Hemen jorratutako umezaroko sektore edo gaien gainean A
rartekoak egindako ezohiko txostenak soilik kontuan hartuta (hau da, gai horien inguruko izaera orokor zein bereiziko beste proposamen batzuk kontuan hartu gabe), umezarorik babesgabeenarekiko a
rtapenean berrehun hobekuntza-gomendio zenbatu ditugu, besteak beste. Horietariko zenbait gomendio, normala denez gero, jadanik guztiz beteta daude. Bereziki zenbait oso jakinak direnak, izaera a
rautzailea dutenak (adibidez, ikasleen eskubide eta betebeharren dekretu berri bat egiteko gomendioa –abenduaren 2ko 201/2008 Dekretua onartzean betetakoa–, edo gure Erkidegoaren babes eta erreforma zentro guztientzako esparru a
rautzaile bateratua onartzekoa –uztailaren 8ko 131/2008 Dekretua eta a
pirilaren 21eko 80/2009 Dekretua onartzean betetakoa–).
Berrehun gomendioen beste zati bati dagokionez, esan genezake erdizka bete direla gutxienez. Kontuan izan beharra dago gure proposamen guztiek ez dutela zehaztasun maila bera eta, beraz, kasu batzuetan ia ezinezkoa da erabateko ziurtasunez a
dieraztea gomendioa betetzat eman daitekeen a
la ez; maila edo ponderazio kontua da, eta guk ez dugu hemen hori egiteko as
morik.
Guretzat a
gerikoa dena da orain a
rte egindako gomendio gehienak indarrean daudela oraindik, gutxienez parte batean, eta beharrezkoak eta baliagarriak dira a
dingabeen eskubideak eta a
rtapena hobetzeko. Eginda daude; 3. a
talburuko a
taletako bakoitzean gogorarazi ditugu, eta, gure ustez, ez da beharrezkoa hemen berriz a
zaltzea.
Atal hau a
rtikulatzeko –Arartekoaren edozein txostenetan funtsezkoa dena–, komenigarriagoa eta eraginkorragoa iruditu zaigu gomendio berriak egitea, a
zken urteetako jarraipena kontuan hartuta, hobekuntza premia larrienak dituzten gai horietara mugatuz eta horietan sakonduz. Edozein kasutan, gomendio "berriei" buruz baino, a
urreko gomendioen eguneratzeaz edo birformulazioaz hitz egin genezake.
Horretaz gabiltzanean, normalean, bi a
rrazoi osagarri daude: bere garaian egindako gomendioa bete ez delako –edo, gutxienez, ez nahikotasunez–; eta, a
ztertutako errealitatea ikusita, uste dugulako gomendio hori errealitate hori hobetzeko gakoa dela, eta zenbait kasutan, gomendioa egin genuen garaian baino beharrezko edo premiazkoagoa da orain. Hemen, ordea, zeharka edo era ez-zuzenean behintzat, a
urreko gomendio batzuen betetze-mailaren balioespena egiten dugu, lortutako eraginei dagokienez; gainera, gomendio batzuen lehenespena edo ponderazioa egiten dugu, berriki a
ztertutako egoeren eta egindako jarraipenaren a
rabera.
"Antolatzeko" moduari dagokionez, multzo handietan bildu ditugu, eskumendun a
dministrazioen a
rabera kasik. Multzoka a
ntolatzeko formulak a
bantailak ditu (argi a
dierazten du zein A
dminstrazio edo Saili dago(z)kio/en), baina baditu eragozpenak ere (beste a
dministrazio edo instantzia batzuen erantzukizuna diluitu dezake, nahiz eta ez izan erantzule nagusiak).
Sektore edo eremu (babesa/gazteen a
rloko justizia/hezkuntza/osasuna) bakoitzaren gomendioez gain, izaera globaleko gomendioen lehen multzora bideratu nahi dugu a
rreta osoa, gomendiook "zeharkakoak" direla esan genezake, edo ez dagozkiola sektore jakin bati soilik. Horien bitartez, txosten honetan a
ztertutako a
razo komunak ez urrakortasun berezia duten sektoreen a
rtean izugarri hedatutako a
razoak gainditzeko neurriak proposatu nahi ditugu. Kasu as
kotan, egiazta daitekeenez, a
urreko a
talean a
dierazi ditugun izaera orokorreko a
hulgune edo a
razoen beste a
urpegia dira, diagnostikorako balio dutenak.
1. Umeen eskubideen gaineko kontzientzia soziala berrindartu eta zabaltzea
Sarritan entzuten dira a
dingabeek eskubide ugari eta betebehar gutxi dituztela a
ditzera ematen duten kezkaz eta kritikaz beteriko iritziak. Gure uste a
palean, eztabaida faltsua da oso. Eskubideak eta betebeharrak txanpon beraren bi a
urpegiak baino ez dira. Eta, era berean, ez dugu uste praktikan umeen eskubideen gaineko kontzientzia sozial handiegirik dagoenik.
Adingabekoen eskubideak, zeharka, helduentzako betebeharrak dira. Babeserako eskubidearen a
rabera, a
dibidez, a
rrisku egoera –moral zein legal– baten berri duen pertsonak eskumendun a
gintariei jakinarazi behar die berehala.
Era berean, umezaroaren eskubideek eta a
dingabearen interes goreneko printzipioak beharrezkoa egiten dute hezkuntza ikuspegi bat hartzea eta a
dingabe batekiko esku-hartze oro bide hartzeko lehentasunak ezartzea, baita sistema zuzentzaileen esku-hartzea ere: gazteentzako justizia (hezkuntza neurriak –baina ez a
dibide-emaileak–, a
dingabeak bere jarreren erantzukizuna hartzea bilatzen duten defentsarako ekintzak –ez ondorioetatik libratzea inolako preziorik ordaindu gabe–).
Ziurrenik, a
dingabeen eskubideen gaineko kontzientzia soziala handiagoa da orain duela urte batzuk baino, eta poztu eta a
laitu beharra dugu horrengatik. Baina oraindik as
ko egin beharra dago, bai maila orokorrean (eskubideen zabalkundea), baina egoera jakin batzuen gaineko kontzientziazioan (zigor fisikoak, tratu txarrak, sexu jazarpena, etab.).
Gomendio honek berori a
zpimarratu nahi du eta a
dministrazio guztiei eskatu nahi die umeen eskubideen babeserako sentsibilizazio sozialerako ekimenekin jarraitzea eta berrindartzea.
2. Entzuna izateko, parte hartzeko eskubidea praktikan jartzea
Umeen eskubideen Konbentzioak, 12, 13, 15 a
rtikuluetan, informazioa emateko eta jasotzeko, biltzeko, iritzia emateko eskubideak a
zaltzen ditu… 12. a
rtikuluak, zehazki, honela dio: "Umeak eragiten dioten gai guztien gaineko iritzia emateko eskubidea du, eta kontuan hartu beharko da haren iritzia". Eragiten dioten gai guztien gainean.
Argi dago eskubide honen a
plikazio zehatza a
dinak edo iritzia emateko gaitasuna bezalako faktoreek baldintzatzen dutela. Baina, txosten honetan a
ztertutako egoerak a
ztertzen baditugu, a
dibidez, as
ko dira eragiten dizkieten gaiak eta, beraz, as
ko dira iritzia emateko eskubidearentzako lekua dutenak eta kontuan hartu behar direnak (nahiz eta horrek ez duen esan nahi bete behar direnik):
– Familiarengandik bereiztea dakarren babeserako neurri bat hartzea.
– Gune jakin batean edo bestean sartzea.
– Jaioterrira itzultzeko prozedura baten a
plikazioa.
– Osasun probak egitea, a
dibidez, a
dina zehazteko.
– Neurri zuzentzaile bat edo beste bat hartzea.
– Gela bateko edo besteko hezkuntza a
rtapena edo bilera.
– Osasun tratamendu jakin bat jarraitzea edo medikazio jakin baten a
plikazioa.
– Etab.
Bereziki egokia iruditzen zaigu a
zpimarratzea a
dingabekoen partaidetza bermatzearen garrantzia, parte hartzen duten gela, talde, zerbitzu eta zentroen elkarbizitzaren a
rauen garapen, onarpen eta a
plikazioan. Horrek benetako partaidetzarako bideak egotea eskatzen du, horretara bideratutako epeak, kexa eta iradokizun mekanismoak…
3. Familiei laguntza ematea a
dingabeekiko funtzioen garapen egokia lor dezaten
Arartekoaren esku-hartzea hemen a
ipatutako gaietan bereziki ume eta nerabeen a
rtapen "instituzionalizatuan" oinarritu da, legeak ematen dizkion eskumen eta funtzioei jarraiki. Horrek a
zaltzen du zergatik duen hainbesteko pisua gure txostenetan –baita honetan ere– harrera-zentroen, barnetegien, eskolen, hezkuntza eta terapiarako unitateen eta a
barren egoeraren a
zterketa.
Hala egiten dugu lege eskakizunez, baina horrek ez du esan nahi ez ditugula ondo ezagutzen instituzionalizazioaren erantzunek izaten dituzten mugak; bereziki honakoei dagokienez: lotura a
fektiboak, bizitzan zeharreko erlazioaren jarraipena, erreferentzia eta babes iraunkor gisa balia daitezkeen helduen disponibilitatea…
Arrisku handiko eta urrakortasuneko egoeretan ere, familia existitzen ez denean edo betetzen ez dituenean oinarrizko funtzioak eta instituzio batek hartzen duenean a
dingabearen tutoretza, baita kasu horietan ere, lotura a
fektiboa beharrezkoa izaten da bere segurtasun eta garapen osorako.
Bestalde, badago errealitate estatistikoa ere, batzuetan a
haztua: gure erkidegoko a
dingabeen %99 ia-ia, "euren" familietan bizi dira, izan biologikoak, a
dopziozkoak, harrerakoak, hedapenekoak, guraso bakarrak, sexu bereko gurasodunak…
Argi dago familia guztiek (edozein dela ere a
dingabea bizi den familia-eredua) ez dituztela beharrezko baliabide, gaitasun eta eskumenak euren babes eta zaintzarako funtzioak behar bezala betetzeko. Oso a
rrazoi ezberdinengatik. Eta ematen du a
rrazoi hori hemen a
ipatutako a
rrisku-egoera ugariren jatorrian dagoela.
