IV. A
tala. Gomendio orokorrak eta inkomunikatutako a
txiloketaren eremuko berme sistemari buruzko a
zterlana
Herritarrek beren eskubideak urratu direlakoan edo indarreko legea bete ez delakoan a
dministrazio publikoen a
urka a
urkezten dituzten kexen gainean ebaztea da A
rartekoaren oinarrizko eginkizunetako bat.
Banakako kexa horien ebazpena, zalantzarik gabe, garrantzi handikoa da planteatzen diren kasu konkretuak a
rgitzeko. Nolanahi ere, batzuetan ikusten da a
uzia kasu partikularraz harago doala eta modu orokorrean hel dakiokeela, herritar ugariri edo, modu estrukturalean, a
dministrazioen jardunari eragin diezaiokeelako.
Zenbaitetan, a
rau a
ldetik hutsuneak daudela sumatzen da, edo a
ldatu egin behar direla lehendik dauden a
rauak, bidegabekeriazko egoerarik ez gertatzeko edo eskubideak hobeto bermatuko dituzten a
rauak lortzeko.
Halako kasuetan, A
rartekoak gomendio orokorrak egiten ditu, a
dministrazio bati edo hainbati begira.
2010. urtean, sei gomendio orokor egin dira, beste hainbeste gairen inguruan. Gomendio horiek gure webgunean a
urki daitezke (www.ararteko.net).
Urteko txosten honetan, horietako bakoitzaren laburpen txiki bat a
rgitaratu da. Beraz, oso-osorik ikusi nahi dituenak webgunera jo dezake.
Halaber, txosten bat egin eta a
rgitaratu da a
txiloketa inkomunikatuaren eremuko berme-sistemari buruz, eta hobetzeko proposamenak ere egin dira. Txosten horrek, nahiz eta ez dituen gomendio orokorren ezaugarri guztiak, baditu gomendioen xedearekin bat datozen zenbait ezaugarri, hala nola pertsona ugariri eragin diezaiokeela. A
rrazoi horrexegatik sartu da kapitulu honetan.
1. Gurasoen erantzukizun partekatua banandutako bikoteetan: botere publikoen eginkizuna
Gizartearen a
ldaketek legeetan a
ldaketak eskatzen dituzte. Genero berdintasuna edo a
dingabekoen babesa bezalako a
rloetako a
urrerapenek a
urreko hori a
gerian jartzen dute. A
urrerapen horien bitartez, gizartean a
urrera egiten a
ri da seme-alabak bi bikotekideek zaindu behar dituztelako ideia.
Hala ere, a
zken urteotan, gizon eta emakume as
kok A
rartekora jo dute eta kexu a
gertu dira a
urrerapen horiek gure legeriarekin tupust egiten dutelako, bada gure legerian, gurasoen a
rtean a
dostasunik ez dagoenean, zaintza partekatua oraindik ere salbuespen gisa hartzen da. Salatu dutenez, horren ondorioz, praktikan nahikoa izaten da gurasoetako batek seme-alaben zaintza partekatzeari uko egitea, epailea a
ukera hori ezestera ia behartuta egoteko, beste a
rgudiaketarik behar izan gabe eta seme-alaben zaintzan biak beti maila berean parte hartu izan a
rren. Horregatik, eskatzen dute erakunde honek, a
hal duen neurrian, legeria a
ldatzen lagun dezala, gurasoen a
rtean a
dostasunik lortzen ez denean, seme-alaben zaintza eta babeste partekatua judizialki ezartzeko a
ukera ezohikoa izan ez dadin, gure inguru sozial eta kulturaleko herrialdeetan egiten den bezala.
Gure a
zken ohiko bi txostenetan a
razo horren inguruan gogoeta egiteko a
ukera izan genuen. A
razo hori bideratzeko, egia esan, gure eskumenen barne dauden organoen eskura ez dauden legearen inguruko neurriak hartu behar dira. Hala eta guztiz ere, a
razoaren ondorioek Defentsa Bulego honen eginkizunaren funtsezko zati bat den eskubideak bermatzearengan zuzenean eragiten du. Horrez gain, erakunde honek kontrolatzen dituen a
dministrazioaren erabaki mota guztiak baldintzapean jartzen ditu. Beraz, jendaurrean a
dierazi nahi izan dugu gogoeta hau, gomendio orokor gisa, botere publiko eskudunek eta gizarteak oro har uler dezaten erakunde honek zergatik jotzen duen beharrezkotzat legea a
ldatzea. Lege a
ldaketa horrek, batez ere a
dingabeen interesak errespetatuz, erraztu egin beharko luke banandutako bikoteen kasuan bi gurasoek seme-alaben zaintzan erantzukizun partekatua izatea.
II. Oinarriak
II.1. Gurasoen erantzukizun partekatu gehiago eskatzeko a
rrazoia eta ingurua-barrak
Debate hori gizarteko hausnarketa zabalago baten barruan sartuta dago. Hausnarketa horretan, eskubideen defentsa-erakundea garenez, bi betebehar ditugu: bata, genero ikuspegia a
intzat hartuz, a
rlo guztietan eredu sexistak gainditzen laguntzea; bestea, berriz, Haurren Eskubideen Europako Gutunean a
dierazitako xedapenak betetzen laguntzea. Honela dio Gutunak: "Haur orok du bere gurasoez gozatzeko eskubidea. A
itak eta a
mak, biek dute erantzukizuna seme-alaben garapenari eta heziketari begira…"; "Izatez edo legez banandu, dibortziatu edo ezkontza baliogabetuz gero, seme-alabek bi gurasoekin harreman zuzena eta etengabea izateko eskubidea dute eta bi gurasoek betebehar berberak dituzte".
a) Lehen gaiari dagokionez, oraindik as
ko a
urreratu behar badugu ere, begi-bistakoa da a
zken hamarkadetan emakumeak, eremu publikoan, iraganean beren senarren baimenarekin soilik eskuratzen zituzten espazio publikoak lortzen a
ri direla. Hala ere, gizonen a
rtean nagusitzen diren erreferente sinbolikoek eta bizitza-esperientziak ez dute a
dierazten praktikan gizonek neurri berean bete dutenik tradizioz emakumeari eman zaion etxeko eremua. A
itzitik, pentsarazten dute, emakumeak etxetik kanpo lan egin a
la ez, familia as
kotan, seme-alabak eta mendetasuna duten pertsonak zaintzea batik bat a
maren a
rduratzat jotzen dela oraindik ere, eta a
itarengandik mantenua lortzea espero dela, beste ezeren gainetik.
Pentsamolde horrek herrestan darama, esan dugunez, gero eta indar gutxiago duen familia-ikuskera jakin baten zama. Hala ere, jasotzen ditugun kexek erakusten digute pentsamolde hori oraindik ere oso oztopo garrantzitsua dela benetako berdintasuna lortzeko. A
lde batetik, generoaren a
rabera, gizon eta emakumeen lan-hautabideak baldintzatzen jarraitzen duelako, izan ere, lan-hautabideak familiarekin bateragarri egiteko a
rdura bortizkiago jartzen du emakumeen gain. Horrek a
zaltzen du, beste a
rrazoi batzuen a
rtean, gizonek bezalako gaitasun eta prestakuntza badituzte ere, emakumeek oso ordezkari gutxi dituztela dedikazio eta erantzukizun handiko lanpostuetan eta, beraz, lansari a
palagoak dituztela, eragin gutxiago eta, a
zken batean, botere gutxiago. Baina bada beste a
rrazoi bat ere: bikotea hausten denean, operadore juridikoek generoarekin lotzen dituzten eginkizunak eta espektatibak bat datoz, neurri batean, pentsamolde horrekin: pentsamolde horretan badute lekua bai etxeko lanez a
rduratzen ez den gizonak, bai "etxean laguntzen duenak" ere, ez ordea berdintasun osoz etxeko a
rdurak bere gain hartuko dituen gizonak; era berean, salbuespenak salbuespen, pentsamolde horretan ez da ulertzen a
ita bananduak seme-alabekin noizbehinka erlazionatu eta, kasurik onenean, haien behar materialak as
etzeko ordaintzea ez den beste eginkizunik izan dezakeenik.
Eskema horretan, a
rrunta da bere betebeharra saihesten a
halegintzen den a
itaren irudia, a
rgi ikus daiteke a
rau zibil nahiz penalean. A
ldiz, gurasoen erantzukizun partekatua baliatu nahi duen a
ita bananduaren irudia nekez dator bat dauden kategoriekin. Ikuspegi horretatik, guraso bananduaren eskaera hori kasu bakar batean egongo da susmotik libre: bi a
ldeek seme-alaben zaintza partekatua hitzartu dutenean, hau da, a
maren onespena duenean. Bestela, guraso bananduaren eskaera seme-alaben ongizatearen kontura bere beharrak as
etzeko a
halegina balitz bezala ikusten da, edo, a
re gehiago, bere erantzukizun ekonomikoak ekiditeko a
halegina bezala. Logika hori a
gertzen da a
mari lehentasunez eta berari soilik seme-alaben zaintza emateko epaileen jardueran, nahiz eta txosten psikosozialen a
rabera, bi gurasoak, bata zein bestea, egokiak diren zaintza bere gain hartzeko. A
kordioak hitzartzeko orduan, logika horrek ezinbestean baldintzatzen du a
men eta a
iten berdintasuna, eta nekez uler daiteke gizonen eta emakumeen lehengo eta oraingo desberdintasunak gainditzen laguntzeko diskriminazio positibo gisa. Bi a
rrazoirengatik ulertzen dugu horrela:
• a
zken batean, ideologia patriarkal baten mendeko pentsamoldea delako. Ideologia horrek pertsonei, generoaren a
rabera, desberdintasun horiek sendotzen lagundu zuten eginkizun eta gizarte-espektatibak berberak ematen dizkie. Horrela, emakumeak diskriminatzen ditu a
rlo publikoan sartzeko bidean eta, a
ldi berean, gurasoak banantzen badira, "natural" tzat jotzen du –hortaz, normalean a
dingabearen interesarekin lotzen den zerbait bezala− emakumeak a
rduratzea, beraiek soilik, seme-alaben zaintzaz. Beraz, benetako berdintasuna lortzeko bide egokian ote gaude? Bidezkoa da geure buruari galdera hori egitea.
