1. Arloa kopurutan
Aurten arlo honetan 91 kexa jaso dira guztira. Kexa horiek zenbait azpiarlotan sailkatu dira:
• Administrazioaren funtzionamendua eta prozedura administratiboa 37
• Erabiltzaileen eskubideak 25
• Osasun laguntza 13
• Herritarren eskubideak 7
• Itxaron zerrendak 4
• Kontratazio-araubidea, ondarea eta administrazioaren erantzukizuna 2
• Beste alderdi batzuk 2
• Osasun publikoa 1
Hauxe da arloan izapidetu diren kexen estatistika-informazioa abenduaren 31n.
2. Kexarik aipagarrienak
2.1. Hautapena
Arartekoak atzerritarrek osasun-laguntza jasotzeko dituzten zailtasunen berri ematen duten kexak jaso ditu berriz ere. Bai arazorik premiazkoena den larrialdietan laguntza jasotzeko eskubidearen interpretazioak, bai laguntzaren eskubidea aitortzeko eskaerak onartzeko objekzioek agerian uzten dute egungo erregulazioaren ondorioz pertsona horiek daukaten administrazio-egoera korapilatsua.
Osasun-sistema publikoaren aseguramendua izateko eskubidea daukaten pertsonak izan arren, atzerritarrek arazoak izan dituzte, dirudienez, atzerritarrak izateagatik. Horren erakusgarri da 20 urteko seme batek bere amaren aseguramenduaren onuradun gisa aitortua izateko izan zuen zailtasuna. Jaioberriak diren adingabe atzerritarrek ere zailtasunak dituzte osasun-laguntza jasotzeko duten eskubidea nazionalen baldintza beretan gauzatu dadin.
Laguntza jasotzeko eskubidearen aitortzako eskaerei dagokienez, guztiak onartu behar dira formalki, indarrean dagoen askotariko araudia aintzat hartuz, zehaztasunez azter daitezen. Bidezkotasuna aurrez epaitzea eta eskaera ez onartzea ez da zuzena. Ohar hori egin da kexa batzuek eskaeraren ez-bidezkotasuna ahoz jakinarazi izan den egoeren berri eman dutelako, eta horrek dagokion ondorengo azterketa egitea zaila edo ezinezkoa izatea dakar. Laguntzaren araudiaren konplexutasunak izapidetzerako onartzea aholkatzen du.
Osasun Sailak eta Osakidetzak Arartekoari jakinarazi diote osasun-zentroetako onarpenen, fakturazioko eta bezeroen arretarako zerbitzuen arloetan horri buruzko prestakuntza ematen ari direla etengabe. Jasotako kexek erakusten dute aplikatu beharreko arauek aplikazioaren arduradunei helarazten ari zaizkien irizpideekin bat ez datozen interpretazioak sortzen dituztela.
Atzerritarrei arreta emateari dagokionez, jaioberriak diren adingabe atzerritarren arazoa aipatu beharra dago; izan ere, zailtasunak dituzte prestazio osagarriak eskuratzeko, esaterako farmazia-prestazioa, haien eskubidea oraindik eztabaidatu ez bada ere. Hori dela eta, erakunde honek ofiziozko espedienteen idatz zatian jasotako jarduketa hasi zuen.
2.2. Erabiltzaileen eskubideak
Bigarren iritzia jasotzeko eta etxe-medikua, ospitalea nahiz mediku espezialistak aldatzeko aukerak hainbat kexa eragin dituzten gaiak dira. Horrelako beste kasu bat paziente bati egiten zebilen errehabilitazioa beste errehabilitazio-zentro batean jarraitzea ukatu izanari buruzkoa da.
Ama batek bere semeari esleitutako adimen-osasuneko zentroa aldatzeko eskatu zuen, eta ondoren kexa bat egin zuen hori ukatu ziotelako. Bere eskaera hurbiltasun-arrazoiengatik egin zen (beste osasun-zentroa bere bizilekuaren aurrean zegoen), eta Euskadiko osasun-sisteman pertsonen Eskubideei eta Betebeharrei buruzko Adierazpena onartzen duen uztailaren 21eko 147/2015 Dekretuan jasotako medikua hautatzeko eskubidean oinarrituta zegoen. Osasun-sistema publikoak erabiltzaileei eskaintzen dien aukera da, hasiera batean esleitu zaizkien bitartekoetan aldaketak eskatu ahal izateko.