Baina euren lana behar bezala betetzeko gai ez diren horietako familia as
kok –arrazoi ugari tarteko–, beharrezko laguntzekin egin a
hal izango lukete: laguntza teknikoa, trebakuntza, ezinbesteko baliabideak, a
holkularitza, denbora komunak errazteko bateratze-neurriak, laguntza…
Eremu honetan, dudarik gabe, lan eta hobekuntza a
ukerak izugarriak dira eta, batik bat, a
rrisku larriko egoerak saihesteko edo prebenitzeko balioko lukete, esperientziak erakusten digunez, behin gertatu ondoren a
dingabearen garapenean ondorio larriak baititu eta oso zailak da horiek berbideratzea.
Familien laguntzarekin bat, oro har, edo familia edo lan a
rloko bizitza uztartzeko beharrezko neurriekin bat, orain a
rte gure a
rtean gutxi esperimentatutako formulak potentziatzeko bizikidetza a
ipatu beharko litzateke hemen ere, a
dibidez, profesionalizatutako harrera-familien existentzia.
EAEko familiei laguntzeko instituzioen a
rteko planen existentziak balio beharko luke hemen proposatutako ekintza-ildoen a
ntzekoak bultzatzeko eta esperimentatutako a
urrerapausoak balioesteko.
4. Instituzioen erantzukizuna eta umeen a
rtapenean Hirugarren sektorearen zeregina hobeto a
rgitzea
Aztergai hartzen dugun kolektiboa edo gaia edozein dela ere, a
ldatu egiten da Hirugarren sektoreak elementu gako gisa duen pisua, eskura dituen baliabide eta programen kudeatzaile gisa. Kasu guztietan, halere, erabakigarria da. Eta batzuetan (adingabeen harrera-guneen sarea a
dibide), bere pisua, ia erabatekoa da. Ia baliabide guztiak (salbuespen gutxi batzuk kenduta) Hirugarren sektoreko elkarte eta a
ntolakundeek kudeatzen dituzte.
Sarritan, a
lde bakoitzaren betebehar eta konpromisoak zehazten dituen tresna formal bakarra urteko hitzarmena da, eskumendun A
dministrazioaren eta a
ztergai den entitatearen a
rtean sinatua. Zehaztasun gehiago edo gutxiagoko hitzarmena.
Gomendio honen bitartez a
lde guztien a
rtean egoera hau berraztertzeko beharra planteatu nahi dugu, eremu sendo eta iraunkorragoak izateko a
ukerak a
ztertzekoa (urte a
nitzeko hitzarmenak edo kontzertuak), a
plikazioa hedatzekoa, eta, edozein kasutan, Hirugarren sektoreak burututako lan handia duintzekoa, profesionalizazioa potentziatzekoa eta ebaluazio eta kontrolerako elementuak hobetzekoa, beti A
dministrazioari baitagozkio, A
dministrazioa baita a
dingabeen eskubideak bermatzeko a
zken erantzulea.
5. Beharrezko baliabideen sorkuntza eta babeserako lidergo instituzionala
2001. urtean jadanik, "arazotsutzat" jotako populazio taldeentzako baliabide eta zentro jakin batzuen kokapenak eragindako protesta eta gaitzespen erreakzioak ikusita, erakunde honek gomendio orokor bat egin zuen "urrakortasun bereziko egoeran dauden kolektiboentzako zerbitzuak sortzeko erakundeen lidergoa" delakoari buruz.
Gatazka as
kotan esku hartu ondoren, A
rartekoaren erakundeak gogoratzen zuen orduan zerbitzu baten sorkuntza, bere ezaugarriei jarraiki, a
raudi jakin bati lotzen zaiola eta, beraz, prozedura a
rautu bat jarraitzen du (lanen baimena, irekitzeko baimena…). Kasu hauetan, eskumena duen a
dministrazioak lege-esparrua a
plikatzea besterik ez du, ezarritako prozedura fidelki jarraituz eta puntualki erabakiak hartuz, zerbitzua baimenduz edo ezetsiz. Zehazki, ez dago dudarik, halako prozeduren oinarrizko funtzioetako bat a
lde guztiei segurtasun juridikoa eskaintzea, bai zerbitzua sortzea eskatzen eta sustatzen dutenei, bai proiektuaren eragina izan lezaketenei. Beraz, beharrezkoa da prozedura betetzeko beharra a
zpimarratzea, baita honek eskaintzen dituen a
ukera guztien a
probetxamenduan ere, a
lde guztiek a
legazioak egiteko eta euren jarrerak a
zaltzeko a
ukera izan dezaten, a
ldez eta epez.
Arazo edo hutsuneak a
ztertzen ditu ere, batzuetan, horiek nabarmentzen baitituzte a
uzokideen erreakzioek. Oinarrizko a
lderdiak zalantzan jartzea sumarazten duten a
urkako erreakzioak, sozialki gutxi landutakoak batzuetan. Hortaz:
– Politika jakin batzuekiko desadostasuna a
zaltzen da.
– Zonalde jakin batzuetako zerbitzu jakin batzuen kontzentrazioa zalantzan jartzen da.
– Planifikaziorik eta baliabideen banaketa orekaturik eza zalantzan jartzen dira.
– Informazio eta partaidetza-bideen hutsunearen a
urrean protesta egiten da…
Azken urteetan zehar, as
ko izan dira a
razotsutzat jotako nerabeentzako baliaibide hauen irekierek eragindako era honetako a
dierazpenak.
Kontua ez da balioestea a
rgudioak egokiak diren a
la ez, ezta kritikoki onartzea ere, ezpada zer oinarrizko gaik elikatu ditzaketen horrelako jarrerak. Zerbitzu jakin batzuen planifikazio publiko bat balego, a
dibidez, a
kaso errazagoa litzateke defendatzea, zonalde bateko a
uzoko ordezkarien a
urrean, baliabide jakin bat zonalde jakin batean kokatzeko beharrizana, a
ntzeko batzuk beste zonalde batzuetan kokatzen diren bezala –edo kokatuko dira, planifikazioari jarraiki–.
Arazo horiek prebenitzeko eta saihesteko beharrezkoa da sentsibilizazio soziala. A
lde horretatik, urrakortasun bereziko edo baztertzeko a
rriskuan dauden a
dingabeentzako zerbitzuak sortzeari dagokionez, A
rartekoaren erakundearen ustez, beharrezkoak da eskumena duten a
dministrazioek lidergoa eta jarrera a
ktiboa izatea kasu guztietan, helburu hauek lortzeko:
– Baztertzeko a
rriskuan dauden a
dingabeentzako zerbitzuen beharra eta ontasunaren gaineko sentsibilizazio soziala lortzea; horrek, gutxienez, bazterketaren a
urkako erantzun sozialaren programa, politika eta a
pustuen gaineko informazio sistemiko eta a
rgia eskatzen du.
– A
rtapen beharrizanak a
ztertzea eta, ondorioz, erantzunak planifikatzea eta lurraldean banatzea, gehiegizko kontzentrazioak eta ghettoak sortzeko a
rriskua saihestuz.
– Informazio eta proposamenen elkartrukaketa a
halbidetuko duten partaidetza mekanismoen erabileraren existentzia erraztea eta sustatzea, eragile sozial a
ntolatuen (elkarteen…) zein proiektuaren fase guztietan nolabaiteko eragina izandako a
uzokideen presentzia a
ktiboa bermatuz.
– Inplikatutako sail edo a
dministrazioen a
rteko posizio komunak koordinatzea eta moldatzea (izan tokian-tokian, lurraldean edo erkidegoan).
– Zerbitzuek ondo funtzionatzeko beharrezko bermeak eskaintzea. Profesionalen eta/edo programen laguntza, kontrol, ebaluazio, jarraitutasun eta a
barrei eragiten dieten bermeak, batik bat baliabide baten kudeaketa beste entitate bati ematen zaionean eta ekimen sozialetik datorrenean.
– Bereziki urrakorrak diren populazio sektoreen estigmatizazioari ekarpenak egiten dizkioten kargu publikoen hitzaldi eta manifestazioak saihestea, eurei zuzendutako baliabideen kokapena gaitzespen posiblea prebenitzeko neurri gisa.
– Gatazka posibleak saihestea eta, sortuko balira, lehenbailehen konpontzeko ekarpenak egitea.
– Programen jarraipena egitea, beharrezko moldaketa sartzeko eta praktika onak zabaltzeko.
Horrengatik guztiarengatik, A
rartekoaren erakundearen a
rabera, ezinbestekoa da erakundeen a
rduradunek proiektu hauek bultzatzea eta bideratzea, sentsibilizazio soziala, herritarren partaidetza, beharrizanen a
raberako erantzunen planifikazioa, a
dministrazioen a
rteko koordinazioa, elkartasunezko ekimen sozialen laguntza eta errekonozimendua, eragile sozial konprometituenekiko lankidetza a
rrisku egoera larrienetan dauden haurren defentsan, eta zerbitzuen funtzionamendu zuzenaren bermea.
6. Jasotako emaitzen ebaluazio sistematikoa eta publikoa
Aurreko a
talean a
dierazi dugun bezala, a
zken urteetan urte a
nitzeko ekintza-planak onesteko praktika zabaldu da gure a
rtean, bai izaera orokorrari dagokionez (lurralde edo udalerri jakin baterako umezaro-planak), bai hemen landutako sektore edo gai batean oinarritua (immigrazioa, herri ijitoa, eskolako bizikidetza, a
dimen-osasuna, a
ldi baterakotasuna, droga-mendetasuna…).
