8.3. Nortzuk dira IKTetarako sarbiderik ez duten pertsonak?
“Ez da moralki onargarria ezta ekonomikoki jasangarria ere milioika pertsona atzean uztea, IKTak edo horien abantailak erabiltzeko gaitasunik gabe”.
Viviane Reding,
EU Commissioner for Information Society and Media
(2007ko azaroa)47
Eustaten Informazioaren Gizarteari buruzko Inkestak-Familia (IGI-F) delakoen datuek eta EINen IKT ekipamendu eta erabilerari buruzkoek IKTetarako (ekipamendua) sarbideari buruzko azterketa xehatua eskaintzen digute hainbat faktoreren arabera:
(21. irudia)
Eustaten IKTrako sarbidearen azterketa xehaturako faktoreak
8.3.1. Adina eta sarbide-etena
Adinaren araberako ekipamenduaren azterketak, ondorengo grafikoan azaltzen den moduan, hiru ondorio nagusi eskaintzen dizkigu:
(22. irudia)
Etxean ordenagailua duten Euskal Autonomia Erkidegoko 15 urte edo gehiagoko herritarrak, adina eta lurralde historikoaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Zifrek oso argiak dirudite. Adinaren eta IKT ekipamenduaren arteko harreman argia dago. Nagusiak, beharbada, IKT ekipamenduko ehunekorik txikienak dituztenaren hipotesiarekin, 65 eta 74 urte bitarteko pertsona bati gutxienez duten familien inguruko informazioa aztertu genuen estatistiketan.
Emaitzak, kasu honetan, guztiz irmoak eta argiak dira.
Mugikorra nagusien artean sarbide-etena gainditzeko gai den teknologia gisa azaltzen da. Horrela bada, pertsona nagusi batekin gutxienez bizi diren familien % 84,5ak gailu hori dutela aitortu dute.
Berriz, 65 eta 74 urte bitarteko pertsona batekin gutxienez bizi diren familien % 70,7k ez du ordenagailurik eta % 73,4k ez du Interneterako konexiorik.
(23. irudia)
Etxean Internet duten Euskal Autonomia Erkidegoko 15 urte edo gehiagoko herritarrak, adina eta lurralde historikoaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
(24. irudia)
65 eta 74 urte bitarteko pertsona batekin gutxienez bizi diren familien IKT ekipamendua teknologia motaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
8.3.2. Habitata eta sarbide-etena
Azterketan are gehiago sakonduz eta habitataren tamaina eta adinaren aldagaiak gurutzatuta, datuek azaltzen dute bizilekuaren tamainak eragin handia duela familien IKT ekipamenduan 65 eta 74 urte bitarteko pertsona bat gutxienez duten familietan.
10.000 biztanle baino gutxiagoko habitatetan bizi diren eta pertsona nagusiak dituzten familien IKT ekipamendua hiri handietan eta 100.000 biztanle edo gehiagoko habitatetan bizi diren beste familiena baino zertxobait txikiagoa da, ondorengo grafikoan islatzen den moduan.
Antzeman daitekeen moduan, 5,7 portzentaje puntuko aldea dago ordenagailuaren eskuragarritasunari dagokionez pertsona nagusiak dituzten familietan 100.000 biztanle edo gehiago dituzten habitaten alde.
Aldea are nabarmenagoa da etxean Interneterako konexio-eskuragarritasunari dagokionez. 65 eta 74 urte bitarteko pertsona bat gutxienez duten familien % 22,5ak Internet duen bitartean, 100.000 biztanle edo gehiagoko inguruetan bizi diren eta pertsona nagusiak dituzten beste familia horiek % 31ko ehunekoa jasotzen dute. 8,5 puntuko aldea azken kasu horren alde.
Hala ere, behar bada, kasurik deigarriena telefono mugikorraren ekipamenduarena da. 10.000 biztanle baino gutxiagoko habitatetan bizi diren 65 eta 74 urte bitarteko pertsona bat gutxienez duten familien % 15,1ak telefono mugikorra duen bitartean, 100.000 biztanle edo gehiagoko hirietan bizi diren familien kasuan ehuneko hori % 46,4ra arte igotzen da.
