1. Arloa kopurutan
2016an, 38 kexa-espediente jaso dira arlo honetan, alegia, erakundeak ekitaldi honetan zehar jaso dituen kexa guztien %1,76.
Kexa horiek honako administrazio hauei dagozkie:
• Autonomia Erkidegoko administrazio orokorra
(Eusko Jaurlaritza) 12
• Foru administrazioa 5
• Tokiko administrazioa 1
Azpiarloak, berriz, honakoak izan dira:
• Finantza-erakundeak eta aseguru-etxeak 16
• Merkataritza, turismoa eta kontsumoa 9
• Administrazioaren funtzionamendua eta
administrazioaren prozedura 8
• Nekazaritza, abeltzaintza, arrantza eta industria 2
• Energiaz (elektrizitatea eta gasa) hornitzeko zerbitzuak 1
• Telefonia zerbitzuak 1
• Beste alderdi batzuk 1
2. Kexarik aipagarrienak
2.1. Nekazaritza, abeltzaintza, arrantza eta industria
Arlo honi dagokionez, ekitaldi honetan azpimarratzekoak dira ohiko okupazioko etxebizitzetan leihoak ordezkatzeko inbertsioetarako diru-laguntzak emateko jarraitu zen prozeduraren inguruko kexak, erakunde honek jaso dituenak. Hain zuzen, Energiaren Euskal Erakundeak (EEE) argitaratu du laguntza horiei buruzko deialdia.
Izan ere, kexa horien bidez, aurreikusitako diru-saila deialdia argitaratu eta handik hiru egunera agortu izana salatu da, diru-laguntzak emateko irizpidea –eskaerak onartzeko erregistro berezian ezarritako ordena oinarri hartu izana–, baita Energiaren Euskal Erakundeak beharrezko dokumentu guztiak ez zituzten eskaerak onartu izana ere.
Lehenik eta behin, esan beharra dago laguntzak emateko erabakia arautua dela. Horrek esan nahi du, aplikagarria den araudiak ezartzen duenez, erabaki hura hartu aurretik, laguntzak emateko oinarrietan ezarritako arauak onartu behar direla. Gainera, oinarriak dagokion aldizkari ofizialean argitaratu behar dira.
Kasu honetan, Energiaren Euskal Erakundeko zuzendari nagusiak 2015eko abuztuaren 7an emandako ebazpenaren bidez (EHAA, 169/2015 zk., irailaren 7koa) argitaratu zen ohiko okupazioko etxebizitzetan leihoak ordezkatzeko inbertsioetarako 2015. urteko laguntzen deialdia.
Oinarrietako 3. atalean, honako hau ezarri da: “Euskal Herriko Agintaritza Aldizkarian (aurrerantzean EHAA) oinarri hauen iragarkia argitaratzen den egunaren biharamunean hasiko da diru-laguntza programa honetara eskabideak aurkezteko epea, eta programari esleitutako diru-saila agortu arte zabalik egongo da”. Gainera, adierazi zen EEEko web orrian emango zela aurrekontua agortzearen berri.
Era berean, hauxe aipatu zen: “diru-laguntza eskabide osoak aurkeztuta eta bideratzen egongo diren arren, bazter egingo dira, baldin eta esleitutako aurrekontua amaitzen bada, EEEko zuzendari nagusiak emango dituen ebazpenen bidez.” Hain zuzen ere, 2015eko irailaren 11ko Ebazpenaren bidez (EHAA, 182/2015 zk.), diru-laguntzak emateko aurrekontua agortu egin zela jakinarazi da.
Oinarrietako 8. atalean laguntzak eskatzeko prozedura ezarri zen eta interesatuek aurkeztu beharreko dokumentuak zehaztu ziren. Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko 1992ko azaroaren 26ko 30/1992 Legearen 71. artikuluarekin bat, 9. atalak aipatzen zuenez, eskabidea osatu gabe aurkeztuz gero edo akatsak egonez gero, eskatzaileak 10 laneguneko epea izango zuen horiek zuzentzeko, komunikazioa jaso zen egunetik zenbatzen hasita.
Bukatzeko, diru-laguntzak jasotzeko eskabideak ebazteari dagokionez, adierazi zen prozedura hori lehia edo konkurrentzia jarraitua izango zela, eta, beraz, eskabideak aurkezten ziren hurrenkeraren edo ordenaren arabera aztertu eta bideratuko zirela espedienteak, eta modu egokian formulatuak eta beteak egongo ziren heinean eta hurrenkeran bideratuko zirela.
Hori guztia dela eta, sektore publikoaren sustapena eratzen duten publizitate, gardentasun, lehia, objektibotasun eta berdintasunaren printzipio orokorrak bete zirela eta erakunde honek esku hartzeko aukera guztiak agortu zituela kontuan hartuta, Arartekoak amaitutzat jo zuen bere jarduera.
2.2. Merkataritza, turismoa eta kontsumoa
Aurreko urteetan bezala, atal honetan jasotako kexa gehienak enpresa pribatuen jardunari buruzkoak izan dira; baina euskal administrazio publikorik tartean egon ez denez, erakunde honek ezin du arlo horretan esku hartu. Ekitaldi honetan, aipatu behar da nabarmen jaitsi dela telefonia-enpresen jardunari buruzko kexen kopurua.
Oro har, mahai gainean jarritako gai zehatzaren inguruan egoki iritzitako informazioa kexa horiek aurkeztu zituzten interesatuei helarazteaz gain, jakinarazi diegu Kontsumitzaileen Informaziorako Udal Bulegoak eta Kontsumobide direla kexa horiek izapidetzeaz arduratzen direnak eta, legeak hala aginduta, une honetan, gure esku hartzeko ahalmena jarduerak ordenamendu juridikoarekin bat etortzen ote diren aztertzera mugatzen dela.
Bulego hauetara bidali diren pertsonetako batek gehiegizkotzat jo du higiezinen agenteek etxebizitza bat alokatzeagatik errentariari komisioa kobratzea, zerbitzua eskatzen duena errentatzailea denean. Gainera, jakinarazi da higiezinen zerbitzuen bitartekarien esku-hartzea batzuetan ez dela nahitaezkoa, hain zuzen, errentatzaileak zerbitzuak dagoeneko kontratatu dituenean. Hala ere, gehienetan, errentariak ezin izaten du komisioa ordaintzea saihestu, zerbitzuaren prezioa negoziatu ez duen arren, eta azkenean, ordaindu egiten du.
