11. Adinekoak
Aurrekariak
Arartekoak arreta berezia jartzen du gero eta ugariagoa den 65 urtetik gorako pertsonen talde heterogeneoarengan.
Talde horren %80 inguru bizitza modu a
utonomoan gara dezaketen pertsonek osatzen dute, eta gehienak 80 urtetik beherakoak dira. Gainontzeko %20a eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar duten pertsonek osatzen dute, eta horiek gehienetan emakumeak eta 80 urtetik gorakoak izaten dira.
Pertsona bakoitzaren premiak desberdinak dira, beren osasun-egoeraren (zentzurik zabalenean hartuta), menpekotasun-mailaren eta gaitasun ekonomikoaren a
raberakoak izaten baitira. Familiarengandik zein gizartearengandik jasotzen duten laguntzak eta bizi diren inguruko ezaugarriek (irisgarritasuna, eta a
bar) eragin zuzena izango dute beren bizi-kalitatearengan.
Adinekoek gizarteari hainbat a
lorretan egindako ekarpen garrantzitsua, hala nola, ezagutza eta esperientziaren igorpena, trebakuntza, sormena, etab., baita senideak zaintzen eta laguntzen burutzen duten egiteko ukaezina ere, a
dineko horien parte hartzea a
halbidetzen duten eta zahartzaroa a
halmenenez edo gaitasunez beteriko bizi etapa gisa a
gerian jartzen duten politika publikoen garapenean jaso behar dira; gizarte a
ldaketarako bidea eman duten eta a
dinekoei merezi duten gizarte esku-hartzerako eta solaserako protagonismoa eta gaitasuna ematen dieten politikak.
1. A
rloa kopurutan
2012an 40 kexa berri erregistratu dira a
dineko pertsonen a
rloan. Kexak izapidetzeko lana osatzeko, ekintza planari buruzko kapitulu honetako IV. a
talean a
zaldu ditugun jarduketak egin dira.
2.1. Bizkaiko eta A
rabako pertsonen zenbait kexa eta kontsulta izan ditugu. A
rrazoia izan da administrazioek behin eta berriz eskatu dizkietela dagoeneko euren eskuetan dauden a
giriak, norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasuneko egoerari a
rreta emateko zerbitzuak eta prestazioak eskatzeko prozeduretan.
Alde batetik, kezkatuta gaude, a
lde batetik, a
dministratuek dagoeneko diharduen a
dministrazioaren eskuetan dauden a
giriak ez a
urkezteko duten eskubidea urra lezakeelako horrek (Administrazio Prozedura Erkideari buruzko a
zaroaren 26ko 30/92 Legeko 35.f a
rtikulua eta herritarrek zerbitzu publikoak elektronikoki eskuratzeko ekainaren 22ko 11/2007 Legeko 6.2 b a
rtikulua) eta, bestetik, errekerimendu horiek prozedura a
tzeratu eta hain a
hula den taldeari (mendetasuneko egoeran dauden pertsonena) bere eskubideak erabiltzeko as
moa ken liezaioketelako, gestio horiek zaintzaileei –kasu as
kotan a
dineko pertsonak dira– ekar liezaieketen gainesfortzua dela-eta, berez lan zama handia hartzen baitute euren gain. As
kotan a
dierazi dugunez, gure erakundeek a
halik eta gehien a
rindu behar diete lan zama hori.
Bizkaiko Foru A
ldundiko (aurrerantzean, BFA) Gizarte Ekintza Sailak kezka horretan bat datozela esan digu; haren iritziz, “...mendekotasuna baloratzeko prozedurak eta baliabideak esleitzeko prozedura bakar batean batu behar dira izapideak eta zereginak errepikatu ez daitezen.” Erantsi duenez, zentzu horretan lan egiten hari dira eta zenbait jarduketa egin dute hari buruz, hala nola “L.D. a
plikazioa (balorazioak) modu informatikoan migratu da familia barruko zaintzak eta egoitza iraunkorrak a
plikatzearekin bateragarria den ingurune batera. Horrela, L.D. a
plikazioan dauden datu guztiak a
utomatikoki irauli dira beste a
plikazioetan. Baliabideak kudeatzen dituzten a
dministrazio unitateek balorazio unitateek egindako BAPak ez berrikusteko a
gindua eman da, eta era berean, gehiago luzatu gabe eta a
utomatikoki baliabidea esleitzen jarraitu dadin ere a
gindu da.” edo BJA sinatutakoan prestazioa a
maitutzat emateko a
ukera, eskatzaileak hala nahi badu.
Azkenik, a
ipatu duenez, “Printzipio horiek betetzen dira, baina batzuetan zaila da horiek zorrotz betetzea, prozesuan a
dministrazio batek baino gehiagok parte hartzen dutelako: udalak, balorazioa egiteko eskabidean (eta etxez etxeko laguntza bada, baliabidea esleitzean), A
ldundia (baliabidea baloratzean eta esleitzean) eta beste batzuk (Gizarte Segurantza FLPOn eta Eusko Jaurlaritza Telelaguntzan)”.
Horrek, berriz ere, a
gerian utzi du erakundeen a
rteko koordinazioa bultzatu behar dela EAEn norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko legearen a
plikazioa txosten bereziko hirugarren eta laugarren gomendioetan a
ipatu genuenez.
2.2. Senide bat kexu zen Irungo egoitza zentro pribatu batean a
dineko pertsona bati emandako a
rreta medikuagatik. Gure iritziz, Gipuzkoako Foru A
ldundiko (aurrerantzean, GFA) Inbertsio, Ikuskaritza eta Lankidetza Zerbitzua bat etorri ez a
rren, zentzu horretako jardunbide desegokiak gertatu zirela ondorioztatzeko zantzuak zeuden. Kexa horiek izapidetuz a
gerian geratu da egoitza zentroan a
rreta jasotzen duen pertsonaren osasun egoerak zentro horren a
rreta a
halmena gainditzen duenean, egoera hori familiari berehala jakinarazi behar zaiola, a
dineko pertsona beste toki batera eramateko.
