1. Umeen eskubideen gaineko kontzientzia soziala berrindartu eta zabaltzea
Sarritan entzuten dira a
dingabeek eskubide ugari eta betebehar gutxi dituztela a
ditzera ematen duten kezkaz eta kritikaz beteriko iritziak. Gure uste a
palean, eztabaida faltsua da oso. Eskubideak eta betebeharrak txanpon beraren bi a
urpegiak baino ez dira. Eta, era berean, ez dugu uste praktikan umeen eskubideen gaineko kontzientzia sozial handiegirik dagoenik.
Adingabekoen eskubideak, zeharka, helduentzako betebeharrak dira. Babeserako eskubidearen a
rabera, a
dibidez, a
rrisku egoera –moral zein legal– baten berri duen pertsonak eskumendun a
gintariei jakinarazi behar die berehala.
Era berean, umezaroaren eskubideek eta a
dingabearen interes goreneko printzipioak beharrezkoa egiten dute hezkuntza ikuspegi bat hartzea eta a
dingabe batekiko esku-hartze oro bide hartzeko lehentasunak ezartzea, baita sistema zuzentzaileen esku-hartzea ere: gazteentzako justizia (hezkuntza neurriak –baina ez a
dibide-emaileak–, a
dingabeak bere jarreren erantzukizuna hartzea bilatzen duten defentsarako ekintzak –ez ondorioetatik libratzea inolako preziorik ordaindu gabe–).
Ziurrenik, a
dingabeen eskubideen gaineko kontzientzia soziala handiagoa da orain duela urte batzuk baino, eta poztu eta a
laitu beharra dugu horrengatik. Baina oraindik as
ko egin beharra dago, bai maila orokorrean (eskubideen zabalkundea), baina egoera jakin batzuen gaineko kontzientziazioan (zigor fisikoak, tratu txarrak, sexu jazarpena, etab.).
Gomendio honek berori a
zpimarratu nahi du eta a
dministrazio guztiei eskatu nahi die umeen eskubideen babeserako sentsibilizazio sozialerako ekimenekin jarraitzea eta berrindartzea.
2. Entzuna izateko, parte hartzeko eskubidea praktikan jartzea
Umeen eskubideen Konbentzioak, 12, 13, 15 a
rtikuluetan, informazioa emateko eta jasotzeko, biltzeko, iritzia emateko eskubideak a
zaltzen ditu… 12. a
rtikuluak, zehazki, honela dio: "Umeak eragiten dioten gai guztien gaineko iritzia emateko eskubidea du, eta kontuan hartu beharko da haren iritzia". Eragiten dioten gai guztien gainean.
Argi dago eskubide honen a
plikazio zehatza a
dinak edo iritzia emateko gaitasuna bezalako faktoreek baldintzatzen dutela. Baina, txosten honetan a
ztertutako egoerak a
ztertzen baditugu, a
dibidez, as
ko dira eragiten dizkieten gaiak eta, beraz, as
ko dira iritzia emateko eskubidearentzako lekua dutenak eta kontuan hartu behar direnak (nahiz eta horrek ez duen esan nahi bete behar direnik):
– Familiarengandik bereiztea dakarren babeserako neurri bat hartzea.
– Gune jakin batean edo bestean sartzea.
– Jaioterrira itzultzeko prozedura baten a
plikazioa.
– Osasun probak egitea, a
dibidez, a
dina zehazteko.
– Neurri zuzentzaile bat edo beste bat hartzea.
– Gela bateko edo besteko hezkuntza a
rtapena edo bilera.
– Osasun tratamendu jakin bat jarraitzea edo medikazio jakin baten a
plikazioa.
– Etab.
Bereziki egokia iruditzen zaigu a
zpimarratzea a
dingabekoen partaidetza bermatzearen garrantzia, parte hartzen duten gela, talde, zerbitzu eta zentroen elkarbizitzaren a
rauen garapen, onarpen eta a
plikazioan. Horrek benetako partaidetzarako bideak egotea eskatzen du, horretara bideratutako epeak, kexa eta iradokizun mekanismoak…
3. Familiei laguntza ematea a
dingabeekiko funtzioen garapen egokia lor dezaten
Arartekoaren esku-hartzea hemen a
ipatutako gaietan bereziki ume eta nerabeen a
rtapen "instituzionalizatuan" oinarritu da, legeak ematen dizkion eskumen eta funtzioei jarraiki. Horrek a
zaltzen du zergatik duen hainbesteko pisua gure txostenetan –baita honetan ere– harrera-zentroen, barnetegien, eskolen, hezkuntza eta terapiarako unitateen eta a
barren egoeraren a
zterketa.
