1. Eskerrak
Txosten bereziaren a
urkezpenarekin hasi a
urretik, A
rartekoak eskerrak eman nahi dizkio txosten honen burutzapen prozesuari euren bizipenak, esperientziak eta ezagutza eskaintzeko eta partekatzeko gure gonbidapena onartu duten pertsona guztiei.
Eskerrak eman nahi dizkiegu Eusko Jaurlaritzaren, foru a
ldundi eta udalen (zehaztasun gehiagorako ikusi Metodología a
tala) erakunde eta organismoen eta Hirugarren Sektorearen ordezkaritzan txosten berezi honi balioa eransteko a
ukera eskaini diguten pertsonei eskainitako denborarengatik eta gure gonbidapenari erantzuterakoan a
dierazitako eskuzabaltasunarengatik, izan ere, gure lana Euskadin e-inklusioaren eta parte hartzearen esparruan egunero lan egiten dutenen errealitatearekin eta hurbiltasunarekin lotu dute.
(1. irudia)
Lan mahaietan sortutako buruko mapak
Gure eskerren a
rtean ezin dugu a
haztu EAEko herritarrekiko a
ipamen berezia, lan honen esparruan bideratutako telefono bidezko inkestaren bidez txosten honetan hasieratik a
urkeztu ditugun galdera as
kori buruzko euren iritzia eskaini baitigute.
Halaber, eskerrik as
ko Arartekoko Haur eta Nerabeen Kontseiluko neska-mutilei euren freskotasunarengatik eta Euskadiko e-inklusioari eta e-parte hartzeari buruz eztabaidatzeko lansaio bikainetako bat gurekin partekatzeko a
ldez a
urretiko jarrera onarengatik.
2. Sarrera
Gaur egungo moduko une batean, finantza eta ekonomia krisiak gizarte eragineko kuotarik a
ltuenenetan daudenean, informazioaren eta komunikazioaren teknologieiburuz (aurrerantzean IKT) hitz egitean gizarte justizia, integrazioa, berdintasuna eta eskubideak bezalako kontzeptuak a
ipatu behar dira. A
zken finean, hainbat a
rau onartu behar ditugu, hala nola, e-inklusioari eta e-parte hartzeari buruz hitz egiteak honako galderak egitera eraman behar gaituela: e-inklusioa gizarte inklusioaren bizkortzaile izan daiteke? hau da, Euskadiko herritarren ehuneko handiago batek IKTen erabileran gaineratzeak hainbat gizarte taldek bizi dituzten gizarte-etenak murrizten lagunduko du?; e-parte hartzea IKTen erabileran herritarren ehuneko handiagoa lortzeko a
ukera a
l da eta, a
ldi berean, gizartean eta eremu publikoan herritarrak parte hartzera hurbiltzeko eta modernizatzeko tresna a
l da?
Arartekoak urte as
ko daramatza herritarrek informazioaren eta ezagutzaren teknologien inguruan dituzten eskubideei balioa eskaini nahian eta, duela gutxiago, baita a
dministrazio elektronikoari dagokionez herritarrek dituzten eskubideei ere, horien hedapenean funtzio proaktiboa eginez. A
rartekoak uste du eskubide horien erabilerak eta babesak berritzeko potentzial gehiago duten herritar inklusiboagoak lortzea sustatzen dutela, eta hori lehen ordenako elementu estrategikoa da. 2010ean IKT eta datuen babeserako a
lorra sortzea A
rartekoko lan-esparru gisa ikuspegi horrekiko onespena izan zen.
Ararteko erakundeak, halaber, berrikuntza eskaera gisa barneratu du bere lana zabaltzeko moduan teknologia eta metodologia ezberdinen bidez eta, batez ere, herritarrekiko eta erakunde sozialekiko informazio eta lankidetza tresnak burutzean, gizartearekin jarduteko bitartekoak eta formatuak birpentsatuz, lankidetza sortzeko eta gizarteak parte hartzeko ekimenak sustatuz.
Azterketa eremua gai bereziki berritzailea ez bada ere, izan ere ikerketaren ikusmiran dago duela hainbat urteaz geroztik, berriro ere a
gertu zaigu interes berrituarekin Europako Batzordeak Europako a
genda digital berria sortzeko Informazioaren Gizartea garatzeko politiken inguruan egin berri duen berrikuspenari esker eta a
zken lau edo bost urteetan lurralde garapenerako a
rdatz nagusi gisa berrazterketa a
kademikoan egondako hazkundeari esker. Bi ikuspuntu horietatik, IKTen erabilera herritarren a
rtean unibertsalizatzeko beharraren a
ldeko a
pustua egiten da, euren bizi-kalitatea a
reagotzeko eta gizarte erronka berriak konpontzen a
ktiboki parte hartzeko a
ukera eskainiz.
“La sociedad digital debe entenderse como una sociedad que supondrá ventajas para todos. El despliegue de las TIC se está convirtiendo en un elemento crítico para la consecución de objetivos políticos tales como el a
poyo a
una sociedad que envejece, el cambio climático, la reducción del consumo energético, la mejora de la eficiencia del transporte y de la movilidad, la a
utonomía de los pacientes y la inclusión de las personas con discapacidad”. [Una A
genda Digital para Europa, comunicación de la Comisión a
l Parlamento Europeo, a
l Consejo, a
l Comité Económico y Social Europeo y a
l Comité de las Regiones. Bruselas 2010, COM (2010) 245 final]
Arartekoaren Gizarte Harremanetako, A
zterlanetako eta Modernizazioko Zuzendaritzak sustatutako txosten berezi honen helburua, beraz, e-inklusioak eta parte hartzeak Euskadin IKTen bidez gizartean eta eremu publikoan duten egoera a
ztertzea da, IKTek gizarte a
halduntzerako tresna gisa duten boterearen onespenari buruzko gure a
zterketa sortuz, herritarrei eraldaketan eta erabakiak hartzean a
ktiboki parte hartzeko a
ukera berriak eskaini a
hal izateko, euren testuinguruko lurralde eta gizarte garapena eta garapen pertsonala konfiguratuz.
Amaierako emaitza gisa, gogoeta, datu kualitatibo eta kuantitatiboak eta interes handiko ondorioak lortzeaz gain, A
rartekoak euskal herri a
dministrazioei IKTen inguruan epe labur eta ertainean a
zpimarratu beharreko a
lderdien inguruan zuzendutako gomendioen katalogoa erdietsiko da, eten digitalen erradikazioan a
urrera egiten jarraitzeko, gizartean a
hulenak diren gizarte talde, gutxiengo etniko eta taldeak gizarte ongizatean sartuko direla bermatzeko, horien a
halduntzearen bidez.
Arartekoaren ustez txosten berezi hau erronka garrantzitsua da eta, as
palditik, esparru ezberdinetako profesionalen zeregina bildu duen ikerlanarekiko ekarpen xumea. Ikerlan horretan, Euskadiko eten digitalen egoerari buruzko a
zterketa zuhurra bilatzen dute, baita Europa eta mundu mailan une honetan erronkarik handienetako baten inguruko ustezko lan-ildoen definizioa ere; erronka hori, hain zuzen ere, gizartea eraldatzeko IKTen bidezko herritarren a
halduntzea da.
Horretarako, gure a
zterketa esparru horietan ospe ona eta ezagutza handia duten iturriek eskaintzen diguten informazioan oinarrituta a
biatzea erabaki dugu. Berrikuspenaren bidez ekoizpen intelektual eta estatistiko garrantzitsu batekin harremanetan jartzera eramaten gaitu, Euskadin dauden eten digitalei buruzko a
dierazpen zabala eskaintzen diguna, baina osatugabea txosten berezi honen interesetarako.
Hori dela-eta, a
zterketa eta informazio-iturriak handitu behar izan ditugu, tresna kualitatibo eta kuantitatibo sorta garrantzitsua erabiliz. Horri esker, IKTak eskuratzea, herritarrek parte hartzeari buruz dituzten motibazio edo pertzepzioak edo Euskadin e-parte hartzea garatzeko benetako kultura eta a
zpiegitura baten existentzia gradua bezalako errealitateetan zehaztasun gehiagorekin sakondu a
hal izan dugu.
Txosten berezi honen bidez e-inklusioari eta e-parte hartzeari buruz Euskadin dauden ohiko galdera as
kori erantzuna eman nahi diogu, baina bere helburuen a
rtean galdera berriak sortzea ere badago, ikertzen eta lan egiten jarraitzeko gure beharra sustatzen dutenak talde, gizarte talde eta gutxiengo etniko ezberdinek IKTetan lagun bat topa dezaten euren gizarte sustapenerako, eskubideak eta betebeharrak onartu eta erabiltzeko, eta gizartean eta a
rlo publikoan parte hartzeko bideetarako sarbidea lortzeko, Euskadin presentzia eta hitz gehiago eskainiz.
3. Laburpen exekutiboa
3.1. Txosten bereziaren helburua
Zer egin nahi izan dugu?
Arartekoak esleituta dituen funtzioak giza eskubideen babesa eta bermearekin lotuta daude, a
dministrazioen herri jarduera eta politikek pertsonen eskubideak behar bezala zaindu ditzaten saiatuz eta desberdintasuna, diskriminazioa eta bazterkeriaren a
urka eraginkortasunez borrokatuz. Printzipio horiek oinarritzat hartuta, txosten berezi honen bidez, herritarrek gizartean eta eremu publikoan informazioaren eta komunikazioaren teknologien (IKT) bidez duten e-inklusioari eta parte hartzeari buruzko a
zterketa sakona egin nahi izan dugu.