• Izan ere, banandu ostean, bikote bat, haien seme-alaben zaintza modu berdintsuan banatzeko, ez bada a
kordio batera heltzen, horrek ez du esan nahi elkarrekin bizi ziren bitartean horrelako a
kordiorik ez zela existitu. Modu berean, ez du a
dierazten une horretatik a
urrera bikotekideek umeak zaintzeko as
morik edo a
halmenik ez dutela. As
mo eta a
halmen hori kasuz kasu baloratu beharko litzateke, beste ezer baino lehen a
dingabeen ongizateari a
rreta jarriz, hurrengo a
talean a
ipatuko dugun bezala. Beste modu batean ulertzea a
urreiritzi bat onartzea da. Batzuetan a
urreiritzi hori emakumeen a
ldekoa da. Gure ustez, edozein desberdintasun faktore bezala, pertsona guztiei kalte egiteaz gain, bistakoa den gizartearen errealitate bat a
lde batera uzten da: erantzukizunak partekatzen dituen familia eredu bat, gehiengoaren barruan dagoen edo ez a
intzat hartu gabe, gero eta ohikoagoa dena, batez ere, genero berdintasunaren a
ldetik harkorrenak diren sektoreen a
rtean. Bestalde, iritsi zaizkigun kasuen a
rtean, emakumeek osatutako bikoteak ere badira. Horiek, bere garaian, guraso-ardura elkarrekin bereganatu zuten, emakumeetako baten intseminazio a
rtifizialaren bitartez. Banandu ostean, ordea, a
ipatu berri dugun a
urreiritzi horren ondorioz, epaitegiak ikuspegi biologizista hartu zuen eta, bi a
men a
rteko a
kordiorik ezean, guraso-zaintza gauzatzea eragotzi zion bien a
laba bere sabelean eraman ez zuen eta hartaz erditu ez zen a
mari, nahiz eta, umea jaio zenetik une oro hura zaintzeaz a
rduratu zen.
b) A
ipatutako bigarren a
lderdiari dagokionez, ikusi dugunez, seme-alaben zaintzak bikoteko bi kideen a
rdura izan behar duelako ideia gizartean a
urrera egiten a
ri den neurrian, banantzearen ondoren seme-alaben jagoletza eta zaintza elkarrekin banatzea ere a
ukera egokitzat jotzen a
ri da pixkanaka, eta zuzenbidean ez dago ezer hori hala izatea oztopatuko duenik, betiere a
ukera horrek –adingabeei begira hartzen den beste edozein neurrik bezalaxe− a
dingabeen lehentasunezko interesari kalterik egiten ez badio.
Gure epaile eta fiskalek, zentzuz jokatuz, interes hori a
dingabeen egonkortasunarekin identifikatzeko joera dute, eta egonkortasun hori guztiz bateragarria da, hasiera batean, bikotea banandu ondoren haurren zaintza bi gurasoek gauzatzen jarraitzearekin, betiere a
rrazoizko sistema baten bidez gauzatzen bada. Gure a
buruz, testuinguru horretan egonkortasuna kontzeptu geografikotzat hartzen ez bada, baizik eta irizpide psiko-afektiboen a
rabera definitzen bada, egonkortasun hori a
dingabearen eguneroko bizitza zuzentzen duten espaziozko eta denborazko erreferentzien sendotasunean oinarrituko da, eta a
dingabeak, banantzea gertatu a
rren, a
itak nahiz a
mak bera maitatzen eta zaintzen jarraitzen dutela sentitzean.
Horregatik, gure ustez, irizpide horiek bete a
hal izatearen a
rgitan baloratu beharko dira, a
urreiritzirik gabe eta objektibotasunez, kasu bakoitzean a
zal daitezkeen baldintza material eta emozionalak bi gurasoek seme-alabak zaintzeaz elkarrekin a
rdura daitezen, leku desberdinetan bizi izanda ere, zaintzeko denborak banatuz (ez du zertan izan bakoitzak denboraren %50) edo zaintzak berekin dakartzan egitekoak modu bideragarrian banatuz. Horren baitan egongo da hautatzen den sistemaren a
rrazoizkotasuna, baita horrek denboran barrena izan beharko dituen a
ldaketak ere, a
dingabearen bilakaeraren a
rabera.
II.2. Legezko egoera eta hobetzeko a
ukerak
Haatik, legegintza a
rloan, bide horretan a
urrera egiteko a
haleginak gorabehera, esaterako, uztailaren 8ko 15/2005 Legearen bitartez Kode Zibilean egindako a
ldaketak, oro har, seme-alaben zaintza ez dago bi gurasoei ematerik bietako batek partekatu nahi ez duenean. Horixe dio Kode Zibilak 92. a
rtikuluan. Egia da a
rau horren 8. paragrafoan a
intzat hartzen dela a
dingabea judizialki bi gurasoen zaintzapean geratzeko a
ukera, a
lderdietako batek horren kontrako jarrera badu ere. Baina salbuespen gisa egiten da hori, eta bakarrik honako kasu honetan: Fiskaltzaren a
ldeko txostena edukita, a
dingabearen interesa babesteko modu bakarra dela uste izaten denean. Horrexegatik erabiltzen dute hain gutxi a
ukera hori gure epaitegiek.
Izan ere, epaile batek hainbat hautabideetatik bat a
ukeratu behar duenean, gai honetan zein beste edozeinetan, bere erabakia oinarritzeko ia inoiz ez du a
dierazten horixe dela, eta ez besterik, lehentasunez babestu nahi den interesa egoki babesteko hautabide bakarra. A
ldiz, epaileak, a
ukeran dituen hautabideetatik, interes hori −ustez behintzat− ongien babes dezakeen hautabidea identifikatzen du, inguruabarrak kontuan hartuta.
Arau horrek, a
itzitik, kasu as
kotan galarazi egiten dio epaileari zaintza partekatuaren a
lde egitea, hautabiderik onena iruditzen bazaio ere. Izan ere, zaintza partekatuaren a
lde egin a
hal izateko, a
dierazi beharko du, fiskalaren onespenarekin −hori ez da beste inongo a
rlotan gertatzen−, ez dagoela zaintza partekatuaz bestelako konponbiderik a
dingabearen interesa behar bezala babesteko. A
labaina, esklusibotasunezko irizpide hori nekez dator bat neurri hori hartzeko funtsezkoa den betekizun honekin: txosten psikosozialen a
rabera, a
itak nahiz a
mak seme-alabak zaintzeko guztiz gaituta egon behar dute, haurrak bere kargura geratzen badira. Egiaz, a
ztertu ditugun espedienteetatik gehienetan ikusten denez, guraso batek zaintza partekatua eskatzen duenean beste gurasoaren iritziaren kontra, eskaera oinarritzeko a
dierazten du horixe dela bere seme edo a
labaren interesa babesteko biderik egokiena, baina ez du a
dierazten, nahitaez, a
dingabeak gaizki zainduta egongo liratekeenik zaintzeko a
rdura zaintza partekaturik nahi ez duen beste gurasoari soilik emango balitzaio. Hala ere, Kode Zibilaren 92. a
rtikuluan orain ezarrita dagoenaren a
rabera, guraso baten ukapenak lehentasuna izango du beste edozein gogoetaren a
ldean, zenbait faktore batera gertatzen ez badira behintzat. A
zaldu dugunez, kasu hori egiaz oso gutxitan gertatzen da eta, gainera, teorian ere nekez uler daiteke: a
legia, ez epaileak bakarrik, baizik eta baita fiskalak ere, a
ita nahiz a
ma beren seme-alabak zaintzeko gai direla uste izatea, baina, a
ldi berean, haurren zaintza bietako bati soilik emanez gero, haurren interesari kalte egingo litzaiokeela uste izatea.
Lehenago a
zaldu dugun testuinguruan, hori guztia, neurria salbuespen moduan xedatuta egotearekin batera, berdintasuna lortzeko traba garrantzitsua dela iruditzen zaigu, eta eragin kaltegarria duela a
din txikikoen eskubideen eraginkortasunean, gorago a
ipatu dugunez. A
razo hori gainditu nahi bada, jakina, ez dago zertan seme-alabez a
rduratzera behartu hori egin nahi ez duen gurasoa, baina bietako batek zaintza partekatua eskatu eta besteak zaintza berak bakarrik baliatu nahi duenean, a
zken horrek ez luke bere borondatea inposatzeko a
halmenik izan beharko epaileari −oroz gain a
dingabeen interesa errespetatuz− gurasoen erantzukizun partekatuaren ildotik a
gian egokiagoak irudituko zaizkion beste konponbide batzuen kalterako.
Badakigu a
zaldutako a
razoei a
urre egiteko pentsamoldea a
ldatu behar dela, hori denborarekin gauzatuko dela eta, har daitezkeen legegintza-neurriez harago, gizarte osoari dagokiola. Hala eta guztiz ere, botere publikoen betebeharra da hori eragozten duten oztopoak kentzea, eta horrexegatik eskatzen dizugu, idazki honen bitartez, jardun dezazula.
III. Gomendioa
Botere publikoek, nork bere eskumenen neurrian, beharrezkoak diren lege-aldaketak eska ditzatela, banantze eta dibortzio kasuetan seme-alaben zaintza bi gurasoek izan dezaten errazteko, hautabide onena bezala. Hori gurasoen erantzukizun partekatuaren bidez egingo da, betiere haurren interesa babestuz beste ezer baino lehenago.
2. Zaborraren tasa kobratzea, nahiz eta Gipuzkoako zenbait udalerritan zerbitzua modu eraginkorrean eman ez
Jakina denez, edozein tasa ordainarazteko, subjektu pasiboari benetan eta modu eraginkorrean egin behar zaio zerbitzua. Hau da, kobratzeko, ez da nahikoa udalerrian zerbitzu hori existitzea eta eskaintzea. Horrez gain, zerbitzua ordaintzea eskatzen zaion subjektu pasiboari zerbitzu hori egin behar zaio, berari bereziki eragiten edo mesede egiten dion moduan.
Arazo hori hainbat udalerritako nekazaritza ingurutan gertatu da. Hirigunetik urrun dauden eremu horietan bizi diren pertsonek nabarmentzen dute bertan ez daukatela edukiontzirik, ezta euren etxebizitzetatik gertuko zabor bilketa punturik ere, baina halakoak jartzea nahi dutela.
Ohikoa izaten da tasa hori a
rautzen duten udal ordenantzek tarifa murrizturen bat ezartzea, bilketa punturaino dagoen distantziaren a
rabera. Horrela, nahiko ohikoa izaten da zaborra biltzeko puntua etxebizitzetatik 150 metrora baino urrunago dagoenean tarifa murriztua ezartzea, hau da, tarifa orokorrari gutxi gorabehera %60ko murrizketa egitea. Hala ere, oso ordenantza gutxik zehazten dute behin distantzia jakin bat gaindituta −hala nola, 500 metro edo 400 metro−, tasa ordaintzetik salbuesten dela. Gure iritziz, ezin dira parekatu bizilekutik 150 m pasatxora zabor-bilketa zerbitzua dagoen eremuan bizi den herritarraren egoera eta bilketa-gunerik hurbilena bizilekutik kilometro bat baino gehiagora dagoen eremuan bizi denaren egoera.
II. Oinarriak
Tasa hori a
rautzen duten ordenantzetan zera ezarrita dago: "Udal a
dministrazioak zerbitzua benetan eskaini edo jarduera burutzea da egintza ezargarria...". Baita honako hau ere: "tasa zerbitzua edo jarduera burutzen denean sortzen da".
Zerbitzua benetan egiteari buruz, kontuan hartu behar da A
uzitegi Gorenaren jurisprudentzia, behin eta berriz a
dierazten baitu udalerrian zerbitzua izate hutsa ez dela nahikoa pertsona bat tasa baten subjektu pasibo bihurtzeko. Izan ere, ezinbestekoa da, gainera, zerbitzua modu jakin batean ematea, pertsona hori zerbitzuak bereziki eragindako pertsonatzat har dadin, egiazko onura dakarkiolako edo interesdunak udalaren jarduera eragin duelako.
Zerbitzu horrek, era berean, nahitaez jaso beharreko zerbitzua izatea du bereizgarri, hau da, zerbitzua erabiltzailearen esku jarri ondoren, erabiltzaileak zerbitzu hori finantzatzen lagundu beharra dauka, tasa bat ordainduz, zerbitzua erabili nahiz ez erabili. Hala ere, herritarrek nahitaez zerbitzua jaso beharrak, kontrapuntu gisa, a
dministrazioari betebehar bat ezartzen dio: zerbitzua benetan eta modu eraginkorrean jarri behar du eskuragarri a
uzokideentzat. Udalerrian ondasun higiezin baten titular izate hutsak ez die sortzen a
uzokideei hondakinak bildu eta tratatzeko zerbitzua mantentzen laguntzeko obligaziorik. Herritarrari tasa ordain dezan eskatu a
hal izateko, ordainketa erreklamatzen duen a
dministrazioak a
halegina egin beharra dauka ondasun higiezin horiek kokatuta dauden eremu zehatzean zerbitzu hori egitearekin lotutako elementuak jartzeko: edukiontziak, zaborrak biltzeko guneak...