Plan horien existentzia a
urrerapausotzat jo beharra dago, gizartearen a
urreko konpromiso publiko a
rgia baita. Baina konpromiso hori, gure iritziz, plan horiek praktikan jartzerakoan lortutako emaitzen ebaluazioari luzatu behar zaio ere, nahiz eta hori ez den beti gertatzen.
Onartutako planetako as
kok badituzte ebaluazio a
dierazleak ere; hau da, jarraitutako helburuen lorpena ebaluatzeko oinarria izan behar duten datu, emaitza eta informazioak a
urreikusten dituzte. Eta, gai jakin batzuetan, badira dagoeneko plan batzuk: I Plana; II Plana…
Ematen du beharrezkoa dela a
zpimarratzea Plan guztiak ebaluatzeko garrantzia, gutxienez indarraldiaren a
maiera a
ldera. Ebaluazio hori a
halik eta objektiboena izan behar da, era parte-hartzailean burutu behar da, publiko egin behar da eta oinarrizko elementua izan behar da neurri zuzentzaileak hartzeko eta, beharrezkoa balitz, plan berrien garapena bideratzeko.
Jarduteko modu horrek ez du a
parteko ezer izan behar, ezpada onartutako plan guztiei modu sistematikoan a
plikatzen zaien praktika ona.
7. Zerbitzu eta profesional ezberdinen a
rteko koordinazioa hobetzea, a
dingabeekiko esku-hartzeetan koherentzia handiagoa bermatzeko neurri eraginkor gisa
Txosten honen 3. eta 4. a
talean ikusi a
hal izan den bezala, baita a
urreko txosten monografikoetan ere, zerbitzuen a
rteko koordinazioaren a
razoak eta zailtasunak a
dingabeekiko lanean etengabe a
zaltzen dira.
Oso faktore eta kausa ezberdinengatik: zerbitzu bakoitzak A
dministrazio ezberdin bat baitu (tokikoa, lurraldekoa, a
utonomikoa…); zerbitzu bakoitzak sail ezberdinen lotura du, A
dministrazio berekoak badira ere (Hezkuntza Sailekoak, Osasun Sailekoak, Justizia Sailekoak…); ekintza komuneko protokoloentzako eta informazioa transmititzeko a
ntolatutako bideen existentzia ezarengatik; kultura profesionalengatik eta profesional batzuen eta besteen estatus ezberdinengatik…
Eta, halere, ohikoa, normala, izaten da urrakortasun bereziko egoeran dagoen a
dingabe bakoitzaren kasuan profesional as
kok parte hartu behar izatea, eta denbora luzez egin behar izatea.
Koordinazioa, beraz, ez da soilik desiragarria, ez da soilik komenigarria, ezpada guztiz beharrezkoa koherentzia –eta eraginkortasuna– emateko esku-hartze profesional ezberdinei.
Hurrengo gomendioetan era zehatzagoan a
dieraziko den bezala, koordinazio beharra nabarmena da eremu edo egoera jakin batzuetan: Tokiko eta lurraldeko zerbitzuen a
rteko babesari dagokionez; babes eta justizia zerbitzuen a
rtekoari dagokionez; osasun zerbitzu eta hemen a
ztertutako gainerako zerbitzuen a
rtean…
Bestalde, koordinazioa ezin da gelditu profesionalen euren borondate onaren eskuetan; lehentasuntzat jo beharra dago eta zerbitzuon buru den a
dministrazioak berak bermatu behar ditu. A
lde horretatik, gure erakundeen "arkitekturak", as
kotan, laguntza baino eragozpena da, zailtasun erantsia.
8. Konpentsazio politikak segregazioaren edo estigmatizazioaren a
urkako neurriekin uztartzea
Neurriz kanpokoa edo leku ez hain garatuetakoa eman lezakeen a
rren, badira bazterketa egoerak eta segregazio eta estigmatizazio mekanismoak ere, tamalez.
Horrela, gehienetan a
rrakastatsuak diren gizarteratze-ibilbideen existentzia a
rgitasunez a
zpimarra dezakegun a
rren (familia egituratu bateko kidea izan — eskolaratze probetxugarriaz gozatu — kualifikazio profesionala lortu — familia-bizitza, bizimodu a
utonomo edo enplegua lortu…) bazterketa ibilbideen existentzia a
ntzeman dezakegu ere: Familiaren hutsunea edo desegituratua — eskolaratze a
razotsua edo eskola porrota — instituzionalizazioa — delinkuentzia — instituzionalizazio berria — erreinzidentzia…
Hori dela eta, as
kotan, gaur egun harrera-etxe batean a
urkitzen dugun nerabea, edo eskolaratze prozesutik kanpo ikusten duguna, bihar-etzi barnetegi batean a
urkituko dugu, eta berriz a
urkituko dugu, hilabete batzuen ondoren, a
rrisku bereziko egoeraren batean.
Erakunde honen ustez, horrek eskatzen du ustez kontrakoak diren bi ekintza mota modu egokian uztartzea:
1) A
lde batetik, egoera urrakorrenean edo a
rrisku larrian dauden umeei zerbitzuen a
ldeko konpentsazio politikoak a
plikatzea, baliabide eta laguntza gehiago emanez, beste zentro edo baliabide batzuei baino.
2) A
ldi berean, umeen populazioaren, bere estigmatizazio sozialaren, ghettizazioaren, bazterketaren eta segregazioaren a
rriskuak a
halik eta gehien saihesteko neurriak hartzea eta a
plikatzea.
Gomendio orokor honek badu zehaztasuna, a
dibidez, 28. eta 33. gomendioetan, hezkuntza sistemari a
plikatutakoetan eta, zehazki, urrakorragoan egiten dituzten heziketa beharrizan berezietako edo bereizietako eskolako populazio jakinei zuzenduak.
B) Babes-sistemekin zerikusia duten gomendio espezifikoak
Multzo honetan bildu ditugu a
dingabeen, bertakoak zein a
tzerritarrak, babesgabezia eta a
rrisku-egoerari gure Erkidegoan eskaintzen zaion a
rtapena hobetzeko egun beharrezkoak diren gomendioak.
9. Instituzionalizazioaren formula a
lternatiboak potentziatzea
Hirugarren gomendioan a
urreratu dugun bezala, instituzionalizazioaren mugak ikusita, a
dingabearen babes eta berme elementu gisa familiaren (edozein familia motaren) potentzialitateak ikusita, eta programa batzuek eta besteek lortutako garapenaren gradua ikusita, beharrezkoa ematen du instituzionalizazioaren formula a
lternatiboak modu berezian bultzatzeak eta indartzeak.
Bere gabeziak gainditu eta bere funtzioekin behar bezala betetzeko beharrezkoak diren trebakuntza eta baliabideak emateko familiari lagundu nahi dioten programa guztiak zabaltzea eta sustatzea beharrezkoa da; prebentziorako ekintzen bitartez zein tokian-tokian edo lehen mailako a
rtapenean egindako berrindartzeko ekintzetan, zein umeak hartzen dituzten harrera-familiekin bigarren mailako a
rtapen zentro edo baliabideetatik egin daitezkeen ekintzetan.
Bestalde, badira hedatu edo zabaldu beharreko formulak edo zerbitzuak; a
dibidez:
– profesionalizatutako familien harrera;
– familia gatazken egoeretarako bitartekaritza-baliabideak;
– topaguneak…
10. Lehen mailako zerbitzuen eta bigarren mailakoen a
rteko koordinazioa hobetzea a
dingabeen babesaren a
rloan
Gure zazpigarren gomendioaren zehaztapena da, ekintza-eremu batean a
plikatuz, non tokiko gizarte zerbitzuen esku-hartzeak zein lurraldeko zerbitzu espezializatuenak gakoak izan daitezkeen zeregin batzuk betetzen dituzten. Batzuk prebentzioan, detekzioan, eratorpenean, a
rrisku larrikotzat jotzen ez diren egoeren a
rtapenean, laguntza ekintzen garapenean eta familia inguruaren berrindartzean. Besteak, babesgabezia edo a
rrisku larriko egoeren a
urrean egindako esku-hartzean.
Txosten honen 3.1 a
talean jasotakoari jarraiki, bi zerbitzuen a
rteko koordinazioa hobetzea planteatutako eskaera nagusietako bat da, tokiko zerbitzuen edo lehen mailako a
rtapenaren partetik batik bat.
Martxan dauden zenbait ekimen, balioespenerako tresna komunen erabilera, a
dibidez, lagungarri gerta daiteke horretarako.
Baina koordinazio hori hobetzeko beharra ez zaio lotu behar balioespen edo erabakiak hartzeko hasierako uneari, ezpada informazioen elkartrukaketako esku-hartzearen ibilbide osoari; eremu batean edo bestean burututako ekintza ezberdinen koherentzia erabakigarria da.
11. Erreferentzia tutoreari entitatea ematea eta orokortzea
Adingabe bakoitzak konfiantza lotura bat izateko erreferente heldu bat izateko komenientzia pertsona ororen –kasu honetan a
dingabe ororen– oinarrizko beharrizanetik dator: fidatzeko norbait izateko beharra, eta ibilbide luzeetan esku hartzen duten pertsona bat, bi eta ugariren hezkuntza-funtzioak.
Zentro edo zerbitzu as
kotan bada jadanik figura hori eta bere erabilgarritasuna a
rgi a
zaldu izan da. Kontua, beraz, a
rautzea, indartzea eta entitate handiagoa ematea litzateke: hala a
itortzea eta balioestea; a
dingabearen iritzia haren erreferentziazko tutorea nor izango den erabakitzerakoan kontuan hartzea bermatzea; prozeduraren une jakinetan esku hartzeko gaitasuna edo funtzioak zehaztea; bere existentziaren berri nork izan behar duen eta zer informazio eman behar den ezartzea…
Izatez, ibilbidearen zenbait zatitan jadanik martxan dauden praktika onak a
probetxatzea eta orokortzea izango litzateke kontua.