Eskaeraren funtsezko arrazoia hurbiltasunari lotua zegoen, bizilekuaren aurrean baitago beste zentroa. Ukapena honetan oinarritu zen: plangintzak ez du aztertu aldaketa eskatu deneko adimen-osasuneko zentroan haren semeari arreta ematea.
Arartekoak egindako informazio-eskaerari emandako erantzunak azaldu zuen haur eta gazteen adimen-osasuneko zentro espezializatuetan posible den arretarik onena emateko irizpideak zonakatzean ezarritakoak direla, tresna horrek artatutako pazienteen kupoak parekatzen baititu.
Arartekoaren ustez, eskatutako aldaketa ukatzeak ez zituen apartekoak ez izan arren bereizirik azter daitezkeen bi esparru desberdindu. Lehenengoa plangintza-irizpideei buruzkoa da eta, beraz, osasun-administrazioak osasun-laguntzari esleitutako bitartekoak antolatzeko eskumenekin dauka zerikusia. Bigarrena hautatzeko eskubideari dagokio eta, eskubidea absolutua izan ez arren, izaera propioa dauka.
Bi esparru horiek bereizten ez badira, hautatzeko eskubidearen edukia husteko arriskua dago.
Administrazioak baliabideen plangintzarako duen eskumena justifikatzen duten arrazoiak eskuragarri dauden baliabideak antolatzeko bere ahalmeneko gaitasunaren esparruan kokatu behar dira. Baina justifikazio hori imitazioz eramaten bada geroko edozein eskaerara, erabiltzaileak hautatzeko duen eskubidearen isla izanik eskaera hori, aurretiko plangintzan oinarrituta, eskatu den banakako edozein aldaketa ukatzeko xedez, eskubide horren edukia husteko arriskua sortzen da. Horrenbestez, antolakuntza aldatzen duteneko modua justifikatzen ez bada, plangintza-irizpideen alegazio soilak ezin ditzake zentro-aldaketaren eskaerak ukatu.
Eskatu den eskaera onartzearekin egungo antolakuntza kaltetuko dela egiaztatuko balitz, hautatzeko eskubidearen mugaketa justifikatua egongo litzateke. Eskubide hori baldintzatuta egongo litzateke ere, hizpide dugun kasuan bezala, ez balitz bermatuko eskatutako adimen-osasuneko zentroan beharrezkoa den haur eta gazteen berariazko arreta egun artatzen duten zentroan dauden baliabide antzekoekin gauzatuko dutenik.
Erakunde honen iritziz, ezin zaio aterik itxi hautatzeko eskubideari geroko balizko eskaeretan oinarrituta, aurkeztuko zireneko zantzurik ez bazegoen (Osakidetzak emandako erantzunean adierazi zen eskaera horri arreta ematea aurrekaria izango litzatekeela, eta hori onartzeak ezarritako antolakuntzan bat ez etortzeak ekarriko lituzkeela). Ukatzeko arrazoi hori onartzen bada, eskatutako banakako aldaketak antolakuntza oinarritzen duten plangintzen ostekoak direnez beti, ordenamenduak erabiltzaileei ondoren hautatzeko ematen dien banakako eskubidearen edukia hustuko litzateke.
Zerbitzu espezializatua eta ospitalea hautatzeko eskubideari dagokionez, Arartekoak ikusi du batzuetan eskubide hori bigarren iritzitzat jotzen dela. Eskubide horren helburua hasiera batean sistema publikoan proposatutako diagnostikoa edo proposamen terapeutikoa egiaztatzea da. Alabaina, ez da harritzekoa beste espezialista baten aukeraketa bigarren iritzia jasotzeko eskaera gisa izapidetzea.
Horrek argi erakusten du bigarren iritziak horrekin zerikusia ez duten beste eskaera batzuk erakartzen dituela. Hori izan zen, hain zuzen ere, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean ebakuntza egin zioten paziente baten kasua, hiru urte igarotakoan Basurtoko Unibertsitate Ospitalean proba diagnostiko bat eskatu baitzuen. Bere eskaera bigarren iritzi gisa izapidetu zen, baina erabiltzaileak benetan nahi zuena azken ospitale horrek zentro pribatu batean gomendatutako proba diagnostiko bat egitea zen.
Hori informazio egokia izango litzateke interesdunak Basurtoko Ospitalean lehen eskaera aurkeztu zuenerako; izan ere, orain, hilabete batzuk geroago, bideratu duten prozedura hastea ahalbidetu izango lioke (beste hitzordu bat Gurutzeta Ospitalean bere espezialistarekin, ondoren, hala badagokio, bigarren iritzia eskatzeko bere gaitzaren proposamen terapeutikoaren inguruan).