Zergatik e-inklusioari eta e-parte hartzeari buruz?
Une honetan IKTak gure bizitzen osagarri edo zati bat izatetik horiek zeharka eta etengabe zeharkatzera igaro dira. Eskolan, lanean, a
dministrazio eta banku erakundeekiko harremanetan, dibertitzeko eta komunikatzeko moduan... a
geri dira. Horrenbesteko presentzia dute non pentsa genezake horiek ez ezagutu ezta erabiltzeak ere gure uneko gizartean bazterkeriaren faktore sortzailetzat jo zitezkeela.
Bestalde, egunerokotasunak a
rgi uzten digu a
razoak konpontzeko a
ntzinako formulek ez dutela funtzionatzen. Mundu mailako krisiko eta gizarte ezinegoneko testuinguruak a
rgi uzten du erronka berriak eta zaharrak daudela, jarduteko modu berriak eta herritarren parte hartzea eskatzen dituztenak. Bigarren lan-hipotesi gisa IKTek herritarren parte hartze hori erraztu eta bultzatu dezaketela bere gain hartuta, zera a
ztertu nahi izan dugu: zein da euskal gizartearen e-inklusio maila? Nor a
ri da geratzen “informazioaren gizartea” deiturikotik kanpo? Zergatik? Behar bezain heldua da, digitalki hitz egiten, euskal gizartea IKTen bidez parte hartzeko? Bide eta baliabide nahikorik a
l dago hori hala izateko? Benetan a
l dago parte hartzeko interesik? Beharrezkotzat jotzen a
l da eta ondorio a
ntzemangarriak a
l ditu? Zerk motibatzen gaitu parte hartzera?
Zertarako honen moduko txosten berezia?
Galdera hau eta beste as
ko ikerketa prozesuan zehar erantzuten saiatu garenak dira. Helburua a
rgi gehiago eskaintzea da, euskal herri a
dministrazioei zuzendutako gomendioen katalogoa burutu a
hal izateko Euskadi inklusiboago bat lortzera bideratuta eta gizartean zein eremu publikoan IKTen bidez herritarren parte hartzea sustatzeko.
3.2. Metodologia. Nola egin dugu?
Honen moduko a
zterketa eremu zabala eta sakona mugatu a
hal izateko, trena kualitatiboak eta kuantitatiboak tartekatzen dituen metodologia mistoaren a
ldeko a
pustua egin dugu, informaziorik ez zegoen lekuan errealitatea kuantifikatzen eta txosten berezi honen baterako sorkuntzan parte hartu duten pertsona guztien iritzi, esperientzia-truke eta ezagutzaren bidez a
berastu eta zabaldu zitezkeen ikerketa-xedearen beste a
lderdi horiek a
ztertu, hausnartu eta eztabaidatzen.
Atal hori txostenaren metodologiaren epigrafean zehaztasunez a
zaltzen bada ere, honakoak dira ikerketa prozesuan erabilitako teknika nagusietako batzuk: Euskadiko hiru lurralde historikoetako 5% 40 laguni e-inklusioari eta e-parte hartzeari buruz egindako telefono bidezko inkesta; a
rloan a
dituak direnei elkarrizketak egitea, sakonki a
ztertu eta hausnartzeko lan-mahaiak burutzea (bai oztopoak identifikatzeko bai gomendioak proposatzeko); euren iritzi eta bizipenekin Arartekoko Haur eta Nerabeen Kontseiluari parte hartzeko egindako gonbidapena; Eusko Jaurlaritzari, foru a
ldundieieta Euskadiko hiri eta landa guneetako hainbat udalordezkariri egindako gonbidapena IKTen bidez herritarrek parte hartzeko eskura dituzten baliabideei buruzko informazioa eskain zezaten; ikertu beharreko gaiari buruzko a
rgitalpen, ikerketa, a
zterlan, txosten... a
dituen a
zterketa; praktika onenmapeoa, toki, nazio eta nazioarte mailan, e-inklusioari eta e-parte hartzearidagokienez, baita 2.0 kanalen erabilerari ere (blog + wiki + Twitter eta Facebook kontuak) bide egokiak ireki a
hal izateko gainerako euskal gizarteak ikerketan parte har zezan.
3.3. Ikuspuntu teorikoa
Txosten berezi hau egiteak e-inklusio eta e-parte hartzearen kontzeptualizazioa bere gain hartzea eragin du. Eredu edo ikuspuntu teoriko bat diseinatzea, a
ztergaiaren errealitatea erraz ulertzeko a
ukera eskaintzen diguna eta informazioa a
ztertu eta interpretatzeko esparru gisa balioko diguna, baita a
maierako gomendioak idazteko ere.
(2. irudia)
Ahalduntze digitaleko mailaren bilakaera
Ikuspuntu hori ahalduntze digitalaren eredua izan da. Eredu horrek herritarrak etengabeko bilakaera prozesu batean kokatzen ditu eta, irisgarritasuna, erabilera eta IKTak eskuratzea bezalako faktoreen a
rabera, a
halduntze digitaleko estatu edo maila ezberdinak irudikatzen dira.
Eredu horrek, beraz, pertsona guztiak barne hartzen ditu IKTekin duten harremanean, bai infobaztertze fasean egonda IKTak erabiltzen ez dituztenak, bai oso modu oinarrizkoan erabiltzen dituztenak. Beste fase a
urreratuago batean (e-inklusioko etapari dagokiona) pertsonek IKTak eskuratzen dituzte eta horri esker erabilera berriak ezagutu eta a
urkitu, erabileratik sortutako onura hobeak lortu eta IKTak euren bizi kalitatea eta gizarte egoera hobetzeko tresna eta bide gisa erabili ditzakete. Hori herritarren ahalduntze fasearen a
urreko urratsa da, pertsonek IKTak erabiltzen dituzte erabilera pertsonaletik haratago. Heldutasun maila horri esker lankidetza tresnak eta banakoak (banaka edo elkarte zein talde baten bidez) parte hartzeko a
ukera eskaintzen duten bideak erabil daitezke bere inguru hurbilenean zein eremu publikoan.
Pertsonak a
halduntze digitalaren fase edo estadio batean zein bestean egoteak eten digital ezberdinez hitz egitera eramaten gaitu, eta a
rgudio-ildo horrek, a
giri honen egitura a
rdazteaz gain, bere a
zterketa ere bideratuko du.
Horrela bada, gure txostenean jaso ditugun eten digitalak honakoak dira:
Errealitatea a
halduntze digitalaren estadioetan eta eten digitaletan banatzeak eten digital batzuetan eta besteetan dauden pertsonak edo taldeak zeintzuk diren ikertzeko beharra a
urkezten digu, baita eten horien a
tzean dauden faktoreak eta herri politiketatik eten digital horien a
rintzea sustatzeko a
ukera eskaintzen duten neurri zuzentzaileak ikertzeko beharra ere.
3.4. Sarbidearen eten digitala
Zalantzarik gabe, eten digital horri buruz jaso izan da informazio gehien a
rgitaratutako a
zterlan ezberdinetan. Beharbada, IKTak dituzten etxeen ehunekoa a
zken urteetan izugarri bilakatu dela ikusi izanak gainditutako eten digitala dela ondorioztatzera eramaten gaitu, ondorio okerra bada ere.
(3. irudia)
Familien IKT ekipamenduen bilakaera (16 eta 74 urte bitarteko kide batekin, gutxienez)
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Txosten honetarako lortutako datuek islatzen dutenez, berriz, oraindik ere eten honetan a
rreta jartzera behartzen gaituzten zantzuak daude. Horrela bada, euskal familien % 34,2k ez du interneterako konexiorik. “Herritarrak” edo “familia” termino orokorrak a
lde batera utzita, honako galdera honi erantzuna emateko beharrean gaude: zeintzuk dira sarbide-eten digital hori neurri handienean pairatzen duten taldeak?
Zifrek a
dierazten dutenez eten digitaletan oraindik ere hainbat faktore demografiko eta sozioekonomiko daude. Horrela bada, adina, sexua, familia mota, ikasketa maila, lan egoera edo diru-sarrera maila garrantzitsuenetarikotzat sailka genitzakeen batzuk dira.
Datuek a
dierazten dute hori. 65 eta 74 urte bitarteko pertsona batek osatutako euskal familien % 73,4 ez du Interneterako konexiorik.
Modu a
rinagoan izan a
rren, sexua IKTetarako sarbidean desberdintasunak sortzen dituen faktore gisa a
geri da oraindik ere. Ezberdintasun hori a
reagotu egiten da a
din-taldeetan gora egiten dugun heinean.
Bestalde, ikasketa maila baxuak edo langabezian egoteak eta hileroko diru-sarrera baxuak izateak faktore erabakigarriak dira IKTetarako sarbide txikiagoa sortze a
ldera. Horrela bada, 1.800 eta 2.700 € bitarteko hileroko diru-sarrera garbiak dituzten Euskadiko familien % 88,6k Interneterako konexioa duten bitartean, ehuneko hori % 33,7ra murrizten da hileroko 1.100 euroko diru-sarrerak gainditzen ez dituzten pertsonen a
rtean. Orokorrean, eta ikerketan zehar lortutako datuen bidez egiaztatu a
halko den moduan, gizarte-etenen faktore komunak eten digitalenak ere badira.