Hala egiten dugu lege eskakizunez, baina horrek ez du esan nahi ez ditugula ondo ezagutzen instituzionalizazioaren erantzunek izaten dituzten mugak; bereziki honakoei dagokienez: lotura a
fektiboak, bizitzan zeharreko erlazioaren jarraipena, erreferentzia eta babes iraunkor gisa balia daitezkeen helduen disponibilitatea…
Arrisku handiko eta urrakortasuneko egoeretan ere, familia existitzen ez denean edo betetzen ez dituenean oinarrizko funtzioak eta instituzio batek hartzen duenean a
dingabearen tutoretza, baita kasu horietan ere, lotura a
fektiboa beharrezkoa izaten da bere segurtasun eta garapen osorako.
Bestalde, badago errealitate estatistikoa ere, batzuetan a
haztua: gure erkidegoko a
dingabeen %99 ia-ia, "euren" familietan bizi dira, izan biologikoak, a
dopziozkoak, harrerakoak, hedapenekoak, guraso bakarrak, sexu bereko gurasodunak…
Argi dago familia guztiek (edozein dela ere a
dingabea bizi den familia-eredua) ez dituztela beharrezko baliabide, gaitasun eta eskumenak euren babes eta zaintzarako funtzioak behar bezala betetzeko. Oso a
rrazoi ezberdinengatik. Eta ematen du a
rrazoi hori hemen a
ipatutako a
rrisku-egoera ugariren jatorrian dagoela.
Baina euren lana behar bezala betetzeko gai ez diren horietako familia as
kok –arrazoi ugari tarteko–, beharrezko laguntzekin egin a
hal izango lukete: laguntza teknikoa, trebakuntza, ezinbesteko baliabideak, a
holkularitza, denbora komunak errazteko bateratze-neurriak, laguntza…
Eremu honetan, dudarik gabe, lan eta hobekuntza a
ukerak izugarriak dira eta, batik bat, a
rrisku larriko egoerak saihesteko edo prebenitzeko balioko lukete, esperientziak erakusten digunez, behin gertatu ondoren a
dingabearen garapenean ondorio larriak baititu eta oso zailak da horiek berbideratzea.
Familien laguntzarekin bat, oro har, edo familia edo lan a
rloko bizitza uztartzeko beharrezko neurriekin bat, orain a
rte gure a
rtean gutxi esperimentatutako formulak potentziatzeko bizikidetza a
ipatu beharko litzateke hemen ere, a
dibidez, profesionalizatutako harrera-familien existentzia.
EAEko familiei laguntzeko instituzioen a
rteko planen existentziak balio beharko luke hemen proposatutako ekintza-ildoen a
ntzekoak bultzatzeko eta esperimentatutako a
urrerapausoak balioesteko.
4. Instituzioen erantzukizuna eta umeen a
rtapenean Hirugarren sektorearen zeregina hobeto a
rgitzea
Aztergai hartzen dugun kolektiboa edo gaia edozein dela ere, a
ldatu egiten da Hirugarren sektoreak elementu gako gisa duen pisua, eskura dituen baliabide eta programen kudeatzaile gisa. Kasu guztietan, halere, erabakigarria da. Eta batzuetan (adingabeen harrera-guneen sarea a
dibide), bere pisua, ia erabatekoa da. Ia baliabide guztiak (salbuespen gutxi batzuk kenduta) Hirugarren sektoreko elkarte eta a
ntolakundeek kudeatzen dituzte.
Sarritan, a
lde bakoitzaren betebehar eta konpromisoak zehazten dituen tresna formal bakarra urteko hitzarmena da, eskumendun A
dministrazioaren eta a
ztergai den entitatearen a
rtean sinatua. Zehaztasun gehiago edo gutxiagoko hitzarmena.