III. Gomendioak
III.1. Ziurtasun handiagoa emate a
ldera, komenigarria izango litzateke udal ordenantzek euren testuetan distantzia zehatz eta zentzuzkoa zehaztea. Distantzia horretatik a
urrera, eremu horretan kokatuta dauden higiezinek ez dute zaborraren tasa ordaindu beharko.
III.2. Nekazaritzako ingurunetan zabor bilketaren zerbitzua behar bezala egiten ez den bitartean, tokiko erakundeek tasa horren erroldetatik kanpo utzi beharko lituzkete eremu horietan kokatuta dauden higiezinak, higiezinen eta bilketa puntuen a
rteko distantzia oso handia baldin bada.
10 urte baino gehiago igaro dira, behin eta berriz eta ia etengabe, emakumeek tokiko jai ekintzetan duten parte hartzeari buruzko kexak jasotzen a
ri ginenetik, haiek denak Euskadiko zenbait herritan oso errotuta dauden tradizioen a
dierazpenei buruzkoak. Salaketarik nabarmenenak emakumeek Irun eta Hondarribiko a
lardeetako parte hartzean behar duten berdintasunari buruzkoak izan dira, baina ez bakarrak. Erakunde honen a
urrean beste kexa batzuk ere a
urkeztu dira, tokiko beste jai ekintza edo tradizio batzuetan ere, era batera edo bestera, emakumeak ekintza guztietatik, batzuetatik edo haien a
ntolakuntzatik a
t uzten zituztelako. Hala gertatzen da Ugaoko indaba janean, Donostiako danborradan, Laudioko Erroke Deunaren Kofradiaren a
farian. Kasu batzuetan, tokiko herri-aginteek behar bezala bideratu dute a
razoa, beste batzuetan gure esku-hartzeak lagundu du berdintasun oinarriari lotutako irtenbidea bideratzen, eta beste batzuetan, tamalez, emakumeen esklusioak bertan dirau, orokorrean, erakunde pribatuen babespean. Izan ere, halako erakundeek, eginkizun para-publikoak betez, konstituzioak a
gindutako berdintasunari muzin egin nahi diote, tradizioaren osotasunaren itxurazko babesean.
Orain a
rte, kexa horiek direla-eta, gure a
buruz kasu horietako bakoitzak dakarren zuzenbide eta gizarte irismenari dagokionez, zenbaitetan gure iritzia gomendio, a
dierazpen eta ebazpenen bidez eman badugu ere, uste dugu guztien a
zpian ezkutatzen den a
razo komunari era bateratuan heltzeko garaia dela, Euskadiko jai guztiak emakume eta gizonen a
rteko berdintasunezko gizartearen isla izatea lortu behar delakoan, hura izanda demokrazia batean gizarte eredu posible bakarra.
II. Oinarriak
II.1. Tradizioa eta emakume eta gizonen a
rteko berdintasuna: Emakumeak ikusezin historian. Jaia taldeko nortasunaren eta gizarte a
ntolamenduaren a
dierazpena
Emakumeek jai jardueretan berdintasunez parte hartzeari uko egiten diotenek, orokorrean, tradizioa errespetatzea darabilte a
rgudio gizonezkoen nagusitasunaren egoerari eusteko, emakume eta gizonei eginkizun estereotipatuak emanez, izan jai a
dierazpenean bertan, izan a
ntolakuntza irizpideetan.
Ez dago zalantzarik jaiak uneko talde sentipenaren a
dierazpen a
rgia direla eta izan direla garai guztietan, garaiz garaiko gizarte a
ntolamendu eta egituraren beraren ezaugarriak islatuz maiz. Zentzu horretan, zama sinboliko handia duten gertaerak dira, eta eurek ere jokabide eredu berriak elikatzen dituzte. Hortaz, ez da onargarria jaiak herri-aginteek onartutako a
dierazpen sexistaren a
zken lubakia izatea.
Beste a
lde batetik, gogorarazi behar dugu tradizioak –jai ospakizuna eragin zuten gertaera historikoak zein ere diren–, demokraziaren euskarri, eraikitzen a
ri garen berdintasunezko errealitateari egokitzeko premia gorria.
II.2. Pertsonen eskubideak eta gehiengoak. Gizarte sentsibilizazioa benetako eta egiazko berdintasuna lortzeko funtsezko eginkizun publikoa
Emakumeek jai jardueretan parte hartzeko gatazka deitutakoaren a
urrean, orokorrean, a
urkako jarrera biren a
urrean irtenbide zuzena zein den erabakitzeko gizartearen gehiengoaren iritzia galdetzea komeni dela proposatu da.
Jokatzeko modu horren perbertsioaz ohartarazi nahi dugu. Erakunde honentzat, as
kotan a
dierazi dugunez, a
rgi dago emakumeak jai jardueretako parte hartzetik a
t uzteak, Konstituzioko 14. a
rtikuluan emandako berdintasun oinarria urratzen duela eta, ondorioz, ezin dela gehiengoen bidez epaitu jokabide horren ontasuna. Edozein sistema demokratikotan, oinarrizko eskubideak gehiengoen jokotik kanpo geratzen dira. Oinarri hori "eskubideak ez dira bozkatzen" a
rauan barne hartzen da eta emakumeek jaietan berdintasunez parte hartzearen a
urkako erabakiari zilegitasuna emateko a
halegin oro galarazten du, hura gehiengo handitan oinarritu a
rren.
II.3. Antolakuntza pribatua jai eremuaren a
zpian dagoen erantzukizun publikoa estaltzeko
Erakunde honen a
urrean emakumeek jai jardueretan daukaten parte hartzeari buruz egin diren kexa guztietan beste gai bat a
gertu da: gertakari horien a
ntolakuntzaren titulartasun publiko edo pribatuari buruzko eztabaida. Oro har, tokiko jaien a
ntolakuntzan, gehiago edo gutxiago, udaleko a
uzoko norbanako taldeek laguntzen dute, baina finantzazioaren eta zenbait baliabide materialak (eta giza baliabideak) jartzearen a
rdura, kasu gehienetan, a
zken batean, udalarena izan a
rren.
Baina, a
ntolatzen diren jai jardueretan emakumeek eta gizonek berdintasunez parte hartzeko kontua batez ere herri-aginteei dagokiela kontuan izanda, leku as
kotan jai gertakari horien a
ntolakuntza pribatua a
ldarrikatu da, eta kasu batzuetan lehenagoko a
ntolakuntzaren egoera a
ldatu da jai a
ntolakuntza osoa talde pribatuetara eskualdatzeko. Jaien titulartasuna eskualdatzeko mugimenduaren xede bakarra gertakari hori berdintasun oinarriaren a
ginpidetik a
teratzea izan da, horrela jaiek emakumeen berdintasunezko parte hartzerik gabe jarraitu a
hal izateko.
Horren gainean, konbentzituta gaude gizarte demokratiko batean historia eta gizarte esanahi garrantzitsua duten jaiak ezin direla esku pribatuetan utzi; a
itzitik, funtsean herritar guztien ondarea izan behar dute, a
re gehiago herriko a
uzoko guztiek beretzat jo eta dagokien udal edo herriaren nortasun ezaugarritzat baloratzen duten jaiak direnean. Holako kasuetan, titulartasun publikoak baino ezin du bermatu kultura ondare komun hori gordetzea, haren a
ntolakuntzaren kudeaketa erakunde edo talde partikularretara pasarazi a
rren. Hori dela-eta, gure ustez komeni da tresna a
rautzaile bat a
biarazteko a
ukerari buruz hausnartzen hastea edo, beharrezkoa balitz, gure herrietako jai ondarerik garrantzitsuenaren titulartasun publikoa bermatuko duen lege ekimena sustatzea, Euskadiko tokiko jaiak herritar guztien kultura ondare ukiezin izendatuz, eta horrela gure zuzenbide ordenamenduko funtsezko oinarriei eta funtsezko eskubideen a
ginpideari lotuko zaizkiela ziurtatuz.
II.4. Herri-aginteek jaietan emakumeen eta gizonen a
rteko berdintasuna sustatzeko duten betebeharra
Zein ere den herri a
dministrazioek euskal herrietako jai gertakariak a
ntolatzeko eta eratzeko duten parte hartze maila, zalantzarik gabe, Konstituzioko 9.2 a
rtikuluak benetako eta egiazko berdintasuna galarazten duten oztopoak kenarazten dizkie herri-aginte guztiei. Manu horren a
ginduaren xedea Konstituzioko 14. a
rtikuluak formalki a
ldarrikatutako berdintasun materiala lortzea da, eta horrela gizarte Estatuak egiazko eta benetako berdintasunezko gizartea lortzeko a
ktiboki engaiatzeko daukan eginkizuna ematen du –horrela Estatu liberalaren eredua gaindituz, hark pertsonen a
rteko berdintasun formala baino ez baitu a
ldarrikatzen–.
Betebehar horiek izugarri a
rgitu dira lege hauen ondorioz: Eusko Legebiltzarraren Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako otsailaren 18ko 4/2005 Legea eta emakumeen eta gizonen egiazko berdintasunerako martxoaren 22ko 3/2007 Lege Organikoa.
Lege horiek betebehar zehatzak dauzkate herri a
dministrazioek a
rlo guztietan –kultura eta jai a
rloan ere bai– emakumeen eta gizonen a
rteko berdintasuna bultzatzeko ekintza positiboei hel diezaieten eta, zentzu horretan tresna garrantzitsua dira herri-aginteek benetako eta egiazko berdintasuna galarazten duten oztopoak kentzeko duten betebeharra ezartzeko.
II.5. Ondorioa
Tokiko herri a
ginteek, gainontzeko euskal a
dministrazioek bezala, euren eskumenen esparruan, ezin diete bizkarra eman gizartearen ezinbesteko a
urrerapenari, a
ldaketari eta gizarteak bizi duen eta zuzenbideak bultzatu nahi duen a
ldaketa sakonari. Hori dela-eta, ezin dute lagundu, laguntza esplizitu edo inplizituaren, a
nbiguotasunaren edo inhibizioaren bidez, herritartasun kontzeptu herrena sendotzen, emakume eta gizonentzako berdintasunezko jairik ez dagoen Euskadiko tokietan, kontzeptu horrek ezin baitu tokirik izan gure sistema demokratikoan eta, tamalez, kontzeptu hori gure gizartearentzat gorrotagarriak diren jokabideak elikatzen duen oinarri ideologikoa baita. A
itzitik, oso garrantzitsua da herri erakundeak, zein bere eskuduntza eremuan, a
ktiboki eta erabakitasunez, itzulingururik eta zehaztugabetasunik gabe, Euskadi osoan emakume eta gizonentzako berdintasunezko jaiak sustatzen engaiatzea.
Horregatik guztiagatik, A
rartekoak honako gomendio hauek egiten ditu:
III. Gomendioak
Euskal udalei:
• Euren udaletan ez baimentzea eta ez onartzea emakumeak berdintasunean a
ritzea baztertzen duen jai jarduerarik ospatzea.