Zifra horiek esaten digutenaren osagarri gisa, IKTetara sartzen ez diren pertsonek a
rgudiatzen dituzten a
rrazoiak ezagutu nahi izan ditugu.
(4. irudia)
Etxebizitzan Interneterako sarbiderik ez izateko a
rrazoiak (16 eta 74 urte bitarteko pertsonak)
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki.
Bitxia bada ere, eta orokorrean onartzen ohi diren a
rgudioetatik urrun (”oso garestia da”), inkestetako datuek a
dierazten dute pertsona horiek Interneten ez sartzeko a
dierazten dituzten a
rrazoi nagusiak “ez dut nahi, ez dut behar” (% 27,9) eta “ez dut ezagutza egokirik” (% 7,6) dira. A
rrazoi horiek a
re gehiago a
reagotzen dira gure a
zterketa pertsona helduen taldean oinarritzen dugunean, a
dibidez: “ez dut nahi, ez dut behar” (% 69,8); “ez dut ezagutza egokirik” (% 26,1).
Horrek informazio baliagarria eskaintzen digu, izan ere, Gomendioen kapitulura eramaten dugu sarbiderako eten digitala neurri handiago batean pairatzen duten talde horietarako berariaz diseinatutako ekintza berritzaileak a
bian jartzearen proposamena, ez daitezen soilik bideratu IKT tresna horien sarbide ekonomikoa bermatzera, baizik eta IKTen erabilgarritasuna hedatzera, euren errealitateekin bat egiten duten intereseko zentroen bidez teknologiak talde horiei hurbiltzera eta ikerketan parte hartu duten a
dituen taldeek eskainitako sarbide-eten digitala eratzen duten beste faktore batzuk jorratzera ere, hala nola: gizarte-etenak, a
plikazio eta zerbitzu as
koren irisgarritasun eta erabilgarritasun a
razoak, esperientzia frustragarriak diseinu egokirik ez duten etxeko gailu komunekin, Internet bezalako hainbat zerbitzuren kontsumo gastuak edo erakargarriak zein erabilgarriak diren eduki eta zerbitzu interesgarririk ez egotea.
3.5. Erabilera-eten digitala
Etxebizitza batean IKT ekipamendua egoteak edo eskura izateak, a
dibidez, ez du bermatzen kide guztiek erabiltzen dutenik. Eta hala izango balitz, a
zterlanean lortutako datuek islatzen digute a
dina, ikasketa maila edo lan egoera bezalako faktoreen a
rabera motibazio eta erabilera maiztasun ezberdinak dituztela.
Eustaten 2011ko inkestaren (ESIF) datuen a
rabera, 10 eta 74 urte bitarteko Euskadiko herritarren % 67,8k ordenagailua erabiltzen dute, % 65,3k Internet eta % 97,8k telefono mugikorra. Txosten horretan burututako bilakaera a
zterketek islatzen dute zifra horiek hazkunde nabarmena jaso dutela a
zken urteetan, baina gertakari hori ez da nahikoa erabileraren benetako eten digitala a
ztertzeko.
Zer pertsona daude ehuneko horien a
tzean? Zer nolako motibazioak dituzte IKTak erabiltzeko? Zer nolako maiztasunarekin erabiltzen dituzte? Loturarik a
l dago IKTen erabileraren eta ongizateari edo bizi kalitateari loturiko eremuen a
rtean, hala nola, enplegua, osasuna, prestakuntza…?
Ikerlanak a
dierazi izan du a
dina, sexua, ikasketa maila, diru-sarrera maila edo lan egoera bezalako faktoreak, besteak beste, herritarren a
rtean IKTen erabilera ezberdintasunen a
tzean dauden elementuak direla. Horrela bada, 65 eta 74 urte bitarteko euskal herritarren % 12,9k bakarrik a
dierazi du Internet erabiltzen duela. Sexuari dagokionez, oraindik ere ezberdintasunak daude erabileraren ehunekoen a
rtean eta ezberdintasun horiek a
reagotzen dira a
din-tarteetan goraka goazen heinean gizonen a
lde. Ildo horretan bertan, lehen hezkuntzako edo gutxiagoko ikasketak dituzten pertsonen % 23,4k eta langabezian dauden pertsonen % 35,6k besterik ez dute Internet erabiltzen.
Zifra horiek gogoeta bat egitera behartzen gaituzte. Nabarmena da IKTak oso lagungarriak izan zitezkeela a
ipatu ditugun talde horien bizi kalitatea eta gizarteratzea hobetzeko. Hala eta guztiz ere, lortutako datuek a
dierazi digutenez talde horiexek dira IKTen erabileran ezberdintasun gehien erregistratu dituztenak.
Horren inguruan sakontzeko, euren a
rrazoien berri izan nahi izan dugu, sarerako konexioak gobernatzen dituzten “zergatien” berri hain zuzen.
(5. irudia)
10 eta 74 urte bitarteko Euskadiko herritarrek Internet erabiltzeko dituzten a
rrazoiak (%), 2011
Guk eginda Eustaten datuei jarraiki
Azterketaren ondorioak itxaron genitzakeenak dira: informazio bilaketa, posta elektronikoa, komunikabideen kontsulta, a
isialdia eta programa edo komunikabideen erabilera dira motibazioen rankingaren buruan daudenak. Taularen postu baxuagoetara joan beharra dago IKTen erabilera osasunari buruzko informazio kontsultak egiteko, lana bilatzeko, prestakuntza ekintzetan sartzeko edo prestakuntzari buruzko informazioa lortzeko erabiltzen dela ikusi a
hal izateko.
Egoera hori, gainera, a
re gehiago a
reagotzen da motibazio horiek a
urretik a
ipatu ditugun faktoreekin gurutzatzen direnean (adina, ikasketa maila, lan egoera…). Horren a
dierazle diren a
dibide batzuk: lehen hezkuntzako edo gutxiagoko ikasketak dituzten pertsonen % 5,7k bakarrik a
itortu du Internet enplegua bilatzeko erabiltzen duela; langabezian dauden pertsonen kasuan, lana bilatzea IKTak erabiltzeko motibazioen rankingaren zazpigarren postuan dago.
Gizarte ongizatearekin eta bizi kalitatearekin loturiko a
lderdiei dagokienez “Internetetik espero dudana” eta “Internetek niregatik egin dezakeena”ren a
rteko desadostasun horren bidez honako hipotesia sor dezakegu: IKTen erabileraren a
rteko ezberdintasun horien a
tzean, desadostasun a
rgiak daude hainbat talderen (pertsona helduak, prestakuntza profil baxuak dituzten langabeak, landa guneetan bizi diren pertsonak…) eta sarearen benetako a
halmenaren (zerbitzuak, edukiak…) a
rtean.
Hori dela-eta, Gomendioen kapituluan gaineratu behar izan dugu erabilera-eten digitalean dauden taldeei zuzendutako prestakuntza ekintzak, lantegi a
dierazleak, etab. a
reagotzearen premia. Horien berariazko helburua euren interesguneekin eta bizi kalitatea eta ongizatea hobetzeko a
ukerekin lotzen diren a
lderdietan IKTek dituzten a
ukerak sustatzea da (hala nola, pertsona helduen zahartze positiboa; langabean dauden herritarrei zuzendutako lan eta prestakuntza bilaketa; IKTen erabileraren a
reagotzea lanerako prestakuntzaren prestakuntza-diseinuetan, etab.).
Osagarri gisa, herritarren kapa ia gehienen a
rtean ospea eta onespena lortu duten gailuen erabilera ere gomendatzen da, hala nola, telefono mugikorra, halako ekintzen a
halmena eta euren eragin maila handitze a
ldera.
3.6. Eskuratze-eten digitala
Azterketarekin ahalduntze digitalaren ereduaren ikuspegitik jarraituz, hirugarren heldutasun estadioa da IKTak eskuratzearena. Hau da, une horretan herritarrak ohartzen dira IKTek onurak eta hobekuntzak sortzen dizkiela euren bizitzetan, horien erabilera intentsibo eta a
urreratuagoa egitera bultzatuz. Fase horretan ez dugu oinarrizko IKT tresnen noiz behinkako erabileraz hitz egiten, une honetan pertsonek ikertu ere egiten dute IKTen erabilera berritzaileek, euren bizitzen ohiko eta eguneroko a
lderdietan a
plikatuta (lana, gizarte harremanak, osasuna…), hobekuntza eragina sortzen ote duten.
Beraz, eskuratze-eten digitalaren a
zterketa jorratzeko, IKTen oinarrizko erabilerarekin konformatzen diren edo hura eskuratzean heltze digitalaren prozesu partikularrean a
urrerago joan nahi ez duten pertsona horien a
tzean dauden a
rrazoiak a
ztertu nahi izan ditugu.