2.3. Kexa batzuen izapidetzearen kariaz, foru erakundeei a
restian a
ipatu txosteneko gomendioei buruzko oroigarriak igorri dizkiegu, zehazki, 11.16 gomendioa GFAri eta 11.6 eta 11.7 gomendioak Arabako Foru A
ldundiari (aurrerantzean, A
FA).
2.4. Enkarterrien eskualdeko (Bizkaia) eguneko zentrorako sargarritasunari buruzko zenbait kexa jaso ditugu. Dirudienez, Balmasedan eguneko zentro berria a
biarazteak eragina izan du eskualdeko beste eguneko zentroetan; hala, Gueñesko Lújar Zentroa itxi egin da eta eskualdeko erabiltzaileek, senideek eta herritarrek horren a
urka egin dute, eta beste zentro batzuetan, hala nola Zallako Enkarterri Zentroan, okupatutako plazak murriztu dira. Eskualde horretan biztanleria oso sakabanatuta dago eta, beraz, herri txikietatik gertu zentroak egoteak hobeto bermatuko luke a
rreta, a
re gehiago kontuan hartzen badugu oraintxe bertan itxarote-zerrenda dagoela, batez ere a
dineko pertsonak Balmasedako zentro berrira eroateko zailtasunek eraginda (eguneroko joan-etorriak luzeegiak dira).
Sakoneko beste a
razo bat dago, eguneko zentro pribatuen homologaziorik ezari lotuta. A
rrazoia, Gizarte Ekintza Sailaren a
rabera, Eusko Jaurlaritzak mendeko a
dineko pertsonentzako eguneko zentroei buruzko urriaren 17ko 202/2000 Dekretuaren a
raudia garatu ez duela da. Eusko Jaurlaritzaren ustez, bestalde, ez da beharrezkoa a
raudia garatzea foru erakundeak berak homologazioak egin a
hal izateko betekizunak behar bezala ezar ditzan. Gure iritziz, premiazkoa da a
razo horri erantzuna ematea, a
utonomia eta foru mailako erakundeen a
rteko koordinazio egokiaren bidez.
Beste kexa batzuk izapidetzerakoan, Bizkaiko beste eskualde batzuetako eguneko zentroetan ere itxarote-zerrendak daudela egiaztatu dugu. Hori dela-eta, BFAko Gizarte Ekintza Sailari berriz esan behar izan diogu zerbitzu horiek zerbitzuari lotutako prestazioa a
rautzen duen a
raudian sartzea komeni dela (izan ere, egun, prestazio horretatik kanpo utzi dira). Sailak jakinarazi digunez, “prestazioa zabaltzeko premiari, komenigarritasunari edota, egokia balitz, a
ukerari eta eguneko zentro pribatu batean emandako a
rretak eragindako gastuak ordaintzen laguntzeari buruzko hausnarketa” hasi du.
2.5. Pertsona batzuek salatu dutenez, Bilboko Udalak uko egin dio etxean zaintza pertsonalak egiten zituen laguntzaileak a
dineko pertsonari eguneko zentrorako foru garraioaren geralekura lagun ziezaion onartzeari. Gure ustez, eskaera a
rrazoizkoa zen eta baliabideak optimizatzen laguntzen zuen (Udalak, ordea, helburu horretarako beste pertsona bat ordu erdiz kontratatzea proposatu zuen, eta horrek zaintza pertsonalak galarazi edo haien intentsitatea gutxiarazten du).
BFAk derrigorrez eskaini behar du garraioa eguneko zentrora iristeko, baina erabiltzaile guztiak errazago biltzeko (alferreko itxaronaldiak saihestuz) zenbait geraleku a
dieraziz gaitu dezake. Batzuetan, erabiltzaileak bildu beharretarako egokitzapenak egiten dira, baina a
zaldu dizkiguten kasuetan, a
ldaketak pertsona gehiagori zekarzkion kalteak onurak baino.
Gure ustez, Bilboko Udalak etxez etxeko laguntza zerbitzua (aurrerantzean, ELZ) kudeatzeak irtenbidea eman behar luke, a
rreta pertsonala eta lagun egitea uztartuz, pertsona bakoitzarentzat a
urreikusitako zerbitzu intentsitatearen esparruan. Halako kasuetan, Bilboko Udalari a
dierazi diogu etxez etxeko laguntza zerbitzuan eguneko zentrorako garraioaren bilketa gunerako lagun egite laburra sartzea komeni dela. Etxean burututako zaintza pertsonalen a
maierarekin bat etorri behar luke denboran eta beharrezko bidea da eguneko zentroaren zerbitzua eraginkortasunez eskaini a
hal izateko. Udalak a
ukera posibleak a
ztertuko dituela esan digun a
rren, orain a
rte ez du a
gertutako a
razoa konpondu.
ELZri lotutako beste kasu batean, mendetasuneko III. gradua daukan a
dineko pertsona baten familiak A
rabako foru erakundeak a
rreta horretarako esleitu zituen zereginetako batzuk a
ldatu nahi zituen. A
rartekoaren esku-hartzeak a
ldaketa bultzatu zuen haiek nahi zuten zentzuan, eta hala a
lderdi bien onerako a
kordioa lortu zen.
2.6. GFAk pertsona onuraduna hil ondoren laguntza produktu bat (ohe a
rtikulatua) biltzeko luzamenduari dagokionez, Sailak jakinarazi zigunez, bilketa egin zen eta a
legatu zuenez ez zuen legez xedatutako eperik urratu. Halaber, bat etorri zen A
rarteko erakundearen: halako prozesuek bizkorrak izan behar dute, a
dministrazioak dauzkan baliabideak optimizatzeko eta balizko erabiltzaileen onerako.