• Zuzenean edo zeharka, ez finantzatzea, laguntzea edo bultzatzea emakume eta gizonentzako berdintasunezko jai ekintzak burutzeko jarduerak dauzkan talde edo elkarterik.
• Jai a
rloan desberdintasuneko egoeren a
urrean inhibitu beharrean, euren jaietan emakumeen eta gizonen berdintasun osoa lortzea bilatzen duten ekintza positiboak sustatzea.
• Batez ere jaietan emakumeen eta gizonen berdintasunaren a
lde a
ktiboki lan egiten duten pertsonak, taldeak edo elkarteak bultzatzea eta laguntzea.
• Euren udaletako jaietan bereizkeria, emakume eta gizonen partaidetza desorekatua edo estereotipo sexisten sendotzea jazartzea, holako jarrerei a
ntzemanez gero, emakumeen eta gizonen berdintasuna ziurtatzera berariaz bideratutako jai politikak eratuz.
• Jai jarduera guztien a
ntolamenduaren a
zpian dagoen erantzukizun publikoaren estalkia a
ltxa dezatela, titulartasun publikoari, oinarrizko eskubideen bermeari dagokionez, haien a
ntolamenduan datxezkion betebeharrak bere eginez, horrela jaiak herritar guztien kultura ondarea direla ere bermatuz.
• Euskadiko A
utonomia Erkidegoko tokiko jairik garrantzitsuenak titulartasun publikoko ondare komun gisa gordetzea eta, horrela, gure sistema demokratikoaren a
raberakoak ez diren xede partikularrak dauzkaten taldeek haietaz jabetzeko a
ukera saihestea bermatzeko, behar diren zuzenbide tresnak sortzeko a
ukera a
zter dezala –herritar guztien kultura ondare ukiezina izendatuz–.
Euskal lurralde historikoetako foru a
ldundiei:
• Euren eskura dauden tresna guztiak erabiliz, euren lurraldeko udal guztiei erabakitasunez lagun diezaietela, jaietan emakumeen eta gizonen berdintasun osoa lortzera bideratutako jenero ikuspegiko jai politikak susta ditzaten.
Euskal herri a
dministrazio guztiei, euren eskuduntza esparruan:
• Emakumeen historia berreskuratzeko eta tradizioak emakumeek iraganetik euren ekarpena egin dieten gizarte errealitate berriari egokitu dakiokeen ideia bizitik hedatzeko a
ktiboki lan egin dezaten.
• Jaietan emakumeek pairatzen dituzten bereizkeria egoerei a
ntzemateko bitartekoak jar ditzatela, holako jarrerak publikoki salatuz, baita holako egoerek a
rduradun publikoen laguntza a
ktibo edo pasiboagatik jaso dezaketen euskarria ere.
• Gizarte sentsibilizazioko kanpainak sustatzea, eta hezkuntza a
rloan, berdintasunari, tradizioei eta emakumeek jaietan behar duten berdintasunezko partaidetzari buruzkoak ere bai, emakumeak baztertzen dituzten tradizioen edo jaien herri babeseko gizarte egoerak itzularazteko xedez.
4. Familia homoparentalei eta sexu bereko bikote edo ezkontideei a
dministrazio oztopo formalak kentzea
Azken bi urteotan batez ere gay eta lesbianen elkarteek egindako zenbait kexa eta salaketa jaso ditugu. Haien bidez jakinarazi dizkigute sexu bereko bikoteek, batez ere seme-alabak dauzkatenek a
urre egin behar izaten dieten zailtasun edo oztopo formalak, euskal a
dministrazioak ez direlako formalki behar beste edo ondo egokitu familia eredu berria, hots, sexu bereko gurasoek eta euren seme-alabek osatutakoa, eratzea eta juridikoki onartzea a
halbidetu duten zuzenbide a
ldaketetara. Holako familiak izendatzeko familia homoparental hitza sortu da.
Berez, familia horiek osatzen dituztenek eskubideak erabili a
hal izatea eragozten ez duten oztopo materialak ez badira ere, oztopo formal hutsak baitira –gizarte eta zuzenbide errealitate berrira egokitu ez diren ereduetan oinarritutako inprimakiak betetzeari dagozkionak, esaterako–, beharrezkoa da a
dministrazio inertziak bukaraztea eta bikotea edo familia homoparentala osatu duten homosexualei a
rrazoirik gabeko zailtasunak sortzen dizkioten egoera guztiak berrikustea.
Bi emakumek osatutako bikote ezkonduek beste a
razo bat ere izaten dutela a
ntzeman dugu, eta gomendio horretan a
ipatu genuen: lagundutako ugalketa egiten denean, a
ma biologikoaren emaztearen a
lde seme-alabatasuna legez erabakitzea, Erregistro Zibilean semearen edo a
labaren izena emateko unean.
II. Oinarriak
II.1. Bikote homosexualen eratzea eta seme-alabatasuna juridikoki onartzeko lege esparru berria
Bi legek sakonki a
ldatu dute bikote homosexualen a
raubide juridikoa, eta sexu bereko bikoteen seme-alabatasunari babes juridikoa eman diote. A
lde batetik, ezkontzako eskubideari dagokionez Kode Zibila a
ldatzen duen uztailaren 1eko 13/2005 Legea, zein 2005eko uztailaren 3an jarri baitzen indarrean. Lege horrek ezkontza sexu bereko edo desberdineko pertsonak burutzea baimentzen du, eskubide eta betebehar oso eta berberak emanez zein ere den haren osaketa.
Legeak Kode Zibileko ezkontzari buruzko edo hura a
ipatzen duten a
rtikuluen terminologia a
ldaketa ere egin du, baita hura osatzen dutenen sexuari buruzko berariazko a
ipamenak egiten dituzten Kode horretako a
rau batzuk ere. Zehazki, senar eta emaztearen ordez ezkontideak edo ezkonlagunak a
ipatzen dira, eta haren esanahi juridikoa beste batekin ezkondutako pertsona izango da, biak sexu bereko edo desberdinekoak izan.
Ezkontza zibilaren estatu erreforma hori indarrean sartu baino bi urte lehenago, Euskadin funtsezko a
ldaketa gertatu zen bikote homosexualak juridikoki onartzeko, Eusko Legebiltzarrak izatezko bikoteak a
rautzeko maiatzaren 7ko 2/2003 Legea eman baitzuen. Lege horrek, hala erregistratutako bikote homosexualei estatutu juridikoa a
itortu ez ezik, 8. a
rtikuluan sexu bereko bi pertsonak osatutako bikoteek batera a
doptatzea baimendu zuen, sexu banako bi pertsonak osatutako bikoteen eta ezkontzaren bidez elkartutako bikoteen eskubide eta betebehar berberak emanez. Era berean, bikotekide baten seme-alaba a
doptatu edo biologikoa beste bikotekideak ere a
dopta zezakeela onartu zuen. Horrela, gure A
utonomia Erkidegoan bikote homosexualen seme-alabatasunaren onarpen juridikoa estreinatu zen.
II.2. Inertzia a
dministratibo formalen iraupena eta a
dministrazioaren funtzionamendua zenbait a
rlotan egokitu beharra
Arestian esan dugunez, jasotako kexa eta salaketen bidez egiaztatu dugu a
rlo as
kotan bikote homosexualek eta familia homoparentalek formalki onartuak izan beharra beren-beregi betearazi behar dutela, eta horrek inola ere zuritzerik ez dagoen tentsio, zalantza eta, kasu batzuetan, erabateko babesgabetasuneko egoerak sor ditzakeela. Horren ondorioak baztertzaileak ere izan daitezke.
Batez ere, a
dministrazioko inprimakiak eta bestelako a
giriak errealitate horri egokitu ezean datza, a
itak eta a
mak osatutako familiak baino ez baitituzte jasotzen.
Hori dela-eta, seme-alabak dauzkaten familien buru diren sexu bereko pertsonek inprimakiak edo eskabideak a
ita edo a
ma a
gertuz bete behar dituzte euren nortasuna familia egitura horrekin bat etorri ez a
rren. Horrek seme-alabei ere eragiten die, inprimakietan euren seme-alabatasuna daukaten pertsonak errealitatearekin bat ez datorren gezurrezko moduan a
ipatu behar dituztenean. Bestalde, kasu batzuetan egokitzapenik eza bikoteei eurei dagokie, ezkontidea, gizon edo emakumea, a
ipatu behar denean, a
dibidez, pertsona nagusientzako egoitzak bezalako zerbitzu edo prestazio batzuk lortzeko.
Jaso ditugun salaketak batez ere euskal klinika eta ospitaletan seme-alabak jaiotzerakoan bete beharreko inprimakiei; hezkuntzarako edo beste gauza batzuetarako diru-laguntzak eskatzeko inprimakiei; laguntza eskabideei, esaterako, eskola garraiorako hobariei; eskola, ikastetxe edo hezkuntza zentroetarako, jantokietarako, haurtzaindegietarako, jolas-zentroetarako, kiroldegietarako, udalekuetarako, hizkuntza eskoletarako... izan emateei dagozkie. Esan bezala, kasu batzuetan bikoteek prestazio edo zentro batzuk eskuratu a
hal izateko bikotekide biak sexu berekoak izateko a
ukera jasotzen ez duten inprimakiak bete behar dira.
Gure a
buruz, a
ipatu ditugun bi lege horiek onartu zirenetik, hurrenez hurren, 5 eta 7 urte baino gehiago igaro diren honetan, ezinbestekoa da zuribiderik ez daukaten inertzia horiek behin betiko bukaraztea.
II.3. Ama lesbianen seme-alabatasuna erregistroan erregistratzeko a
razoa
Beste kontu bat da bi emakumek osatutako bikoteko a
ma ez biologikoaren seme-alabatasuna erregistroan erregistratzeari dagokiona.
Izan ere, ezkondutako emakumezkoen bikoteek a
razoak dauzkate haietako batek lagundutako ernalkuntzaren bidez seme-alaba sortu eta besteak, seme-alaba Erregistro Zibilean erregistratuz, bere seme-alaba biologikoa ez izan a
rren, haren a
matasuna finkatu nahi duenean. Halako kasuetan, lagundutako ernalkuntzako teknikei buruzko maiatzaren 26ko 14/2006 Legearen 7. a
rtikuluak zailtasuna dakar interpretatzeko orduan, idazketa iluna baita. Horren ondorioz, erregistroan ez dira modu bateratuan jokatzen a
ri, eta, zenbait kasutan, jokaera horiek bereizkeriazkoak izan daitezke bi emakumek osaturiko bikote ezkondu horientzat, senar-emazte heterosexualekin a
lderatuta. Izan ere, seme-alabatasuna legez erabakitzeko orduan, a
ma biologikoaren emazteari gehitutako baldintzak ezartzen zaizkio, ez ordea a
ma biologikoaren senarrari.
Ezkontzeko eskubideari dagokionez Kode Zibila a
ldatzen duen 13/2005 Legeak egindako ezkontza zibilaren erreformaren bidez, eskubidea sexu bereko pertsonei zabalduz, eskubideei dagokienez ezkontza heterosexualak eta homosexualak parekatu egin dira eta, beraz, sexu bereko bikoteek ezin dute bereizkeriarik pairatu.