Horretarako, a
zterketa IKTen eskuratzean gakotzat jo dugun a
lderdien inguruan a
rdaztu dugu:
IKTen erabilgarritasuna hautematea. Zentzu horretan, ikerketaren prozesuan zehar inkestatu genituen eta Internet erabiltzen duten herritarren % 13,5ak a
dierazi du Interneten eta gainontzeko IKTen erabilerak ez duela inolako hobekuntzarik edo a
bantailarik sortu euren bizitzetan. Kezkagarria da % 20ra a
rte igotzen dela 55 urte baino gehiagoko pertsonen ehunekoa. Bestalde, Internet erabiltzen duten etorkinen % 65,5ak a
dierazi du IKTek bereziki hobetu dituztela euren gizarte harremanak, hala ere, ez dute uste lana bilatzen laguntzen dietenik ezta Euskadin lan baldintzetan hobekuntza eragin dutenik. Gogoeta horrekin bat egiten dute lehen hezkuntzako edo gutxiagoko ikasketak dituzten eta Internet erabiltzen duten Euskadiko herritarrek, horien a
rtean % 1,3ak bakarrik uste du IKTek euren lan egoera hobetu duela. Zer ezkutatzen da orduan zifra horien a
tzean? A
zterketak a
zaltzen digu lotura a
rgia dagoela IKTen inguruko ezagutza mailaren eta horien erabilera-maiztasunaren eta onurak a
ntzematearen a
rtean (IKT ezagutza oinarrizkoagoak eta erabilera maiztasun baxuagoak gure bizi kalitatean duten eragina edo erabilgarritasunaren hautemate baxuagoa dakarte). Baieztapen hori a
gerian geratzen da, a
dibidez, IKTen ezagutza-profil a
ltua duten eta tresna horien erabilera intentsiboa egiten duten pertsonek IKTak erabilera a
urreratuetarako (hala nola, a
dministrazioekiko izapideak, bankuko kudeaketak, lan-bilaketa edo erosketak Internet bidez egitea) erabil daitezkeenaren a
intzatespen handiagoa dutela ikustean. Era berean, lan egoera edo ikasketa maila bezalako beste faktore batzuk berriro ere funtsezkoak dira IKTek euren bizitzetan eskainiko dutenaren pertzepzioan ezberdintasunak nabarmentzerakoan (ikasketa maila baxuagoek eta kontrako lan egoerek erabilera a
urreratuetan erabilgarritasunaren hautemate baxuagoekin bat egiten dute).
Ez erabiltzeak dakarren a
rriskua hautematea. IKTak eskuratzean eten digitalaren sortzaile gisa har daitezkeen beste irizpideetako bat IKTak gure bizitzetan gaineratzen ez baditugu gure bizitzen a
lor ezberdinetan (gizarte harremanak, lana, ikasketak, etab.) a
ukerak galdu edo gizarte-eten bat pairatzeko a
ukerak handiagotu genitzakeenaren jakitun izatea da. Euskadiko herritarrei galdetzen diegunean zeintzuk diren IKTak ez erabiltzearen a
rriskuak rankingaren hiru lehen postuak honako erantzunek osatzen dituzte: informazio falta, zaharkitua eta ez eguneratuak geratzea eta gizarte isolamendua. Beste era batera esanda: behar bezalako informaziorik ez edukitzea, eguneratuta ez egotea eta gizarte harreman onik ez izatea. % 11,1ak a
dierazi du ez duela uste horrek inolako desabantaila edo a
rriskurik dakarrenik. Ehuneko horri a
urpegia jartzen saiatzean egiaztatu dugu (txostenean islatzen den moduan) eten digitalak pairatzeko zaurkortasun handiagoa duten taldeak direla, hain zuzen ere, IKTak ez erabiltzea inolako a
rriskurekin lotzen ez dituztenak.
Zertxobait gehiago sakontzen dugunean eta Internet erabiltzen duten herritarrei galdetzen diegunean IKTak ez erabiltzea gizarte-etenaren faktore larrigarria izan zitekeela uste ote duten, herritarren % 56,5ak besterik ez du hori uste.
Nik behar ditudan gaitasun digitalak zeintzuk diren ezagutzea, gaitasun horien eskuratze maila eta eskuratzeke ditudan gaitasunak eta nola eta non eskuratzea jakitea. Datu nabarmena da, zalantzarik gabe, inkestatutako herritarren % 56,8 IKTen oinarrizko erabiltzailetzat jotzen dela. Faktore demografiko eta sozioekonomikoen a
rabera, neurri handiago batean oinarrizko erabiltzaile gisa identifikatzen diren profilak erretiratuak eta pertsona helduak, emakumeak, lehen hezkuntzako edo gutxiagoko pertsonak, etorkinak eta a
niztasun funtzional motaren bat duten pertsonak dira. A
halduntze digitalaren ereduaren gakoetako bat pertsonek heldutasun estadio ezberdinen a
rtean mugitzeko duten a
ukera da. Horretarako, ikasi behar da, probatu, praktikatu, batzuetan ikasketa-etenekin edo behar ditudan gaitasun digitalak zeintzuk diren identifikatzeko edo horiek eskuratzeko nora jo behar dudan jakiteko zailtasunekin zerikusi handia duen teknologiaren erabileran heldutasun bide pertsonal moduko batekin jarraitu.
Jendeak ba a
l daki a
halduntze digital baten bidean sartuta dagoela eta a
urrera jarraitzeko gaitasuna edo beharra duela? Inkestatutako herritarren % 15,4k a
dierazi du ez duela inolako beharrik a
ntzeman IKTen erabileran ikasten edo sakontzen jarraitzeko, une honetan euren esku dagoenarekin konformatzen dira. Ehuneko horrek ikasten jarraitzeko beharra edo nahia onartzen duten Interneteko erabiltzaile diren euskal herritarren multzo handi bat ere a
ipatzen du. Eta nola egiten dute?
Herritarren % 94,5ak a
dierazi du IKTen gaineko ikasketa gehien bat a
utodidakta izan dela (edo metodologia hori a
ldian behingo prestakuntza ekintzekin bateratuta). Egoera hori a
din-tarte gazteenen a
rtean nagusitzen da bereziki. A
zterketaren fokua IKT prestakuntzara bideratutako prestakuntza ekintza publiko edo pribatuetan jartzen dugunean, pertsona helduak eta aniztasun funtzionala duten pertsonak dira modalitate hori erabiltzen dutenak gehien bat.
Eta ikasketa prozesu hori etengabeko eguneratzea eskatzen duen continuum gisa ulertzen a
l da? Zifrek oso a
rgi uzten dute, behintzat, eguneratze hori ez dela ikastaroak egitera lotzen. IKTei buruzko ikastaroak egin dituzten herritarren % 53,3k duela bi urte baino gehiago egin dute eta horietatik % 33,7k a
zken ikastaroa duela bost urte baino gehiago egin dute.
Ikertu nahi izan dugu loturarik a
ntzematen ote den IKT gaitasunen eta enplegua bezalako bizi-esparruetan duten erabilgarritasunaren a
rtean. Horrela bada, gaur egun lan-merkatuak eskatzen dituen gaitasun digitalak dituztela uste ote duten galdetzerakoan, % 15ak ezetz a
itortzen du eta % 25 zalantzan dago edo zuzenean ez dakite. Eta badakite nora jo beharko luketen gaitasun horiek eskuratzeko? Inkestatutako pertsonen % 25,7k a
itortu du ez dakiela nora jo behar duen lan munduari a
plikatutako gaitasun digital horiek eskuratu behar izanez gero.
(6. irudia)
Internet erabiltzen duten 16 urte eta gehiagoko pertsonak “Jakingo a
l zenuke non eskura ditzakezun lan-merkatuak gaur egun eskatzen dituen gaitasun digitalei buruzko ezagutzak?” galderari emandako erantzunaren a
rabera (%), 2012
Guk egina A
rartekoaren IKTak eskuratzeari eta e-parte hartzeari buruzko inkestaren datuak oinarri izanda, 2012.
Alderdi horiei erantzuteko, Gomendioak kapituluan hainbat neurri proposatu ditugu. Hona hemen horietariko batzuk: IKT prestakuntza prozesuetan berrikuntza gehiago ikasketa-etenaren a
ntidoto gisa; IKTen erabileren dibertsifikazio handiagoa gaztetatik hasita, IKTen erabilera a
urreratuen ikasketa sormena, zaletasun zientifikoa edo elkartasuna bezalako eremuekin lotzen duten jardueren bidez; gaitasunen katalogo global baten definizioaren premiazko beharra (adostua eta hezkuntza, lana, gizarte harremanak… bezalako bizitzaren hainbat eremu jasotzen dituena), pertsonek beharrezkoak diren gaitasunak identifika ditzaten eta gaitasun digitalen eskuratze maila kontrasta dezaten; edo Euskadin gaitasun digitalak eskuratzeko baliabide-mapa bat sortzeko a
halegina, herritarrek errazago identifika dezaten nora jo behar duten, zer eskaintzen duen baliabide horietako bakoitzak eta zein neurritan egokitzen diren horiek euren beharretara (hizkuntza etorkinen kasuan, ekipamenduen irisgarritasuna eta aniztasun funtzionala duten pertsonentzako a
plikazioak, etab.).
3.7. Partaidetza-eten digitala
Ahalduntze digitalaren laugarren estadioan, e-parte hartzearenean, pertsonak IKTen eskuratze maila egokia dauka eta gizartean eta eremu publikoan parte hartzeko helburuarekin erabiltzeko gai da, erabakiak hartzerakoan eta bere ingurua eraldatzean protagonismo gehiago izate a
ldera. Hainbat ekintzetarako eskatutako IKTen erabilera ez ezagutzea edo zenbait kanaletan parte hartu ezin izatea (irisgarritasun a
razoak, a
dibidez) eten digital handia sor dezaketen a
rrazoietako batzuk besterik ez dira, hainbat talderi a
ukera berdintasuna gabetuz IKTen bidez parte hartzeko eskubidea erabiltzerakoan.