Kontu horri dagokionez, jakinarazi da, halaber, higiezinen bitartekaritza ohiz kanpoko kontratua dela, ez formala, adostasunez eta kostu bidez gauzatua, merkatu-askatasuna eta lehia librea babesteko legeriak arautua, higiezinen agentzia dagoen tokia, bere usadio eta ohiturak, etxebizitzaren ezaugarriak eta kokapena, baita emandako zerbitzuak ere aintzat hartuta. Hori dela eta, legearen ikuspuntu hutsetik, bitartekariaren jardunaren prezioari dagokionez, legeak ez du argibiderik ematen eta ez du arautzen zerbitzu horiek nori kobratu behar zaizkion; halakoetan, enpresari edo profesional baten eta kontsumitzaile baten arteko kontratua dugunean, kasu honetan gertatzen den bezala, kontsumitzailea babesteko berariazko araudia aplikatu behar da, eta horren arabera, higiezinen agentziek ematen duten zerbitzuaren ezaugarriak aldez aurretik aditzera eman baino ez dute egin behar.
Kontsumobiden kontsumo arloko erreklamazio bat bideratzeko modua dela eta, herritar batek desadostasuna helarazi zion Arartekoari. Azaldu zuenez, ahoz jakinarazi zioten planteatu zuen kontuak konponbide bakarra zuela: zigor ekonomikoa, baina ez zioten eman bere erreklamazioa izapidetzeko moduari eta izapidetze-egoerari buruzko oinarrizko informaziorik; hortaz, zalantzan jartzen zituen bai Kontsumobide egoteko arrazoia, baita esleitu zitzaion ahalmenak ere.
Institutuaren laguntza eskatuta, jakinarazi ziguten konponbidea bitartekotzaren bidez aurkitzen saiatu izan zirela baina ez zutela lortu; gainera, enpresaren jokabidean arau-hauste administratiborik egon ote zen aztertu zuten, eta azkenean, erreklamazioa artxiboan gorde zuten.
Jasotako erantzuna ikusita, Arartekoak jakinarazi zion kexagileari zigortzeko prozedura ofizioz abian jartzen den horietakoa zela, ez interesdunak hala eskatuta, eta ustez legez kanpokoak diren gertakari batzuen berri administrazioari ematea zela salaketaren ondorio bakarra, administrazioak jardun ikertzailea eta zigortzailea abian jartzeko.
Era berean, jakinarazi genion halako prozeduretan, oro har, salatzaileak ez dauka interesdun gisa parte hartzeko ahalmenik, hala xedatzen baitu Euskal Autonomia Erkidegoko Herri Administrazioen zigortzeko ahalmenari buruzko otsailaren 20ko 2/1998 Legearen 34.4 artikuluak; hau da, salaketak berak, besterik gabe, ez du bihurtzen salatzailea interesatu zigor-jardunbidean, horrek honako eskubide hauek baino ez baititu, oro har: organo eskudunak jardunbidea irekiko duen edo ez jakitea, eta, hala badagokio, jardunbide horri amaiera emango dion ebazpenaren berri jasotzea.
Hori dela eta, jasotako informazioa ikusita, Arartekoak ez zuen irregulartasunik antzeman, kexaren alderdi horri dagokionez.
Pertsona batek Arartekora jo zuen honako hau adierazteko: Eroski denda batean bere audiofonoa galdu ondoren, jakin zuen segurtasun-zaintzaile batek aurkitu zuela eta beste pertsona bati eman ziola, berea zela egiaztatzeko eskatu gabe. Horregatik, herritarrak Eusko Jaurlaritzaren Kontsumo Sailera jo zuen eta kontsumoko arbitrajea eskatu zuen, merkataritza-establezimenduak aparatuaren balioaren zenbatekoa ordaintzea lortzeko asmoz.
Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Estatutuari buruzko abenduaren 22ko 6/2003 Legearen 3.1 artikuluak ezartzen du kontsumitzaile-erabiltzailearen definizioa:
“Lege honen ondorioetarako, kontsumitzaileak eta erabiltzaileak honako hauek dira: edozein nazionalitate edo bizileku duten pertsona fisikoak edo juridikoak, ondasun higigarriak edo higiezinak, produktuak edo zerbitzuak azken hartzaile gisa eskuratzen, erabiltzen edo baliatzen dituztenak, baldin eta hornitzailea enpresa bat edo profesional bat bada, edota Administrazioa bera bada, zerbitzuak egitean edo produktuak hornitzean zuzenbide pribatuko erregimenean arituta”.Hau da, egintza juridiko baten bitartez, kostu bidez edo doan ondasun edo zerbitzuak amaierako hartzaile gisa erosten, gozatzen edo erabiltzen dituzten pertsona fisiko edo juridiko guztiak (gizonak, emakumeak, entitateak, erakundeak, enpresak) dira kontsumitzaileak.
Hori dela eta, kontsumo-harremana eta, gatazkak sortzen direnean, horiek ebazteko judizioz kanpoko prozedura –kontsumoko arbitrajea– ondasun, produktu edo zerbitzu horiek eskaintzen dituzten enpresen eta produktu edo zerbitzu horiek erosten edo erabiltzen dituzten kontsumitzaileen artean baino ezin da sortu. Horregatik, hain zuzen ere, kontsumorako eskubideak ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko harremanen funtsezko alderdiak arautzen ditu:
• Osasuna babesteko, kalitate oneko bizitza izateko, segurtasunez bizitzeko eta ingurumen egoki batez gozatzeko eskubidea. Kontsumitzaileek erosten dituzten produktu edo zerbitzuak ezin dira arriskutsuak izan osasunaren, segurtasunaren eta ingurumenaren ikuspuntutik.
• Interes ekonomikoak eta gizartearen interesa babesteko eskubidea. Eskaintzek, sustapenek eta, batez ere, produktu eta zerbitzuen publizitateak egiarekin bat etorri behar dute, produktu eta zerbitzu horien izaerari, ezaugarriei, baldintzei eta helburuari dagokienez.