(25. irudia)
65 eta 74 urte bitarteko pertsona batekin gutxienez bizi diren familien IKT ekipamendua habitataren tamainaren eta teknologia motaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Azterketaren adin-tartearen marjinak handitzerakoan eta kasu honetan 16 eta 74 urte bitarteko pertsona bat gutxienez duten familietan arreta jarrita, habitataren tamainaren arabera IKT ekipamenduan aldeak ere badaudela antzeman dezakegu.
(26. irudia)
16 eta 74 urte bitarteko pertsona batekin gutxienez bizi diren familien IKT ekipamendua habitataren tamainaren eta teknologia motaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Alderik nabarmenenak Internet eta telefono mugikorraren eskuragarritasunean antzematen dira. Horrela bada, 16 eta 74 urte bitarteko pertsona batekin gutxienez eta 100.000 biztanle edo gehiagoko habitatetan bizi diren familien % 67k Internet daukate euren etxeetan, eta 100.000 biztanle baino gutxiagoko habitatetan bizi diren familien kasuan, berriz, ehuneko hori % 64ra murrizten da (3 portzentaje puntuko aldea). Telefono mugikorrari dagokionez, berriro ere ia 2 portzentaje puntuko aldea antzematen da 100.000 biztanle edo gehiagoko hiri handietan bizi diren familien alde.
8.3.3. Generoa eta sarbide-etena
Aztertu beharreko beste aldagaietako bat IKTetarako sarbide ezberdintasunak genero ikuspuntutik jorratzean datza. Eustaten datuek baieztatzen dutenez, une honetan oraindik ere sarbide ezberdintasunak daude gizonen eta emakumeen artean.
Horrela bada, ondorengo grafikoan antzeman daitekeen moduan, gizonen % 74,5ak etxean ordenagailu bat gutxienez duten bitartean, kopuru hori % 68,1era murrizten da emakumeen kasuan. Ia 6,5 portzentaje puntuk gap nabarmena adierazten dute eta, lurralde historikoen araberako azterketa egiterakoan, are handiagoa da Bizkaiaren kasuan. Hemen, gizonen eta emakumeen ordenagailuaren eskuragarritasunaren aldea 7,8 portzentaje puntukoa da.
(27. irudia)
Etxean ordenagailua duten Euskal Autonomia Erkidegoan 15 urte edo gehiagoko herritarrak, generoa eta lurralde historikoaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Osterantzean, Araba buruan dago Euskadiko lurralde historikoen rankingean ordenagailua bezalako oinarrizko teknologiarako sarbidearen etenik txikiena bertan baitago (% 70,3 gizonen artean eta % 68,4 emakumeen artean).
Alde horiek berriro ere azpimarratzekoak dira Interneterako sarbideari dagokionez.
Emakumeen % 62,6k etxean Interneterako konexioa duten bitartean, Interneterako konexioaren eskuragarritasuna duten gizonen ehunekoa % 69koa da, 6,4 portzentaje puntuko aldea.
Gipuzkoaren kasuan, etxean Interneterako konexioa duten gizonen eta emakumeen ehunekoaren arteko aldea 6,6, portzentaje puntukoa da, Euskadiko batez bestekoarekiko parekotasunetik oso gertu.
Ordenagailuaren ekipamenduaren kasuan gertatzen zen moduan, Bizkaia gizonen eta emakumeen arteko sarbide-etenik handiena duen lurralde historikoa da berriro ere Interneterako konexioaren eskuragarritasunari dagokionez (7,8 portzentaje puntuko aldea). Era berean, Araba berriro ere buruan kokatzen da lurralde historikoen rankingean gizonen eta emakumeen arteko sarbide-etena murrizteari dagokionez. Horrela bada, 1,3 puntuko aldea besterik ez dago emakumeek eta gizonek erregistratutako portzentajeen artean.
(28. irudia)
Etxean Internet duten Euskal Autonomia Erkidegoan 15 urte edo gehiagoko herritarrak, generoa eta lurralde historikoaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
8.3.4. Familia mota eta sarbide-etena
Eustaten inkestek adierazten dute familia motarekin loturiko sarbide-etena egon daitekeela. Daturik argienak ekipamendu adierazle oinarrizkoenak (ordenagailua eta Internet) aztertzerakoan antzematen ditugu.