Hemen a
gertutako sakoneko a
razoa, zalantzarik gabe, estatu eskuduntza dela (legedia zibilari buruzko Konstituzioaren 149.1.8 a
rtikulua) eta, ondorioz, gure jarduera esparrua gainditzen duela uste badugu ere, gure iritziz komenigarria da orain Euskadin lagundutako ernalkuntzak burutzen dituzten osasun zentro, ospitale edo klinika guztiei helaraztea komeni dela teknika horien pean jartzen diren emakumeen ezkontideei jakinaraztea erditzea baino lehenago Erregistro Zibilera jo behar dutela, teknika horien bidez ezkontideetako batengandik jaiotako seme-alaben seme-alabatasuna ezkontide bien a
lde erregistratu nahi badute.
Era berean, egokia iruditu zaigu Espainiako Herriaren Defendatzaileari a
ntzemandako a
razoaren berri ematea, erakunde horrek erregistroen jardunbideen a
rgitzea eta konstituzioko berdintasun oinarriarekin guztiz bat datorren lege interpretazioa lortzeko jarduketei ekiteko a
ukera a
zter dezan.
II.4. Ondorioak
Beraz, bi dira gomendio honetan a
gerian utzi nahi izan ditugun a
razoak:
- prestazio eta zerbitzu as
koren funtzionamenduan dirauten oztopo formala; oztopook honela a
gertzen dira: prestazio eta zerbitzuak eskuratzeko behar diren inprimaki eta a
girietan ez zaio formalki jaramonik egiten bikote eta ezkontza homosexualek eta familia homoparentalek juridikoki onartuta daukaten errealitateari.
- emakumeen ezkontzek daukaten egoera a
nbiguoa, ezkontza horien baitan lagundutako ernalkuntzako tekniken bidez jaiotako seme-alaben seme-alabatasuna emakume bien a
lde ezartzeari dagokionez.
Lehenengo kontuari dagokionez, gure ustez euskal herri a
dministrazio guztiek berraztertu behar dute maila guztietako funtzionamendua eta inertzia formal horiek a
raztu, zuribiderik ez edukitzeaz gain, eskubideak urra ditzaketelako. Bestalde, giltzarria da, a
dministrazioen jarduketei eurei dagokienez jokatu ez ezik, a
dministrazioak zenbait zerbitzu publiko kudeatzen dituzten edo jarduteko a
dministrazioaren baimena behar duten erakundeetara ere jotzea, euren jardunbideak ere a
zaldutako bikote homosexualen eta familia homoparentalen errealitatera egokitzeko eskatzeko.
Bigarren kontuari dagokionez, sakoneko a
razoa estatu erakundeek konpondu behar badute ere, gure ustez, lege egoera eta erregistro zibilen jardunbidea a
rgitzen ez den bitartean, Euskal A
utonomia Erkidegoko A
dministrazio Orokorrak familia horien egoera hobetzen lagun dezake, lagundutako ernalkuntzako teknikak burutzen diren klinika eta zentroei jakinaraziz behar bezala a
rgitu behar dutela zer lege egoera berezian dauden emakume ezkontideak biek espero duten seme-alabarekiko a
ma biologikoaren bikotekidearen a
matasuna ezartzeko garaian.
Horregatik guztiagatik, A
rartekoak honako gomendio hauek egiten ditu:
III. Gomendioak
Euskal herri-administrazio guztiei:
• Mota guztietako prestazioak edo zerbitzuak lortzeko, izatezko bikote eta ezkontza homosexualei eta seme-alabak dauzkaten familia homoparentalei eragiten dien eskabide, inprimaki edo a
giri oro a
raz eta formalki egokitu dezatela, bikote, ezkontza edo familia horien errealitate pertsonala berdintasunean erabat jasotzen duen bidea sartuz.
• Jardunbide hori bere eskumeneko zerbitzuak edo prestazioak kudeatzen dituen edo jarduteko baimena eman dion zentro edo erakunde orori eska diezaiola, a
restian a
ipatu pertsonei eragin diezaiokeen heinean.
Euskal A
utonomia Erkidegoko A
dministrazio Nagusiari:
• Lagundutako ernalkuntzako teknikak burutzen dituzten klinika, ospitale eta osasun zentro guztietara jo dezala, eta jakinarazi diezaiela komeni dela ezkontzan elkartutako lesbiana bikote guztiei jakinaraztea, elkarrekin seme-alaba izateko mota horretako prozesua burutzen a
ri badira, jaiotzeko unean a
dopzio prozesura jo barik a
matasuna ezartzeko, erditu a
urretik a
ma biologikoaren emakume ezkontideak dagokion Erregistro Zibilean a
gertu behar duela Erregistro Zibileko epaile a
rduradunaren a
urrean jaioko denaren seme-alabatasuna onartzeko as
moa formalki a
dierazteko.
5. Familia, lana eta norberaren bizitza bateratzeko neurri gisa bideratzea lanaldia murrizteko eta moldatzeko edo a
ldatzeko eskaerak
Ararteko erakundeak UPV/EHUren lankidetzarekin a
ntolatzen dituen udako ikastaroen esparruan 2010. urte honetan egindako jardunaldiak, "Lana, familia eta norberaren bizitza bateragarri egiten laguntzeko politika publikoak berriz a
ztertzeko bidean" izenekoak, bateratze neurriak a
plikatzean erakundeak a
ntzemandako a
razoen gaineko gogoeta egiteko eta horiek a
intzat hartzeko a
ukera eskaini digu.
Antzemandako eta kexa moduan bideratutako a
razoetatik as
ko langile publikoek sustatu dituzte, lan harremanak bateratzearekin loturiko eskubideak eskatzeko. Izan ere, euren ustez, eskubide horiek ez dira behar bezainbeste errespetatzen eta oraindik eztabaidagarria izaten a
ri da haien irismena.
Gomendio honen bidez, norbere kargura dauden mendeko senideak zaintzeko bateratze horrek duen garrantzia islatzen duten egoerak sakondu nahi ditugu. Halakoetan, langile publikoak ez daude a
dos euren lanaldia murrizteko edota a
ldatzeko a
ukerei dagokienez.
Izan ere, emakume as
kok, eta zenbaitetan baita gizonek ere, (hala ere, heltzen zaizkigun kexak emakumeenak dira batez ere) euren kargura dituzten senideak (batez ere seme-alaba a
dingabeak) zaintzeko lanaldia murrizteko eskaerarekin batera, txanda a
ldatzeko edo lanaldia banatzeko eskaera egiten dute, lana eta euren kargura dagoen senidearen zaintza bateratzeko helburua hobe lortu a
hal izateko. Beste batzuetan, lanaldia edo lan egutegia a
ldatzea ere proposatzen dute lanaldia murrizteko eskaerarekin lotu gabe.
Gure eskuetara heltzen diren egoeretan, dagozkien herri a
dministrazioek eskaera horiek ukatzen dituzte, euren ustez bateratzeko eskubideak lanaldia legeak ezarritako baldintzen a
rabera murrizteko eskubidea bakarrik dakarrelako berekin, eta kontrakoa egitekotan, desoreka handiak sortuko lirateke eragindako zerbitzuetan. Horren ondorioz, zerbitzu horietako beste langileek kalteak pairatu litzakete edo zerbitzuek erabiltzaileekiko duten bideragarritasuna edo kalitatea eta eraginkortasuna zalantzan jar litezke. Hala da, bereziki, beste pertsonen a
rreta eta zaintzarekin loturiko lanpostuei dagokienez, hala nola, osasun zerbitzuak, zaintzarako zerbitzuak edo a
dinekoen a
rretara bideratutakoak. Lanpostu horietan emakumeak nagusitzen dira eta lanaldiak, zerbitzuaren beharrak direla-eta, lanaldi irregularrak izaten dira, hainbat txandatakoak, baita gauekoak ere, as
kotan a
ldaketen bidez a
ntolatuak.
II. Oinarriak
Aplikatu beharreko a
rau esparrua
Emakumeen eta gizonen benetako berdintasuna lortzeko martxoaren 22ko 3/2007 Lege Organikoak zeharkako eragina dauka hainbat lege eta a
rautan, eta a
ldaketa nabarmenak dakartza erregimen juridiko-laboralean nahiz funtzio publikoaren erregimenean Espainian.
Egiaz, lege horrek a
rreta berezia jartzen du lan harremanen eremuko desberdintasuna zuzentzen, izan ere, bateratzeko eskubidea lan publikoaren eremuan a
ntzera zabaldu nahi diren ezarpenen bidez onartzen du. Gauzak horrela, egon diren a
ldaketek oinarrizko edukiko a
raudietan eragina izan dute, besteak beste, Langileen Estatutuaren Legearen Testu Bategina eta Funtzio Publikoa Birmoldatzeko Neurrien Legea, gaur egun Langile Publikoaren Oinarrizko Estatutuaren xedapenek ordezkatu dutena.
Estatuko ordenamenduak eratzen duen legezko errealitate hori gure eremu a
utonomikoko ekimen propioekin batera gertatzen da eta horiei estaldura ematen die, hala nola, emakumeen eta gizonen berdintasunerako Eusko Legebiltzarreko otsailaren 18ko 4/2005 Legeari; horrek ere familia, lana eta norbere bizitza bateratzeko neurriak jorratzen ditu.
Funtzio publikoaren eremuan ezar daitezkeen berezko bateratze neurriei dagokienez, une honetan indarrean dagoen Euskal Funtzio Publikoari buruzko uztailaren 6ko 6/1989 Legearen behin-behineko a
ldaketa egiteke dago oraindik ere. A
ldaketa horiek legea Langile Publikoaren Oinarrizko Estatutuko ezarpen berrietara egokitzeko bideratuko lirateke, eta halako neurrietan a
urrera egiteko a
ukera ezin hobea litzateke.
Jurisprudentzia
Erakunde judizialak gai horien inguruan hitz egiten hasi dira, baina planteamendu horiek hasiberriak direnez, oraindik ez dago a
dministrazioarekiko a
uzien jurisdikzioan inolako doktrina judizialik, emakumeen eta gizonen berdintasun eragingarrirako 3/2007 Lege Organikoa (eta gure esparru a
utonomikoan, zehazki, emakumeen eta gizonen berdintasunerako Eusko Legebiltzarraren martxoaren 2ko 4/2005 Legea) oinarri hartuta, kasu hauetan konponbide egokia zein den a
rgitzeko.
Bestalde, zorrozki lan eremuari dagokionez, lan-arloko epaitegiek hainbat epai eman dituzte eta euren a
rtean irizpide ezberdinak a
dierazi izan dituzte.
Ikustoki a
ldakor honetan eman zen urtarrilaren 15eko Konstituzio A
uzitegiko 3/2007 epai garrantzitsua. Bertan, A
uzitegi Gorenak lan-arloko ebazpen judizialen a
urka langile batek jarritako babes-errekurtsoa onartu zuen. Kexagileak, a
laba a
dingabearen zaintza eta bere lana bateratzeko, lanaldia murrizteko eskubidea oinarri harturik, lanaldi hori a
ldatzeko as
moa a
dierazi zuen. Kasu honetan, Konstituzio A
uzitegiak Konstituzioaren 14. a
rtikuluaren zapalketan oinarritzen du bere erabakia, emakumeen zeharkako diskriminazioa dagoela a
rgudiatuz, izan ere, horiek dira seme-alaben zaintzaz gehien bat a
rduratzen direnak, bateratze eskubideak bereziki haiek eskatzen baitituzte. Hori dela-eta, A
uzitegi Gorenaren ustez, Langileen Estatutuaren 37. a
rtikuluan xedatutakoaren dimentsio konstituzionala baloratu behar izan zen, eta ez a
urka egindako epaiaren a
ntzera, legezkotasun gogoeta hutsetara mugatuta, a
raua hitzez hitz jarraituz, murrizketa "ohiko lanaldiaren barnean" egingo dela dionean, eta lege xedapen horrek duen dimentsio eta garrantzio konstituzionalaren balorazio oro a
lde batera utzita, sexuagatiko diskriminazio ezari dagokionez, Espainiako Konstituzioko 14. a
rtikuluan emana, bai eta haurtzaroa eta familia babesteko a
ginduari dagokionez, Espainiako Konstituzioko 39. a
rtikuluan a
dierazita.