• Informazioa eskuratzeko eskubidea. Kontsumitzaile orok badu merkatuan dauden ondasun eta zerbitzuen ezaugarriei buruzko informazioa –egiazkoa eta osatua– jasotzeko eskubidea.
• Hezkuntzarako eta etengabeko prestakuntzarako eskubidea. Guztiek, haurrek zein helduek, kontsumitzaileak izateak ematen dizkien eskubide eta betebeharrak ezagutu behar dituzte.
• Ordezkaritza-eskubidea. Eskubide hori kontsumitzaileen elkarteen bidez gauzatzen da. Elkarte horiek pertsonek (kontsumitzaileek) eratzen dituzte, araudiaren arabera, kolektiboa enpresen aurrean defendatzeko eta administrazioaren aurrean elkartekideen ordezkari jarduteko.
• Entzunaldirako eskubidea. Horretaz gain, kontsumitzaile eta erabiltzaileen elkarteei entzun egiten zaie zuzenean eragiten zaizkien arauak egiteko prozeduran zehar.
Azaldutako testuinguruan, Kontsumobidek ez zuen onartu arbitrajearen eskaera, kexagilearen eta Eroskiren artean kontsumo-harremanik ez zegoela ulertuta. Arartekoak, bere aldetik, erabaki horren alde agertu zen, segurtasun-zaintzaileak audiofono bat horren jabea zela egiaztatu ez zuen pertsona bati entregatu izana kontsumo-harreman batetik kanpo gertatu zelako; bestela esanda, tartean ondasunak ekoizten edo zerbitzuak eskaintzen dituen pertsona baten eta ondasun edo zerbitzu horiek kontsumitzen edo erabiltzen dituen baten arteko harremanik ez zegoenez, kontua aztertzeko, ezin da kontsumo-arbitrajearen prozedura erabili.
2.3. Finantza-erakundeak eta aseguru-etxeak
Bankuen praktikei eta aseguru-etxeen erabakiei buruzko kexa eta kontsultak, herritarrek Arartekoaren erakundeari helarazi dizkiotenak, jaso dira epigrafe honetan.
Finantza-erakundeen edo aseguru-etxeen jardunaren kontrola ez dagokio Arartekoaren erakundeari. Hala eta guztiz ere, pertsona horiek orientatzen saiatzen gara, hau da, beren eskura dauden bideei (erreklamazioa egiteko eta arazoa bideratzeko) buruzko informazioa ematen diegu.
Banku-produktuak eta aseguruak kontratatu edo erabili dituzten herritarrek, jurisdikzio zibileko justizia-organoetan salaketa jartzeaz gain, beste aukera batzuk ere badituzte. Adibidez, Kontsumitzaileen Informaziorako Udal Bulegoetara (KIUB) eta Kontsumobidera ere jo dezakete. Bertan, zerbitzu horien kontsumitzaile eta erabiltzaile izateagatik dagozkien eskubide eta beharrei buruzko informazioa jasoko dute.
Era berean, kontuan izan behar da banku-erakundeek zein aseguru-etxeek badutela barruko zerbitzu espezializatu bat, erreklamazioak egiteko. Banku-erakundeen kasuan, Espainiako Bankuaren Erreklamazio Zerbitzura iristen dira kexak. Horren ardura da neurrigabeko jarduerak saihestea eta bankuei buruzko indarreko araudia edozein unetan bete dadila zaintzea.
Era berean, aseguru eta pentsio-planei dagokienez, Ekonomia, Industria eta Lehiakortasun Ministerioko Aseguru eta Pentsio Funtsen Zuzendaritza Orokorra arduratzen da halako zerbitzuak kontratatzean sor daitezkeen gatazkak ebazteaz. Prestatutako prozedura doakoa eta judizioz kanpokoa da, hala ere, ez ditu ebazten jarduera ekonomiko horretan sor daitezkeen arazo guztiak.
Azkenik, aipatu behar da gure autonomia-erkidegoan borondatezko gizarte aurreikuspeneko erakundeak indartsu garatu direla, eta, ondorioz, euren funtzionamendua ere Arartekoaren iritzira jarri dela. Halaber, kontuan izan behar da Eusko Jaurlaritzako Ogasun eta Finantza Sailak esleituta dituela zenbait fiskalizatze-ahalmen, borondatezko gizarte-aurreikuspeneko erakundeei (BGAE) dagokienez. Arartekoak azter ditzake ebazpen horiek, EAEko administrazioaren organo batek emandakoak direlako.
2016an jasotako kexen artean, banku-produktuak kontratatu eta erabili dituztenek desadostasuna helarazi digute, bankuek libreta mantentzeagatik eta zorpekoa izateagatik komisioak kobratu dizkietelako. Era berean, gaitzespena adierazi dute bankuek irmotasunez erabiltzen dituzten praktika batzuekiko; hain zuzen ere, kexagilea ekonomia-egoera hobean zegoela emandako mailegu pertsonala –zenbateko nagusia eta interesak– itzultzeko eskatzen dute bankuek, banku-txartelak entregatzea atzeratzen dute edo kaudimen-txostena ordaintzeko eskatzen dute, eskatutako mailegu pertsonala eman ez den arren.
Hala ere, kexa gehien eragin dituen arazoa enpresako BGAE batzuetan metatutako eskubideak berreskuratzeko aukerarik eza izan da, iraupen luzeko langabeziaren kasuetan. Otsailaren 23ko 5/2012 Legeak, Borondatezko gizarte-aurreikuspeneko erakundeei buruzkoak, hainbat kontingentziatan gaitzen du BGAEaren bitartez berreskuratzea, besteak beste, bazkidea iraupen luzeko langabezian dagoenean. Hala ere, legeak ez du ezartzen funts horiek berreskuratzeko beharrik, eta ez du horretarako biderik ematen, kontingentzia hura ez bada aurreikusi eragindako BGAE jakin bat arautzen duten estatutuetan. Hau da, iraupen luzeko langabeziaren kasuan fondoak berreskuratzeko aukera egoteko, BGAEaren Estatutuek berariaz aipatu behar dute kontingentzia horrek metatutako fondoak berreskuratzeko bidea ematen duela.