Gaur egun, gogoetara eraman behar gaituzten hainbat egoera daude. A
lde batetik, hitza goratzeko eta kudeaketan gardentasun nabarmenagoa eta erabakiak hartzean parte hartze handiagoa eskatzeko behar publikoa berpiztu duen eta haziz doan gizarte ezinegona. Bestetik, gobernuen irekiera, gardentasuna eta herritarren parte hartzea bultzatzen duten mekanismo eta baliabide berriak a
bian jartzea a
ldarrikatzen duen nazioarte mailako mugimendua.
Bi bide horiek lotzea ez da erraza. A
lde batetik, testuinguru bateko a
rrakasta ereduek ez dutelako zertan funtzionatu beste testuinguru batean eta, bestetik, herritarren ahalduntzea bultzatzen duen partaidetza-kultura beharrezkoa delako.
Partaidetza-eten digitalaren a
zterketa jorratzerakoan, oztopoak identifikatzen saiatzeko eta, beraz, hobekuntza gomendioak proposatu a
hal izateko ezinbestekotzat jotzen ditugun hainbat kontu identifikatu ditugu. Hain zuzen ere:
antzematen dugu? Zerbaitetarako balio
al du?).
aukera (benetan
al daude IKTen bidezko parte hartze hori sustatzeko egokiak diren bitarteko eta baliabideak?).
Horren inguruko lehen zifrak ez dira bereziki a
dore-emaileak. Inkestatutako herritarren % 37,4k a
dierazi du gehiago parte hartu nahiko lukeela. Horrek esan nahi du euskal herritarren % 60,6k ez dutela gehiago parte hartzeko interesik a
dierazi. Parte hartze horretan, gehiago parte hartu nahiko luketen pertsonen kasuan, % 39,9k Internet bidez izatea nahiagoko luke eta % 28,6k, berriz, a
urrez a
urreko bideen a
ldeko a
pustua egiten du.
Euskadin bizi diren biztanle etorkinen a
rtean, gizartean eta eremu publikoan duten parte hartzea handitu nahiko luketen pertsonen ehunekoak % 75,1eraino egiten du gora (35 portzentaje-puntuko a
ldea etorkinak ez diren herritarrekiko). Parte hartze hori, etorkinak ez diren pertsonekin a
lderatuz, gizarte onurara bideratuago dago, onura pertsonalera baino.
Azterketaren ildo honekin jarraituz, gakoetako bat zifra esanguratsu batean a
urkitu dugu: etorkinak dira, neurri handienean, euren parte hartzeak a
zkenean erabilgarritasun gutxi duela uste dutenak.
(7. irudia)
Internet erabiltzen duten 16 urte eta gehiagoko pertsonak euren parte hartzearen erabilgarritasunaren inguruko iritziaren a
rabera eta herritar etorkinak (%), 2012
Guk egina A
rartekoaren IKTak eskuratzeari eta e-parte hartzeari buruzko inkestaren datuak oinarri izanda, 2012.
Baieztapen horrek, printzipioz a
restian eskainitako gainerako datuekin guztiz kontraesankorra litzatekeenak, a
rgi uzten du interesaren, parte hartzeko nahiaren eta erabilgarritasunari buruzko gure iritziaren a
rtean talka gertatzen dela. Beharbada parte hartzeko prozesuetan dagoen gardentasun faltarengatik? Gure parte hartzeak sortzen duen eraginari buruzko informazio falta? Gaur egun dauden kanalen muga?
Baieztapen horiek ederto bideratu zitezkeen parte hartzera, beti egon den horretara, a
urrean “e”rik ez daramanera. Zer eginkizun dute orduan IKTek herritarren parte hartzean?
Ikerketak a
rgi uzten du IKTak gehiago erabiltzea (adibidez, Internet gehiago erabiltzea) zuzenean lotuta dagoela gehiago parte hartu nahi izanarekin, parte hartze horren erabilgarritasunaren pertzepzio handiagoarekin eta parte hartzerakoan a
rrazoi nagusi gisa gizarte onura lortzea eta erabakietan parte hartzea izatearekin. Beraz, badirudi guztiz desegokia izango zela a
ukera horri bizkarra ematea. A
zter dezagun, beraz, ezinbestekoa den parte hartzearen beste a
ldeetako bat: parte hartzeko bideen eskuragarritasuna. ¿Zein egoeratan dauden euskal a
dministrazioek eskainitako bitarteko eta bideak1 bide digitalen bidez herritarrek parte har dezaten sustatzeko?
Orokorrean ohikoenak diren a
kats batzuk a
zpimarra ditzakegu, txosten honetan jarraitutako ikuspuntuaren a
rabera bide horien bitartez herritarrek parte hartzeko oztopo gisa ikusten ditugunak:
abarri buruzko hasierako informazio gutxi.
adierazi eta jarraituko duen prozesua (barnekoa zein kanpokoa) zehaztu gabe (fase bakoitzaren
arduradunak, hala nola).
antzematen da.
alderdiak modu irekian
adieraz ditzaten.
arteko haustura. Informazio hori beharrezkoa da jendeak nola bilakatzen den balora dezan eta, beharrezkoa balitz, parte hartze prozesu berria proposa ditzan beharrezkoa izanez gero birbideratu
ahal izateko.
Horrela bada, gomendioak idazterakoan, datuek bultzatzen gaituzte e-parte hartzea sustatzeko eta zabaltze ekintza berriak a
bian jarriko lituzkeen helmuga baterantz zuzentzera; une honetan bideratzen a
ri diren herritarren parte hartzeari buruzko praktika onen ikusgarritasunera edo e-parte hartzerako a
holkularien irudia sortzera. A
zken horiek parte hartzea tokiko esparrutik IKTak erabiliz parte hartzea dinamizatzeaz a
rduratuko lirateke, nahia eta motibazio partikularra edo parte hartzearen erabilgarritasuna bezalako a
lderdietatik sortutako ustezko oztopoak lantzeko.
Era berean, IKTen bidez herritar guztiek parte hartzeko a
ukerak a
reagotzen eta bermatzen dituzten neurrien burutzapena a
zpimarratzeko beharra ondorioztatzen da, eskainitako kanaletan irisgarritasuna eta erabilgarritasuna bermatzeko ekintzen bidez; gizartean mugikorra barneratu izana erabili behar da m-government delakoaren zerbitzu berriak garatzeko; eta estrategia eta a
rau esparrua garatu behar da herritarrek parte hartzeko duten eskubidea bermatzeko (bai Eusko Jaurlaritzatik, bai a
ldundi eta udaletatik) plan zuzentzaileak, estrategiak eta a
raudiak idatziz (legeak, dekretuak, erregelamenduak), bertan herritarren parte hartzearen helburuak, eskainiko diren mekanismoak, horien kudeaketa, IKTen zeregina edo bere jasangarritasunerako baliabideen bermeak a
rgi eta garbi a
rautu daitezen.
1 Ikerketa prozesuan zehar parte hartzera gonbidatutako herri a
dministrazioen a
zterketari buruzko datuak, txosten berezi honen a
tal metodologikoan behar bezala zehaztutakoa.
3.8. A
rarteko erakundeak eten digitalei a
urre egiteko euskal herri-administrazioei eta erakundeei helarazitako gomendioen xehetasunak biltzen dituen koadroa
Ondorengo koadroak txosten berezi honetan egin diren hainbat gomendioen eta sarbide-, erabilera-, eskuratze- eta parte hartze-eten digitalen a
rteko gurutzatzea eskaintzen du. Horrela, identifikatutako errealitatea eta hobetzeko proposamenak errazago ulertu a
halko dira.
4. Txosten bereziaren metodologia
Txosten bereziaren bulego teknikoa
CTIC Zentro Teknologikoa fundazioa izan da kontratuaren erakunde esleipenduna, hau da, txosten berezia egin duena eta A
rarteko erakundearen ikerketa, modernizazio eta gizarte harremanen zuzendaritzaren koordinazioarekin eta sustapenarekin proiektuaren bulego teknikoa osatu du. Hala, oinarrizko txostena egiteaz gain, kapitulu honetan zehaztuko diren informazioa biltzeko eta a
ztertzeko hainbat faseen gauzatzearen a
rdura gain hartu du.
CTIC Informazioaren eta Komunikazioaren Zentro Teknologikoa irabazi as
morik gabeko fundazio pribatu bat da, interes orokorreko eta gizarte intereseko helburuak dituena eta behin betiko izaera duena. 2003ko a
benduaren 5ean eratu zen, a
benduaren 26ko 50/2002 Legearekin bat eginez. Berezko izaera juridikoa dauka, haren helburuak erdiestera zuzendutako ondare a
utonomoa eta erabateko a
halmen juridikoa eta gauzatzeko a
halmena.
Bere helburua eta xedea enpresa lehiakortasuna eta herritarren a
halduntzea hobetzea da, ikerketaren eta berrikuntza teknologikoaren bitartez, betiere, lurraldearekiko konpromisoa erakutsiz, garapen teknologikoaren, berrikuntzaren eta enpresentzat zein herritarrentzat ezagutzaren gizarte inklusiboa eraikitzen laguntzeko interesaren bitartez.
Haren balio korporatiboen a
rtean, hauexek daude:
aurka borrokatzeko konpromisoa.
ahalmena, gizarte eremuari
aplikatuta.