Bigarren iritziaren interpretazio zuzena eginez, Osasun Sailak Euskadiko osasun-sistematik kanpo gauzatzeko eskaera ukatu zuen. Irailaren 18ko 149/2007 Dekretuak, Euskadiko Osasun Sisteman bigarren iritzi medikoa eskatzeko eskubideaz baliatzea arautzen duenak, ez du aukera hori ukatzen. Alabaina, interesdunak ez zuen inolako justifikaziorik aurkeztu dekretu horren 4.3 artikuluak aipatutako inguruabar berezien inguruan (“Teknika diagnostiko eta/edo terapeutiko baten egoera bereziagatik beharrezkoa gertatzen denean, Euskal Autonomia Erkidegoaz kanpoko beste osasun sistema publiko batekoak diren zentro itunduetan edo osasun-zentroetan lortu ahal izango da bigarren iritzi medikoa, betiere, Osasun Sailaren baimenarekin”).
Aztertutako beste kasu bat pazientea joaten zen errehabilitazio-zentroa beste errehabilitazio-zentro bategatik aldatzeko eskaeraren ukapenari buruzkoa da.
Hasiera batean, Euskadiko osasun-sisteman hautatzeko eskubidea honen ingurukoa da: etxe-medikua eta pediatra, lehen mailako arreta-zentroa nahiz, hala badagokio, ospitalearen aukeraketa. Kasu horietatik kanpo, mediku espezialisten edo fisioterapeuten aldaketak, printzipioz, zerbitzu beraren erabilgarritasunen barruan egon beharko luke; kasu honetan, Gorliz Ospitalearen errehabilitazio-zerbitzuan.
Arartekoak interesdunari jakinarazi zion bere nahia bideratu ahal izateko baliagarria izango litzatekeela errehabilitazioa agindu zion mediku espezialistarekin hitzordu bat eskatzea, bere prozesua kontrastatze aldera. Osterantzean, bere eskaera ospitale-aldaketa ez bazen ere, arauak ezartzen dituen baldintzetan (149/2007 Dekretua ospitalea hautatzeko eskubidea arautzean erreferentzia-ospitale gisa ezagutzen denaz ari da), horretarako ezarritako prozedurara jo beharko litzateke.
Hurrengo kexak prestazio bat jasotzeko eskubidea daukan pertsona baten egoera deskribatzen du, ez da eztabaidatzen eskubide hori duenik, baina prestazioaren kostua bere gain hartu behar du. 1972an lan-istripu bat izan zuen pertsona bat da; beharrezkoa duen protesi bat berritzeko daukan zailtasuna azaldu du.
Ez da eztabaidatzen beharrezkoa duen prestazioaren azken erantzukizuna nori dagokion (kasu honetan, Gizarte Segurantzako Institutu Nazionalari, GSIN) baizik eta zuzeneko edo berehalako erantzukizuna nork hartu behar duen (GSINk edo Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak). Aurreko berritzeen zenbatekoa GSINk itzuli zion.
GSINk uste du abuztuaren 3ko 1192/2012 Errege Dekretua, funts publikoen kargura eta Osasun Sistema Nazionalaren bidez Espainian osasun-laguntza jasotzeko asegurudun eta onuradun izaera arautzen duena, onetsi zenean, azaroaren 16ko 2766/1967 Dekretuaren 11. artikulua indargabetu zela. Horrek esan nahi du osasun-laguntzaren irismena ez dela desberdintzen kontingentzia arrunt edo profesionalagatik. Hori dela eta, GSINk uste du ez dela bidezkoa ordaindutako fakturen gastua itzultzea eta bere erantzukizuna erkidegoko osasun-zerbitzuei ordaintzea dela, dagokion likidazio-sistemaren bidez. Euskal Autonomia Erkidegoaren kasuan, finantzaketa-sistema bereziaren bitartez.
Bestalde, azaroaren 12ko 1506/2012 Errege Dekretuak xedatzen du lan-istripuen ondorioz behar diren tratamenduak Gizarte Segurantzako Institutu Nazionalak finantzatu behar dituela, baina ez du zehazten nor den prestazio hori gauzatzeko betebeharra duena (9. art.). Hau da, administrazio batek finantzatzeko betebeharra izatea ez dago kontraesanean beste erakunde batek prestazioa ematearekin.
Horrenbestez, tartean diren administrazio bietako batek ere ez du interesdunak gastuaren itzulketa jasotzeko duen eskubidea eztabaidatzen, eta eztabaida honetan ardazten da: eragin duen gastua nork ordaindu behar dion lehenengo.