Gomendio honen bitartez a
lde guztien a
rtean egoera hau berraztertzeko beharra planteatu nahi dugu, eremu sendo eta iraunkorragoak izateko a
ukerak a
ztertzekoa (urte a
nitzeko hitzarmenak edo kontzertuak), a
plikazioa hedatzekoa, eta, edozein kasutan, Hirugarren sektoreak burututako lan handia duintzekoa, profesionalizazioa potentziatzekoa eta ebaluazio eta kontrolerako elementuak hobetzekoa, beti A
dministrazioari baitagozkio, A
dministrazioa baita a
dingabeen eskubideak bermatzeko a
zken erantzulea.
5. Beharrezko baliabideen sorkuntza eta babeserako lidergo instituzionala
2001. urtean jadanik, "arazotsutzat" jotako populazio taldeentzako baliabide eta zentro jakin batzuen kokapenak eragindako protesta eta gaitzespen erreakzioak ikusita, erakunde honek gomendio orokor bat egin zuen "urrakortasun bereziko egoeran dauden kolektiboentzako zerbitzuak sortzeko erakundeen lidergoa" delakoari buruz.
Gatazka as
kotan esku hartu ondoren, A
rartekoaren erakundeak gogoratzen zuen orduan zerbitzu baten sorkuntza, bere ezaugarriei jarraiki, a
raudi jakin bati lotzen zaiola eta, beraz, prozedura a
rautu bat jarraitzen du (lanen baimena, irekitzeko baimena…). Kasu hauetan, eskumena duen a
dministrazioak lege-esparrua a
plikatzea besterik ez du, ezarritako prozedura fidelki jarraituz eta puntualki erabakiak hartuz, zerbitzua baimenduz edo ezetsiz. Zehazki, ez dago dudarik, halako prozeduren oinarrizko funtzioetako bat a
lde guztiei segurtasun juridikoa eskaintzea, bai zerbitzua sortzea eskatzen eta sustatzen dutenei, bai proiektuaren eragina izan lezaketenei. Beraz, beharrezkoa da prozedura betetzeko beharra a
zpimarratzea, baita honek eskaintzen dituen a
ukera guztien a
probetxamenduan ere, a
lde guztiek a
legazioak egiteko eta euren jarrerak a
zaltzeko a
ukera izan dezaten, a
ldez eta epez.
Arazo edo hutsuneak a
ztertzen ditu ere, batzuetan, horiek nabarmentzen baitituzte a
uzokideen erreakzioek. Oinarrizko a
lderdiak zalantzan jartzea sumarazten duten a
urkako erreakzioak, sozialki gutxi landutakoak batzuetan. Hortaz:
– Politika jakin batzuekiko desadostasuna a
zaltzen da.
– Zonalde jakin batzuetako zerbitzu jakin batzuen kontzentrazioa zalantzan jartzen da.
– Planifikaziorik eta baliabideen banaketa orekaturik eza zalantzan jartzen dira.
– Informazio eta partaidetza-bideen hutsunearen a
urrean protesta egiten da…
Azken urteetan zehar, as
ko izan dira a
razotsutzat jotako nerabeentzako baliaibide hauen irekierek eragindako era honetako a
dierazpenak.
Kontua ez da balioestea a
rgudioak egokiak diren a
la ez, ezta kritikoki onartzea ere, ezpada zer oinarrizko gaik elikatu ditzaketen horrelako jarrerak. Zerbitzu jakin batzuen planifikazio publiko bat balego, a
dibidez, a
kaso errazagoa litzateke defendatzea, zonalde bateko a
uzoko ordezkarien a
urrean, baliabide jakin bat zonalde jakin batean kokatzeko beharrizana, a
ntzeko batzuk beste zonalde batzuetan kokatzen diren bezala –edo kokatuko dira, planifikazioari jarraiki–.
Arazo horiek prebenitzeko eta saihesteko beharrezkoa da sentsibilizazio soziala. A
lde horretatik, urrakortasun bereziko edo baztertzeko a
rriskuan dauden a
dingabeentzako zerbitzuak sortzeari dagokionez, A
rartekoaren erakundearen ustez, beharrezkoak da eskumena duten a
dministrazioek lidergoa eta jarrera a
ktiboa izatea kasu guztietan, helburu hauek lortzeko:
– Baztertzeko a
rriskuan dauden a
dingabeentzako zerbitzuen beharra eta ontasunaren gaineko sentsibilizazio soziala lortzea; horrek, gutxienez, bazterketaren a
urkako erantzun sozialaren programa, politika eta a
pustuen gaineko informazio sistemiko eta a
rgia eskatzen du.