2.7. Urte hasieran, kexak a
reagotu ziren Bizkaian balorazio prozesua luzatzen zelako, etxez etxeko bisitak egiteko a
rdura duen erakundearen kontratazioari lotutako zenbait gorabeheraren ondorioz. Momentu batean, erakunde honek a
dierazi zuen mendetasuna baloratzeko lanak foru erakundeetako langileen a
rdura izatea komeni dela, bai ezagutzen diren datuen izaera pertsonalagatik, bai independentziaren printzipioa bermatu eta a
zaldutakoa bezalako egoera okerrak saihestu beharragatik, hori dena Norberaren A
utonomia Sustatzeko eta Mendetasuneko egoeran dauden Pertsonen A
rretarako abenduaren 14ko 39/2006 Legeko (aurrerantzean, A
MAL) 28.6 a
rtikulua betez.
2.8. Donostiako Udal Kirol Patronatuak, kirol jarduerak bere lehentasunen a
rabera a
ntolatzeko a
halmena izan a
rren, kexa a
urkeztu zuten a
dineko pertsonekin batera a
dineko pertsonentzako kirol ikastaroak beste zentro batean (egokiagoa eta irisgarria haien iritziz- eskaintzeko a
ukera baloratzea onartu du, baldin eta pertsona kopuru a
rrazoizko batek ikastarora joateko konpromisoa hartzen badu. Gure iritziz, pertsona horien osasuna sustatzen eta zahartze a
ktiboa bultzatzen duten a
ztura osasungarriak hartzen laguntzen du horrek.
2.9. Aurten kexa as
ko A
FAk onartutako mendetasun graduaren murrizketarekiko desadostasunari eta familia inguruko zaintzetarako prestazio ekonomikoengatik (aurrerantzean, FIZPE) behar gabe jasotako zenbatekoak itzuli beharrari dagokionez horrek zekartzan ondorioei buruzkoak izan dira.
Ikusi dugunez, halako kasuetan, hasierako mendetasunaren onarpenaren baliozkotasun epea iraungitzeko egun berberetan, gutun bat helarazten zitzaien eta bertan interesatuei balorazio berria eskatu eta horretarako data ezartzen zen, gutxienez, handik lau hilabetera, balorazio berritik erator zitezkeen ondorioen berri eman barik.
Balorazio berriaren ondorioz, FIZPE emateko betekizuna indargabetzen zen eta horren ondorioak a
restian a
ipatu iraungitze datara a
tzera eramaten ziren. Hala, herritarrek hasierako balorazioaren iraungitze dataren eta balorazio berriaren ebazpenaren dataren a
rtean jasotako hileko kuotak itzuli behar zituzten.
Gure iritziz, a
dministrazio prozedura orokorrari buruzko legediaren eta A
MAL garatzeko, FIZPEren a
raudia onartu zuen abuztuaren 3ko Diputatuen Kontseiluaren 40/2010 Foru Dekretuko 6, 20.a) eta 21.c) a
rtikuluen interpretazio zuzenak, prestazio desegoki horiek eskatzeko a
intzat hartutako eragin data mendetasun gradu berria onartzeko datan jarriko luke, eta ez a
urreko onarpena iraungi zenekoan. Ezinezkoa litzateke frogatzea eskatutako betekizuna berrazterketa izatez egin den unea baino lehen gertatu dela. Data horretan egiazko irizpen teknikorik egon ez a
rren hala jotzea eduki zehaztugabea edo ezinezkoa duen ebazpen baten a
tzerareagina a
rgudiatzea bezalakoa litzateke (HAAJ eta A
PELko 62.1.c a
rtikulua). Egokia iritzi genion behar gabe jasotako prestazioak itzultzeko eskatzen duten ekintza a
dministrazio horiek ofizioz berrikusteari. Foru erakundea ez dator bat interpretazio horrekin.
AFAri a
dierazi genion, pertsona horiei –diru-sarrera urriak dituzten eta jasotako prestazioak gastatu dituzten a
dinekoak gehienak– eragiten a
ri zitzaien kaltea ikusita, berrazterketa egoteko data iraungitzea gertatzen den hil berean finka zezala eta, edonola ere, a
rgi eta zehatz a
zal zitzatela balio-epearen preklusiotik eratorritako balizko ondorioak. Hori guztia a
dministrazioaren jarduerarik ezak pertsona interesatuak kalte ez zitzan.
Balorazioari berari dagokionez, irizpide teknikoak eta medikuak darabiltza eta, haien izaera dela-eta, ez dagokio erakunde honi haiek eztabaidatzea. Hala ere, kezka handia sortu digu, herritarrek balorazio horiei buruz erakutsi duten desadostasunarekin batera, baloratutako pertsonen laguntza eta zaintza premiak ikusita, nekez uler daitezkeen graduazioei buruzko pertzepzioa ere egoteak –hala a
dierazi digute sare publikoko osasun langileek edo gizarte langileek, gure informazioa haiekin kontrastatu dugunean–.
AFAk mendetasuna baloratzeko baremo berriaren (indarrean otsailaren 18az geroztik) a
plikazio zuzenean a
rrazoitu ditu balorazio edo gutxitze berriak, haren a
buruz, baremo berriak lehenagoko balorazio tresnaren disfuntzio a
rgiak zuzendu baititu. Halaber, honako irizpide teknikoa ere a
rgudiatu du: mendetasuna egoera iraunkorra da eta ez dago a
rrazoizko a
ukerarik pertsonaren funtzionamendua leheneratzeko edo hobetzeko. Honakoa ere erantsi du: “adin a
urreratuko, gaixotasuneko edo desgaitasuneko egoera guztiek ez dakarte mendetasunik, ofizialki onartzeko ondoreetarako, eta jardute oker orok ez dakar derrigorrez egoera hori ofizialki onartzea”.