Hala eta guztiz ere, konstituzio erabaki hori bideratuta, A
uzitegi Gorenaren beste erabaki batzuk gertatu dira doktrina bateratuz; izan ere, langileek, lanaldi murrizketa eskatu gabe ordutegi edo txanda a
ldaketa bakarrik eskatzen dutenean, kontuan hartu beharreko jurisprudentzia-ildoa bideratu ere egin dute. Doktrina horren a
rabera, 2008ko ekainaren 18ko epaiaren bosgarren oinarri juridikoan laburbiltzen dena (RJ 2008, 4230). A
uzitegi Gorenak, txanda a
ldaketarako eskaera bat, lanaldi murrizketarako eskaerarekin loturik ez badago, familia eta lana bateratzeko a
ukerak hobetzeko balioko lukeela badakiela onartzen duen a
rren, kategorikoa da esaten duenean, hori onartuko balu, konstituzioaren 117. a
rtikuluaren babesean ebazpenean ezarri beharreko legezkotasun printzipioa ukatuko lukeela.
III. Ondorioak
Lana, familia eta norberaren bizitza bateratzearen a
ldeko politika publikoak a
ztertzeko erabili dugun udako ikastaroaren esparruan egindako gogoetei esker a
urreratu dugu, erakunde honen ustez, Konstituzio A
uzitegiak emandako epaia (urtarrilaren 15eko 3/2007 epaia) bateratze kontuei a
urre egiteko erreferente bat dela. Kontu horiek funtzio publikoaren eremuan sortzen dira, gutxienez eta bereziki, familia bateratzea dela-eta lanaldi murrizketei lotuta, lanaldia egokitzeko eta a
ntolatzeko eskaerei dagokienez.
Aipatu dugu Konstituzio Epaitegiak haren erabakian Langileen Estutuari buruzko Legearen 37. a
rtikuluak ezartzen duenaren dimentsio konstituzionala a
ipatzen zuen a
rren, berariaz honako hau ere a
dierazi zuela "orokorrean (a) langileen lana eta familia bateratzea errazten duten neurri guztiena". Beraz, gure ikuspuntuaren a
rabera, inguruabar horrek behartzen gaitu hauxe gogoratzera: modu paraleloan eta helburu berarekin, hau da, bateratzea erraztea, funtzio publikoko kasu horietan a
plikatu daitekeen legerian jasotzen diren ebazpenak.
Ondorioz, izapidetu ditugun kasuetan beti ulertu izan dugu eragindako herri a
dministrazioei eskatu a
hal zaiena dela euren langileen nahi mota horri ezezkoa eman a
urretik behar bezala eta zehaztasunez a
rrazoiak eman ditzaten -zerbitzuaren konfigurazioari buruzko orokortze eta a
bstrakzio soilik ez-. A
rrazoi horiek interesdunak eskatutako lanaldi erregimenaren a
ldaketa zehatza errazten duen zerbitzuaren berrantolatzea saihesten dute. Zentzu horretan mantentzen dugu ezezkoa ematen duen erabaki horrek, edozein kasutan ere, justifikazio nahikoa, objektiboa eta zentzuzkoa izan behar duela eta bateratze eskaera hori planteatu den termino zehatzei egokituz zerbitzua berrantolatzeko ezintasuna justifikatu behar duela.
Aurretik a
ipatu dugu, a
plikaziorako a
rau esparrua a
ztertu dugunean, gure erkidegoaren eremuan Euskal Funtzio Publikoari buruzko Legean a
ldaketak egiteke daudela oraindik. Gure ustez, a
ldaketa hori oso a
ukera ona izan daiteke Langile Publikoaren Oinarrizko Estatutuaren garapenean ditugun konfigurazio a
ukerak a
gortzeko. Estatutu horrek emakumeen eta gizonen a
rteko berdintasun ikuspuntu eraginkorra lortzeko beharrezkoak diren kontziliazio eskakizunak barne hartzen ditu.
Ararteko erakunde honetatik, zentzu horretan, a
raudiaren a
ldaketa edo egokitzapena sustatzera a
nimatu nahi dugu. Izan ere, horren garrantzitsua den ekimen batek familia eta lana bateratzera zuzenduta dauden neurri mota horiei estaldura juridiko nahikoa emango lieke eta beharrezkoak ez diren interpretazioari buruzko zalantzak saihestuko lituzke.
Bestalde, legegintzako ekimen horrek Eusko Legebiltzarraren Emakumeen eta Gizonen a
rteko Berdintasunerako martxoaren 2ko 4/2005 Legeak ezarritakoa babesten eta osatzen du. Lege horren helburua hauxe da: herri a
dministrazioko langileen lan baldintzak erregulatzen dituzten a
rauek lanaldia malgutzeko eta berrantolatzeko neurriak barne hartzea. Neurri horiek emakumeen zein gizonen lana, familia eta norberaren bizitza bateratzera zuzenduta daude.
Edonola ere, a
ipatu beharra dugu euskal herri a
dministrazioek ez dutela bateratze neurri horien dimentsio konstituzionala sustatzeko duten konpromisoa soilik legegintzako ekimen edo proposamen horretara mugatu behar. Une honetan, lan baldintzak a
rautzen dituzten a
kordioen testuetan gaineratu diren zenbait ezarpen garrantzitsu tartean daude. Izan ere, a
kordio horiek ezin dira eduki barik geratu.
Hain zuzen ere, erakunde honen a
buruz, lan baldintzen a
kordioaren eta a
rauketaren esparru hori benetan a
proposa da bateratze neurriak gauzatzearen a
lderdirik eztabaidagarrienak eta zailenak jorratzeko, hala nola, esku a
rtean ditugun lanaldi murrizketa edota a
ldaketa. Zentzu horretan, negoziazio esparru horrek, zehatzagoa den a
ldetik, a
ntolatzeko hautabide berriak ikertzeko a
ukera emango luke, bai eta eragindako zerbitzuaren ondoriozko beharrak dituzten langileen eskubideak a
rgitzeko eta integratzeko a
ukera ere. Horrela, langile guztien lan baldintzak errespetatzen direla bermatuko litzateke eta gaur egun gure a
dministrazioen jardunean dagoen desadostasun maila jaitsiko litzateke.
Dena den, jakin badakigu kontu honen ondorioz desadostasun eta kexa berriak etengabe sortuko direla. A
ipatu dugun moduan, horrek ezin ditu euskal herri a
dministrazioak a
tzera bota eta esparru publikoan lan egiten duten langileei familiak eta lanak sortzen dizkieten beharren bateratze maila a
ltuagoak eskaintzeko a
haleginarekin jarraitu behar dute. Nolanahi ere, erakunde gisa, a
urrerantzean ere a
dministrazio horiei justifikazio nahikoa, objektiboa eta a
rrazoizkoa eskatzen jarraituko dugu, bateratze-eskaerak egiten diren modu zehatzean zergatik ezin diren onartu jakiteko.
IV. Gomendioak
IV.1. Funtzio publikoaren gaur egungo a
raudia a
ldatzeko edota egokitzeko ekimena sustatu dadila, familia eta lana bateratzeko neurriei babes juridiko nahikoa eskaintzen dien a
raudia lortzeko. Neurri horiek lanaldiaren murrizketaren eta egokitzearen edo a
ldatzearen ingurukoak dira.
IV.2. Neurri horien gauzatzea erraztu a
hal duten ekimen guztiak sustatu daitezen langile publikoen lan baldintzei buruzko negoziazio eta a
kordioen esparruetan.
IV.3. Bitartean eta edozein kasutan ere, interpretazioari dagokionez sortu daitezkeen zalantzak Konstituzio A
uzitegiaren doktrinarekin bat eginez ebatz daitezen. Izan ere, hori izan da familia eta lana bateratzearen a
ldeko neurrien dimentsio konstituzionala.
IV.4. Modu berean, edonola ere, bateratzea dela-eta lanaldiaren egokitzapen eskaerei ezezkoa eman a
urretik, nahikoak diren a
rrazoiak eman daitezen, a
ntolatzeko zailtasunak modu objektiboan eta zentzuzkoan a
zalduz eta eskaera horiek planteatu diren terminoetan onartzeko ezintasuna a
rgituz eta justifikatuz.
6. Gardentasuna eta a
giri publikoak eskuratzeko eskubidea. Bereziki, ingurumen informazioa eskuratzea
Herritar talde ugari a
ri dira eskatzen informazioa gardenagoa izatea eta gizarte osoan zabaltzea, eta, horren ondorioz, eztabaida pizten a
ri da gobernuek a
giri eta a
rtxibo publikoen gainean duten kontrolaren inguruan eta kontrol horren iluntasun eta ezkutukeria murrizteko beharraren inguruan. Zabalkunde horren a
rrazoia da gure garaiarekin hobeki datorren modu batean interpretatzen direla hala a
dierazpen eskubidea eta informaziorako eskubidea nola pertsonek a
dministrazioetan dagoen informazioa eskuratzeko duten eskubidea. Halaber, teknologia berriak eta horiek unibertsal bihurtu izana benetako iraultza ekartzen a
ri dira jakintza iturriak eskuratzeko, hautatzeko, a
ztertzeko eta zabaltzeko a
ukerei dagokienez. A
ldaketa prozesu horien etsenplu bat a
zken urteetan gizarte zibilean sortutako plataformetan hautematen dugu (http://www.proacceso.org/, http://www.access-info.org/). Izan ere, plataforma horien bidez, modu a
ktiboan a
ldarrikatu da herritarrek jakiteko gogoa dutela, eta zalantzan jarri dira informazioa a
txikitzeko murrizketa bidegabeak.
Erakunde ofizialek daukaten informazioa eskuratzeko eta zabaltzeko eskubidearen tradizio juridikoa herrialde a
nglosaxoietako informaziorako eskubideari buruzko legeetan dago. A
urrekaria Suedian sortu zen, XVIII. mendean. Joan den mendean, A
meriketako estatu gehienek a
rlo horri buruzko a
rauak onetsi dituzte. Hala, Amerikako Estatu Batuetako 1966ko Informaziorako As
katasunari buruzko Legea a
ipatu behar dugu.
Aldiz, latindar tradizioko beste a
ntolamendu juridiko batzuk uzkurragoak izan dira datu publikoen inguruko planteamendu ireki bat egiteko orduan, eta halako datuak eskuratzeko bidea itxi diete a
dministrazio oztopoen jakitun beren beregi hala eskatu izan duten subjektu kualifikatuei. A
dministrazio publikoen ezkutukeria horren jatorria a
dministrazio burokratikoaren hemeretzigarren mendeko eredua da.
Alabaina, garaiak (eta Zuzenbidea) a
ldatu egiten dira. A
dministrazio egiturek gizarte eskaera berrietara egokitu behar dute, hau da, gobernuak irekiagoa izan behar du, tarte ilunak ezabatuta, parte hartzeko eta herritarrekiko harremanetan garden izateko printzipio demokratikoekin bat etorriz.
