekoaren erakundearen ekin tzek sorrarazten dituzten gai guztiak a
gortu nahi, logikoa denez.
Hori dela-eta, balorazio osatuagoak gainerako a
talen gaineko jarraipena egitea ere eskatuko du, eta, batez ere, I. a
talaren gainekoa. Izan ere, eremu bakoitzaren a
zterketan eremu material bakoitzeko benetako balorazioak biltzen dira eta kasu guztietan ez dira a
tal honetan laburbildu.
Halaber, bereziki behartsuak diren eta eskubideetan urradurak jasateko a
ukera gehiago dituzten talde batzuei eragiten dieten gaiak a
zter daitezke txostenen honen III. a
tala a
ztertuz.
Bestalde, V. a
talari esker eskubide batzuk a
ztertu a
hal izango ditugu, 20010ean egindako txosten monografikoen bitartez edo lantze fasean daudenen bitartez.
Edonola ere, espero dugu a
tal honetan eta txostenaren gainerakoetan bildutako diagnostikoa lagungarri izatea botere publikoentzat herritarren eskubideen defentsan neurri zehatzetan sakontzeko.