Bestalde, foru erakundeek eskatzen duenari espediente osoaren kopia eman zein ez, erasandako pertsonek euren defentsa prestatzeko dituzten zailtasunak ikusita, komenigarria deritzogu ebazpenarekin batera balorazio irizpena ere eransteari.
2.10. Gure esku-hartzearen kariaz, BFAk aldi baterako egonaldiko baliabidea onartu zion lehenago hura ukatu zitzaion a
dineko pertsona bati, zaintzaile nagusiak a
rgudiatutako premia bereziko zioak berrikusi ondoren.
3. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
3.1. 2012an, gizarte zerbitzuen zorroa a
rautuko duen dekretua izapidetzen hasi da. A
utonomia, foru eta udal eremuan zerikusia duten a
dministrazioen a
rteko lau urteko negoziazioen ondoren eman da urrats hori. Bertan herritarrek eskubidea duten zerbitzu mota, haien ezaugarriak, eskuratzeko betekizunak eta eskumen eremua jasoko dira.
Gizarte Zerbitzuen Erakunde a
rteko Organoak bere baitan lan-talde baten eraketa sustatzea erabaki du. Lan-talde horrek erabaki beharko du zorroaren finantza nahikotasuna, hots, erakunde bakoitzak esleitzen zaizkion eskumenak garatzeko izan behar dituen baliabide ekonomikoak.
3.2. Gizarte Zerbitzuen Erregistroei buruzko uztailaren 24ko 155/2012 Dekretu berriaren bidez, gizarte zerbitzuen erregistroen berariazko a
rauketa eguneratu eta sistematizatu da.
3.3. 2012an, Europako Zahartze a
ktiboaren eta belaunaldien a
rteko elkartasunaren urtean, gure geografian paradigma horren a
ldeko zenbait ekimen gertatu dira. Gure a
dministrazioek hura barneratu behar dute politika publikoen diseinuari a
urre egiterakoan. Besteak beste, OMEk sustatutako “Ingurune a
diskidetsuak” proiektua a
zpimarratu behar da. Euskadiko zenbait hiritan garatzen a
ri da eta zenbait eremu jaso ditu, hala nola hiri ingurunea, garraioa, merkataritza, kultura, etab.
3.4. EMAKUNDEk Euskadiko “adineko” emakumeen a
utonomiari eta jabekuntza prozesuetan egindako ekarpenari buruzko a
zterlan interesgarria a
rgitaratu du. Bertan erakutsi dutenez, emakume bitatik batek batez beste 23 urtez izan du esperientzia lan eremuan. Emakume belaunaldi horretan banakako a
utonomia maila handia a
tzeman da. Haiek maiteen duten balioetako bat da hori, eta batez ere independentziaz bizitzeko eta kudeaketa ekonomikoa bere egiteko (gehien-gehienek egiten dute) joeran islatu da. “Zahartzeko esperientzia”ri buruz duten beldur handienetako bat euren eguneroko bizimodua gidatzen eta eratzen duten erabakien gaineko a
utonomia galtzea da.
3.5. Estatu mailan, otsailaren 11ko 2011/174 Errege Dekretuak onartutako mendetasuna baloratzeko baremo berria otsailaren 18an sartu da indarrean. Dauzkagun datuen a
rabera, haren a
plikazioak balorazio berrazterketetan gradua murriztea eta a
ntzeko egoeretarako a
restiko baremoaren a
plikazioaren a
rabera lortutako baino graduazio baxuagoak dakartza.
I eta II graduei laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa handitu izanak izan ezik, hari oso onuragarria baiteritzogu, a
urrekontu egonkortasuna bermatzeko eta lehiakortasuna sustatzeko neurriei buruzko uztailaren 13ko 20/2012 Errege Lege Dekretuaren bidez (aurrerantzean, 20/2012 ELD) hartutako gainerako neurriek, gure ustez, atzerapen handia ekarri diote pertsonen a
utonomia sustatzeko eta mendetasuneko egoeraren a
rretarako politiken garapenari. Hala, besteak beste, honako neurriak hartu dira:
abenduaren 31 baino lehenago 2. mailako I graduan baloratuta egonda ere data hori baino lehen prestazioa onartu ez zaienak sisteman sartzea 2015eko uztailaren 1
arte
atzeratzea.
araubidea gogortzea.
atzeraeragineko eraginak izateari utzi dio 20/2012ko ELD indarrean sartutakoan prestazio horiek jasotzen hasi gabe daudenentzat (dagoeneko sortutakoei eutsita). 20/2012 ELD indarrean sartu denez geroztik, pertsona horien
alde onartutako FIZPEak gehienez ere urte biko etenaldiari lotuta geratzen dira.
arren, zaintzaileen hitzarmen berezia eta, beraz, kotizazioak sinatzen duenaren kargura baino ez dira egongo.
IV.2 a
talean a
ztertuko dugu euskal herri-administrazioak, babes maila gehigarriak ezartzeko a
halmena erabiliz, zer neurritan a
ri diren –edo ez diren– a
tzerakada horren ondorioak a
rintzen.
20/2012 ELDaren ondorioz, mailakako sailkapena desagertu da eta, beraz, indarrean sartu denez geroztik, graduazioak I gradua, II gradua eta III gradua kategoriak baino ez dira izango.
Aurten IMSERSOk honako gidak a
rgitaratu ditu: Mendetasuneko egoeraren a
rauzko balorazioaren jardunbide profesionalerako gida: norberaren a
utonomiari laguntzeko produktuak eta adineko pertsonentzako, desgaitasuna duten pertsonentzako eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonentzako prestazioen gidaliburua –estatu eta a
utonomia baliabideak–.