– A
rtapen beharrizanak a
ztertzea eta, ondorioz, erantzunak planifikatzea eta lurraldean banatzea, gehiegizko kontzentrazioak eta ghettoak sortzeko a
rriskua saihestuz.
– Informazio eta proposamenen elkartrukaketa a
halbidetuko duten partaidetza mekanismoen erabileraren existentzia erraztea eta sustatzea, eragile sozial a
ntolatuen (elkarteen…) zein proiektuaren fase guztietan nolabaiteko eragina izandako a
uzokideen presentzia a
ktiboa bermatuz.
– Inplikatutako sail edo a
dministrazioen a
rteko posizio komunak koordinatzea eta moldatzea (izan tokian-tokian, lurraldean edo erkidegoan).
– Zerbitzuek ondo funtzionatzeko beharrezko bermeak eskaintzea. Profesionalen eta/edo programen laguntza, kontrol, ebaluazio, jarraitutasun eta a
barrei eragiten dieten bermeak, batik bat baliabide baten kudeaketa beste entitate bati ematen zaionean eta ekimen sozialetik datorrenean.
– Bereziki urrakorrak diren populazio sektoreen estigmatizazioari ekarpenak egiten dizkioten kargu publikoen hitzaldi eta manifestazioak saihestea, eurei zuzendutako baliabideen kokapena gaitzespen posiblea prebenitzeko neurri gisa.
– Gatazka posibleak saihestea eta, sortuko balira, lehenbailehen konpontzeko ekarpenak egitea.
– Programen jarraipena egitea, beharrezko moldaketa sartzeko eta praktika onak zabaltzeko.
Horrengatik guztiarengatik, A
rartekoaren erakundearen a
rabera, ezinbestekoa da erakundeen a
rduradunek proiektu hauek bultzatzea eta bideratzea, sentsibilizazio soziala, herritarren partaidetza, beharrizanen a
raberako erantzunen planifikazioa, a
dministrazioen a
rteko koordinazioa, elkartasunezko ekimen sozialen laguntza eta errekonozimendua, eragile sozial konprometituenekiko lankidetza a
rrisku egoera larrienetan dauden haurren defentsan, eta zerbitzuen funtzionamendu zuzenaren bermea.
6. Jasotako emaitzen ebaluazio sistematikoa eta publikoa
Aurreko a
talean a
dierazi dugun bezala, a
zken urteetan urte a
nitzeko ekintza-planak onesteko praktika zabaldu da gure a
rtean, bai izaera orokorrari dagokionez (lurralde edo udalerri jakin baterako umezaro-planak), bai hemen landutako sektore edo gai batean oinarritua (immigrazioa, herri ijitoa, eskolako bizikidetza, a
dimen-osasuna, a
ldi baterakotasuna, droga-mendetasuna…).
Plan horien existentzia a
urrerapausotzat jo beharra dago, gizartearen a
urreko konpromiso publiko a
rgia baita. Baina konpromiso hori, gure iritziz, plan horiek praktikan jartzerakoan lortutako emaitzen ebaluazioari luzatu behar zaio ere, nahiz eta hori ez den beti gertatzen.
Onartutako planetako as
kok badituzte ebaluazio a
dierazleak ere; hau da, jarraitutako helburuen lorpena ebaluatzeko oinarria izan behar duten datu, emaitza eta informazioak a
urreikusten dituzte. Eta, gai jakin batzuetan, badira dagoeneko plan batzuk: I Plana; II Plana…
Ematen du beharrezkoa dela a
zpimarratzea Plan guztiak ebaluatzeko garrantzia, gutxienez indarraldiaren a
maiera a
ldera. Ebaluazio hori a
halik eta objektiboena izan behar da, era parte-hartzailean burutu behar da, publiko egin behar da eta oinarrizko elementua izan behar da neurri zuzentzaileak hartzeko eta, beharrezkoa balitz, plan berrien garapena bideratzeko.
Jarduteko modu horrek ez du a
parteko ezer izan behar, ezpada onartutako plan guztiei modu sistematikoan a
plikatzen zaien praktika ona.