2.3. Osasun laguntza
Odontologia-tratamendu bat behar zuen eta, autismo izateagatik, ebakuntza-gelan anestesia behar zuen adingabe bati emandako arretak sorturiko inguruabarrek azterketa xehatua eragin zuten.
Osakidetzaren plangintzarekin bat etorriz adingabeari esleitu zizkioten osasun-zerbitzuak bere osasun-arloari zegozkionak ziren, Gipuzkoan. Hala eta guztiz ere, odontologia-tratamendua Haurren Hortzak Zaintzeko Programan (PADI) dago, Osasun Sailak itundutakoa; hortaz, Osakidetzaren osasun-arloarekin bat ez datorren plangintza dauka. PADIren plangintza horren arabera, autismoagatik jaso behar zuen arreta berezia Bizkaian gauzatu behar zen, Sestaoko anbulatorioan lehenik eta, ebakuntza-gelara joan behar izanez gero, San Juan de Dios Ospitalean, Santurtzin.
Hasiera batean, Sestaoko medikuak erabaki zuen adingabeak behar zuen esku-hartzeak ez zuela ebakuntza-gelaren beharrik, eta lasaigarri batekin egitea proposatu zuen. Hori ez zen posible izan, eta hiru hilerik behin bere PADIko odontologoarekin koordinatutako mediku-azterketak egitea adostu zuten, hortzaren eboluzioa ikuste aldera. Ondoren, odontologo horrek esku-hartzea sedazioarekin (ebakuntza-gelarik gabe) egiteko aukeraren inguruko informazioa biltzeko gomendatu zien. Izan ere, txantxarraren neurria ikusita, ezin zen gehiago itxaron.
Gurasoek, aukerez informatu ostean, hitzordua eskatu zuten Donostiako Quirón Ospitalean (Osasun Sailarekin itundutako zentroa, esku-hartze horiek behar dituzten Gipuzkoako pazienteentzako dena). Gurasoek horren berri eman zioten Sestaoko zentroari, eta zentro horretan aurreikusita zeukaten hitzordua ezeztatu zuten. Quirónen esan zioten ezinezkoa zela sedazio bidezko esku-hartzea egitea, esku-hartzea luzea izango zelako eta, ondorioz, anestesia orokorra (ebakuntza-gela) beharko litzatekeelako.
Aurrekari horiekin, gurasoek baimena eskatu zuten Quirónen bere semeari esku-hartzea burutzeko. Osasun-administrazioak Gipuzkoako zentro horretan esku-hartzea egiteko baimena ukatu zuen, haiei zegokiena ez izateagatik. Hori dela eta, hitzordua eskatu zuten Sestaon; bertan adierazi zieten esku-hartzea gauzatzeko ebakuntza-gela behar izanez gero erreferentziazko zentroa Santurtziko San Juan de Dios Ospitalea zela.
Administrazio-ikuspuntutik, Osasun Sailak emandako erantzuna zuzena izan zen. Alabaina, laguntza-prozesuaren eboluzioak izandako aldaketen arabera, ukatu zieten Quirónera joateko baimen-eskaera egin zuten unean adingabeak bi proposamen terapeutiko desberdin zeuzkan: bere Bizkaiko erreferentziazko zentroan (laguntza hori emateko itundutakoan) ukitutako hagina ateratzea proposatu zioten, baina Quirón zentroan (Gipuzkoako pazienteentzat itundutakoan) proposatu zioten tratamendua endodontzia bat zen.
Osasun Sailaren aurrean egoera baldintza horietan aurkeztu zenean, osasun-administrazioak aurrekari guztiak aztertu zituen, bereziki desberdina den proposamen terapeutikoa, eta azkenik gurasoen nahia bideratu zuen, proposamen desberdinen espezifikotasuna aintzat hartuz.
Osasun-laguntzari buruzko idatz zati honetan, osasun-garraio lagundua ukatzeagatiko kexa jaso da. Beste autonomia-erkidego batean premiaz artatu behar izan zen paziente batek jarri zuen, beharrezkoa zuen ebakuntza kirurgikorako bere Osakidetzako erreferentziazko zentrora eraman zezatela eskatu baitzuen. Arazoa, premiaz ospitaleratu behar izan zuten autonomia-erkidegoan esku-hartzea gauzatu izan balitz, esku-hartzearen ondoren izango lukeen laguntza-faltari buruzkoa zen. Burututako jarduketak Arartekoaren 2016ko abenduaren 19ko Ebazpenean jaso dira. Horren bidez, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailari gomendatzen zaio berrikus dezala pertsona bat Figuereseko Ospitaletik Donostiako Unibertsitate Ospitalera osasun-garraio lagunduan eramateko baimen-eskaera ukatzeko erabakia.