Era berean, estatutu batzuek mugatu diete beren onuradunei prestazioak jasotzeko modua, erakundean metatutako zenbatekoaren arabera. Irizpidea alda
tzeak ere kexak eragin ditu.
Azkenik, eragindako pertsonek desadostasuna adierazi dute honako kontu hauekin: zirkulazio-istripu bat izan ondoren aseguru-etxeek eskaintzen duten osasun-estaldura, eta aseguratutako kalte-ordaina ordaintzeari uko egitea, ezintasun iraunkor osoa aitortzea eragiten duen gaixotasun baten kasuan.
Auzitegi Gorenak zoru-klausulen arloan duen jurisprudentziaren ondoriozko zoru-klausulen eraginkortasunik ezaren ondorioak mugatzeari dagokionez, hasieran, 2016ko uztailean jakitera eman ziren Paolo Mengozzi abokatu nagusiak aurkeztutako konklusioak; izan ere, Espainiako hipoteka-maileguetan jasotako zoru-klausulen eraginkortasunik ezak ondorioak izateko epea mugatzea Kontseiluak 1993ko apirilaren 5ean emandako 93/13/CEE Zuzentarauaren 6. artikuluko 1. idatz-zatiarekin bateragarria zela deklaratzeko eskatu zion abokatuak Justizia Auzitegiari.
Hala ere, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak, azkenean, atzera bota du tesi hori eta honako hau defendatu du bere 2016ko abenduaren 21eko epaian: “el Derecho de la Unión se opone a una jurisprudencia nacional en virtud de la cual los efectos restitutorios vinculados a la nulidad de una cláusula abusiva se limitan a las cantidades indebidamente pagadas con posterioridad al pronunciamiento de la resolución judicial mediante la que se declare el carácter abusivo de la cláusula”.
Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak azpimarratu du klausula bat abusuzkoa dela deklaratzeak kontsumitzailea lehen egoeran, hau da, klausula hori egon ez balitz bezala, geratzea eragin beharko lukeela. Zehaztu duenez, Europar Batasuneko Justizia Auzitegia, Batasuneko Zuzenbideko arau bat interpretatzen duenean, interpretazioari aplika dakizkiokeen erabakiak (denboran mugatzeari buruz) har ditzakeen organo bakarra da.
Eta, hain zuzen ere, honako hau aitortu du: “la limitación en el tiempo de los efectos jurídicos derivados de la declaración de nulidad de las cláusulas suelo, que el Tribunal Supremo acordó en la sentencia de 9 de mayo de 2013, equivale a privar con carácter general a todo consumidor que haya celebrado antes de aquella fecha un contrato de préstamo hipotecario que contenga una cláusula de ese tipo del derecho a obtener la restitución íntegra de las cantidades que haya abonado indebidamente a la entidad bancaria sobre la base de la cláusula suelo durante el período anterior al 9 de mayo de 2013”.
Auzitegi Gorenak hartutako erabakien ondorioz babesa mugatzea, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren hitzetan, ”resulta incompleta e insuficiente y no constituye un medio adecuado y eficaz, para que cese el uso de dicha cláusula”.
Era berean, eremu komunitarioan, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak (Lehenengo Sala) 2016ko apirilaren 14an emandako epaia aipatu behar da, honako hau deklaratzen duena: “el artículo 7 de la Directiva 93/13 debe interpretarse en el sentido de que se opone a una normativa nacional, como la de los litigios principales, que obliga al juez que conoce de una acción individual de un consumidor, dirigida a que se declare el carácter abusivo de una cláusula de un contrato que le une a un profesional, a suspender automáticamente la tramitación de esa acción en espera de que exista sentencia firme en relación con una acción colectiva que se encuentra pendiente, ejercitada por una asociación de consumidores de conformidad con el segundo apartado del citado artículo con el fin de que cese el uso, en contratos del mismo tipo, de cláusulas análogas a aquella contra la que se dirige dicha acción individual, sin que pueda tomarse en consideración si es pertinente esa suspensión desde la perspectiva de la protección del consumidor que presentó una demanda judicial individual ante el juez y sin que ese consumidor pueda decidir desvincularse de la acción colectiva”.
2.4. Energia
Energia-pobretasunari buruzko gomendio orokorra. XXI. mende betean, Euskadin jende askok eta askok zailtasun larriak ditu hilabete hotzetan etxean tenperatura egokia mantentzeko. Pertsona horien kopurua 235.526raino iritsi da 2014an, 2008an 90.000 baino gutxiago izan arren.Energia-pobretasuna izenez ezaguna den fenomenoa baliabide ekonomiko nahikorik ez izatearen ondorioz gertatzen da normalean, baina etxebizitzak baldintza objektibo txarrak izateagatik edo baliabide energetikoen prezioa gehiegizkoa delako ere gerta daiteke.
Euskadin pobretasun energetikoaren fenomenoa ezagutarazteko eta horri aurrea hartzeko, Arartekoak 1/2016 Gomendio Orokorra, Euskadiko energia-pobreziari buruzko gizarte-eztabaidarako oinarriak aurkeztu du. Horren bidez, administrazio publikoei dagoeneko existitzen diren politika publikoak eta gizarte-ekimenak laguntzeko proposamen eta gomendioak eman nahi izan dizkio, negu honetan Euskadin 200.000 baino biztanle gehiagori eragingo dion fenomenoaren ondorioak murriztu eta arintzeko.
Fenomeno horren ezaugarri bereziak ikusita, kontuan izan behar da energia-baliabideen urritasuna ez bakarrik pertsonen egoera ekonomikoari dagoela lotuta. Energiaren premia etxeko baldintza objektiboei estu lotuta dago (etxebizitza mota, eraikitzeko erabili diren materialak, isolamendua edo energia aurrezteko eta eraginkortasunez erabiltzeko neurriak). Era berean, badu lotura zerbitzu energetikoen hornidura-merkatuko baldintzekin (zenbatekoak diren zerbitzuaren kostuak, energia-iturriak erabiltzeko sistema zentralizatua edo deszentralizatua izatea). Gauzak horrela, energia-pobretasunak ez die eragiten errenta txikia duten pertsonei bakarrik, baizik eta eraikinaren baldintza txarren edo energiaren prezio altuaren ondorioz gehiegizko gastu energetikoa jasan behar duten kolektiboei ere eragin diezaieke.