12. Adingabeen inguruko informazio sozialen edukia berraztertzea eta bere garapen eta zabalkunderako kontuan izan beharreko irizpideak ezartzea
Egungo txosten sozialek, as
kotan, eragin handia izaten dute. A
dibidez, funtsezkoak dira a
dingabea familia nukleoarengandik bereizteko, a
ldian-aldian bere egoera berraztertzeko, zentroa a
ldatzeko, neurri bat edo bestea hartzeko, etab. Batzuetan, a
re gehiago, txosten bakarra izaten da, onerako eta txarrerako.
Beraz, beharrezkoa da hainbesteko eragina izan dezakeen txosten batek bere objektibotasuna, konfidentzialtasuna, errekurritzeko a
ukera edo bigarren txosten bat eskatzeko a
ukera izatea… Beste prozedura batzuetan (prozedura judizialetan, a
dibidez) existitzen diren neurriak.
Gero eta ohikoagoa da A
rartekoak jasotzea babesaren a
rloko txostenen egokitzapenaren eta profesionalen jardueraren gaineko kexak. A
lde horretatik, babesgabetasun a
razoak sumatzen dira, a
dingabe edo haien familiei ez ezik, inplikatutako profesionalei ere eragiten dietenak.
Indefinizioa eta babesgabetasun egoera, berez, kasu as
kotan gertatzen da, neurri osagarrien bitartez gaindi baliteke ere. txostenen edukia a
rautzea, zer bildu behar duten eta inola ere a
zaldu behar ez dutena; haien konfidentzialtasuna bermatzeko irizpideak eta prozedurak ezartzea, baita nork eskura ditzakeen; txostengileen trebakuntza zaintzea; edukia zalantzan jartzeko errekurtso-bideak a
rautzea edo a
urreikustea; praktika onak zabaltzea eta a
plikatzea… A
rau baten, dekalogo baten, kode deontologiko baten forma har dezaketen a
uziak…
Edozein kasutan, a
dingabearen defentsaren ikuspegitik, txosteneko edukietan a
dingabearen estigmatizazio oro saihestu beharra dago, haien partaidetza bermatu behar da txostenaren idazkuntzan eta ezagutzan, eta beharrezko bermeak ezarri haien erabilera beti a
dingabeen onurarako izan dadin.
13. Egoitzetako harrerarako baliabideak a
rautzen dituen 131/2008 Dekretuaren garapena eta a
plikazioa a
zkartzea
Babesgabetasun egoeran dauden ume eta nerabeentzako egoitzetako harrera-zentroen gaineko dekretuak funtsezko a
lderdi oso zehatzak a
rautzen ditu, besteak beste:
– programetako eta egoitzetako egituren tipologia;
– ume, nerabe eta a
rtatzen dituzten profesionalen eskubideak eta betebeharrak;
– baliabideen funtzionamendu onerako baldintza material, funtzional eta pertsonal beharrezkoak…
Sorkuntza berriko egoitza-baliabideak a
raudi horri a
txiki behar zaizkio, eta, gainera, lau urteko epea zehazten da egungo egoitzek euren a
urreikuspen eta baldintzak indarrean jarritako dekretuari egokitzeko. Jadanik bi urte baino gehiago igaro da eta, a
urrerapauso txikiak eman badira ere (harrera-sareen pentsioen ezabaketa, a
dibidez), gure ustez ez dira as
ki izan. Beraz, ematen du beharrezkoa dela eskumena duten a
dministrazioei gogoraraztea epe hori betetzea eta a
rloan a
urrerapauso esanguratsuak ematea garrantzitsua dela. Lehentasunezkoa iruditzen zaigu honelako a
lderdiak a
zpimarratzea:
– Osasun zerbitzuen (bereziki a
dimenarekin zerikusia dutenen), ezgaitasunen bat duten pertsonak a
rtatzeko zerbitzuen, gizarteratze zerbitzuen, gazteentzako justizia zerbitzuen, gizarte zerbitzuen, gazte, kultura eta kirol zerbitzuen eta umeak babesteko zerbitzu espezializatuen a
rteko lankidetza eta koordinazio protokoloen ezarpena.
– Laguntzarik gabeko a
tzerriko a
dingabeei larrialdiko harrera egiteko protokolo komun bat eta a
urrerago a
ipatuko ditugun ihesaldi edo baimendu gabeko hutsen kasuetan jarduteko protokolo komun bat garatzea.
– Ekipamenduak exijitutako baldintzetara egokitzea (zentroen gaitasuna, irisgarritasuna, profesionalen formazioa…).
– A
raudian proposatutako tresnen a
plikazio erreala (hezkuntza-zentro proiektua, barne a
raudia, fitxak…), hezkuntza-gizarte zeregina egituratuko duten elementu gisa…
14. Harrera-guneetako gorputz-miaketak a
rautzea eta baimendu gabeko hutsentzako eta botikak erabiltzeko protokoloak erabiltzea
Azken urteetan jarrera, a
dimen-osasun, droga-mendetasun eta a
barretan a
razo larriak dituzten nerabeak a
rtatzeko zentro espezializatuen kopurua nabarmen hazi da; horrek egunez eguneko kudeaketa edo bizikidetza zaildu egiten du.
Erakunde honek egindako jarraipenari dagokionez, gutxienez hiru egoera daude non lehentasunezko a
rtapena beharrezkoa den eta non a
rautzea premiazkoa den:
1) Gorputz miaketen praktika.
2) Ihesaldi edo baimendu gabeko hutsetako esku hartzea.
3) Botiken erabilera.
Lehen kasuan (gorputz-miaketak) gazteen justiziarako zentroetarako jadanik existitzen den a
raudia erreferentzia izan daiteke. Deigarria da zentro hauek a
raudi zehatz bat izatea eta, beraz, harrera-guneetakoak baino berme handiagoak dituzte, guneotan ez baita as
katasuna mugatzeko esku hartze judizialik.
Bigarren kasuan, babesgabetasun sozialeko egoeran dauden ume eta nerabeentzako egoitzetako harrera-baliabideak a
rautzen dituen 131/2008 dekretuak berak urte beteko epea ezartzen zuen protokolo komun bat garatzea ostatu hartutako harrera-guneetako baliabideetatik a
dingabeek baimenik gabe egindako hutsen kasuetarako.
Asko dira zentroetan egon beharko luketen orduetan a
dingabeak guneotatik kanpo dabiltzala ( edota kanpoan egunak igarotzen dituztenak) dakiten a
dingabeon senide eta gurasoengandik jasotzen ditugun kexak. Familiek euren kezkak eta kexak jakinarazten dizkigute, Babeserako Erakundearen a
ldetik a
dingabeari a
rreta desegokia eskaintzen zaiola salatuz. Garrantzitsua da gogoratzea a
dingabeen gaineko erantzukizuna Babeserako Erakundearena dela, haien tutorea baita. Baimendu gabeko hutsen a
urrean a
biarazten diren ekintzak hauek dira: Ertzaintzari jakinarazi a
dingabea ez dela Zentrora itzuli, eta ondoren, noiz iritsi den jakinarazteko beste komunikazio bat.
Huts horiek eragiten duten ezinegona martxan jarri diren neurriak a
ztertzea beharrezkoa egiten du, baita a
dingabearen hoberako intereseko beste neurri batzuk hartzea egokia litzatekeen eta, a
urreikusitako protokoloaren eremuan, beste eragile publiko batzuen esku hartzea beharrezkoa den balioestea ere.
Protokolo hori zein Zentrotik a
lde egitean a
dingabeak jasaten duen a
rriskua kontuan izango duten a
rtapen-urrats egokiagoak garrantzitsuak dira a
tzerriko a
dingabeen hutsei dagokienez; horrengatik, kontuan hartu beharko litzateke a
tzerriko a
dingabeak a
rtatzen dituzten zentroen bereizitasuna eta kolektibo horri eragiten dion a
razoetako bat: beste A
utonomia Erkidegoetara lekualdatzea.
Hirugarren gaia (botiken erabilera) txosten honen 27. zenbakia duen gomendioan jorratzen dugu bereziki eta, han gazteentzako justizia zentroetan a
plikatzen badugu ere, babeserako zentroetarako ere baliagarria iruditzen zaigu.
15. Zentroen baimena, erregistroa eta ikuskaritza. Kudeaketarako baldintzak
Gaur egun, gure Erkidegoan, babesgabetasunean dauden a
dingabeak a
rtatzeko bereziki sortutako ehun bat etxebizitza eta zentro daude jadanik. Horietako gehienak (Bizkaiko IFASen zenbait etxebizitza kenduta) entitate ezberdinek kudeatzen dituzte (elkarteek, fundazioek, bilguneek, kooperatibek..).
Legearen a
urreikuspenak kontuan izan a
rren, oraindik ez da zentro hauen zentralizatutako erregistrorik, ez da a
urrerapausorik eman euren baimentzean, eta a
dministrazio erantzuleen a
ldeko ikuskapena ez da beti bermatzen.
Bestalde, txosten honen 4. Gomendioan a
dierazi den bezala, as
kotan, a
lde bakoitzaren betebeharrak eta konpromisoak formalizatzeko tresna bakarra kasuan kasuko entitatearen eta A
dministrazioaren a
rtean sinatutako urteko hitzarmena da. Zehaztasun gehiagoko edo gutxiagoko hitzarmena, kasuaren a
rabera.
Azterketa hori bereziki baliagarria da sektoreren batentzat, babesaren sektorea, hain zuzen, non hamarnaka entitatek eta ehunka profesionalek lan egiten duten, gastu pertsonal handia eragiten duten balditzetan, eta beharrezko a
rau-esparrurik eta a
itorpen sozialik gabe.
Egungo egoera gainditzea eta a
lde esku hartzaile guztiei segurtasun juridiko hobea eta berme hobeak lortzeko sistemari oinarrizko elementu batzuk (zentroen baimentzea eta erregistroa, zerbitzuaren kontratazio-baldintzak) ematea da gomendio honen as
moa: entitateei eurei, A
dministrazioari, profesionalen taldeei, familiei, eta, a
zkenik, a
rtatutako a
dingabeei eurei.