Metodologia
Euskadin gizartean eta eremu publikoan informazioaren eta komunikazioaren teknologien bitartez e-inklusioa eta herritarren parte hartzeari buruzko txosten berezia egiteko honako ikuspegi hau hartu dugu a
biapuntutzat: onartu dugu ‘sarearen barruan egotea’2 naturala dela eta saretik deskonektatuta egotea, a
ldiz, ez da batere gomendagarritzat jotzen; izan ere, “saretik deskonektatuta” egote hori gure a
halduntze digitalaren fasearen a
raberakoa izango da. Beraz, gizartearen gaitasun digitalei, trebetasunei, ahalduntze digitalari, eskuratzeari, eta gizarte a
halduntzeari buruz ari gara, gizartean eta eremu publikoan parte hartzen duen eta erabakitzeko a
halmena duen eragilea baita.
Hizpide dugun sare horri dagokionez, deskonektatuta egoteak esan nahi du zenbait eten digitalen inguruan lan egiteko beharra dagoela. Francis Pisanik3 hiru eten digital handi a
ipatu ditu. Berak dio gizarte gisa, horiei a
urre egin behar diegula (sarbide-etena, erabilera-etena eta eskuratze-etena). Dena den, laugarren bat ere gaineratu daiteke: gizartean eta eremu publikoan partaidetza-etena.
Errealitate horren a
urrean eta esku-hartzeko ildo posibleak a
intzat hartuta, txosten bereziaren xedea lau eten digital horien egungo egoeraren berri edukitzea eta horiek a
ztertzea izan da. A
zterketaren bidez, eten digital horien a
rrazoi posibleen inguruan hurbilketa bat egin nahi izan da, ikuspegi bikoitzetik a
biatuta:
Teknika kuantitatiboen ikuspuntu zehatzenetik.
Hainbat dimentsiotako (pribatua-publikoa-gizartea) eragileen eta a
dituen a
zterketaren eta hausnarketaren ikuspegitik, informazioa biltzeko eta a
zterketa kualitatiboak egiteko teknologien bitartez.
Horregatik, txosten bereziak a
ipatutako 4 eten digitalen a
zterketaren a
rloan sakondu nahi izan du (ekipamendua, erabilera, eskuratzea eta parte hartzea) eta bereziki a
zpimarratu nahi izan ditu infobaztertzea pairatzeko a
rriskurik handiena duten kolektiboen eta gizarte taldeen kasua. Hori guztia ikuspegi a
nitzeko edo mistoko planteamendu batetik a
biatuta, teknika kualitatibo zein kuantitatiboekin nahastuz.
Horretarako, e-inklusioari eta parte hartzeari buruzko datuen a
zterketek, txostenek eta estatistikek eman diguten ‘argazki finkoan’ oinarritu gara (funtsean, Euskal A
utonomia Erkidegoari, Espainiari eta Europari buruzkoak) eta, horrela, a
biapuntua xehetasunez ezagutu a
hal izan dugu. A
zterketa horren ostean, berehala datuen inguruan sakontzeko, egiaztatzeko eta a
intzat hartzeko beharra sortu zen eta a
lderdi “kualitatiboa” gailendu zen (ez horrenbeste zenbakizko datu soila); izan ere, lan-taldeen, elkarrizketen eta gizarte taldeekin garatutako lan zuzenaren bidez (hala nola, Ararteko erakundearen Haurren eta Nerabeen Kontseiluko gazteekin egindakoa; zorionez horietako batzuek zenbait lanetan parte hartu baitute) hasierako a
zterketatik a
tetarako lehenengo ondorioak egiaztatu a
hal izan ziren. Jasotako ekarpen guztien laburpena behin eginda, datu kuantitatiboari ekin diogu berriro ere: herritarrei egindako inkesten bidez eta administrazioari eskatutako datuen bitartez. Horrela, ondorioak a
tera a
hal izan dira, galdera as
ko mahai gainean jarri dira eta hainbat gomendio bildu dira, txosten berezi honetan jaso direnak hain zuzen ere. Espero dugu erabilgarri suertatzea politika publikoen ebaluazioa egite a
ldera.
2 Castells, M. (2006): La Sociedad Red. A
lianza Editorial.
3 Pisani, F. (2008): Inauguración del Espacio Red de Prácticas y Culturas Digitales, UNIA. http://practicasdigitales.unia.es/.
4.1. Informazioa biltzea
Nola egin dugun
Metodologia irekia erabili da, txosten honen garapenean parte hartu duten hainbat eragileren orientazioak eta ekarpenak integratzeko gai dena. Horrela errealitatearen a
zterketa egite a
ldera garrantzi handikoak diren faktoreak identifikatu a
halko dira, hala nola, erabileraren inhibitzaileak, a
ntzemandako oztopoak, as
ebetetze maila, estali gabeko beharrak, a
lderdi motibatzaileak erabilera handiagotzeko edo IKTen erabilera a
urreratuagoa izan dadila eta gizartean eta eremu publikoan parte hartzearen a
urkako erresistentzia.
4.1.1. Informazio iturriak
(8. irudia)
Informazioa biltzeko faseak
Txosten bereziaren lan-metodologian kontsultatutako eta gaineratutako informazio iturriak ikerketak hizpide duen unibertsoaren dimentsioekin duten loturaren a
rabera a
urkeztu dira (dimentsio publikoa, pribatua edo gizarte dimentsioa).
(1. taula)
Informazio iturriak
4.1.2. Informazioa biltzeko teknikak
Informazioa biltzeko erabili diren tresnei esker, xehetasun handiagoarekin ezagutu a
hal izan ditugu EAEko eten digitalei lotutako a
lderdirik garrantzitsuenak, izan ere, hainbat dimentsio edo planoetatik datorren informazioa bildu da eta horrek a
zterketari zenbait ikuspegi gaineratu dizkio. Jarraian informazioa biltzeko erabili diren tresnen eta hori guztia a
plikatu den dimentsioen (gizarte dimentsioa, publikoa eta pribatua) a
rteko nahasketa zehaztu da:
(2. taula)
Biltzeko teknikak
Inkestak
Eustat (Estatistikaren Euskal Erakundea) izenekoarekin lankidetzan a
rituz ikerketa bat burutu da eta interes berezia eskaini zaio herritarren a
rtean dauden erabilerari, eskuratzeari eta gizartean zein eremu publikoan parte hartzeari lotutako etenen a
zterketari (Euskadi mailan eta IKTen bitartez). A
urretik egindako beste inkesta batzuetan (sarbide-etenak hizpide zituztenak) erabilitako metodologiak errespetatuz, Gizarte Kapitalari buruzko Inkestaren (2010)4 eta Euskadin Informazioaren gizarteari buruzko inkesta –IGI– Familiak (2011) izenekoaren bitartez lortutako datuak xehetasunez a
ztertu dira5, hori guztia lurraldean e-inklusioari eta e-parte hartzeari buruzko erradiografia osoagoa eta fidagarriagoa lortzeko helburuarekin.
Berritasun eta datu garrantzitsu gisa, esan dezakegu inkesta horretan erabilitako eta Eustaten Gizarte Kapitalaren gaineko Inkestatik datozen datuak honen emaitza direla: datu horien ustiapen estatistiko berriaren fruitua, inkesta a
ztertzeko a
ldagaien eta “Internetaren erabilera” a
ldagaiaren a
rteko gurutzatzearen emaitza.
Horri berariaz egindako telefono bidezko inkesta bat gehitu behar zaio. Inkesta 5% 40 pertsona baino gehiagok erantzun dute eta Euskadin erabilera a
urreratuen, eskuratzearen eta IKTen bitartez parte hartzearen gaiak jorratu dira. Bertan, EAEko etxebizitzek (gutxienez 16-74 urte bitarteko pertsona bat barne hartzen dutenek) eta hiru lurralde historikoetan (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa) bizi diren pertsonek, 10 eta 75 (edo gehiago) urte bitartekoek parte hartu dute. Telefono bidez inkesta horri lotutako landa-lana Invesmark enpresak burutu du eta 2011ko a
bendua eta 2012ko urtarrila bitartean gauzatu zen.
Erabili den laginketa motari etapa a
nitzeko laginketa deritzogu (udalerria–familia bakarreko etxebizitza–15 urte baino gehiagoko pertsona), baita geruzatua ere, lehenengo etaparen unitateen barruan.
Udalerriak geruzetan taldekatu dira (lurralde bakoitzaren barruan) eta tamainari erreparatuta bost geruza ezarri dira:
Erabilitako esleipen sistema proportzionala da sexuari eta a
dinari lotutako a
ldagaiei dagokienez, eta sinplea lurralde mailari dagokionez, beraz, lagin tamaina bera ezarri da hiru lurraldeetan (170 inkesta). Horrela, lurraldeen a
rtean, a
zterketa konparatiboak egin a
hal izan dira, a
ntzerako errore-marjinekin. Hori ez litzateke posible izango lurraldeen a
rteko esleipen sistema proportzionala a
ukeratu izan ez balute. Ondoren, lagina orekatu egin da lurralde bakoitzaren pisu erreala a
intzat hartuta.
Inkestatu beharreko etxebizitza hautatzeko a
usazko a
ukeraketa sistema erabili da eta, horren barruan, a
usaz hautatu da sexuari eta a
dinari lotutako kuota betetzen duten pertsonen a
rtean.
Laginarentzako errore-marjina +/-% 4,4koa da, lurralde bakoitzaren kasuan, berriz, marjina +/-% 7,7koa da. Bi kasuetan, konfiantza maila % 95,5koa da kontrako egoeran (p=q=0,5).
Harremanetan jartzeko erabilitako metodoa telefono bidezkoa izan da (CATI) eta deiak etengabe egin dira, goizeko 9:30etik gaueko 21:30era hain zuzen ere. Modu horretan, harremanetan jartzeko zailtasunak dituzten profilak dituzten pertsonek ere ikerketan parte hartu a
hal izan dute, hau da, oro har, ikasleek eta lanpetuak dauden pertsonek.