Halaber, aipatutako ebazpenean jorratu ez den ikuspegi batetik, ospitaleratzean familiaren laguntza izatearen baliagarritasuna eta hori izateko zailtasuna azaldu dira. Aiarako Udalean bizi den pertsona batek sortu zuen kasua; bere erreferentziazko ospitalea Arabako Unibertsitate Ospitalea da, baina familia-inguruabarrengatik Basurtora eraman eta bertan artatu zezatela eskatu zuen. Hori dela eta, bere egungo lehen mailako arreta-zentroa mantenduz, arreta espezializatua Bilboko ospitale horretan esleitu ziezaiotela eskatu zuen.
Eskaera ukatu zioten arreta erroldatuta zauden tokiari lotuta dagoelako eta, osasunaren antolakuntzaren ikuspuntutik, esan zioten ez dagoela beste aukerarik.
Arartekoa ez dago antolakuntza egokiak laguntza-baliabideen plangintzan daukan pisuaren kanpo. Hori guztia aintzat hartuz, aldaketa-aukerak ez lirateke guztiz baztertu beharko eskaera horiek oinarritzen duten berariazko inguruabarrak aztertu barik.
2.4. Itxarote-zerrendak
Ebakuntza kirurgikoentzako itxarote-denborari buruzko idatz zati honetan, adierazi beharra dago aurreko txostenetan egindako ohar bera egin beharra dagoela 180 egun baino gehiago igaro diren kasuetan.
Kexa horiek izapidetzeko bideratu baziren ere, Arartekoak uste izan du bidezkoa dela Osakidetzari ohar bat helaraztea honako hau adieraziz: egoera horietan (180 egun baino gehiagoko itxaronaldiak) jakinarazi beharko litzateke itxarote-zerrendek larritasun medikoen lehentasunak islatu behar dituztela nahiz berdintasun-irizpideen arabera kudeatu behar direla, baita Euskadiko Osasun Sistemaren konturako prozedura kirurgiko programatuetara eta urgenteak ez direnetara iristeko gehienezko epeak ezartzeko den martxoaren 21eko 65/2006 Dekretuan ezarritako bidearen berri eman ere, itxaronaldiak epe hori gainditzean.
Garrantzi bera dauka kexetan jorratutako beste alderdi bat, aurreikusitako denborari buruzko informazioaren ingurukoa da, hain zuzen ere. Osasun-karpetara sarbidea izanez gero, itxarote-zerrendaren hurrenkera jakite hutsak ez dauka inolako baliorik baldin eta esku-hartzea burutzeko aurreikusitako data zehazten ez bada, data orientagarria izan arren.
Ernalezintasun arazoaren tratamendua jasotzeari buruz 2016ko azaroan egindako kexa batek bi alderdi azaldu zituen, batetik Araban prestazio hori jasotzeko dagoen eskaintza gabezia eta horrek eragiten dion lekualdatzeko beharra, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalera joan behar izango baitu; eta bestetik, itxaron beharreko denbora, aipatutako ospitalean hurrengo hitzordua 2017ko irailean izango baitu.
Horregatik, Arabako Unibertsitate Ospitalean prestazio hori martxan jartzeari dagokionez, osasun-administrazioak adierazi zuen zentro horretan aipatutako eskaintza ematea ez zela lehentasunezkoa, une horretan.
Ez dagokio erakunde honi osasun-administrazioaren lekua hartzea hark dituen baliabideak erabiltzaileen beharrei erantzuteko nola planifikatu behar dituen esateko. Hori hala izanik ere, kexagile horren bezalako nahiei ez litzaieke zilegitasunik kendu beharko; izan ere, eskaerak ez dira soilik zerbitzu bat gertuago jasotzeko nahian oinarritzen, baizik eta, funtsean, kexagileak aipatu du prestazioa denbora-tarte laburragoan jaso nahiko lukeela. Itxaronaldiari lotutako alderdi horrek garrantzi gehiago dauka emakumeak amatasunaren aukerak murrizten hasten diren adinaren mugara hurbiltzen direnean.