16. Prozedurak egoera "berrietara" egokitzea
Oro har, a
dingabeak babesteko prozedurak egoera orokorretarako pentsatu izan dira eta horren a
rabera egokitu dira, baina ez dute a
urreikusi edo kostatzen zaie gero eta ugariagoak diren egoera "berrietara" egokitzea. Honi buruz gabiltza, a
dibidez:
– Familiarekin komunikazio gutxi edo bat ere ez duten laguntzarik gabeko a
tzerriko a
dingabeen egoera.
– Bikotean banaketa konplikatuko kasuek eragindako a
dingabeen egoera; kasu horretan komunikazioa ez da bakarrarekin, ezpada as
korekin, as
kotan erabakien a
urrean jarrera ezberdinak dituztenak, bereziki a
dingabearen jagoletza eta zaintza gurasoetako batek baino ez baldin badu.
– Bizikidetzari eta familiako bizitzari (pentsa bedi, a
dibidez, etnia ijitoko familia errumaniarren kasuan) eragiten dioten gaietan a
lde kultural handiak dituzten beste herrialde batzuetatik etorritako familia edo etnia txikietatik etorritako a
dingabeen egoera, zerbitzu sozialekin izan dezaketen erlazioaren kasuan…
17. Egungo zentro ereduak eta kasu bakoitzera a
plikatutako eratorketa-irizpideak berraztertzea, zentro "espezializatuei" a
rreta berezia eskainiz
Gure Erkidegoko harrera-zentroetan a
zken urteetan izandako bilakaera a
ztertzerakoan, a
gian daturik deigarriena ez da baliabideen hazkundea –nabarmena izan bada ere–, ezpada a
dingabe jakin batzuk –normalean nerabeak– a
rtatzeko zentro espezializatuen ugalketa; jatorriaren (laguntzarik gabeko a
tzerriko a
dingabeentzako zentroak) edo a
razo motaren (portaera; drogen kontsumo a
razotsua; a
dimen-osasun a
razoak) a
rabera sailkatzen dira.
131/2008 Dekretuak berak, babesgabetasun sozialeko egoeran dauden ume eta nerabeak egoitzetan a
rtatzeko baliabideak a
rautzen dituenak, honelako zentroen izatea a
urreikusi eta a
rautzen du.
Hemen planteatzen dena da, a
lde batetik, Dekretuaren a
urreikuspenak betetzen diren ebaluatzeko beharra: eraginkortasuna eta emaitzak berraztertzea eta batzuetan kudeaketarekin bat datozen a
razo eta a
rriskuei a
rreta bereizi eta egokia ematea.
Baina bada beste a
lderdi bat, a
urrekoa bezain garrantzitsua, edo gehiago. Une jakin batean hartzen den erabakiari buruz a
ri gara, a
dingabea zentro batera edo bestera bideratzen duena.
Argi denez, eskumena duen A
dministrazioaren erabaki diskrezionala da. Baina diskrezionala izateak ez du esan nahi irizpide batzuen a
raberakoa izan behar ez denik; irizpide horietan, legearen eskakizunez, beti lehenetsi behar da a
dingabearen a
ldeko interesa, oso zaila dena praktikara eramatea.
Beharrezkoa da erabaki honi berme handiagoak ematea; horrek, ziurrenik, prozedura hobetzea exijituko du. Prozedura horren kasu bakoitzean, a
rgi utzi beharra dago:
– Zer pauso edo prozedura jarraitu diren.
– Nork hartu duen erabakia.
– Zentro edo baliabide jakin bat hautatzeko erabilitako irizpideak.
– A
dingabearen iritzia kontuan izan den eta zein izan den iritzi hori…
Erakunde honen iritziz, eta bermeak hobetze a
ldera, horiek eta beste zenbait gauza espediente bakoitzean idatziz utzi behar dira eta a
ldian-aldian berraztertu behar dira, Dekretuak berak ezartzen duenari jarraiki.
18. Laguntzarik gabeko a
tzerriko a
dingabeen harrerari dagokionez a
dministrazio guztien a
rteko oinarrizko a
kordio baten beharraz
Erakunde honek gutxienez bost urte daramatza babesaren esparruan eskumenak dituzten Estatuko a
dministrazioen a
rteko oinarrizko a
kordio bat lortzeko beharra a
zpimarratzen, laguntzarik gabeko a
tzerriko a
dingabeen harreraren a
rloko gutxienekoak a
dosteko bada ere.
Alde horretatik, guztiz baliagarriak iruditzen zaizkigu Bakarrik dauden a
din txikiko a
tzerritarren egoera EAEn ("Autonomia Erkidego ezberdinen a
rteko ekintzarako irizpide komunak") gure txosteneko lehen gomendioa eta, Herri Defentsarien Bulego guztien a
rteko A
kordioa ("Herriaren Defentsarako Erakundeen A
dierazpena, Herri A
dministrazioek Bakarrik Dauden A
din Txikikoekiko Duten Erantzukizunari Buruzkoa").
Beraz, gauza ez da esandakoa hemen errepikatzea, ezpada bere beharra eta premia a
zpimarratzea berriz, a
kordio horren hutsak a
dministrazio bakoitzaren erantzun-gaitasuna baldintzatzen baitu; gure kasu zehatzean, foru a
ldundietako bakoitzaren erantzun-gaitasunaz a
ri gara.
Gainera, ez da lortu inolako oinarrizko a
kordiorik, eta a
re okerragoa dena, proposamenak maila politikoko desadostasun handiak eragin ditu, egoera okertuz.
19. Bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeen harrerarako protokolo komun bat izatea gure Erkidegoko hiru lurralde historikoetarako
Bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeak a
dingabekoen babeserako baliabideetan kokatzeak eta a
rtatzeak herri-administrazio eta erakunde ezberdinen esku-hartzea behar du; hori dela eta, beharrezkoa da A
dministrazioak egin beharreko ekintzak islatu dituen ekintza protokolo bat egitea, eta a
dingabeen eskubideak eta a
plika litekeen a
raudiaren a
urreikuspenak errespetatzea. Lurraldeetako bakoitzak protokolo bat egin du eta bakoitzak jarduera eta jarraipen gradu ezberdinak ditu. Egoitzetako harrera-baliabideak a
rautzen dituen 131/2008 Dekretuak EAEko protokolo komun bat egitea a
urreikusten du.
Atzerritarrei eragiten dien a
raudia as
ko a
ldatzen da, baita baliabideen a
ntolakuntza ere, edo a
tzerriko a
dingabeen a
rtapena edo a
rtapena helarazteko modua bera. Zentroak irekitzen eta ixten dira, kudeaketa eta a
raudi a
ldaketak daude, diru-sarrerek gora edo behera egiten dute… Horrek protokoloak etengabe eguneratzea beharrezkoa egiten du, nahiz eta egiten ez den dagokion a
zkartasunarekin.
Protokolo bateratu bat egiteak, Lurralde Historietan a
plikatzeko beharrezkoak diren a
ldaerak kontuan hartuta, a
dingabeen eskubideak errespetatuko direla bermatzeko balio behar du, edo gutxienez, a
lde guztien erantzukizunak a
rgi uzteko. Protokolo horrek burutu beharreko ekintzen konplexutasuna eta a
ldakortasuna bildu behar ditu, baita a
dingabeen eskubideak betetzeko beharrezko bermeak ezartzea ere. Gogoratu beharra dago a
dingabeak bizi ditzakeen egoera guztiak babeserako zerbitzuen esku izan a
rte: leku egoki batean a
txilotzetik (ez dezagun a
haztu as
katasun eskubidearen debekua dela) a
dina erabakitzeko osasun probak egitera. Garrantzitsua da gogoratzea informatua izateko, oniritzia emateko, eta gerora garatuko dugun babeserako eskubidea.
Hauetako ekintzetako batzuek Estatuko A
dministrazio Orokorrari eragiten diote: A
dingabeen Erregistroaren kudeaketari, edo Fiskaltzari, a
dina ezartzeko eskumena baitu. Halere, esan bezala, esku-hartze as
kok a
dministrazio ugariri eragiten diete; horrela, proba erradiologikoak osasun-zerbitzu ugaritan egiten dira eta Lege Medikuntzaren Euskal Institutuko pertsonal fakultatiboak balioesten ditu.
Institutu horretako irizpideen homogeneizazioa, hiru Lurralde Historikoetarako protokoloekin; berme handienak (karpoaren, matrailezurraren edo, behar balitz, klabikularen proba) erradiologikoa izateko beharrezko probak egiteko a
ukera, beraz, Eusko Jaurlaritzari dagokio (Lege Medikuntzako Euskal Institutuari). Baita txostenek idazkera bat edo bestea izatea ere. Garrantzitsua da a
uzitegiko medikuaren txostenak tarte jakin bat a
dieraztea, eta ez "inguru" edo "gutxi gorabehera" bezalako terminoak, izan ere, "18 urte inguru" bezalako esaldiak erabiltzean, errakuntza-tartea a
dingabearen interesarekin bateraezina da.
Garrantzitsua da a
zpimarratzea a
dina zehazteko ekintzek a
rreta berezia eskatzen dutela, ondorio garrantzitsuak baititu gazte bat a
dingabeko edo a
dinez gorakotzat jotzeak; hori dela eta, bermatu beharra dago informatua izateko, oniritzia emateko eta eskubideok praktikatzeko ezezkoaren ondorioen berri izateko eskubide eta probak.
Ez zaigu praktika egokia iruditzen bakarrik dagoen a
tzerritar a
dingabe bat a
urkitzen den kasu guztietan proba hauek egitea. Proba hauek izaera a
rineko gorputz-miaketak dira, ezinbesteko kasuetan baino egin behar ez direnak; beraz, gaztea nabarmenki a
din gabea denean edo bestela, a
dibidez, dokumentazioaren bitartez edo a
urretik egindako beste a
din-zehaztapen proben bitartez, egiazta daitekeenean haren a
dina, probok ez lirateke errepikatu behar. Beraz, garrantzitsua da pasaporteak iruzur edo faltsutasun zantzuak a
gertzen dituenean, edo a
dingabeak duen beste edozein dokumentuk, datuen egiazkotasuna ziurtatzeko beste mekanismo batzuk a
biaraztea, a
dibidez, behar bezala legeztatutako dokumentazio-eskaera bat egitea jatorrizko herrialdearen Kontsulatuari.Era berean, garrantzitsua da proba erradiologikoak egiteko erabakia hartu a
urretik a
dingabeen Erregistroan kontsulta egitea, a
dingabea identifikatzeko datuak izan bailitzake. Proba erradiologikoen errepikapena soilik egin daiteke horretarako a
rrazoi justifikatuak daudenean.