Herri agintariei energia-pobretasunari aurrea egiteko eta horren ondorioak arintzeko estrategia bat eskatzea Europar Batasunaren araudiak botere publikoei ezarritako eginkizuna da. Estrategia horrek kontuan hartu behar ditu printzipio batzuk, baita zerbitzu publikoaren betebehar batzuk ere. Printzipio eta betebehar horiek egun arte gai hori buruzko arauetatik sortzen dira. Gizarte-bazterketa mota horren kontra egiteko neurri publikoek edo hitzartutakoek zenbait esparru hartu behar dituzte aintzat.
1. Energia-sektorearen eta kontsumitzaile ahulenen arauketa-eremua.
1.1. Euskadiko energia-pobretasunaren aurka
borrokatzeko plana finkatzea.
1.2. Energia-pobretasuna jasateko zorian dagoen
kontsumitzaile ahula definitzea.
2. Energiaren kontsumitzaile ahulenak babesteko neurriak.
2.1. Kolektibo ahulenei energia-hornidura bermatzea.
2.2. Energiaren kontsumitzaile ahulenaren ikuspuntutik egokia den informazioa eskuratzeko eskubidea.
3. Energiaren pobretasunak eragindako etxebizitzetan eta eraikinetan energia-eraginkortasuna hobetzeko neurriak.
3.1. Energia-ikuskaritzak bezero ahulenentzat.
3.2. Babes ofizialeko etxebizitza-parkearen
energia-eraginkortasunaren azterketa.
3.3. Kolektibo ahulenei zuzendutako
energia-berrikuntzarako laguntzak.
4. Energia-pobretasunaren ondorioak arintzeko
gizarte-neurriak.
4.1. Gizarte-larrialdietarako laguntzak,
energia-pobretasunak eragindako etxeen
eraginkortasuna hobetzeko.
4.2. Energia aurrezteko laguntzak lotzea.
Aipatu behar da Eusko Legebiltzarrak mozio bat eztabaidatzen zegoela eta pasa den urteko apirilaren 22an, legez besteko proposamena aurkeztu zuela, Eusko Jaurlaritzak lehenbailehen zehatz dezan Euskadiko energia-pobretasunaren aurkako euskal estrategia bat.
Arartekoak azpimarratu du energia-pobretasunaren aurkako neurriak aplika daitezkeen Europako zuzentarauetan aurreikusi direla; bertan xedatutakoaren arabera, mekanismo nahikoak ezarri behar dira, aldi kritikoetan –nolanahi ere, neguko hilabeteetan (abendua, urtarrila, otsaila, martxoa)– energiaren hornidura bermatzeko.
Gaurdaino, egoera ekonomiko txarrean daudenei argindar eta gas hornidura bermatzeko neurri batzuk ikusi ditu Arartekoak. Udal batzuek, besteak beste, euskal hiru hiriburuetakoek (Bilbo, Vitoria-Gasteiz eta Donostia) baita Irungo Udalak ere, hitzarmen bat sinatu dute Iberdrola energia-enpresarekin, udalerri horietan energia-pobretasuna jasaten dutenak modu aktiboan babesteko. Hitzarmenak koordinazio-mekanismo batzuk jasotzen ditu, familia ahulenei energiaren hornidura (argindarra eta gasa) etetea saihesteko. Hitzarmenaren helburua udalaren eta enpresaren arteko koordinazio-mekanismoak ezartzea da, faktura ez ordaintzeagatik hornidura eteteko kasuak saihesteko. Neurri hori udalerri horietan erroldatuta dauden eta gizarte-larrialdietarako laguntza baten onuradunak izan daitezkeen pertsonentzat da, baldin eta legez ezarritako baldintzak betetzen badira eta kreditu egokia eta nahikoa baldin badago. Era berean, konpainiak energia-eraginkortasunaren arloko aholkuak eta informazioa emango dizkie laguntza horien hartzaileei.
Ekimen horiek energia-merkatua erregulatzen duten Europako arauek (2009/72/CEE Zuzentaraua eta 2009/73/CEE Zuzentaraua) ezarritako bideari jarraitzen diote. Arau horiekin bat, Euskadiko administrazioek energia-pobretasunaren aurka borrokatu behar dute, eragindako pertsonen kopurua gutxituz eta haiei lagunduz, energia-horniduran etenak jasan ez ditzaten, batez ere larrialdietan.
Laburbilduz, horiek denak jarduera solidarioaren eredu egokiak dira, eta Arartekoak jarduera hori hedatu nahi du euskal udalerri guztietara eta energia merkaturatzen duten enpresetara, energia berriztagarriaren kooperatibetara eta arlo horretan jarduera berritzaileak eta esperimentalak egiten dituzten sektoreko beste erakunde batzuetara.
Euskal Autonomia Erkidegoan eredu energetiko iraunkorra eta karbono gutxikoa ezartzeko prozesuari buruzko txosten berezia
2016an, Euskal Autonomia Erkidegoan eredu energetiko iraunkorra eta karbono gutxikoa ezartzeko prozesuari buruzko txosten berezia prestatzen hasi da Arartekoa. Txostenaren xedea hauxe da: Euskadin gaur egun dagoen eredu energetikoari buruzko hausnarketa egiteko oinarri batzuk proposatzea eta euskal eredu energetikoa iraunkorrago bihurtzeko aholkuak biltzea. Gaur egungo eredu energetikoak hiru hauek bermatu bete behar ditu: horniduraren segurtasuna, ekonomia-egonkortasuna eta ingurumen-iraunkortasuna. Xede horiek arazoak sortzen dituzte gaur egun. Gure sistema gune ezegonkorretan dauden herrialdeetatik datozen energia iturrien mende dago, sistema energetikoaren kostuetatik eratorritako prezio altua du, eta gainera, karbonoaren isuriak zorrozki eta hamarkada gutxitan murrizteko beharra dago. Ondorioz, karbonoaren igorpen txikiko eredu bat bilatu behar da nahitaez. Gaur egungo eredu energetikoaren oinarri horiei beste bat gehitu behar zaie: onargarritasun soziala. Gure gizarteak gobernantza-eredua alda
tzeko eskatzen du, erabaki publikoak hartzeko modua hobetzeko, eta proposamen horietatik dator laugarren eskakizun hori.