Ezin daiteke ahaztu ernalezintasuna osasun-arazo bat dela eta, zuzenbidearen ikuspuntutik, ordenamenduak prestazio gisa aitortzen duela. Hori guztia dela eta, zilegi da, aipatutako kasuan bezala, ernalezintasun arazo bat duten eta gehiegizko itxaronaldiak dituzten pertsonek arazo hori konpondu nahi izatea. Izan ere, lehentasunak ezartzeko beharra onartu bada ere, ez litzaieke itxaronaldiei garrantzia kendu beharko.
2.5. Funtzionamendua
Ospitaleko alta izan ostean pertsona batzuek batzuetan, osasun-garraioa erabiliz, beren bizilekura eraman ditzaten itxaron behar duten gehiegizko denborak kexa eragin du berriz ere. Aztertutako kasu batean, ospitaleak garraio hori 14:30ean eskatu zuen, eta anbulantzia 18:45ean iritsi zen, ospitaletik hainbat dei jaso ondoren.
Hitzarmen bidez gauzatzen den sistema publikoaren osasun-prestazio bat denez, erakunde horrek atzerapen horri buruzko informazioa eskatu zion Osasun Sailari. Era berean, sail horrek garrantzitsutzat jotzen zuen ohar hau helarazi zion Arartekoari: pazientea ospitaleratuta zegoen (eta, hortaz, behar bezala artatzen zuen) zentroaren alta medikoa zenez, zerbitzu-erakundeak itxaronaldien inguruan egindako balorazioa ez da premiazko lekualdatze baterako edo osasun-prestazio bat egiteko anbulantzia bat eskatzen denaren bera.
Txostenak azaldu zuen arratsaldeko ordu-tartean premiazko eskaerek gora egin ohi dutela, eta lehentasuna eman behar zaiela horiei. Horregatik, hain zuzen ere, kasua ezin zenez isolatutako kasutzat hartu, Arartekoari jakinarazi zitzaion Bizkaiko Osasun Lurralde Ordezkaritzak zenbait ordu-tarte ibilgailu gehiagorekin indartu dituela, eta beren jarraipena monitorizatzen duela atzerapenak ahal den neurrian murrizte aldera.
Itxaronaldia saihestezina dela onartuz, kaltea arintzen saiatu ahal da pazienteari edo familiari garraioak
daukan atzerapena edo hori eragin duen arrazoia jakinaraziz. Bestalde, erakundearen ikuspuntutik, atzerapen horrek ondorioak eragin ditzake ospitalean. Gauzak horrela, gerta liteke paziente batek ospitaleko larrialdietako zerbitzuan behar baino denbora gehiago itxaron behar izatea solairuko ospitaleratzea egin diezaioten, hain zuzen ere ospitaleko solairuko ohe hori dagoeneko ospitale-alta jaso duen pertsona batek okupatzeagatik, gelan jarraitzen duelako anbulantziaren zain.
Atzerapenaren luzapenarekin batera, kexa honetan beste gai bat aztertu zen, kexagileari (pazientearen senide laguntzaileari) informazioa ez emateko arrazoiei buruzkoa. Arreta-zerbitzuak honako hau adierazi zion: “Lamentamos no poder dar contestación a dicha contestación por no acreditar la relación familiar con la paciente, en base a la Ley de Protección de Datos.”
Arartekoak uste du familia-lotura egiaztatzeko eskakizuna eta kexa honi erantzuteko ondoriozko erabakia ez liratekeela pazientearen osasunaren gaineko datu pertsonalak babesten dituen araudiarekin batera joan beharko, batik bat osasun-garraioaren enpresa adjudikaziodunari helarazitako kexaren idazkian kexa aurkeztu ez zuen pazientearen datuak nahiz kexagilearenak jaso zirela egiaztatu denean.
Kexagile salatzaileari objekzioren bat jar diezaiokeela onartuta, lehenik aztertu beharko litzateke kexagileak interesdun gisa jarduten zuen. Horrenbestez, bere salaketa onartu behar zen, horrek kexan adierazitako egitateak ikertzeko ireki ahalko litzatekeen prozeduran interesdunaren kategoria ematea eragin barik.
Egia da osasunaren gaineko datu pertsonalen babesa arautzen duten arauak aintzat hartu behar direla, baina egia da ere osasun-laguntzak normaltasunez burutzean, adibide ugari egoten direla non agerian geratzen den laguntza-errealitate horretatik kanpo egindako arau horien aplikazioak funtzionamenduan zailtasuna eragin dezakeela. Hain zuzen ere, egoera horietako bat ospitaleratuta dauden adinekoena da; izan ere, zaila izango litzateke haiek behar duten arreta, osasun-eremuari hertsiki dagokion arretaren laguntza-alderdi osagarri ugarietan, beren laguntzaileak gabe (normalean, beren senideak) ematea lortzea.