Administrazioari informazio-eskaera egitea
EAEko errealitateari buruzko informazioa biltzeko fase honetan e-parte hartzeari buruzko galdeketa bat ere gaineratu nahi izan dugu, Google docs formatuan, eta informazioa biltzeko hiru mailatan: Eusko Jaurlaritzako txostena, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru A
ldundiak eta Bilboko, Gasteizko, Donostiako, Amurrioko, Irungo eta Zallako Udalak. Tresna horri esker, gaur egun zenbait sailetik gauzatzen a
ri diren jardueren inguruko informazioa biltzeko a
ukerara izan dugu (Hezkuntza, Osasuna, Herri A
dministrazioak, Industria, Lana eta Gizarte Ongizatea), betiere, Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologien bidez gizartean eta/edo honako kolektibo hauen eremu publikoan gizarteratzearen eta/edo parte hartzearen sustapenaren ikuspuntua barne hartzen badute: etorkinak, a
dingabeak, gazteak, a
dinekoak, ezintasunen bat duten pertsonak; bai eta, a
ipatutako politika zehatzen eta jardueren gauzatzearen diseinuan, emakumeen eta gizonen a
rteko berdintasunaren zeharkako ikuspegia ere.
Euskadiko herri-administrazioetako a
tarien berrikuspena
Herri-administrazioei helarazitako informazio eskaera osatzeko, euren web a
tarien berrikuspena burutu da eta a
tari horietan herritarrek parte hartu dezaten dauden tresnak, kanalak eta mekanismoak identifikatzeko saiakera egin da.
Berrikuspen hori eskuz egin da, parte hartze prozesuetako hainbat faseren betetzeari lotutako irizpideetan oinarrituta: informazioa – herritarren ekarpena – itzultzea (prozesuaren ebaluazioa, emaitzen gaineko informazioa, a
plikazioa, etab.)
Elkarrizketak
Eusko Jaurlaritzako, enpresa eremuko, a
holkularitza eremuko eta hirugarren sektoreko 14 a
diturekin elkarrizketak egiteak EAEn dauden eten digitalen inguruan dauden zenbait ikuspegi biltzeko a
ukera eman digu, baita horiek murrizteko gomendioak eta lan-ildoen proposamenak entzuteko a
ukera ere, gai hauen inguruan dituzten ideiak eta esperientziak xehetasunez ezagutzera zuzendutako galderen bitartez:
arriskurik handiena daukaten kolektiboak.
ari den errealitate hori jorratzen Euskadin, gizarte eremutik eta eremu publiko zein pribatutik.
aukerak.
(9. irudia)
Elkarrizketak
Jarraian, 2011ko uztailaren 11 eta 22a bitartean egindako elkarrizketetan parte hartu duten eragileak barne hartzen dituen zerrenda jaso da:
(3. taula)
Elkarrizketari erantzun dioten eragileen zerrenda
Adela Mesa | Euskal Herriko Unibertsitateko Politika Zientzia etaAdministrazioko irakasle titularra. Politikaren eta administrazioaren, administrazio modernizazioaren eta politika publikoen arteko harremanak ikertzen lanean aritu da. Orain dela zenbait urte, bere ikerketek e-government (e-administration, e-democracy) delakoa daukate hizpide, baita oro har gobernantzari buruzko azterlanak ere |
Asier Gallastegi | Aholkularia; berrikuspena, coaching, familia terapia eta irakaskuntzarenarloko zenbait erakunderekin lankidetzan aritzen da. Gizarte hezitzailea. Familia Terapiaren Euskal Nafar Eskolan psikoterapeuta sistemikoari dagokion titulua atera zuen |
Javier Elzo | Deustuko Unibertsitateko Soziologian katedraduna eta gizarte ikertzailea |
Jorge Flores | PantallasAmigas delakoaren sortzaile eta zuzendaria. Informatikan lizentziatua Deustuko Unibertsitatean. IKTen erabilera seguruari lotutako argitalpen eta tresna didaktiko batzuen zuzendari eta egilea; grooming, ciberbullying eta sexting bezalako gaiak bereziki azpimarratu ditu |
José MiguelAzkoitia |
Tecnalia Reserah & Innovation delakoan Negozioaren Garapena-Osasunaren dibisioaatalaren zuzendaria. Euskal Herriko Unibertsitateko doktore ingeniaria |
Joseba Zalakain | Eguía-Careaga fundazioaren SIIS Dokumentazio eta Ikerketa Zentroko zuzendaria. Kazetaritzan lizentziatua Euskal Herriko Unibertsitatean |
Juan Manuel Cabasés | Ekonomia Zientzietan lizentziatua eta doktorea Euskal Herriko Unibertsitatean. Ekonomiako irakaslea izan da hainbat unibertsitatetan. Une honetan Ekonomian katedraduna da Nafarroako Unibertsitate Publikoan. Behin-behinean Munduko Osasun Erakundearen (MOE) eta Garapenerako Banku Inter-amerikarrarenaholkularia izan da. Nafarroako Gobernuko Osasun Departamentuko zuzendari nagusia izan da (1988-91), baita Eusko Jaurlaritzako Osasun Saileko Osasun Informazioaren eta Ebaluazioaren zuzendari nagusia ere (1987) |
M.ªAntonia Ozcariz Rubio |
Hezkuntza Saileko sailburuordea. Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila |
Mireia Espiau Idogaya | EUDELeko (Euskal Udalen Elkartea) programenarduraduna. Soziologoa eta eragilea aukera berdintasunaren arloan. Generoan eta garapenean espezializatua, irakaslea da Espainiako zenbait unibertsitatetako graduondoko ikastaroetan eta, eremu horretan, berdintasunaren aldeko organismoekin eta garapenerako gobernuz kanpoko erakundeekin lankidetzan aritzen da |
Patxi Leturia | Gizarte Ongizaterako Foru Erakundearen zuzendariorde tekniko ohia (Arabako ForuAldundiko Gizarte Politika eta Gizarte Zerbitzuen Sailari atxikia). Matia fundazioko Gizarte Zerbitzuaren eremuko zuzendaria izan zen |
Pilar Irurzun Huici | Eusko Jaurlaritzako Lehendakariordetzarenaholkulari juridikoa. Administrazio elektronikoaren Arauak Garatzeko Atalaren arduraduna |
Reina Ruiz Bobes | Emakundeko (Emakumeren Euskal Institutua)aholkularia |
RosabelArgote |
CEAR izenekoaren (Euskadin Errefuxiatuei Laguntzeko Batzordea) Erania: hausnarketarako eta kulturenarteko ekintzarako eremuko gizarte ikertzailea. Los Scribas izeneko taldearen bazkide sortzailea (idazlez, sortzailez eta ilustratzailez osatutako taldea) |
Susana del Río | Ikertzailea. Gobernantza Demokratikoaren Institutuan Europaataleko zuzendari akademikoa. Science, Society and Governance delakoan Europako Batzordeko Aditu Independenteen Batzordeko kidea, baita Citizens and governance in the knowledge based society, Task 4: “Democracy in asupranational context” programa markoko kidea ere. Herritarren parte hartzearen eta Europako ekintza komunikatiboaren arloan aholkularia |
Elkarrizketak egin eta gero, bildutako ‘ideia sendo’ nagusiak nabarmendu ziren eta horiekin a
giri bat egin zen. Ondoren, txostenean zehar parte hartu zuten eragileekin partekatu zen 2.0 kanalen bitartez (aurrerago horiek guztiak zehaztuko dira).
Eskuratzeari eta e-parte hartzeari buruzko eztabaida taldeak
Informazioa biltzeko erabilitako tresnen a
rtean, beste bat eztabaida taldea delakoa izan da. Talde horrek ikuspegi a
berastasun handia ekarri du, baita ñabardurak ere ikerketak hizpide duen gaiaren a
zterketan. Lan-talde horien helburua IKTen eskuratzeari eta Euskadin gizartean eta eremu publikoan parte hartzeari buruzko hausnarketa sustatzea izan da. Horretarako, talde-lana egin dute ikerketak hizpide duen errealitatea a
ztertuz, ikuspuntu hirukoitzetik a
biatuta:
artearen egoera (zein da gure
abiapuntua, nola
ari dira eten digital horiek jasotzen). Bakoitza bere erakundean, langile gisa duen ikuspuntua interesatzen zaigu baina, baita herritar gisa duen ikuspuntua ere.
ari zarete egiten zure erakunde/enpresa/organismo/elkartetik horretarako?
(10. irudia)
Lan-taldeen ideia sendoak
3 orduko iraupena eduki duten 4 lan-saioren bitartez, 35 parte hartzaileak zenbait taldetan eta ordutegitan banatu ziren, lan sortzaileko dinamiken bitartez landutako saioetan, adimen kolektiboarizuzenduta daudenak. Buruko mapen eta Edward de Bonoren kapelak, a
ukeren zirkuluak, a
nalogiak eta ‘pentsatzeko kutxak’ bezalako tekniken bitartez, ideien ekoizpena, hitzez a
dieraztea eta horien defentsa sustatu ziren, bai eta modu a
dostuan erabakiak hartzea ere.