Testuinguru horretan, energiaren inguruko politikaren barruan hartzen diren erabakiak energia alorreko eragileen, botere publikoen eta herritarren artean adostea eskatu beharko litzateke. Badago gizarte-mugimendu bat, ordezkaritza sozial eta politiko zabalekoa, energia-eredu iraunkor hori lortzeko proposamenak bultzatzen dituena. Eredu energetiko berri hori eraikitzeko, lau funtsezko oinarri hauek hartu behar dira kontuan: energiaren kostua eta prezioa; horniduraren segurtasuna; ingurumen- eta klima-inpaktua; eta gizarte-eragina eta onargarritasun publikoa. Gai horiek une berezian jartzen dira mahai gainean, hain zuzen, nazioarteko eta Europar Batasuneko eremuan hartutako konpromiso eta hitzarmenak berotegi-gasen isuriak murrizteko, aurrezpen eta eraginkortasun energetiko eta energia berriztagarriko iturrietatik datorren energiaren kontsumoaren kuotak ezartzeko zuzenduta daudenean.
Horretarako, Arartekoak energia-estrategia iraunkorraren oinarriei buruzko dokumentu bat hartuko du abiapuntu (energiaren kostua eta prezioa; horniduraren segurtasuna; ingurumen- eta klima-inpaktua; eta gizarte-eragina eta onargarritasun publikoa). Abiapuntua izango den dokumentua behin prestatuta, eztabaida-jardunaldi bat antolatuko da, gaian interesa duten euskal elkarte, organizazio eta erakundeekin batera. Eztabaida-jardunaldia lehen urratsa izango da Arartekoak gomendio eta ondorio batzuk emateko, Euskal Autonomia Erkidegoan energia-eredu berri bat ezartzeko prozesuari buruz.
3. Araudi- eta gizarte-testuingurua
Arauzko testuingurua
Finantza arloari dagokionez, 2016. urtearen hasieran, azaroaren 4ko ECC/2316/2015 Agindua, finantza-produktuen gaineko informazioa emateko betebeharrei eta produktu horiek sailkatzeari buruzkoa, jarri zen indarrean.
Arau horren xedea finantza-produktuak kontratatu dituen edo kontratatuko dituen bezeroari babes maila egokia bermatzea da, informazioa emateko eta produktu horiek sailkatzeko sistema normalizatu bat ezarrita; hain zuzen, inbertsioaren arrisku maila koloreen bidez adieraziko da, bezeroaren beharrei eta aurrezteko nahiari egokitutako produktuak aukeratzen laguntzeko. Horretarako, erakundeek bezeroei edo bezeroak izan daitezkeenei arrisku-adierazle bat eman beharko diete, baita, hala badagokio, likidezia eta konplexutasunari buruzko alertak ere. Horrela, bete egiten da Herriaren Defendatzaileak 2012an egindako proposamena.
Krisialdiaren ondorioak, bankuen sektoreak eskura dituen baliabide eta informazioaren eta herritarrek dituztenen artean alde handia dagoela herritarrek gero eta hobeto ulertzea, iragarritako errentagarritasun-itxaropena bete ez duten inbertsio-produktuak erosteagatik herritar batzuk jasaten ari diren ondorioak edo hipoteka-maileguen kontratuek barnean hartutako klausula batzuk behar den informaziorik gabe sinatzea, hori guztia dela eta, azken urteotan, ugaritu egin dira bankuen jardunaren inguruko auziak, baita finantza-sektoreak –aurrezteko eta inbertitzeko produktuen merkaturatzaile izanik– betetzen duen eginkizunari lotutako auziak ere.
2016an Espainiako zein Europako organo judizialek ebazpen ugari eman dituzte, bankuetako bezeroek –kontsumitzaile eta erabiltzaileek– salatutako praktika batzuen inguruan.
Ebazpenen zerrenda osoa emateko asmorik gabe, horietako batzuk nabarmendu nahi ditugu, krisialdiko azken urte horietan zehar euskal herritarrek aurkeztu dizkiguten gaiak lantzen dituzten heinean.
Adibidez, 2016ko otsailaren 3an, Auzitegi Gorenaren Zibileko Salak gaitzetsi egin zituen Bankiak Valentziako Probintzia Auzitegiaren 2015eko urtarrilaren 7ko epaiaren aurka jarritako aparteko errekurtsoak, arau-hauste prozesalean oinarritutakoa eta kasaziokoa; izan ere, epaiaren bidez, entitatea burtsara irtetea aztertu ondoren, akzioak harpidetzeko kontratuen deuseztasuna deklaratu zen, adostasunaren akatsa zela medio. Honela arrazoitzen du bere erabakia Auzitegiak: “Y si resulta que dicho documento (Bankia burtsara irteteari buruzko informazio-liburuxka) contenía información económica y financiera que poco tiempo después se revela gravemente inexacta por la propia reformulación de las cuentas por la entidad emisora y por su patente situación de falta de solvencia, es claro que la Audiencia anuda dicho déficit informativo a la prestación errónea del consentimiento, en los términos expuestos, sin necesidad de que utilicen expresamente los vocablos nexo causal u otros similares. Lo determinante es que los adquirentes de las acciones ofertadas por el banco (que provenía de la transformación de una caja de ahorros en la que tenían sus ahorros), se hacen una representación equivocada de la solvencia de la entidad y, consecuentemente, de la posible rentabilidad de su inversión, y se encuentran con que realmente han adquirido valores de una entidad al borde de la insolvencia, con unas pérdidas multimillonarias no confesadas (al contrario, se afirmaba la existencia de beneficios) y que tiene que recurrir a la inyección de una elevadísima cantidad de dinero público para su subsistencia de donde proviene su error en la suscripción de las acciones, que vició su consentimiento”.