Laguntza-errealitateari buruzko gogoeta horien helburua ez da osasunaren gaineko datuek behar duten babes juridikoa alboratzea; dirudienez, kasu honetan, babes juridiko hori ez litzateke arriskuan jarriko.
Era berean, zerbitzuen funtzionamenduari buruzko idatz zati honetan, larrialdietako ospitaleratzea egin behar izan zioten pertsona baten gurasoek informazio-faltagatik jarritako kexa jaso dugu. Zehazki, adierazi zuten ez zietela ospitaleratzearen berri eman eta, azkenean, alaba ospitale horretan lokalizatzea lortu zutenean, azaldu zuten zenbait aldiz galdetu arren bi ordu eta erdi egon behar izan zutela informazioa jasotzeko zain.
Larrialdietan mota horretako itxaronaldiak egin behar direnean, informazioa izateak arreta jasotzeko orduan dagoen atzerapena lasaitasun handiagoz jasatea dakar; beraz, ez da elementu mespretxagarria inguruabar horietan. Onartu beharra dago horrek ez duela eraginik larrialdietara joatera bultzatu duen gaitzaren tratamenduan, baina ezin dugu alde batera utzi, luze itxaron behar den unetan, familia informatzea bezalako alderdiek duten garrantzia.
2.6. Osasun publikoa
Kexa batek enpresa batean jazotako osasunari buruzko gorabeheraren berri eman zuen. Bertan, interesdunak adierazitakoaren arabera, zenbait pertsonek gastroenteritis pairatu zuten. Osasun-ikuskapena egin ostean, Gipuzkoako Osasun Lurralde Ordezkaritzak agerraldi horren jatorria hauteman zuen: edateko uraren sareak eragin zuen, sukalde-jangelatik gertu dagoen zona batean enpresak askotariko prozesuentzako erabilitako “industria-uraren” sarearekin dagoen konexio batengatik kutsatutakoa. Kutsadura-puntu hori hauteman ostean, hainbat neurri zuzentzaile hartu ziren sarea deskonektatzeko eta edateko uraren sare guztia garbitu nahiz desinfektatzeko. Irailaren 30ean, elikagaien manipulazioaren zein uraren erabileraren gaineko kautelazko debekua kendu zen. Gorabeherari buruzko txostenaren ondorioa honako hau izan zen: 200 pertsonek baino gehiagok norobirusak nahiz rotabirusak eragindako gastroenteritis akutua izan zuten hainbat astez, eta beherakoak, gorakoak nahiz goragaleak izan zituzten horren ondorioz.
Osasun Sailak gorabehera horri buruzko informazio-eskaerei erantzun zien, baina interesdunak uste izan zuen informazio hori gorabeheraren arduradunei ezarritako aldi baterako administrazio-neurrien gainekoarekin osatu behar zela. Txosten honetako ingurumen-arloan jasotako kexa horren inguruan burututako jarduketak egitateak arau-hauste gisa kalifikatzen dituen azken alderdi horretan ardaztu dira.
3. Araudi- eta gizarte- testuingurua
Hasieran, atzerritarrek jarritako kexa askok zailtasun batzuk adierazten dituztela aipatu da. Horren arrazoietako bat eskatutako osasun-laguntza jasotzea arautzen duen eduki arauemailearen konplexutasuna izan daiteke. Aurreko txostenetan, Arartekoak jakinarazi du ez dela Euskal Autonomia Erkidegoaren eremuan Osasun Sistema Nazionalaren osasun-prestazioak emateko araubideari buruzko ekainaren 26ko 114/2012 Dekretua egokitzeko bidea utzi behar; gauzak horrela, kolektibo horrek osasun-laguntza jasotzeko duen eskubidea aitortzeko trabak gaindituko dira, lurralde horretan benetan bizi dela egiaztatu ostean.
Aurten, Euskadiko osasun-zentro eta -zerbitzuetan osasun-laguntza jasotzen duten pazienteen segurtasun-neurriei buruzko maiatzaren 17ko 78/2016 Dekretua onetsi da. Arau horretan ezarritako tresnak —segurtasun plan bat eta segurtasun-gertaeren berri emateko sistema— betetzeak laguntza-jarduerari lotutako gertakizun kaltegarrien esperientzia aprobetxatzen lagunduko du.