Azkenik, protokoloak kontuan izan behar du a
tzerriko a
dingabe batekin a
ri dela, eta, beraz, hizkuntza ofizialaren edo ofizialen ezagutza izatea zaila izango da. Interpretazio zerbitzu egoki bat a
urreikusi beharko da, zirkunstantziak kontuan izango dituena bere funtzioa betetzeko, hau da: a
dingabeko baten ulermenera egokitu dezala mintzaira eta desberdintasun kulturalak kontuan izan ditzala.
20. Babes juridikorako eskubidearen erabilera zuzena a
halbidetzea
Adingabeen babeserako eskubidea ordenamendu juridikoak a
itortu du, baina ez ditu bere erabilera a
halbidetzeko neurriak martxan jarri. Beharrizan hori nabarmenagoa da kasu batzuetan, A
dministrazioa tutorea denean edo bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeen kasuan. A
dingabe hauen erlazioak Babeserako Erakunde hauekin interes-gatazkak eragiten a
ri dira, a
dingabeen eskubideak era independentean eta bereziki zaintzen dituen a
bokatu baten presentzia beharrezkoa egiten dutenak, eta ez soilik prozesu judizialetan, non babesle judizial bat izenda daitekeen.
Administrazioaren jardunbidea a
rautzen duen printzipioa a
dingabearen interes gorena da. Babeserako Erakundeek a
dingabearen heziketa eta garapena a
halbidetu behar dituzte. A
dingabearen interes gorenerako funtzioak behar bezala betetzeak, ziurrenik, ez luke hain beharrezkoa egingo lege a
holkulari independente baten funtzioa. Halere, gatazka ugari sortzen dira babeserako erakundeen erabakien eta a
dingabeen interesen a
rtean. Erabaki horiek zuzenki eragiten diete a
dingabeen bizitzari eta haien interes pertsonal, familiar eta sozialei, besteak beste: a
tzerriko a
dingabeen kasuetako egoitza-baimenerako eskaeretako a
tzerapenak, euren oniritzirik gabe egoitza-zentro batera lekualdatzeko erabakia, jatorrizko herrialdera itzularazteko erabakia, a
dinaren zehaztapena… Finean, interes-gatazken existentziak babeserako erakundeen eta babesgabetasun egoeran dauden a
dingabeen a
rtean beharrezkoa egiten du, gure ustez, laguntza juridiko independente bat a
urreikustea.
C) Gazte-justiziaren sistemarekiko gomendio espezifikoak
21. Esku-hartzeen jarraipena eta jarraitutasuna hobetzea
Gomendio hau 7. zenbakikoaren zehaztapena da, kasu honetan gazte-justiziaren sistemari a
plikatua.
Arreta a
dingabe a
rau-hausleekiko esku-hartzearen a
lderdi batzuetara bideratu nahi du; gure ustez garrantzi berezia dute eta nabarmen hobetu litezke, izan emantzipaziorako a
ukerak, ezarritako neurria bete ondoren, izan a
dingabearen familiarekiko lana.
Alde batetik, kontua da a
dingabea familiara itzultzea edo familiarekin bizitzea baldintza hobeetan egitea, berrerortzea saihestea eta familiari laguntzea bere oinarrizko funtzioak behar bezala bete a
hal izan ditzan (adibidez, a
reagotzen a
ri den gurasoen eta seme-alaben indarkeria egoeren a
urrean esku hartzeko garrantzitsua da).
22. 3/2005 Legeak eta 80/2009 Dekretuak ezarritako a
rau-eremua bere esparru osoan a
plikatzea
Ume eta Nerabeen A
rreta eta Babeserako 3/2005 Legearen a
rabera, babeserako zentroetan gertatzen den bezala, gazte-justiziako zentroen baldintza material, funtzional eta pertsonalak barnetegi-neurriak betetzeko a
rau bidez ezarri behar dira (askatasuna murrizteko neurriak betetzeko hezkuntza-zentroei buruzko a
pirilaren 21eko 80/2009 Dekretuaren bitartez egin zen).
Arreta deitu nahi genuke a
raudiaren zenbait a
lderdiren gainean, izan bere garrantzi bereziarengatik, izan behatutako a
plikazio-maila as
ki-ezagatik.
– Neurri judizialak betetzeko heziketa-zentroek osasun, hirigintza eta beste hainbat a
rlotako indarreko legediak bete behar dituzte… Erakunde honek a
rreta berezia eskaintzen dio irisgarritasun a
rloko a
raudia betetzeari.
– Zentro guztiek a
dingabe a
rau-hauslearen eta biktimaren a
rteko bitartekaritza funtzioak betetzeko programa eta pertsonal egokiak izan behar dituzte.
– Zentro guztietan a
tzerriko a
dingabeekin euren hizkuntzan komunikatzeko pertsonal edo baliabide egokiak izan behar dira posible den neurrian.
– Urtero zentro bakoitzaren funtzionamenduari buruzko txostenak eta oroitidazkiak egin behar dira.
– Sarearen zentro batean gutxienez, a
dimen-osasuneko a
razoak edo droga-mendetasun a
razo larriak dituzten a
dingabeentzako a
rtapen psikoterapeutikorako unitate berezi bat egon behar da (pertsonal espezializatuarekin).
– Hezkuntza-zentro bakoitzaren informazio-materialak egin behar dira, a
dingabeentzat eta euren familientzat…
23. Adingabeentzako erregistro espezifikoak eta polizia-bulegoak ezartzea
Ohiko samarra da poliziaren esku hartzea delituren bat egin duten nerabeekin, bai identifikatzeko edo detektatzeko, bai lekualdatzeko.
Adingabearen erantzukizun penalari buruzko urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoak dio a
dingabeak, poliziaren zaintzapean dauden bitartean, bulego egokian egon behar dutela, helduak a
txilotzeko erabiltzen direnetatik bereizita. A
rartekoaren erakundeak a
zken urteetan gogorarazi eta a
zpimarratu duenari jarraiki, egindako bisitei jarraiki, gure Erkidegoaren komisariek, oro har, ez dituzte a
dingabeak a
txilotzeko kokagune bereziak, ezta Errege Dekretuak (uztailaren 30eko 1774/2004 Errege Dekretua) xedatutako a
dingabeentzako a
txiloketa-erregistro liburu espezifikorik.
24. Ofiziozko a
bokatuen txandak eskainitako babes-zerbitzua eta formazio espezifikoa hobetzea
Justiziarekin a
razoak dituzten nerabe eta gazteen parte zati batek ofiziozko txandaren a
bokatuek emandako defentsa izaten du, A
dministrazioaren eskariz kontratatu eta ordaindutako A
bokatuen Elkargoaren zerbitzu publikoa izanik.
Adingabeekiko esku hartze profesionalak, a
rgi denez, a
dingabekoen erantzukizun penalaren a
rloko espezializazio maila jakin bat eskatzen du, baita a
rlo honetako ezaugarri jakinen ondorioak kontuan izatea eta horren a
rabera jardutea ere. Izan ere, a
dingabekoen esku hartze judizialean, a
plikatzen diren ekintza eta neurri guztiek izaera hezitzailea izan behar dute; horrek a
dingabea bere ekintza eta ondorioen gaineko erantzukizuna izateko lan egitea eta berori bultzatzea –ez ezestea edo diluitzea– dakar.
Gomendio honen bitartez, A
bokatuen Elkargoari eta Justizia Sailari eskatzen zaie emandako zerbitzua ebaluatzea, a
dingabekoekin lan egiten duten ofiziozko txandaren profesionalen formazio espezifikoa erraztea, eta a
dingabeko bakoitzaren erantzukizunaren eta babesaren egikaritzan gerta litezkeen kontraesan posibleak jorratzea eta saihesten saiatzea.
25. Babes-zerbitzuekiko erlazioa indartzea, lehen mailako a
rreta zerbitzuak barne
Azken urteetan, babeserako sistemetatik etorritako neurri judizialak betetzen zituzten a
dingabeen proportzioa nabarmena izan da (maila orokorrean, inguru irekiko neurrien zenbateko osoaren herena eta bi heren as
katasuna murrizteko neurrien kasuan: barneratzeak).
Datu hori bera hausnarketarako datua izan beha da: Zein dira horretarako a
rrazoiak? Baina, gainera, gazte-justiziaren sistemen eta babes-sistemen a
rteko erlazioak eta lankidetza zaintzeko beharra indartzen du, izan lurralde mailan (neurri judizialak dituzten nerabeetako as
koren jatorri diren harrera-zentroetako erantzuleak, esku hartu behar dutenak, neurriak betetzeko zein neurrion betetze-epea a
maitzeko), izan tokian-tokian (familiekiko lanean, emantzipazio programetan eta a
barretan zuzenean inplikatutakoak).
26. Osasun-zerbitzuekiko lankidetza hobea lortzea
Neurri judizialak betetzen dituzten nerabeen zati handi baten soslaia eta beharrizanak kontuan hartuta, espezializatutako osasun-zerbitzuen inplikazio eta lankidetza hobea lortzea garrantzitsua da, bereziki a
dimen-osasuna edo drogen kontsumo a
razotsua bezalako a
lderdiei dagokienez.
27. Botiken erabilera kontrolatzea eta, posible den heinean, saihestea
Neurri batean, gomendio hau a
urrekoaren zehaztapentzat jo daiteke, eta 45. a
rtikuluan proposatzen dugunarekin osatu beharra dago: "Adingabeen oniritzi informatua bermatzea".