Halaber, Auzitegi Gorenaren (Zibileko Sala) 2016ko abenduaren 1eko Epaia aipatu behar da; izan ere, epai horretan auzitegiak Kode Zibilaren 1301. artikuluaren interpretazioa sustatu du, aplikatu behar den garaiko errealitatearen arabera: adostasunaren akatsa dela medio deuseztatzea gauzatzeko 4 urteko epea ezin dela mendeko finantza-ekarpenak erosteko kontratua perfekzionatu zenetik zenbatzen hasi, epaitegiak ulertu zuen bezala, auzi-jartzaileak kontratua deuseztatzeko arrazoitzat aipatutako akatsari lotutako inguruabarraren berri jaso zuenetik baizik. Inguruabar hori 2013ko urtarrilaren 31ri dagozkion kupoien ordainketak etetea da, hain zuzen ere. Une hartan ezagutarazi zitzaizkion auzi-jartzaileari erositako finantza-produktuaren ezaugarriak eta bere gain hartu zituen arriskuak. Auzitegi Gorenak aitortu duenez, “en relaciones contractuales complejas como son con frecuencia las derivadas de contratos bancarios, financieros o de inversión, la consumación del contrato, a efectos de determinar el momento inicial del plazo de ejercicio de la acción de anulación del contrato por error o dolo, no puede quedar fijada antes de que el cliente haya podido tener conocimiento de la existencia de dicho error o dolo. El día inicial del plazo de ejercicio de la acción será, por tanto, el de suspensión de las liquidaciones de beneficios o de devengo de intereses, el de aplicación de medidas de gestión de instrumentos híbridos acordadas por el FROB, o, en general, otro evento similar que permita la comprensión real de las características y riesgos del producto complejo adquirido por medio de un consentimiento viciado por el error”.
Gardentasun-ezagatik zoru-klausulen deuseztasuna deklaratzearen ondorioei dagokienez, Auzitegi Goreneko Lehenengo Salak eutsi dio lehen esandakoari: kasaziopean jarritako aurkaratze-akzio indibidualei dagokienez, dagoeneko ordaindu diren zenbatekoak itzultzeko beharrak 2013ko maiatzaren 9tik aurrera izango ditu ondoreak.
Auzitegi Gorenak itzulketa mugatu duenez, estatuko auzitegi batzuek epaitu aurreko arazoak Europar Batasuneko Justizia Auzitegian aurkeztu dituzte. Bertan, Kontseiluak 1993ko apirilaren 5ean emandako 93/13/CEE Zuzentarauaren 6.1 artikuluak xedatzen duen abusuzko klausulekin ez lotzearen printzipioarekiko bateragarritasunari buruzko iritzia eskatu da.
Energiaren arloan, 2016an, Euskadiko Energia Estrategia berrikusi da. Izan ere, Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Sailak Euskadiko 2030 Estrategia Energetikoa (3E2030) prestatu du 2016an, aurreko 3E2020 Estrategia zenbait arlotan izandako alda
ketek (arauetan, teknologian, merkatuan) ezarritako eskakizun berrietara egokitzeko asmoz. Estrategiak Eusko Jaurlaritzaren 2016-2030 aldirako helburuak eta jarduteko norabideak zehazten ditu, politika energetikoaren arloan, eta, lehiakortasunaren eta horniduraren segurtasunaren aldetik, gero eta iraunkorragoa den eta karbonoa gero eta gutxiago erabiltzen duen sistema energetiko bat lortzeko proposamena egiten du.
3E2030 estrategiak planteatutako helburuetako batzuk, hurrengo 15 urteetarako, honako hauek dira:
• 2030ean %17ko aurrezpena lortzea, energia primarioari dagokionez.
• Energia berriztagarrien erabilera bultzatzea, 2030ean azken kontsumoan berriztagarrien kuota %21 izatea lortzeko (inportazio elektriko berriztagarria barne).
• Klima-aldaketa arintzen laguntzea urtean energiak sortzen dituen berotegi-efektuko gasen isuriak %35 murriztuz, 2005. urtearekin alderatuta.
• Euskal administrazio publikoaren konpromiso eredugarria sustatzea, haren instalazioetan energia-kontsumoa %25 murriztu ahal izateko 10 urteko epean; hartarako, haren eraikinen %25ean energia berriztagarrien aprobetxamenduko instalazioak ezarriko dira eta, gainera, zerbitzu publikoko ibilgailu alternatiboak gehituko dira.
• Errepideko garraioan ordezko energien %25eko kuota lortzea, pixkanaka petrolioa baztertzea eta ibilgailu jasangarriagoak erabiltzea nabarmenduta.
Planifikazio estrategikoaren tresna garrantzitsu horren ebaluazioa eta jarraipena egiteak eztabaidarako aukera ematen du, euskal eskumen-esparruko gai batzuk –eraginkortasuna, aurreztea, energia berriztagarriak eta atmosferara aireratzen diren karbonoaren emisioak murriztea kontuan hartzen dituen euskal energia-eredu iraunkorrari loturikoak– jorratzeko.
Era berean, kontuan izan behar da ingurumenaren eta klima-aldaketaren estrategia ebaluatzeko beharra. 2015eko ekainean, Eusko Jaurlaritzak 2050erako Klima Alda
ketaren Euskadiko estrategia onetsi zuen. Estrategiak honako helburu hauek azaldu ditu: berotegi-gasen isuriak %80 murriztea 2050. urterako (2005ekoak erreferentziatzat hartuta) eta energia berriztagarrietatik sortutako azken kontsumitzaileak erabiltzen duen energiaren kantitatea %40 igotzea (inportatutako argindarraren kontsumoa barne).
Energia-adierazleak
Adierazle bi horiei dagokienez, esan behar dugu, gaurdaino argitaratu den azken berotegi-efektuko gasen emisioen inbentarioaren arabera, oinarritzat hartzen den 1990etik –Kyotoko hitzarmena sinatu zenean– 2014ra bitartean, Euskadiko isuriak %10 inguru jaitsi direla (%24,7, 2005. urtea oinarri hartuta), 19,3 milioi tona CO2-ren baliokidea izanik.
Bestalde, EEE Energiaren Euskal Erakundeak aurkeztutako energia datuen arabera, azken kontsumoan energia berriztagarrien kuota %7,2 zen 2015ean (%13,2, inportatutako elektrizitatearen jatorri berriztagarria kontuan hartzen bada). Energia berriztagarriaren aprobetxamendua 454 ktpb-ekoa izan da urte hartan (mila tona petrolio baliokide). Kopuru horretatik %68,4 biomasari dagokio, %15,1 bioerregaiei, %8,2 hidroelektrikoari eta %6,5 eolikoari.