Osasun-alorrean daukan garrantziagatik, bizitzaren amaierako prozesuan pertsonen eskubideak eta duintasuna ziurtatzeari buruzko uztailaren 8ko 11/2016 Legea onetsi beharra dago. Zioen azalpenak adierazten duen bezala, nahitaezko helburuetako bat ordezkariaren funtzioak behar bezala mugatzea da, bereziki aurretiazko borondateen adierazpenean egoera klinikoak aurreikusi ez direnean. Halaber, bizitzaren amaierako prozesuan pertsonen erabateko duintasuna benetan ziurtatzearren, prozesu horretan gaixoak artatzen dituzten laguntza- eta osasun-langileen betebeharrak ere zehazten ditu, eta hainbat betekizun ezartzen dizkie erakunde sozial eta sanitario publiko eta pribatuei gaixoaren eskubideak bermatzearren.
Era berean, Adikzioen eta Droga Mendekotasunen gaineko Arreta Integralari buruzko apirilaren 7ko 1/2016 Legearen bitartez, arreta integrala lortu nahi duen araudi berria onetsi da.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak. Ofiziozko jarduerak
Arartekoak jaioberriak diren adingabe atzerritarrek eskubidez jaso dezaketen osasun-laguntza jasotzeko dauzkaten zailtasunen berri izan du. Arazoa ez da osasun-arreta jasotzeko unean sortu, medikuak agindutako prestazio osagarriak eskuratzerakoan baizik, esaterako farmazia-prestazioa.
Hori gertatzen da umea jaiotzen denetik haurren gurasoek jatorrizko herrialdetik administrazio eskudunak (GSINk edo Eusko Jaurlaritzaren Osasun Sailak, kasuaren arabera) laguntza jasotzeko eskubidearen aintzatespena izapidetzeko eskatu dien dokumentazioa lortzen duten arte igarotako denboragatik.
Egoera horrek eragina dauka bai adingabearengan, bai horren gurasoengan, apirilaren 20ko 16/2012 Errege Lege Dekretuak, osasun-sistema nazionalari eusteko eta haren prestazioen kalitatea eta segurtasuna hobetzeko urgentziazko neurriei buruzkoak, osasun-laguntza jasotzeko onuradun izaera aitortzen baitie. Era berean, arau horrek berak, egoera berezietan osasun-laguntza jasotzeko kasuetan, atzerritarrak ez diren adingabeen baldintza berdintsuetan beti jasotzeko eskubidea aitortzen die.
Horrenbestez, osasun-laguntza (prestazio guztiak barne) jasotzeko eskubidea zalantzan jarri ez den egoera baten aurrean gaude, baina eskatutako dokumentazioa aurkeztu arte igaro daitekeen denborak horren eraginkortasuna baldintzatzen du luzaroan. Ondorioz, epe horretan zehar osasun-arretaren prestazio osagarriak bere osotasunean ordaindu behar dituzte.
Osasun Sailak laguntza-zentro guztiei emandako erantzuna helarazi dio Arartekoari, honako hau dioena: “Halako kasuetan ezin da erabili “Presbide” aplikazio informatikoa, pediatrek egiten duten preskripzioa errezeta elektronikoaren bidez izapidetzeko. Horren ordez Osakidetzaren errezeta ofiziala emango da paperean, eskuz idatzita, eta jaioberriaren gurasoetako edozeinen OTI zenbakia jarriko da bertan. Farmazia-bulegoan, besterik adierazi ezean, %40ko ekarpena aplikatuko diote, beste autonomia-erkidego batzuetako gaixoen errezetei aplikatzen dieten bezala, 65 urtetik beherako gaixoak izanez gero (zaharragoei % 10eko ekarpena aplikatzen zaie)”.
Kontsultatu diren iturri batzuek iradoki zuten adingabe horien arretaz arduratzen diren osasun-profesional guztiek ez dutela ezagutzen paperean errezeta ematea barne hartzen duen jarduteko moduari buruzko informazio hori. Hori dela eta,Arartekoak informazio osagarria eskatu zuen, oraingo honetan Osakidetzari. Eskaera horretan bertan, preskripzioak paperean egiteak adingabeen kolektibo horren historia klinikoan preskripzio horiek jasotzeko unean arazoa sortzen duen argitzeko eskatu da.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Aurten, berriz ere, gogorarazi beharra dago osasun-laguntzari buruzko eskaerei nahiz hori jasotzeko eskubidea aitortzeko eskaerei emandako erantzuna osasun-erreformagatik gehien ukitutako pertsonen arazo-iturri izan dela; horietako gehienak adierazitako eskubidea aitortzen ez zaien atzerritarrak dira.