Erakunde honen iritziz, instituzionalizatutako a
dingabeekin botikak erabiltzeak berme mota ugari izan behar ditu: preskripzio eta osasun-kontrola; hartzeen konstantzia idatzia; botikak gordetzen diren gunerako sarbide itxia; txanda a
ldaketetan hezitzaileen a
rteko beharrezko informazioaren transmisioa; familiarrei edo erreferentziazko tutoreei eman beharreko informazioa… Hori da gure a
ldian a
ldiko zentroetarako bisitetan bereziki behatzen dugun a
lderdietako bat, eta ez ditugu beti a
urkitzen beharrezko baldintzak eta bermeak.
Bestalde, botikak ematera jotzea, batzuetan, beste baliabide edo programa a
lternatiboen hutsak dakar, eta horiek potentziatu behar dira: terapia a
lternatiboak, familia ingurukoekiko lana, etab.
D) Hezkuntza sistemaren gaineko gomendio espezifikoak
1. Heziketa beharrizan berezi eta espezifikoekiko erantzunari dagokionez
28. Egoera baztertzaileak edo bazterketa sustatzen dutenak saihestea
Heziketa beharrizan bereziak eta espezifikoak dituzten ikasleak zentro jakin batzuetan biltzeak a
rriskua eta zailtasuna dakartza gizarte kohesionatu baten eskola sistema inklusibo bat lortzeko.
Administrazioaren erantzukizuna da dituen baliabideak erabiltzea (matrikulazio a
rauak a
dibidez) parekidea ez den edo baztertzailea izan daitekeen egoera oro saihesteko. Eta ez a
rrazoi pedagogikoengatik –esperientziak erakusten du ezaugarri horiek dituzten zentroetako batzuek euren ikasleei beharrizanei heziketa-erantzun egokia ematea lortzen dutela–, ezpada izaera sozialeko a
rrazoiengatik: zentro edo sektore jakin batzuen ghettizazioa edo estigmatizazioa saihestea eta gizarteratzea sustatzea.
Kontuan izan jatorri bereko edo a
ntzeko egoeran dauden ikasleekiko erlazio bakar edo ia bakarrak tokiko lagunekin harremanak izateko a
ukerak zailtzen dituela, euren gizarteratzean a
urrera egiteko funtsezkoa izanik.
Alde horretatik, A
rartekoaren erakundeak berriz a
zpimarratzen du heziketa beharrizan berezien gaineko txostenaren 3. gomendioan iradokitako neurriak hartzeko beharra: "Heziketa beharrizan bereziak dituzten ikasleen banaketa orekatua bermatzeko eta eskoletako ghettoak saihesteko neurriak hartzea".
29. Arazo handienak dituzten zentroentzako konpentsaziozko politikak eta diskriminazio positiborako neurriak indartzea
Aurrekoaren gomendio osagarri bat da. Berorrekin egoera baztertzaileak saihestu nahi ziren; honekin, desberdintasunak konpentsatu nahi dira.
Badira konpentsaziozko irizpideen a
rabera ezartzen diren baliabide zehatzak edo konpentsaziozko programak: Eskolen laguntza osagarria, esku hartze espezifikoko proiektuak, eskolako laguntza-programak... Hemen neurri eta programa horiek sendotzea eskatzen da, populazio gutxietsi edo urrakorrari a
rtapen berezia eskaintzen dieten zentro guztietara zabaltzea euren a
plikazioa, betiere baliabide osagarri horiek euren heziketa beharrizanen erantzunaren hobekuntza esanguratsu batean oinarritzen badira.
30. Detekzioa hobetzea eta beharrizan bereziko egoeretan esku hartze goiztiarra erraztea
Gomendio honek zero eta hiru urte bitarteko heziketa-tartean du a
plikazio-esparrua bereziki. A
zken urteetan eskolaratzeko a
ukeren hazkundea garrantzitsua gertatu da tarte horretan, baina beti ez zaizkio a
plikatzen ikasle gutxietsien egoerei lehentasuna emateko irizpideak.
Beharrizan mota horien detekzioaren hobekuntzak, bestalde, heziketa sistemaren koordinazio mekanismoak osasun-gizartearen esparruan esku hartzen duten eragile instituzionalekin (pediatria zerbitzuak, larrialdietako zerbitzuak, oinarrizko gizarte zerbitzuak…) garatzea dakar.
31. Familien eta elkartze-munduaren a
rteko lankidetza sustatzea
Familiekiko lankidetza funtsezkoa baldin bada hezkuntzarako edozein egoeratan, a
re beharrezkoagoa izaten da heziketa beharrizan berezi edo espezifikoei erantzuteko egoeretan. Horrek bateratze neurriak sustatzea eskatzen du, baita hezkuntza zentroetatik ere (adibidez, ordutegiari dagokionez), edo familien elkarteekiko lankidetza sustatzea.
32. Planen eta baliabideen ebaluazioa
Heziketa beharrizan berezi eta espezifikoen a
rtapenean, txosten honetan a
dierazi den bezala, baliabide espezifiko sorta bat erantsi zaio (profesional berriak, a
dibidez) sistemari eta plan sorta bat onartu da.
Hemen planteatzen dena –6. gomendioaren zehaztapen gisa– da plan horiek sistematikoki ebaluatzeko beharra, lortutako emaitzak edo sistemaren eskura jarritako baliabideen eraginkortasuna, behar den neurrian berraztertu eta, ondorioz, hartzeko jarritako helburuak lortzeko egokienak eta onenak diren neurriak.
Hemen ebaluazio horiek izan behar dituzten ezaugarriak, jadanik a
ipatuak, a
zpimarratu behar ditugu: Publikoak, parte hartzaileak, sistematikoak, erabakiak hartzeko as
moei bideratuak…
33. Bereziki urrakorrak diren sektoreekin lortutako eskola-emaitzen jarraipena egitea
Txosten honen a
urreko a
taletan egiaztatu a
hal izan den bezala, erakunde honek, egindako jarraipenetan, datuak eta informazioa bildu nahi izan ditu, jakiteko gure hezkuntza sistema zenbateraino zuzentzen edo gainditzen a
ri den hasieratik bereziki kaltetutako edo a
hultasun bereziko egoeran dauden eskola-populazioari eragiten dioten ezberdintasunak.
Ia beti, a
rrakasta eskasarekin, hezkuntza a
rloko A
dministrazioak ez dituelako honelako a
zterketak egiten, edo, ez dituelako emaitzak a
rgitara ematen.
Egia esan, egiteko moduaren a
rabera, jadanik urrakorrak diren talde edo sektoreak a
re gehiago estigmatizatzeko a
rriskua a
reagotu lezakete. Baina egia da ere badirela a
rrisku horiek a
urreikusteko formula eraginkorrak eta horrela sistemaren eraginkortasunaren berri izateko ezinbesteko informazioa lortu liteke, baliabide ezberdinei buruz eta desberdintasunak konpentsatzeko gaitasun errealari buruz. Horrek erantzun ez hain eraginkorrak baztertzea edo zuzentzea ekarriko luke a
lde batetik, eta bestetik balio erantsi handia ematen duten eta emaitza konparatibo hobeak lortzen dituzten praktikak nabarmentzea, bultzatzea eta zabaltzea.
34. Dibertsitatea sustatzea profesionalen taldeetan ere
Aurreko gomendioetako batzuen xedea da zentroak (zentro guztiak) dibertsitate sozialaren isla zintzoa izatea, eta bere inguruan berez gertatzen diren urrakortasun bereziko egoerak behar den neurrian a
rtatzea.
Hemen proposatzen da dibertsitatea profesionalen taldeetan sustatzea ere, orain a
rte gutxi a
ztertutako profilak dituzten pertsonen taldeetako kontratazioari, lankidetzari edo integrazioari begirako neurriak hartzea edo a
plikatzeaz gain: ezgaitasunen bat duten pertsonak, a
dibidez (Legeak a
urreikusten duen bezala eta Erakunde honen gomendio as
koren gai izan dena), edo beste hizkuntza eta kulturen ezagutzak dituzten pertsonak, eta hori pauso bat gehiago litzateke multikulturaltasuna lortzeko bidean. Edozein kasutan, profilak zehaztu beharko lirateke, kontratazio formulak definitu eta enplegu publikoetarako sarbidea izan beharreko berdintasun, meritu eta gaitasun printzipioak gorde.
35. Hesi a
rkitektoniko guztiak ezabatzeko tarte zehatz bat ezartzea
Hezkuntza sistema guztiz inklusibo bat lortzeko helburuak, hemen a
ipatzen denak, beste neurri batzuen a
rtean, eragozpen diren hesi guztiak ezabatzea dakar.
Hala a
dierazten du ezgaitasunen bat duten pertsonen eskubideen gaineko Hitzarmena berresteko tresnaren bederatzigarren a
rtikuluak, 2006ko a
benduaren 13an New Yorken a
ditzera emanak:
"1. Pertsona desgaituak modu independentean bizi daitezen eta bizitzako a
rlo guztietan bete-betean parte har dezaten, estatu a
lderdiek neurri egokiak hartuko dituzte pertsona desgaituei ziurtatzeko eskuragarri izatea, gainerako pertsonen baldintza berberetan, ingurune fisikoa, garraioa, informazioa eta komunikazioak, barnean direla informazioaren eta komunikazioen sistemak eta teknologiak, eta jendaurreko edo erabilera publikoko beste zerbitzu eta instalazio batzuk, hiriguneetan nahiz nekazaritza-guneetan. Neurri horiek, eskuragarritasunerako trabak eta oztopoak identifikatu eta ezabatzea barne hartuko dutenak, a
plikatuko dira, besteak beste, hurrengoei begira:
a) Eraikinak, bide publikoak, garraioa eta barruko nahiz kanpoko beste instalazio batzuk, hala nola, eskolak, etxebizitzak, mediku-instalazioak eta lan egiteko lekuak; (…)"
Ikuspegi global hau bistatik galdu gabe, beste hesi batzuen existentziak edo teknologia berrien a
plikazioak eskaintzen dituen a
ukera handiak, hemen, urte as
kotan egindako jarraipenarekin bat, zentro batzuetan oraindik existitzen diren oztopo a
rkitektonikoak kentzeko beharra eta premia a
zpimarratu nahi dugu, ikasleen, irakasleen eta bestelako ezintasunak dituzten langileen integrazio egokia zailtzen baitute.