3.6. Nazioarte mailan Europako Kontseilua Nazioarteko Hitzarmen berri batean adineko pertsonen oinarrizko eskubideak jasotzeko urratsak ematen a
ri dela a
zpimarratu nahi dugu. Hitzarmen horretan informaziorako eta komunikaziorako eta bizitza politikoan, publikoan eta kulturalean parte hartzeko eskubidea a
zpimarratu da gehien.
3.7. Arabako Batzar Nagusiek, maiatzaren 14ko 34/2012 Mozioaren bidez, laguntzen eta diru-laguntzen ordainketa bizkortzeko bideak gaitzeko eskatu diote A
FAri. A
dineko pertsonen a
rretaren eremuan lan egiten duten elkarte batzuk egoera oso zailak bizitzen a
ri dira, batez ere A
FAk diru-laguntzak emateko ebazpenetan daukan a
tzerapenagatik. A
rartekoak, 2005eko gomendio orokorraren bidez, gizarte eremuan lan egiten duten elkarteei laguntza instituzionala emateko bideak eta prozedurak hobetu beharrari buruz duen iritzia eman zuen. Premiazkoa da a
dministrazioek halako egoerak saihesteko behar diren neurriak har ditzatela.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
4.1. Arartekoak EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren a
rretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta a
ukerak izeneko a
zterlana a
rgitaratu du. Bertan, euskal herri-administrazioek a
zken urteotan talde hain a
hul horien osasun mentalaren a
rreta eta babes kontuetan egin duten esfortzu handia onartu du eta, a
ldi berean, ekimen berriak, garapen handiagoa edo hobekuntza behar dituzten kontuei erreparatu die gehien, eta haiei buruzko gomendioak egin ditu.
4.2. EAEn norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko legearen a
plikazioa izeneko txosten bereziaren segimendua
Txosten berezian jasotako datuak 2007, 2008, 2009 eta 2010. Urteei zegozkien. 2011ko ohiko txostenean, berriz, ekitaldi hartako datuak a
ipatu genituen. Jarraian, labur a
ztertuko ditugu 2012. urtearen gaineko datuak.
Txosten berezian behin eta berriro a
zpimarratu genuen legez, oraindik ere a
razoak ditugu mendetasuna a
rtatzeko eta a
utonomia pertsonala sustatzeko a
rloan a
zterketa kuantitatibo fidagarria egin a
hal izateko. Horrexegatik gomendatu genuen txosten horretan a
ldi oro indarrean dagoen informaziorako sistema integratua sortzeko urratsak eman behar zirela.
Eskuragarri ditugun iturri ezberdinek –IMSERSOren menpeko A
utonomiarako eta Mendetasunari Laguntzeko Sistemaren informazio-sistema (AMLSIS), Eusko Jaurlaritzaren Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila, A
rabako Foru A
ldundia, Bizkaiko Foru A
ldundia eta Gipuzkoako Foru A
ldundia– eman dizkiguten datuak ez datoz guztiz bat. Bereziki kezkagarria da zer-nolako a
ldea dagoen Bizkaiko Foru A
ldundiak emandako datuen eta, a
urten, elkarren a
rteko koherentzia gordez, IMSERSOk eta Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak a
urkeztu dituztenen a
rtean. Horrek berriz ere zehaztasunik ez edukitzera garamatza, eta ondorioz, kasu bakoitzean fidagarrien gerta daitezkeen datuak erabili behar ditugu edo, bestela, iturri bakoitzak ematen dien tratamendua kontuan hartuta gai honen inguruan gertatzen den bilakaerari buruzko ondorioak a
teratzen lagunduko digutenak.
4.2.1. Foru A
ldundiek 2007ko urtarrilaren 1etik 2012ko a
zaroaren 1era bitartean emandako datuen a
rabera, EAEn guztira 195.800 eskari jaso dira 133.065 eskatzaileren mendetasun-egoera a
itortzeko. Hona hemen datu horien lurraldekako banaketa:
Iturria: A
rabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru A
ldundiak.
Hona hemen kasu bakoitza baloratu ondoren mendetasun-egoera bakoitzari ematen zaion sailkapena (0 graduan sartzen dira a
utonomotzat jotzen diren pertsonak).
Araba
Bizkaia
Gipuzkoa
Iturria: A
rabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru A
ldundiak
(*) Bizkaiko A
ldundiak emandako datuak ez datoz bat eskatutakoarekin (baloratutako pertsonak) eta graduen a
raberako balorazioi buruzkoak dira. Hori dela-eta, ezin dugu EAE osorako a
nalisirik egin, ofizialki mendetasuneko egoeran dauden pertsonei eta haiek osatzen duten euskal biztanleriaren ehunekoari dagokienez. Halaber, ez dago lurraldekako konparaziorik egiterik.
Lurraldez lurraldeko biztanleriari dagokionez, Gipuzkoan mendetasuneko egoera onartu zaien pertsonen tasa 36,45 da, 1.000 biztanleko. A
raban tasa hori % 32,37 da; lurralde horretan, ehuneko hori murriztu egin da a
urreko urtearen a
ldean.
Mendetasuneko egoeran dagoen pertsonaren sexuari dagokionez, EAE osoan, gehiengoa emakumeak dira oraindik (mendetasuneko egoeran baloratutako pertsonen % 63 baino gehiago emakumeak dira).
Mendeko biztanleriaren graduazioari dagokionez, esan behar dugu Gipuzkoan % 32,09 mendetasun handikoak direla (III gradua), % 35,82k mendetasun larria dute (II gradua) eta gainerako % 32,09k mendetasun neurritsua (I gradua). A
raban, ehuneko horiek % 29,50, % 38,62 eta % 31,88 dira, hurrenez hurren. Joan den urteari dagokionez, II graduan baloratutako mendeko biztanleen ehunekoaren goranzko joera ikusi dugu, mendetasun handikoen proportzioaren kalterako.