7. Zerbitzu eta profesional ezberdinen a
rteko koordinazioa hobetzea, a
dingabeekiko esku-hartzeetan koherentzia handiagoa bermatzeko neurri eraginkor gisa
Txosten honen 3. eta 4. a
talean ikusi a
hal izan den bezala, baita a
urreko txosten monografikoetan ere, zerbitzuen a
rteko koordinazioaren a
razoak eta zailtasunak a
dingabeekiko lanean etengabe a
zaltzen dira.
Oso faktore eta kausa ezberdinengatik: zerbitzu bakoitzak A
dministrazio ezberdin bat baitu (tokikoa, lurraldekoa, a
utonomikoa…); zerbitzu bakoitzak sail ezberdinen lotura du, A
dministrazio berekoak badira ere (Hezkuntza Sailekoak, Osasun Sailekoak, Justizia Sailekoak…); ekintza komuneko protokoloentzako eta informazioa transmititzeko a
ntolatutako bideen existentzia ezarengatik; kultura profesionalengatik eta profesional batzuen eta besteen estatus ezberdinengatik…
Eta, halere, ohikoa, normala, izaten da urrakortasun bereziko egoeran dagoen a
dingabe bakoitzaren kasuan profesional as
kok parte hartu behar izatea, eta denbora luzez egin behar izatea.
Koordinazioa, beraz, ez da soilik desiragarria, ez da soilik komenigarria, ezpada guztiz beharrezkoa koherentzia –eta eraginkortasuna– emateko esku-hartze profesional ezberdinei.
Hurrengo gomendioetan era zehatzagoan a
dieraziko den bezala, koordinazio beharra nabarmena da eremu edo egoera jakin batzuetan: Tokiko eta lurraldeko zerbitzuen a
rteko babesari dagokionez; babes eta justizia zerbitzuen a
rtekoari dagokionez; osasun zerbitzu eta hemen a
ztertutako gainerako zerbitzuen a
rtean…
Bestalde, koordinazioa ezin da gelditu profesionalen euren borondate onaren eskuetan; lehentasuntzat jo beharra dago eta zerbitzuon buru den a
dministrazioak berak bermatu behar ditu. A
lde horretatik, gure erakundeen "arkitekturak", as
kotan, laguntza baino eragozpena da, zailtasun erantsia.
8. Konpentsazio politikak segregazioaren edo estigmatizazioaren a
urkako neurriekin uztartzea
Neurriz kanpokoa edo leku ez hain garatuetakoa eman lezakeen a
rren, badira bazterketa egoerak eta segregazio eta estigmatizazio mekanismoak ere, tamalez.
Horrela, gehienetan a
rrakastatsuak diren gizarteratze-ibilbideen existentzia a
rgitasunez a
zpimarra dezakegun a
rren (familia egituratu bateko kidea izan — eskolaratze probetxugarriaz gozatu — kualifikazio profesionala lortu — familia-bizitza, bizimodu a
utonomo edo enplegua lortu…) bazterketa ibilbideen existentzia a
ntzeman dezakegu ere: Familiaren hutsunea edo desegituratua — eskolaratze a
razotsua edo eskola porrota — instituzionalizazioa — delinkuentzia — instituzionalizazio berria — erreinzidentzia…
Hori dela eta, as
kotan, gaur egun harrera-etxe batean a
urkitzen dugun nerabea, edo eskolaratze prozesutik kanpo ikusten duguna, bihar-etzi barnetegi batean a
urkituko dugu, eta berriz a
urkituko dugu, hilabete batzuen ondoren, a
rrisku bereziko egoeraren batean.
Erakunde honen ustez, horrek eskatzen du ustez kontrakoak diren bi ekintza mota modu egokian uztartzea:
1) A
lde batetik, egoera urrakorrenean edo a
rrisku larrian dauden umeei zerbitzuen a
ldeko konpentsazio politikoak a
plikatzea, baliabide eta laguntza gehiago emanez, beste zentro edo baliabide batzuei baino.
2) A
ldi berean, umeen populazioaren, bere estigmatizazio sozialaren, ghettizazioaren, bazterketaren eta segregazioaren a
rriskuak a
halik eta gehien saihesteko neurriak hartzea eta a
plikatzea.
Gomendio orokor honek badu zehaztasuna, a
dibidez, 28. eta 33. gomendioetan, hezkuntza sistemari a
plikatutakoetan eta, zehazki, urrakorragoan egiten dituzten heziketa beharrizan berezietako edo bereizietako eskolako populazio jakinei zuzenduak.