(29. irudia)
Ordenagailu ekipamendua 16 eta 74 urte bitarteko kide bat gutxienez duten familietan (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Badirudi harreman argia dagoela familiaren tamainaren eta IKT ekipamenduaren eskuragarritasunaren edo eskuragarritasun ezaren artean. Horrela bada, ordenagailua duten familien % 71,4 (16 eta 74 urte bitarteko kide batekin, gutxienez) seme-alabak dituzten familiak diren bitartean, ehuneko hori % 15,4ra murrizten da bikotekideek osatutako familien kasuan eta % 13,1era bakarrik dauden pertsonek osatutako familien kasuan.
Atzeko zerbait gertatzen da Interneterako konexioaren ekipamenduari dagokionez. Etxebizitzetan Interneterako konexioa duten familien % 73 (16 eta 74 urte bitarteko kide batekin, gutxienez) seme-alabak dituzten familiak dira. % 14,8 bikotekidea duten pertsonei dagokie eta % 12,2 bakarrik dauden pertsonei.
(30. irudia)
Interneterako konexiorako eskuragarritasuna 16 eta 74 urte bitarteko kide bat gutxienez duten familietan (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Azterketa horrek berriro ere pertsona nagusiengan bidaltzen gaitu, bakarrik bizi diren pertsonen portzentaje altua osatzen baitute. Imsersoren datuen arabera (“Zugandik hurbil” proiektu pilotua) Espainiako pertsona nagusien (65 urtetik gorakoak) % 20 bakarrik bizi da, beste edozein adin tartetan baino proportzio handiagoa, eta % 31,6ra heltzen da 85 eta 89 urte bitarteko pertsona nagusien kasuan. Iturri horren beraren arabera, bakartasuna emakumeen artean oso zabalduta dagoen errealitatea da herritar helduei dagokienez, izan ere, bakarrik bizi diren pertsona nagusien % 77 inguru emakumeak dira.
Horrela bada, bakarrik bizi diren pertsonek osatutako familien portzentaje horien atzean, orain arte eten digitalaren sortzaile gisa aztertu ditugun hainbat faktoreren –familia mota, adina eta generoa– arteko korrelazioa gerta zitekeen.
8.3.5. Ikasketa maila, jarduerarekiko lotura eta sarbide-etena
IKTetarako sarbide eta erabilera ezberdintasunak sortzen dituzten ohiko faktoreetako bi dira. Zifrek azaltzen dute euren etxebizitzetan ordenagailua eta interneterako konexioa duten pertsonen profila bigarren mailako edo goi-mailako ikasketak amaituak dituzten eta une honetan ikasten edo lanean ari diren pertsonek osatzen dutela. Osterantzean, ikasketa maila baxuagoak dituzten edo langabezian dauden pertsonek euren etxebizitzetan IKT ekipamenduko portzentaje askoz ere baxuagoak erregistratzen dituzte.
Ondorengo grafikoetan ikasketa mailaren eta jarduerarekiko loturaren arabera dagoen gapa azaltzen da. 55 portzentaje puntu arteko aldea dago ordenagailuaren ekipamenduan Euskal Autonomia Erkidegoko 15 urtetik gorako herritarren artean ikasketa mailaren arabera eta 50 puntukoa ikasten dutenen eta langabezian daudenen artean.
(31. irudia)
Etxebizitzan ordenagailua duten Euskadiko 15 urtetik gorako herritarrak ikasketa mailaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
(32. irudia)
Etxebizitzan ordenagailua duten Euskadiko 15 urtetik gorako herritarrak jarduerarekiko loturaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Etxeetako Interneterako konexioaren eskuragarritasunaren kasuan ikasketa mailaren eta jarduerarekiko loturaren arabera, berriro ere ordenagailuaren eskuragarritasunaren kasuan antzemandako joera errepikatzen da. Oinarrizko prestakuntza maila duten edota langabezian dauden pertsonak ekipamendu portzentaje baxuenak erregistratzen dituzten profilak dira faktore horien azterketaren arabera.
(33. irudia)
Etxebizitzan Interneterako konexioaren eskuragarritasuna duten Euskadiko 15 urtetik gorako herritarrak ikasketa mailaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
(34. irudia)
Etxebizitzan Interneterako konexiorako eskuragarritasuna Euskadiko 15 urtetik gorako herritarren artean jarduerarekiko loturaren arabera (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
8.3.6. Hileroko diru-sarrerak eta sarbide-etena
Ezberdintasun sozial eta digitalen arteko harremanak lotura ugari ditu, besteak beste, horiek eragiten dituzten faktoreen bateratasuna. Horietako bat, zalantzarik gabe, etxe batean sar daitekeen diru-sarrera mailaren araberako erosahalmena da.