Energia aurrezteari dagokionez, esan behar da azken energia kontsumoa %1 igo egin zela 2015ean eta 5.034 ktpb-ra iritsi zela, murriztu zuen sektore bakarra industria izanik. Energiaren kontsumoa garraioan, azken kontsumoaren %38,2, alegia, 1.925 ktbp-era iritsi zen, %3,4ko igoera izan ondoren (garraioan erabilitako energiaren %95,6 petroliotik eratorriei dagokie oraindik).
Energia-eraginkortasunari dagokionez, azken energia intentsitatea (azken energia-kontsumoa BPGd-ren unitateko) %2 hobetu da Euskadin (oinarri hartutako 2007. urtearekin alderatuta, %11 jaitsi da), BPGd-ren %2ko igoera dela medio kontsumoak gora egin duen arren.
Araudiaren arloan, gizarte-bonuaren eta energia elektrikoaren kontsumitzaile ahula babesteko beste neurri batzuen kostua finantzatzeko mekanismoa arautzeko 7/2016 Errege Lege Dekretua, abenduaren 23koa aipatu behar da.
Era berean, arau horrek energia elektrikoaren kontsumitzaile ahula babesteko neurri berriak onartu ditu eta beste urrats bat izan da 2009/72/CEE Zuzentarauak ezarritako betebeharren transposizio egokia lortzeko.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Energiaren arloan, egungo eredu energetikoaren alda
ketarekin eta kontsumitzaile ahulenen babesarekin zerikusia duten zenbait jarduera burutu dira.
4.1. Gomendio orokorrak
Bigarren idatz zatian Arartekoaren 1/2016 Gomendio Orokorra aipatu da: Euskadiko energia-pobretasunari buruzko gizarte-eztabaidarako oinarriak.
4.2. Iritzi artikuluak eta erakundeen adierazpenak
Arartekoak “Negua itzuli baino lehen” izenburuko artikulu bat argitaratu du, Euskadin energia-pobretasunaren inguruan piztu den eztabaidari buruz. Horren bidez, Arartekoaren erakundeak berriz azpimarratu du energia-pobretasunaren aurkako estrategia bat ezarri behar dela Euskadin.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Berez, hori ez da Arartekoaren erakundeari dagokion jarduera-eremua, finantza-erakundeen eta aseguru-etxeen jarduera kontrolatzea erakunde hau sortu eta arautzeko otsailaren 27ko 3/1985 Legeak esleitutako kontrol ahalmenetatik kanpo geratzen baita. Hala ere, saiatzen gara herritar horiei orientabideak ematen, haien erreklamazio eta kexak organo eskudunen aurrean aurkezteko aukera izan dezaten.
1. Oro har, azpimarratu behar da oso gutxi direla arlo honetan aztertu diren kexak. Hala ere, horien guztien artean nabarmendu behar ditugu funtsezkotzat jo ditzakegun zerbitzuen erabiltzaileek aurkeztutako kexak, hala nola, gas eta elektrizitate hornidurarekin edo telefoniarekin loturikoak. Zerbitzu horiek enpresa pribatuek ematen dituzte, baina interes orokorreko zerbitzuei dagokienez, herri administrazioak arduratzen dira aginduzko kontrolak egiteaz.
Honi dagokionez, mahai gainean jarritako kasu gehienetan, azaldutako kontuari loturiko lege-esparruaren berri eman diegu kexagileei, eta beraien eskubideak defendatzeko nora jo dezaketen jakinarazi diegu.
2. Maiz jasotzen ditugu Autonomia Erkidegoko herritarren kexak, erakunde ekonomiko eta finantza-erakundeekiko harremanetan sortzen zaizkien arazoei buruz. Hori horrela izanik ere, aurrerapen handiak egin dira, bai arau-mailan, baita nazioarteko zein Europako organo judizialek emandako ebazpenen bidez ere. Organo horiek beraien iritzia eman dute bankuetako bezeroak diren kontsumitzaile eta erabiltzaileek salatutako praktiken inguruan. Ildo horretan, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren erabakia nabarmendu behar da; izan ere, auzitegiaren arabera, abusuzko klausula bat deuseztatzeko deklarazioaren ondorioak (dirua itzultzea) erabatekoak izango dira kontsumitzaile eta erabiltzaileentzat, hortaz, estatu mailako auzitegiek ezin dituzte ondorio horiek murriztu, ebazpen judiziala eman ondoren bidegabe ordaindutako zenbatekoak bakarrik kontuan hartuz.
3. Arartekoak gogorarazi du Euskal Autonomia Erkidegoan energia-pobretasunaren aurka borrokatzeko gizartean piztu den eztabaidarekin jarraitu behar dela, fenomenoaren ondorioak murriztu eta arintzeko. Horretarako, Euskadin orain arte eman diren urratsak egiturazko neurrien bidez indartu behar dira, gizarte-politiken, etxebizitzen edo energiaren kontsumitzaileen arloetan.
Azpimarratu behar da energia-pobretasunaren aurkako neurriak aplika daitezkeen Europako zuzentarauetan aurreikusi direla; bertan xedatutakoaren arabera, mekanismo nahikoak ezarri behar dira, aldi kritikoetan –nolanahi ere, neguko hilabeteetan (abendua, urtarrila, otsaila, martxoa)– energiaren hornidura bermatzeko.
Gaurdaino, egoera ekonomiko txarrean daudenei elektrizitate eta gas hornidura bermatzeko neurri batzuk ikusi ditu Arartekoak. Azpimarratu behar da udal batzuek, besteak beste, euskal hiru hiriburuetakoek (Bilbo, Vitoria-Gasteiz eta Donostia) baita Irungo Udalak ere, hitzarmen bat sinatu dute, udalerri horietan energia-pobretasuna jasaten dutenak modu aktiboan babesteko. Ekimen horiek, laburbilduz, jarduera solidarioaren eredu egokiak dira, eta Arartekoak jarduera hori hedatu nahi du euskal udalerri guztietara eta energia merkaturatzen duten enpresetara, energia berriztagarriaren kooperatibetara eta arlo horretan jarduera berritzaileak eta esperimentalak egiten dituzten sektoreko beste erakunde batzuetara.