Graduazioa eta sexua a
ldagaiak gurutzatzen baditugu, ondorioztatu behar dugu emakumeen taldean mendetasun handikoen –egoerarik larriena– ehunekoa gizonezkoei dagokienez baino sei puntu handiagoa dela eta, a
ldi berean, balio hori a
urreko urtean baino puntu bi handiagoa dela.
4.2.2. IMSERSOk eta Eusko Jaurlaritzaren Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak emandako datuei esker 2011 urtearekiko egon den bilakaerari buruzko zenbait ondorio a
tera daitezke.
Iturria: A
MLSIS eta Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila.
* Administrazioak eskatzailearen mendekotasunaren balorazioaren gainean emandako irizpena, hura a
utonomotzat jotzen duena edo, bestela, bere mendekotasunaren gradua eta maila zehazten dituena.
** Ezin da lurraldez lurraldeko daturik eman, izan ere, IMSERSOk ez ditu bereiz a
dierazi eta sailak eman duen informazioan ez da inolako daturik a
gertzen uztailean egindako nomenklatura a
ldaketaren ondorengo mailaketa berriez.
Prestaziorako eskubidea izanda dagoeneko prestazioren bat esleituta duten pertsonen ehunekoak hobekuntza txikia izan du eta, beraz, 2011n 2010aren a
ldean erregistratu zen hobekuntza handiko joera hautsi da. Hortaz, 2012an prestaziorako eskubidea izanda a
rretaren zain dauden pertsonak % 15,47 dira (% 15,63 ziren iaz).
1.000 biztanleko izapidetutako espediente kopurua handitu eginda A
raban (33,53tik 35,37ra 2012an) eta Gipuzkoan (45,88tik 46,61era 2012an), eta murriztu egin da Bizkaian (2011ko 34,55etik 2012ko 32,65era). Gipuzkoako lurraldea da, bere biztanleriarekiko proportzioan, lan bolumenik handiena erregistratu duena, berriz ere.
Ebazpen maila (irizpenen proportzioa espediente kopuruarekiko), iaz nabarmen hobetu ondoren (2010eko % 92,40etik 2011ko % 96,01era), a
pur bat okertu da a
urten (2011ko % 96,01etik, emandako irizpideen % 95,93a hasitako espediente kopuruarekiko, 2011n).
Aurreko urtearen a
ldean, 1.000 biztanleko prestaziorako eskubidea duten pertsonen tasa murriztu egin da, baita prestazioak esleituta dauzkaten pertsona onuradunei dagokiena.
EAE osoan, pertsona onuraduneko prestazio ratioak, 2011n 1,15etik 1,19ra hazi ondoren, berdin iraun du. Lurraldez lurralde, Gipuzkoak eta Bizkaiak a
pur bat hobetu dute eta A
raban jaitsiera txikia gertatu da, oraindik ere ratiorik onena badauka ere.
4.2.3. Prestazio motari eta haien banaketari dagokienez, bildutako datuetan kontraesanak daude. Hala ere, IMSERSOk eta Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak emandakoei kasu eginez gero, honako ondorioak a
tera ditzakegu:
arreta prestazioen % 18,51 da. Proportzio hori iazkoa (% 16) baino dezente handiagoa da.
aurreko urtearen
aldean (% 12 inguru zen) jaitsiera handia izan du.
arretari dagozkion ehunekoak
apur bat jaitsi dira 2011koen
aldean (% 11 inguru).
aurtengo 2,42ra) eta Bizkaian eta
Araban oraindik hutsaren hurrengoa da.
4.2.4. Aurrekontu-egonkortasuna bermatzeko eta lehiakortasuna sustatzeko neurriei buruzko uztailaren 13ko 20/2012 Errege Lege Dekretuak (20/2012 ELD) norberaren a
utonomiaren sustapenari eta mendetasunaren babesari ekarri dien okerragotzea ikusita, a
urten 6.3, 7, 8, 11.6, 11.7 eta 11.13 gomendioen jarraipena egin dugu, a
ipatu 20/2012 ELDn a
tzerapen a
rgia izan duten a
lderdiak hobetzeko iradokizunak dakartzatelako. Ondorio nagusiak a
zpimarratuko ditugu:
Gipuzkoako Foru A
ldundiak 2012an 2. mailako I graduan baloratutako pertsonak sisteman sartzea bermatu du eta hurrengo urteetan ere halaxe egingo du. 2013an, ordea, 40 puntutik beherako puntuazioa daukatenek (1. mailako I gradua) ez dute prestazio ekonomikoetarako eskubiderik izango. Prestazio ekonomikoen zenbatekoak ezartzeari dagokionez, foru erakundeak erabaki du ez duela murrizketarik egingo baina, mailak desagertu direnez gero, graduaren eta balorazioan lortutako puntuazioaren a
raberako zenbatekoak ezarri ditu. Iragarri digunez, 2013an prestazio ekonomikoak a
rautzen dituen foru dekretuan a
ldaketak egingo dira, graduen a
raberako sailkapen berriari, laguntza pertsonalaren graduazio guztietarako zabaltzeari eta pertsona zaintzaileen hitzarmen bereziaren izaera berriari egokitzeko. Bestalde, a
urreratu digunez, erreforma horren bidez hartuko diren neurri guztietan gure zortzigarren gomendioa a
intzat hartuko da. 11.7 gomendioari jarraituz, foru erakunde horrek ez du prestazio ekonomikoen ordainketaren a
tzeraeragina indargabetu eta oraindik ere eskabidea a
urkezteko dataren ondorengo lehen egunetik sortuko da prestazioa. Gainera, praktikan, 11.6 gomendioaren edukia betetzen du.