Kontuan izan behar da informazio hori eskuratzeko eskubidea bermatzea a
dministrazio on bat izateko eskubidearen ondoriozko eskakizuna dela. A
ldi berean, informazio publikoa herritarren ondarearen parte da, eta eskubide politikoen zerbitzura egon behar du, hala nola gai publikoetan parte hartzeko eskubidearen zerbitzura.
Azken batean, printzipio horien a
lde egiten duen demokrazia a
ktiboa hurbilagoa da herritarrentzat, parte hartzeko prozesuak laguntzen ditu, bide ematen du kontrol politiko eta instituzional handiagoa izateko eta saihestu egiten du zerbitzu publikoen eraginkortasunik eza, ustelkeria eta halako izurriak.
Bestalde, a
dministrazio publikoek informazioa eskuratzeko eskubidea modu pasiboan baliatzeko bitartekoak jarri baino zerbait gehiago egin behar dute. A
dministrazioko a
rtxibo eta erregistroetan dagoen informazioaren zabalkunde a
ktiboa beren eskumeneko funtzio publiko gisa a
ntolatu behar dute gobernuek, publizitate eta gardentasun printzipioak oinarritzat hartuta.
Agiri publikoak eskuratzeko eta zabaltzeko eskubide horiek izan behar dute a
biapuntua herritarrekiko harremanetan. Hori hala izanik ere, kasu balioztatu batzuetan egin liteke printzipio horren salbuespena, segurtasun nazionala, pertsonen intimitatearen eta jabetza intelektualaren babesa nahiz delituen prebentzioa eta ikerketa oinarritzat hartuta.
Informazioaren teknologia berriek eta ezagutzak bide ematen dute a
dministrazioen a
rteko eta herritarrekiko harremanen efizientzia eta eraginkortasuna hobetzeko. A
dministrazio elektronikoa izatea baliagarria da informazioa era erraz eta soilean eskuratuko dela bermatzeko; gainera, horri esker, datu publikoak zabaltzeko zerbitzu publiko a
ktiboaren kalitatean eragin daiteke.
Gomendio honen helburua da garden izateko eta informazio publikoa eskuratzeko a
ipaturiko printzipioak betetzeari buruzko gogoeta helaraztea euskal a
dministrazio publikoei, batez ere ingurumen informazioari dagokionez. Nahiz eta garai berri hauetan gobernua irekia den, pertsonek eta erakundeek a
rlo honetan beren eskubideak baliatzeko dituzten a
razoak etengabeak direla ikusten dugu eskubideen defentsa erakundeetan.
Hori dela eta, gure a
ntolamenduan informazio publikoa eskuratzeko eskubidea nola dagoen a
raututa a
ztertuko dugu, gai horri buruzko esparru juridiko berri bati dagozkion ikuspegi berriak barne hartuta. Halaber, eskubide hori baliatzearen inguruan egindako jardunik esanguratsuenak erantsiko ditugu, A
rartekoaren a
zken txostenetan jasotakoak denak. A
zkenik, gomendio honen helburu nagusia da a
lderdi horiei buruzko balorazio orokor bat egitea ingurumen informazioaren kasu konkreturako.
II. Gomendioak
• Garrantzitsua da Eusko Jaurlaritzak –Estatuko oinarrizko legedia a
biapuntutzat hartuta– lege bat proposatzea Euskal A
utonomia Erkidegoan informazio publikoaren gardentasuna eta eskuratzeko modua a
rautzeko. Lege horrek erregistro eta a
rtxibo publikoak modu irekian eskuratu a
hal izatea bermatu behar du.
Azken urteotan euskal a
dministrazio publikoak erregistro eta dokumentu publikoak modu irekian eskuratu a
hal izateko egiten a
ri diren a
haleginak bide eman behar dio esparru juridiko propio bati. A
rau horretan, euskal a
dministrazio publikoen betebeharrak ezarri beharko dira informazio publiko erabilgarri oro banatu eta zabalduko duen zerbitzu publiko bat sortzeko, betiere hirugarrenen beste eskubide batzuek edo ordena publikoak ekarritako murrizketak baizik ez badira. Halaber, pertsonek espediente eta erregistro guztiak eskuratzeko duten eskubidea a
rautu beharko du, gomendio honetan sartu diren eta Tromsøko a
giri publikoak eskuratzeari buruzko Europaren Kontseiluaren Hitzarmenetik datozen printzipioekin bat etorriz.
• Eusko Jaurlaritzak Aarhusko Hitzarmenak, 2003/4/EE Zuzentarauak eta uztailaren 18ko 27/2006 Legeak dakartzan eskakizunetara egokitu behar du Ingurumenari buruzko maiatzaren 27ko 3/1998 Lege Orokorra. Halaber, legeak barne hartu behar ditu informazio publikoa eskuratzeko eta garden izateko lehen a
ipaturiko printzipioak.
• Udal ordenantzak. Euskal A
utonomia Erkidegoko udalek informazioa, batez ere ingurumenari buruzkoa, eskuratzeko eta zabaltzeko ordenantzak onartzea sustatu beharko dute. Horretarako, hala Eusko Jaurlaritzak nola foru a
ldundiek eta Eudel euskal udalerrien elkarteak beharrezko laguntza teknikoa emateko eta gisa horretako ordenantzak idazteko lana sustatuko dute.
• Euskal a
dministrazio publikoek behar beste baliabide izan behar dituzte legedi horren ondoriozko betebeharrak betetzeko. Bereziki, tokiko a
dministrazioek a
halegina egin behar dute informazio zerbitzu bat edo a
rduradun bat ezartzeko, a
urkeztutako eskabideei dagokien izapidea egiteko. Baldin eta ez badute baliabide propiorik, beharrezko zerbitzuak kontratatu beharko dituzte funtzio publiko hori betetzeko.
• Eusko Jaurlaritzaren ingurumenerako informazio eta gardentasun zerbitzuak –dagozkion foru eta udal zerbitzuekin koordinatuta– bermatu behar du Internet bidez zabalduko duela, modu eguneratuan, 27/2006 Legeko 7. a
rtikuluan jasotako informazio guztia.
Webgune horretan, Euskal A
utonomia Erkidegoko ingurumenaren egoerari buruzko informazio publiko guztia jasoko da, eguneratuta, izan propioa edo beste a
dministrazio batzuetatik hartua, erraz ulertzeko moduko formatu batean, a
irearen, uraren eta lurzoruaren kalitateari erreferentzia eginda.
Bereziki, udalekin eta foru a
ldundiekin koordinatuta, Eusko Jaurlaritzak informazio osatua izan beharko du a
utonomia erkidegoan ingurumen kontrolaren pean dauden jarduera guztien inguruan. Informazio horren barruan sartuko da jarduera sailkatuen lizentzia edo jakinarazpena, eta, hala badagokio, ingurumen baimen integratua eta/edo ingurumen eraginari buruzko a
dierazpena. Halaber, informazio hau izango du jarduera bakoitzaren inguruan: ingurumenari dakarkion kutsadura, ezarritako neurri zuzentzaileak eta a
tmosferara igortzeko baimenei buruzko informazioa, jabari publiko hidraulikora edo itsas-lehortarrera egindako isuriak, kutsadura a
kustikoa eta hondakinen sorkuntza eta tratamendua.
Halaber, ingurumen baimenik gabe edo baimena izapidetzen a
ri dela martxan dauden jardueren berri emango da.
• Ingurumen informazioa modu unibertsal, a
zkar, erraz eta doakoan eskuratu behar da. Pertsona guztiek balia dezakete eskubide hori, a
rrazoia justifikatu gabe, modu errazean, hilabetetik gorakoa ez den epe baten barruan. Teknologia berriak erabilita, euskal a
dministrazio publikoek epe hori 15 egun baliodunetara murrizteko a
ukera balioetsiko dute. Betebehar hori modu sistematikoan betetzen ez bada, diziplina ondoreak ekarri a
halko ditu izapideak a
tzeratzearen erantzulearentzat. Halaber, informazioa doan eskuratuko da; dena dela, hori ez da eragozpen izango kopiak eskatzen badira tasa bat kobratu a
hal izateko. Euskal a
dministrazio publikoek hobariak ezarri behar dituzte prozeduretan publiko interesdun gisa a
gertzen diren elkarteentzat. Halaber, tasa ordaintzetik salbuetsi beharko litzateke, baldin eta kopia gutxi batzuk eman badira edo informazioa bide telematikoetatik bidali bada.
7. Inkomunikatutako a
txiloketaren eremuko berme sistemari buruzko a
zterlana eta hobekuntza proposamenak (testu osoa web orrian)
Arartekoak hainbat kexa jaso ditu eta oraindik ere jasotzen ditu inkomunikazio a
raubidea ezarri zitzaien a
txilotuei ustez tratu txarrak emateaz eta haiek torturatzeaz. Horiek denak deusezta zitezela eskatu genuen torturaz eta tratu txarrez 2004ko a
benduan egin genuen A
dierazpenean.
Sei urte igaro eta gero, sakon a
ztertu nahi izan dugu horien bilakaera, eta, horretarako, oinarrizko hiru erreferentzia hartu ditugu a
biapuntu: prebenitzeko eta giza eskubideak babesteko nazioarteko erakundeek denbora horretan Espainiari egin dizkioten oharrak; a
zken urteotan a
txiloaldi inkomunikatuen lagin esanguratsuak a
ztertu dituzten ikerketa enpirikoetan a
teratako ondorioak; eta, bukatzeko, Konstituzio A
uzitegiak eta Estrasburgoko Giza Eskubideen A
uzitegiak a
zken urteotan gai horren gainean emandako epaiak.
Guztiak batera a
ztertuta, erakunde honek egiaztatu du hobetzeko tartea dagoela berme-sistemaren funtsezko a
lderdi hauetan: inkomunikatutako a
txilotuaren eskubideak epaileak kontrolatzea, a
bokatuaren laguntza, a
uzitegiko medikuak txostenak egitea edo a
rrazoi horregatik egiten diren salaketak ikertzea. Horiek denak a
ztertzeko as
moz, A
rartekoak txosten zehatz bat egin du eta, txostenaren bukaeran, berariazko zenbait neurri proposatu ditu, gardentasunaren bitartez, berme-sistemaren prebentziozko eraginkortasuna gehitzeko. Hona hemen gure proposamenaren funtsezko a
lderdien laburpen bat:
I. A
txiloketa bideoan grabatzea
Antolatutako delinkuentzia modu jakin batzuen ikerkuntzan zuhurtziaz jokatu beharra da Konstituzio jurisprudentziak inkomunikazioa justifikatzeko a
dierazten duena. Horrek, ordea, ez du esan nahi a
halik eta gardentasun handiena egon behar ez denik a
txilotutako pertsonaren eta hura zaintzen duten a
genteen a
rteko elkarrekintzan. Hori dela eta, neurri hau prebentzioko nazioarteko erakunde guztiek defendatzen dute. Haien gomendioetatik eta Defendatzaile honek egindako beste batzuetatik, eraginkortasuna lortzeko hurrengo baldintzak a
tera daitezke:
• Sistematikoa izan behar du, eta poliziaren egoitzako eta a
txiloketako toki guztiak harrapatu.
• Irudiak ez ezik, grabazio horiek soinua ere grabatu behar dute.
• A
txiloketa gertatzen den unetik bertatik, a
genteen eta a
txilotuaren a
rteko elkarrekintza toki guztia hartu behar du grabazioak, a
txilotua kontra badago salbu bere intimitatea zaintzeko a
rrazoiak direla eta.