Talde horiei 11 gazteren parte hartzea gehitu behar zaie (10-15 urte bitarteko gazteak), Ararteko erakundearen Haurren eta Nerabeen Kontseiluko kideak hain zuzen ere. A
zken horiek, Lego Serious Play® metodologiaren eta sormena lantzeko beste tekniken bidez, Euskal A
utonomia Erkidegoan gizartean eta eremu publikoan IKTen erabilerari eta parte hartzeari buruzko hausnarketa sustatu da, batez ere, honi lotutako eremuetan:
Jarraian, xehetasun handiagoarekin zerrendatu dira (alfabetoaren a
raberako ordena) 2011ko urriaren 27an eta a
zaroaren 4an egindako eztabaida taldeetan parte hartu zuten eragileak:
(4. taula)
Eragileen zerrenda. Eztabaida taldeak
Argitaratutako beste ikerketa batzuen gaineko a
zterketa
Informazioa biltzeko erabilitako tresnei (aurreko epigrafeetan deskribatutakoak), zenbait lanen a
ukeraketa baten bilduma gehitu behar zaie. Horiei esker, EAEn e-inklusioari eta gizartean eta eremu publikoan IKTen bitarteko parte hartzeari buruzko a
biapuntuaren gaineko ikuspuntu osagarria ematen duen informazio kuantitatibo eta kualitatiboa eskuratu dezakegu. Datu-base estatistikoei, lurraldetik bertatik eta estatu mailatik egindako ikerketa eta txostenei buruz a
ri gara (Eustat, A
rarteko). A
zken horietan, EAEko errealitatea islatzen da e-inklusioa “ikerketa eremuari” lotutako a
lderdiei dagokienez.
Praktika onen bilketa
Informazioa biltzeko landa-lanek e-inklusioaren eta IKTen bidez gizartean eta eremu publikoan herritarren parte hartzearen eremuan praktika onen a
ukeraketa bat barne hartu dute, betiere, ikerketak hizpide duen gaiari lotutakoa eta, ondorioz, honelako a
lderdiekin zerikusia duena:
arriskuan dauden kolektibo eta gizarte taldeen kasuan.
ahalduntzea kolektiboekin.
Aldi berean, praktika onak (baita estekak eta erreferentzia interesgarriak ere) 2.0 kanalen bitartez partekatu dira, txosten honen testuinguruan inplementatu direnak: wiki, blog eta profilak gizarte sareetan.
2.0 kanalak
Lan horrek barne hartzen duen informazioa biltzeari zuzendutako tresnen a
rtean, interesgarria iruditu zaigu 2.0 tresnak inplementatzea. Izan ere, horien bidez, txostenaren garapenean ‘funtsezko eragiletzat’ jotzen diren erakunde eta pertsona guztiekin batera lanean a
ritzeko a
ukera eman digute, 2.0 kanalen bitartez, networking eta ezagutzaren eraikuntza kolektiboan oinarrituta daudenak. Horien bidez, metodologia irekia gaineratu da, ikerketa, osatze eta hobetze prozesuen monitorizazioa errazten duena, kanal horietan parte hartzen duten pertsonek euren ekarpenak egin a
hala.
Erabilitako tresnak hauexek izan dira:
− E-inklusioari eta e-parte hartzeari buruzko proiektuaren bloga: http://blogak.ararteko.net/inclusiondigitalyparticipacion/
(11. irudia)
Proiektuaren bloga
Txostenaren garapenean zehar, blog bat sortu da (Ararteko erakundearen blogen azpiegiturari lotutakoa) pertsona guztientzako irekia eta gure lana partekatzeko kanal gisa oso baliagarria izan dena. Horrez gain, ikerketek zer ekarpen egin diguten, a
ztertutako datuak, etab. partekatu a
hal izan dugu.
Elkarrizketetan eta eztabaida taldeetan parte hartu duten pertsonei gonbidapena luzatu diete foro horren zein parte hartzeko gainontzeko kanalen parte izan daitezen (wiki, gizarte sareak). Horretarako, elkarrizketak a
maitzerakoan eta lan-taldeetan kanal horien berri eman zieten eta a
zaldu zieten horien bidez lehen eskutik ezagutu a
halko dituztela txosten bereziaren a
urrerapenak eta euren ezagutza eta esperientziekin parte hartu a
halko dutela.
Bereziki interesgarria izan da ikuspuntu bikoitzetik a
biatuta:
Proiektuarekin eta gaiarekin zerikusia daukaten postez gain, blogean berriak, ikerketak eta txostenak ikuste a
ldera zenbait esteka gaineratu dira. Horiei esker, eten digitalen gaineko eztabaida eta hausnarketa a
bian jarri daiteke, eskuratze- eta partaidetza-etenak bereziki nabarmenduz.
− IKTen bidez Euskadiko gizartean eta eremu publikoan parte hartzeari eta e-inklusioari buruzko wikia: http://inclusiondigitalyparticipacion.wikispaces.com/
(12.irudia)
Proiektuaren wikia
Tresna horri esker informazioa partekatzeko a
ukera ematen digun esparru bat sortu dezakegu. Bertan, modu librean eta a
ntolatu gabean, parte hartzaileek lanak gauzatu bitartean sortu diren testuetako batzuen birformulazioak proposatu a
hal izan dituzte, ideia berriak proposatu, etab.
Lan ingurune hori, A
rarteko erakundearen identitate korporatiboa duena eta haren babespean sortu dena, informazioa biltzeko fasean (elkarrizketak, eztabaida taldeak...) parte hartu duten eragile guztien informazioa egiaztatzeko lana errazteko as
moz sortu da eta hausnartzeko eta/edo ikertzeko ildo berriak a
bian jartzeko a
ukera eman du.
− Gizarte sareak:
Profil horien deskribapenean (e-inklusioarekin eta IKTen bitarteko parte hartzearekin zuzeneko harremana dute), marka komun baten a
zpian, txosten berezi bat egitea xede duen prozesu ireki baten tresna gisa a
urkeztu dira.
Edukiei dagokienez, kanal horien bitartez zabaldu dira:
abarren estekak eta retweet izenekoak.
argitalpenak ikusteko estekak.
(13. irudia)
Proiektuaren 2.0 kanalak
5. Txosten bereziaren egitura
Txosten berezi hau 5 kapitulutan egituratu da:
aurkeztu da. Bertan, txostenaren gaineko sarrera labur bat egin ostean, proiektuaren hainbat faseren gauzatzearen
atzean dagoen metodologia birpasatu da.
Atal horretan informazioa biltzeko erabili diren iturriak eta teknika kuantitatibo zein kualitatiboak zehaztu dira.
aldera gida gisa erabili duguna.
azterketa egin da, ikerketa-eremuaren testuinguru estrategikoan. Bertan, inklusio digitalaren eta herritarren parte hartzearen eremuan sustapenaren eta bermeen
alde egin duten ekintza-estrategia nagusien gaineko berrazterketa laburra egin da.
atalean eta “Sarbide-eten digitala” tituluaren
azpian, gaur egungo egoera zein den
aztertu da, betiere, Euskadiko etxebizitzetan eta familien baitan IKTei lotutako ekipamenduari eta sarbideari lotuta. Hori guztia, IKT
adierazle nagusiak
aztertuz burutu da.
Azterketa horrek sarbide-eten digitala pairatzeko
arriskurik handiena duten kolektibo eta gizarte talde nagusien kasuan sakondu du. Horrez gain, oztopo nagusien edo IKTen erabilera eragozten duten elementuen karakterizazioa egin da.
azterketarekin
aurrera jarraitzen du. Kasu horretan,
anbizio handiko ikuspuntuarekin, IKTen erabileratik harago joan nahi izan da eta 10., 11. eta 12.
atalen bidez gaur egun Euskadin dagoen egoeran sakondu da, gehien ezagutzen ditugun eten digitalen giltzarekin:
adierazleetara mugatzen den ikuspuntu tradizionala gainditzen saiatu da eta hauek bezalako faktoreak
azpimarratu nahi izan ditu: IKTen erabilera
aurreratua, IKTen erabilerari lotutako motibazioak edo IKTen erabileraren karakterizazioa ikerketa
aldagai sozioekonomikoen eta demografikoen
arabera.
asko
aztertu ez den kontua. Oraingoan herritarrek IKTen erabilgarritasunaren gainean duten pertzepzioaren inguruan ikertu nahi izan dugu, baita gizarteak IKT eta gizarte ongizatearen
artean
antzematen dituen loturen inguruan, gizarte bazterkeria pairatzeko
arriskuen pertzepzioaren, IKT eta gaitasun digitalen eta horien eta lan munduaren
arteko harremanaren eta gaitasun digital pertsonalen eta gaitasun horiek eskuratzerakoan dauden lehentasunen inguruan ere.
azkenik, partaidetza-eten digitala. Horrek IKTen bitartez herritarren parte hartzeari lotutako etenaren
azterketa barne hartu du, ikuspuntu integraletik
abiatuta, honako
alderdi hauek jorratuz:
aukera herritarren esku jartzeko bitartekoen, eren eta moduen inguruko berrazterketa.
analisia (asebetetze maila, itxaropenak...).
aldiz, txosten bereziaren ondorioak eta gomendioak bildu ditu. Horiek guztiak informazio kuantitatibo zein kualitatiboa
aztertuz
atera dira. Bertan, ideia garrantzitsu nagusienak
azaldu dira, baita Euskadin e-inklusioa eta e-parte hartzea sustatzeko eta bermatzeko jarraibide estrategikoak ere.
araudien gaineko erreferentzien katalogoa; edo ikerketak hizpide duen gaiarekin zerikusia duten praktika onen katalogo bat, beste material batzuen
artean.