2012an Bizkaiko Foru A
ldundiak mendetasuneko 2. mailako I graduan baloratutako pertsonen FIZPEari eutsi dio. Jakinarazi digunez, 2013rako ere eutsiko diote. I graduan baloratutako pertsonek a
dineko pertsonen eta desgaitasuna duten pertsonen eguneko egoitzak erabil ditzakete. 2012an prestazioen zenbatekoak ez dira murriztu eta, esan digunez, 2013rako ere berdin jarraituko dute. A
ldundiak informatika hobekuntza batzuen berri eman digu. Haien bidez baloratzeko eta baliabideak esleitzeko prozedurak prozedura bakarrean bateratu nahi dira, haien izapidetzea bizkortzeko. 2013rako 11.6 gomendioa bete nahi du. Eskabidea a
urkezteko unerako a
tzeraeragina ez dio prestazio bakar bati ere a
plikatzen eta, beraz, ez du 11.7 gomendioa bete.
Zaintzaileek emandako a
rretaren kontrolari dagokionez (11.13 gomendioa), etxeko a
rreta jasotzen duten mendetasun handiko pertsonen egoerari buruz konparazio-azterlanaren ondorioen berri eman digu. Egoitza zentroetan zeudenen a
ldean, emandako zaintzen a
dierazleetan ez zegoen a
lde handirik, eta beraz, mendetasun handiko pertsonek etxean ere a
rreta egokia jasotzen dutela ulertu dute. Bestalde, mendetasun gradu txikiagoetako mendeko pertsonen eta haien zaintzaileen jarraipen lanak ere egin ditu, eta inguruaren eta zaintzailearen egoeraren RAI screener + eskalako zaintza-adierazleak neurtu dituzte horretarako (gizarte egoerari buruzko txostena eginez eta gainkarga neurtuz –Guberman eskala–).
Arabako Foru A
ldundiak 20/2012 ELD indarrean sartu zen egunean III eta II graduetarako zeuden (zerbitzuen eta prestazioen a
rteko) bateragarritasunei eusten jarraitu du, baina data harrez geroztik prestazio eta zerbitzu guztien bateraezintasuna ezarri du –telelaguntzari dagokionez izan ezik– 2. mailako I gradurako. 2012an mendetasuneko 2. mailako I graduan baloratutako pertsonen FIZPEari eutsi dio. A
raudia laguntza pertsonalaren prestazioa gradu guztietara zabaltzeko egokitu du, 40 puntuz a
zpiko puntuazioa lortu dutenentzat izan ezik (lehengo 2. mailako I gradua). Prestazio ekonomikoen zenbatekoei dagokienez, ez da murrizketarik egin mendetasuneko egoera a
urreko graduazioaren a
rabera onartuta zutenentzat. Graduazio berrien a
rabera baloratutakoei (40 puntuz a
zpiko III gradua, II gradua eta I gradua, eta I gradua 3 urtez a
zpikoei dagokienez), ordea, oso murriztu zaizkie prestazioak, eta 20/2012 ELDn finkatutako zenbatekoak ezarri dira. Kasu bietan, zenbateko as
koz handiagoak xedatu ditu beste betekizunez gain lurralde historikoan 3 urtetik gorako erroldatzea frogatzen dutenentzat. Etxez etxeko laguntza zerbitzuaren intentsitateak oso gutxitu dira, 20/2012 ELDk ezarritako zentzuan. Eskabidea a
urkezteko unerako a
tzeraeragina ez dio prestazio bakar bati ere a
plikatzen eta, beraz, ez du 11.7 gomendioa bete. Praktikan, 11.6 gomendioaren edukia betetzetik gertu dago.
Profesionalak ez diren zaintzaileek emandako a
rretaren kontrol eta jarraipen neurriak bultzatzeari dagokionez (11.13 gomendioa), jakinarazi digunez, jarraipen berezia egin du babesgabetasun a
rrisku egoeretan eta hausaz hautatutako zenbait kasutan, besteak beste, honako faktoreak batzen direnean: “mendetasun gradu a
ltua, a
ntzinatasun handiagoa prestazioan, errolda a
ldaketak, a
dineko zaintzailea edota zenbait prestazioren a
ldibereko erabilera”. 2012an Sailak egin duen Arabako LHko familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoaren garapena a
zterlanaren berri eman digu. A
zterlan horretan ondorioztatu denez, gogobetetasun maila handia dago zaintzaile profesionalek emandako a
rretari buruz eta ematen duten tratua egokia da zaindutako pertsonen premietarako. A
zterlan horretan zenbait egoeraren jarraipena eta behaketa egin beharra gomendatu da. Egoera horietan, besteak beste, a
dineko zaintzaileak, mendetasuna duen pertsona bat baino gehiago bizi diren bizilekuak edota bizilekuan zaintzen duten pertsonarekin baino bizi ez diren mendeko pertsonak sartu dira.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. 65 urtez gorako pertsonek talde oso heterogeneoa osatzen dute. Talde horrek bizi proiektua a
utonomiaz gara dezaketenak (% 80) eta mendetasuneko egoeran egonda a
rreta behar dutenak (% 20) biltzen ditu.
Adineko pertsonek ekarpen ukaezina egiten diote gizarteari eta, dauden estereotipoen a
urrean, zaintzak ematen dituen taldea osatzen dute.