EINen etxebizitzei eta IKTei buruzko inkestatik48 lortutako datuen arabera, hilero 2.700 euro baino gehiagoko diru-sarrerak dituzten etxebizitzen % 97k (16 eta 74 urte bitarteko kide batekin, gutxienez) ordenagailua dute euren etxeetan. Zifra horrek hilero 1.100 euro baino gutxiagoko diru-sarrerak dituzten familiek erregistratutako % 42.5arekin argi eta garbi kontrastatzen du.
Egoera errepikatzen da Interneterako konexioaren eskuragarritasunari dagokionez. Horrela bada, hilero 1.801 eta 2.700 euro bitarteko diru-sarrerak dituzten etxebizitzen % 88,6k Interneterako konexioa duten bitartean, ehuneko hori % 37,7ra murrizten da 1.100 eurotik beherako hileroko diru-sarrerak dituzten etxebizitzen kasuan.
(35. irudia)
Ordenagailuren bat duten Euskadiko etxebizitzak (16 eta 74 urte bitarteko kide batekin, gutxienez) etxebizitzako hileroko diru-sarrera garbien arabera (%), 2011
Guk eginda EINen datuei jarraiki.
(36. irudia)
Interneterako konexioa duten Euskadiko etxebizitzak (16 eta 74 urte bitarteko kide batekin, gutxienez) etxebizitzako hileroko diru-sarrera garbien arabera (%), 2011
Guk eginda EINen datuei jarraiki.
Zifrek azaltzen dute oinarrizko IKT tresnetarako sarbide ezberdintasun handiak dituzten beste pertsona talde bat dagoela: hileroko diru-sarrera garbi baxuagoak dituztenak. Gap hori murrizten da beste IKT tresnen kasuan, hala nola, telefono mugikorraren kasuan, eskuragarritasun alderik nabarmenenak 10 portzentaje puntutik behera baitaude. Sarbidearen unibertsaltasunak, kapitulu honen beste atalen batean azaldu dugun moduan, Euskadiko herritarren artean sarbide-etena saihestea lortu du. Bere etengabeko eraldaketa sakelako ordenagailu txikietan, doako haririk gabeko sareetara konektatzeko aukera eta aisiarekiko lotura ordenagailuaren edo mugikorrean Interneterako konexio finkoaren eskuragarritasunaren mendekotasun txikiago baten atzean ezkutatzen dira.
8.3.7. Aniztasun funtzionala eta etorkinak
Talde horien etxeetan edo zentroetan oinarrizko ekipamenduaren eskuragarritasun portzentajeen inguruko informazio zehatza edukitzeko aukera eskaintzen diguten datu kuantitatiborik ez dugun arren, aniztasun funtzionaleko pertsonak eta etorkinak elkarrizketen zein lan-mahaien bidez txosten hau burutzean kontsultatutako aditu-taldeak une honetan eten digitalak –besteak beste, sarbide-eten digitala– pairatzen dituzten talde gisa identifikatu ditu.
Aipatutako hiru taldeek eten hori pairatzen dute arrazoi ezberdinak direla-eta, kapitulu honen hurrengo atalean aztertuko dugun moduan eta, aldi berean, lehentasuna duten taldeak dira IKTetarako sarbidea errazterako orduan, horiek aukerak eskain baitakizkieke euren bizi kalitatea eta gizarte sustapena hobetze aldera.
Talde horiek, nazio, Europa eta nazioarte mailako IKT ekipamenduari buruzko inkesta handietan eta informazioaren gizartearen garapen esparruko agiri estrategiko nagusietan askotan azaltzen ez direnak, maiz euren IKTetarako sarbidea elkarte-ehunaren bidez eta gobernuz kanpoko erakundeen bidez bideratzen dute, egunero herritar horien alboan lan egiten baitute.
47 Iturria: Commission calls for an all-inclusive digital society: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-07-1804_en.htm.
48 Oharra: gaur egun IKT eta aniztasun funtzionalarekin zein IKT eta etorkinekin loturiko datuak daude, baina erabilera-etenari buruzkoak dira, ez sarbide-etenari buruzkoak.