• A
bokatu defentsariak eta giza eskubideak bermatzeko erakundeek grabaketak ikusteko a
ukera izan behar dute, eta grabaketak instantzia independenteek gorde behar dituzte, sor litezkeen erantzukizunak preskribatzeko epea a
maitu a
rte.
Tratu txarrak prebenitze a
ldera, Tortura Prebenitzeko Europako Kontseiluaren Batzordeak (TPB) uste du a
txilotuarentzat a
bokatuaren laguntza eskubidearen benetako eraginkortasuna dela oraindik gure lege sisteman lortu ez den itxaropena. Haren irizpideei jarraiki, eraginkortasun horretarako beharrezkoa da a
txilotutako pertsonak "pueda comunicarse privadamente con un a
bogado desde el primer momento del periodo de custodia, entendiéndose que, en el caso de detención incomunicada, el letrado le será designado de oficio en su nombre". A
bokatua as
katasunez izendatu a
hal izatea edo ez a
lde batera utzita, ofiziozko a
bokatuak bere bezeroarekin komunikatzeko a
ukerarik ere ez edukitzea da TPBa zera ulertzera daramana: "en tales circunstancias resulta difícil hablar de un derecho efectivo a
la as
istencia letrada; el a
bogado de oficio puede describirse mejor como observador".
Horregatik proposatzen dugu inkomunikatutako a
txilotuak a
txilotzen duten unetik beretik edukitzea ofizioz izendatutako a
bokatua izateko a
ukera, eta a
txilotuari galdeketarik ez egitea bere a
bokatua a
urrean ez bada.
III. A
uzitegi medikuen a
zterketak
Osasun a
zterketa berebiziko garrantzia duen neurria da torturak eta tratu txarrak prebenitzeko, batez ere haren bitartez egiten duelako epaileak, funtsean, a
txilotuaren eskubideen gaineko kontrola eta tutoretza. A
txilotuari a
ukera ematen dio horrek medikuaren lekukotzaren ebaluazio profesionala edukitzeko, eta zaintzaz a
rduratzen diren a
genteei ere berme bat ematen die horrek salaketa faltsuen a
urrean. A
itzitik, eragin horietarako eraginkorra izateko, berariaz landu behar da xede horrekin, eta prebentzioko nazioarteko erakundeek garatutako kalitate estandar batzuetara egokitu.
Beharrezkoa da egoera honetaz jabetzea eta horren ondotik jarduerak martxan jartzea. Horretan lagun dezake, gure ustez, Auzitegiko Medikuntzako Euskal Erakundearen ekarpenak, eta erakunde horren jarduera erreferentziatzat hartu dugu a
rlo honetan proposamen hauek egiteko:
• Derrigorrez bete beharreko protokolo bat egon dadila.
o Haren edukia eta egitura bat etorri beharko litzateke a
zaldutako nazioarteko estandarrekin.
o Bermatu egin beharko litzateke errekonozimenduak nahiz horiei dagozkien txostenak hari egokitzen zaizkiola, ikuskapen profesional kualifikatuaren bitartez.
o Istanbulgo Protokoloan bildutako jarraibide eta praktikak ezartzeko bidean a
urrerantz egitea, a
uzitegi medikuek beren estandarrei jarraiki lan egin dezaten tortura jasan dutela a
legatzen duten pertsonak baloratzeko, torturaren legezko ikerkuntzarako, hura dokumentatzeko eta a
gintariei topatutakoa jakinarazteko.
• A
intzat hartzea lehen begiratu batean lesio fisiko objektiboak ez egoteak ez duela esan nahi tortura edo tratu txarrik egon ez denik, markak edo lesioak egotea a
legatu den tortura egiazkoa dela frogatzen duen a
lderdi gisa interpretatu beharko ez litzatekeen modu berean.
o A
legatzen den tratu txar mota gorabehera, behar diren proba osagarriak eskatzea.
o A
intzat hartu behar da tortura psikologikoa a
ntzemateko zailtasunak ez duela murrizten horrek eragiten duen kaltea, ezta horiek denboran duten luzapena ere, konstituzio jurisprudentziak a
zpimarratzen duela ikusi bezala. Hain zuzen ere, Istanbulgo Protokoloaren sei kapitulu handietako bat tortura egon dela erakusten duten a
ztarna psikologikoei zuzenduta dago.
• Jarraibide zehatzak eman daitezela gai honetan a
uzitegi medikuaren errekonozimenduak betetzen duen funtzioari buruz, gorago a
zaldu den zentzuan.
• Prestakuntza espezializatuko planak eta truke programak egon daitezela lan honetaz a
rduratzen diren sendagileentzat; horrela, ezagutza eguneratuak edukiko dituzte torturak diagnostikatzeko, bai fisikoak, bai psikologikoak, eta horien ondorioak baloratzeko.
• A
uzitegi medikuek a
txilotutako pertsonaren osotasuna zaintzeko a
rdura duen a
gintari judizialaren ordezkari gisa jarduten duten heinean, haiei egokitu beharko litzaieke erabakitzea xede horretarako egin behar diren errekonozimenduak edo probak zein toki eta unetan egingo diren, Epaileak finkatzen duen a
ldizkakotasunarekin, betiere. Zentzu horretan, eta a
txilotuari egiten zaion lehen osasun errekonozimendua poliziaren bulegoetara eraman a
urretik egin dadin, beharrezkoa da hori a
gintzen duen Epaitegiaren erregua behar besteko a
urrerapenarekin iristea –eta hori ez da beti gertatzen, egiaztatu a
hal izan dugunaren a
rabera–.
• A
gintari judizialaren eta a
uzitegiko profesionalaren a
rteko jarduera horretan eraginkorra dela egiaztatu den formula bat haien a
rtean harreman bide irekiak eta joriak egotearena da, kasu zehatzetan zalantzak ebaztearen a
lde egiteko eta, halaber, poliziaren a
ldetik edozein jarduera desegoki egon dela erakusten duen susmoa dagoenean berehala informatzeko, a
giri honetan a
dierazitako baldintzetan eta harremanetan jartzeko ohiko bidea faxa izatea saihestuz.
• Halaber, gomendagarria da a
uzitegi medikuen taldean lehen osasun a
zterketan parte hartu duen a
uzitegi mediku bat eta beste profesional berri bat egotea, eta horrela behin eta berriro jardutea, eta a
zterketak A
uzitegiko Medikuntzako Erakundeen bulegoetan egitea.
• Osasun a
zterketaren konfidentzialtasuna bermatzea; horrela, hura ez dute zaintzaren a
rdura duten a
genteek ikusi edota entzungo, osasunaren a
lorreko langileek beren beregi horrelakorik eskatzen ez badute behintzat.
• A
ukera ematea a
txilotuak berak izendatutako mediku batek a
ztertzeko, a
uzitegi medikuaren a
zterketa eskuratzeaz gain eta haren a
urrean. Horrekin, osasun kontrola eta zaintzaren multzoa zabaltzeaz gain, poliziaren jarduna nahiz a
uzitegi profesionalarena berarena zalantzan jartzea saihestuko litzateke.
IV. Familia jakinaren gainean jartzea
Atxilotuak eskubidea du berak a
ukeratutako hirugarren pertsona bati a
txiloketa jakinarazteko eta hori da TPBrentzat oinarrizko hiru bermeetako bat, a
bokatuaren laguntzarekin eta osasun a
zterketarekin batera. Gomendio horren ildo beretik, Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Sailak inkomunikazio a
raubidean a
txilotutako pertsonen familiei telefono bidezko a
rreta emateko zerbitzu bat du, a
txiloketa egiteko a
rrazoiari eta hura egin den tokiari buruz, a
txilotuaren osasun egoerari buruz eta, hala badagokio, behar izan ditzakeen sendagaiak iritsarazteko dauden bideei buruz –sendagilearen a
ginduaren ondotik– informazioa emateko. Edonola ere, uste dugu horri buruz ematen den informazioak jaso egin behar duela ere pertsona a
txiloturik zein tokitan duten. Halaber, komenigarritzat jotzen dugu zerbitzu hori emateko erabiltzen diren deiak grabatzea; horrela, behar hori a
tenditzeko duen eraginkortasuna egiaztatu a
halko da.
V. Poliziaren jardunak
Atxilotutako pertsonaren eta hura zaintzen duten a
genteen a
rteko elkarrekintzan gardentasuna egoteko nahitaezkoa da, a
zkenik, a
tentzioa erakartzea a
txiloketak iraun bitartean poliziak burutzen dituen jarduera batzuekin zerikusia duten a
lderdi batzuetara. Horren bitartez, jarduera horiek nazioarteko gomendioetara eta a
rlo honetako jurisprudentziako irizpideetara egokitzen direla ziurtatu nahi da:
• A
txiloketa erregistratzeko liburuan une bakoitzean erregistratzea a
txilotuarekin gauzatzen diren eginbide guztiak, a
txilotzen den unetik bertatik.
– Bertan sartuko lirateke bai poliziaren bulegoetatik kanpo egiten diren joan-etorriak –errekonozimenduak, osasun a
zterketa, eta a
bar–, bai bulegoetan bertan egiten direnak.
– Zehaztu egin beharko lirateke bai jarduera bakoitzaren a
rrazoia ("eginbideak egin" motako deskripzio orokorrak saihestuz), bai hura gertatzen den unea eta tokia. Horrela, posible izango da bertan jasotako deskripzioa eta poliziaren zaintza jasotzen duen ikus-entzunezko grabazioa a
lderatzea.
• A
genteak identifikatzea: egon daitezkeen a
busuak ikertzeko eraginkortasunak eskatu egiten du a
txilotuarekin une bakoitzean harremana eduki duten a
genteak identifikatzeko a
ukera edukitzea. Horretarako, gomendagarria da honakoa:
– Zaintzak iraun bitartean, jarduera bakoitzaren erregistroan identifikatuko duen zenbakia edo erreferentzia daraman uniformea jantzita edukitzea, eta hori a
ldagarria izan a
hal izatea eta bere identifikazio profesionalarekin bat datorrena ez izatea, haren segurtasuna zaintze a
ldera.
– A
txiloketa erregistratzeko liburuan a
txilotuarekin egiten den eginbide bakoitza a
dierazten denean, identifikazio zenbaki edo erreferentzia hori jasota a
zaltzea bertan parte hartzen duten a
gente guztiei dagokienez, eta ez bakarrik zaintzaren kasuan kasuko txandaren a
rduradunari dagokionez.
– A
itorpena hartzen denean, hura esku hartzen duten a
genteen identifikazioarekin hastea. Horrela, a
txilotuari esleitutako a
bokatuak egiaztatu egin a
halko du, haien segurtasuna zaintzeko egokientzat jotako bidea erabilita, horri buruz a
ktan islatu diren datuen zorroztasuna.
• A
txilotua burua estalita ez edukitzea, burua beherantz edukitzera ez behartzea, ezta jarrera behartuetan ere.
• A
txilotuari gauez a
tsedena hartzea a
halbidetzea, etendurarik gabe, eta egunean zehar erregulartasunez ematen zaizkion otorduak edukiz haietako bakoitzari dagokion ordutegi egokian.
VI. Jendeak ezagutzeko protokoloak
Uste dugu komenigarria dela berme izaera duten neurriak eta mekanismoak Protokolo edo Erabakietan bilduta geratzea, haien ezarpenaren gaineko jarraipena egitea posible izan dadin. Halaber, garrantzitsua da Protokolo eta Erabaki horiek jendaurrean jartzea; helburua haien edukia ezaguna izatea da, bai a
txilotuen, haien a
bokatuen eta senideen partetik, bai gizarte osoaren partetik.