5.2. Zahartze a
ktiboaren a
lde egin nahi duten urrats batzuk ikusi ditugun a
rren, berriz esan behar dugu politika publikoek a
dineko pertsonen giza eskubideen a
itortzan eta independentzia, partaidetza, duintasun, laguntza eta a
utorrealizazio printzipioetan oinarritutako kontzepzio horren isla zintzoa izan behar dutela. A
zken helburua pertsona orok ongizate fisiko, sozial eta psikoafektiborako duen a
halmena bere bizi ziklo osoan gauzatzea, eta gizartean bere premien, desiren eta gaitasunen a
rabera parte hartzea da, behar duenean, babesa, segurtasuna eta zaintza egokiak jasoz. Bultzatzea komeni den neurriak zehaztuta daudenez gero –teoria mailan–, a
zpimarratu behar da gure herri-administrazioek haiek a
biarazi behar dituztela orain.
5.3. Norberaren a
utonomiaren sustapenari eta mendetasuneko egoeraren a
rretari dagokienez, gure ustez funtsezkoa da euskal herri-administrazioek daukaten eskumena erabil dezatela, A
MLLko 7 eta 11.2 a
rtikuluen a
rabera, dagokion taldearentzako babes maila gehigarriak ezartzeko, batez ere, Estatu mailan egindako lege a
ldaketak ikusita, politika horietan a
tzerakada nabarmena ekarri baitute. Hori osatzeko, Euskadiko Gizarte Zerbitzuei buruzko a
benduaren 5eko 12/2008 Legea eta haren a
rauen garapena ezarri behar dira.
Estatu mailan eskubideak murrizteko hartutako neurri batzuek a
ipatu dugun a
tzerakada ekarri dute, baina a
ipatu eskumenaren erabilerari esker a
rindu egin dira, gehiago Gipuzkoako lurraldean beste bietan baino. A
raban, Estatuaren ildoari jarraituz, hartu diren neurri batzuk, hala nola etxez etxeko laguntza zerbitzuko intentsitateak murriztea edo lehen 2. mailako I gradua zeritzonarentzako bateraezintasun a
raubide berria, kezkagarriak dira.
2012ko norberaren a
utonomiari eta mendetasunari buruzko estatistika datuek EAE osoan egoerak okerrera egin duela ohartarazi digute. A
urreko urteetan goranzko joera izan ondoren, a
urten zenbait a
dierazle, hala nola prestazioetarako eskubidea duten onuradun kopurua, prestazioak dituzten onuradun kopurua edo ebazpen maila, gutxitu egin dira.
Euskadiko Gizarte Zerbitzuen Legea gure erkidegoari gizarte laguntza kontuetan emandako eskumen esklusiboaren a
dierazpen a
rgia da. Hura eta A
MLLn a
urreikusitako babes maila gehigarriak ezartzeko eskumen gehigarria erabiltzeak esparru nahikoa eman digute a
zken urteetan gure herri-administrazioek gizarte zerbitzuen a
lde egindako lan kementsua egiten jarraitzeko, a
rretaren hazkundeko eta hobekuntza iraunkorreko ibilbide horretan interferentziarik gertatu barik.
5.4. Izapidetu ditugun kexa-espedienteen izaerak ohartarazi digunez, pertsona bere etxean geratzea bilatzen duten neurri guztiak (etxez etxeko laguntza, laguntza produktuak, etxebizitzaren egokitzapena, eguneko zentroak, a
ldi baterako eta as
teburuko egonaldiak egoitzetan eta eguneko zentroetan, bono-taxi zerbitzua, zaintzaileei laguntzeko programak, etab.) indartu behar dira; izan ere, mendetasunari a
urre egiteko bizimoduei dagokienez a
dineko pertsonak horixe nahiago dutela egiaztatu da.
Pertsona bere etxean geratzea a
halbidetzen duten zerbitzuei buruz jasotako kexen proportzio handiagoa eta haien emaitza kontuan izanda, gure a
dministrazioek a
doretu behar lukete haien funtzionamendu onari eta haiek eskuratzeko betekizunen malgutzeari a
rreta handiagoz erreparatzeko, eta zaintza lana emakumeen eta gizonen a
rtean zuzentasunez banatzea sustatzeko.
Aurten, berriz ere, familia inguruko zaintzetarako prestazio ekonomikoaren prebalentzia handitu da. Gure a
dministrazioek, mendetasun handiko zein mendetasun larriko edo neurritsuko egoeretan, zaintza horiek duten kalitateari eta egokitasunari buruz egun dituzten a
zterlanek eta jarraipenek eman dituzten ondorioak ez dira haien egokitasunaren oso a
ldekoak.
Horrekin batera, familiak eta gertuko inguruneak –emakumeak gehienak– egindako lanaren garrantzi ukaezina onartu du FIZPEk. Hori dela-eta, gure herri-administrazioek Estatu mailan zaintzaileen Gizarte Segurantzarako kotizazio osoa haien kargura izateko hartutako neurri hain kaltegarria konpondu behar dute, haren ordainketa bermatuko duten neurriak hartuz.
5.5. Egoitza a
rretan zenbait gabezia a
tzematen dira oraindik. Gure erakundeetan a
urrera egin behar da pertsonak erdigunean jartzen dituen a
rreta gerontologikoaren eredua ezartzen, zerbitzuen a
dineko erabiltzaileen a
utodeterminazioari eginkizun nagusia eman dielako. Pertsona bakoitza eta haren bizi proiektua a
rretaren eta, beraz, erakundearen eta laguntza prozesuen erdigunea dira. Izaki bakarra den a
ldetik pertsonaren duintasuna, haren eskubideak, haren lehentasunak errespetatzea eta norberaren ongizatea bilatzea funtsezko balioak dira a
rreta eredu horretan, baita a
dimenaren a
ndeatze larriko egoeretan ere. Printzipio horiek ezartzeko sentsibilizazioa eta prestakuntza behar dira, eta rol profesional berriak pentsatu behar dira, a
ntolakuntza sistema batzuk berrikusi eta begirada berri horren a
raberako esku-hartzeak diseinatu.