"Irisgarritasun mapa" eguneratu baten existentziak oztopo guztiak kentzeko beharrezko ekintzak eta baliabideak zehaztasunez planifikatzea a
halbidetu behar du.
2. Eskolako bizikidetzari dagokionez
36. Bizikidetza a
rauen garapenean eta a
plikazioan partaidetza sustatzea
Hezkuntza komunitateetan, bizikidetza kide guztiei eragiten dien neurri-sorta baten bitartez a
rautzen da. Halere, kideon inplikazioa ez da beti orekatua edo bera izaten, eskolaren a
ntolaketan duten funtzio edo estatusaren a
rabera as
ko a
ldatzen baita.
Txosten honetan hartutako ikuspegitik eta a
dingabeek eragiten dieten gaietan parte hartzeko duten eskubidearen a
plikazioan, hemen a
zpimarratu beharra dago ikasleek bizikidetzarako a
rauekin zerikusia duten fase guztietan parte har dezatela a
halik eta gehien: garapenean; onarpenean; a
plikazioan; berrazterketan…
37. Ikasleen familiekiko lankidetza hobetzea
Zentroetako bizikidetzarekin lotuta erakunde honetan jasotako kexek (ia denak ikasleen gurasoek planteatutakoak) zein egindako ikerketek eta txostenek larritzat jotzen dugun a
razo bat erakusten dute: Familia batzuk ez daude a
dos eta jarrera oso kritikoa dute heziketa-zentroaren ekintzen (edo inhibizioen) a
urrean edo, zehatzago, irakasle edo talde zuzentzaileen a
urrean.
Kexa edo ezinegona, a
rgitara ematen denean, gai ugaritara hedatzen da: Erabakiak hartzeko ematen zaion parte hartze maila; jasotzen duen informazioaren maila; a
rauen a
plikazioaren irizpideen a
ldakortasuna parte hartzen duten kasuen eta pertsonen a
rabera; zentroaren zuzendaritzak sarritan hartzen duen, haien ustez, jarrera defentsiboa; ikuskaritza bezalako beste eragile batzuen esku hartzea…
Argi denez, familiak a
dos ez egotea eta profesionalek euren seme-alabekin izan duten jardunbidea kritikatzeak ez du esan nahi haiek erratzen direnik eta gurasoak zuzen dabiltzanik. A
uzia ez da hori. Baina a
itortu beharra dago familiaren garrantzia gai honetan eta beste batzuetan eta, ondorioz, euren seme-alabei dagokien partaidetza eta lankidetza a
halik eta gehien sustatu behar dira.
38. Praktika onen a
itorpena eta zabalkundea
Azken urteetan eskolako bizikidetzari emandako lehentasunezko a
rtapenari eta a
raudiaren garapenari esker, gaur as
ko dira zentroko bizikidetzaren kliman hobekuntza esanguratsuak eragin dituzten ekintzak eta gatazkak jorratzeko eta kudeatzeko moduetan.
Gure Erkidegoko hezkuntza zentro guztiek, derrigorrez, a
rau edo tresna sorta bana dute (bizikidetza planak; a
rauak onartzen dituzten eta gatazkak a
ztertzen dituzten batzorde edo organoak; a
rau idatziak…), baina zentro guztietan ez dituzte maila berean balioesten edo erabiltzen baliabide horiek.
Hemen proposatzen dena da eskolako bizikidetzan bereziki erabilgarri edo a
rrakastatsutzat jotako praktikan a
itortzea eta zabaltzea (lortutako partaidetza mailengatik; gatazkak prebenitzeko eta kudeatzeko gaitasunengatik; beren kideentzako eskumenen formazio eta garapenarengatik; eskolako a
ntolaketan izandako islarengatik; tresna baliotsu eta gutxi erabiliak erabiltzeagatik, izan berdinen a
rteko bitartekaritza, kontratuak, etab.).
39. Bizikidetza planen eta beste tresna orokortuen burokratizazioa saihestea
Bizikidetza planen moduko tresna jakin batzuen luzapen orokortuak, izan derrigorrezkoak zein errepikatuak, urtez urte, posible den neurrian saihestu beharreko burokratizazio a
rriskua dakar.
Horrela, garrantzitsua ez da izango jakitea zentro bakoitzak "Bizikidetza plana" izeneko –edo a
ntzeko izena duen– dokumentu idatzi bat duen, ezpada ikertzea eta balioestea zer puntutaraino den benetako tresna bat, demokratikoki onartua, sistematikoki a
plikatua, a
ldian-aldian a
ztertua, emaitzen a
rabera ebaluatua…
Kontua ez da bermatzea a
raudiak eskatzen dituen dokumentuen existentzia; kontua da bermatzea tresna horiek beharrezko baldintza guztiak betetzen dituztela, modu eraginkorrean erabiltzen direla eta zentroko bizikidetza hobetzeko balio dutela benetan.
40. Ikasleen eskubide eta betebeharren Dekretuaren a
plikazioaren jarraipen sistematikoa egitea
Urte as
kotan zehar, erakunde honek ikasleen eskubide eta betebeharren dekretu berri bat izateko beharrizana a
zpimarratu izan du, baldin eta a
urreko dekretuak a
ditzera emandako mugak gainditzen bazituen (partaidetzan, a
zkartasunean, zehapenen izaera hezitzailean…). 201/2008 Dekretuaren onarpenak erantzun nahi izan zion egoera horri.
Jokoan dauden gaien garrantzia ikusita (adingabeen eskubideak), hezkuntza sistemaren sakabanaketa eta dibertsitatea, eta zentroen bizitzan dekretuaren a
plikazioa eta intzidentzia-maila, a
rau horren a
plikazioaren jarraipen sistematikoa egiteak ezinbestekoa dirudi, bere erabilgarritasuna, egokitasuna, eta prozeduren bermeak balioesteko.
41. Indarrean dauden protokoloen a
plikazioaren jarraipen sistematikoa egitea
Ikasleen eskubide eta betebeharren Dekretuaren kasuan bezala, a
zken urteetan gida, irizpide eta protokolo espezifikoen sorta bat onartu izan da, egoera jakin batzuei a
urre egiteari buruz: botere jazarpen edo bullying a
rrazoiengatik berdinen a
rteko tratu txarrak; ikasleek irakasleei egindako a
gresioak; berdinen a
rteko jazarpenerako teknologia berrien erabilera; edo ciberbullyinga…
Egoera horietariko batzuen a
urreko esku hartzea prebenitu eta bideratzeko, A
rartekoaren erakundeak berak ekintza-gida eta material sorta bat zabaldu ditu zentroetan.
Protokoloen a
plikazioaren gainean orain a
rte egindako jarraipenak (txosten honen 3.11 a
talean laburtuak) hezkuntzako ikuskaritzak kasu honetan eskuratu, bildu eta jasotako datuek a
urkezten dituzten mugak nabarmentzen ditu.
Beraz, protokolo hauen a
plikazioaren gaineko jarraipena hobetzeak beharrezkoa ematen du, ez soilik a
plikatu diren kasuetako datuen bilketa sistematikoaren bitartez, ezpada horietan parte hartu duten pertsonek egindako erabilgarritasunaren balioespenaren bitartez, horrek berrazterketa erraztuko bailuke.
Ildo berean, bullyinga bezalako fenomeno jakin batzuen bilakaera hobeto ezagutzeko eta jarraipen elementu gisa, interes handikoa da IVEI-ISEIk a
ldian-aldian ematen dituen datu-sorta eta ikerketez baliatu a
hal izatea (Berdinen a
rteko tratu txarra Euskadin, 2005, 2008 eta 2010).
42. Dibertsitate a
fektibo-sexualari buruzko Plan bat egitea hezkuntza-zentroetan ume eta nerabe homosexual, bisexual edo transexualen oinarrizko eskubideak eta babesa bermatzeko
Genero-identitate edo sexu orientazio ezberdineko a
dingabeentzako baldintza egokiak sortzeko politika publikoak ezartzeko beharra nabarmena da, a
dingabeok euren duintasuna eta integritate fisiko eta moralerako, pertsonalitatearen garapen as
kerako, as
katasunerako eta, finean, tratu berdintasunerako oinarrizko eskubideak babestuta ikus ditzaten.
Horretarako, balioen hezkuntzaren esparruan, beharrezkoa da dibertsitate a
fektibo-sexualarekin zerikusia duen oro jorratzea, a
rlo honetako dibertsitatearen inguruko bisibilizazioa eta sentsibilizazioa sustatzeko helburu bikoitzarekin; era berean, beharrezkoa da honakoak babestea: duintasuna, pertsonalitatearen garapen as
kea, integritate fisiko eta morala eta ume eta nerabe homosexual (gay eta lesbianen) edo bisexualen berdintasunerako, baita identitate transexual edo transgeneroari dagokienez ere.
Plan hori zentro bakoitzak espezifikoki egindako planek osatu beharko lukete; zentro bakoitzak zehaztu beharko lituzke zer ekintza zehatz egingo dituen lgtb eskubideen a
rloan, edo, bestela, a
urreikuspen horiek beste berdintasun plan batzuei gehitu beharko litzaizkieke, bestelako bazterketa kausei buruz zentroek egindakoekin, hain zuzen ere (sexua, erlijioa, jatorria, gizartea, etab.).
43. Eskola esparruan ekintza zehatzak sustatzea dibertsitate a
fektibo-sexuala ikusarazteko eta bermatzeko, homofobia erauzteko eta umezarotik genero-identitatearen eta sexu-orientazioaren dibertsitatea erabat onartzeko eta errespetuzko kultura herritarra zabaltzeko
Aurreko gomendioan a
ipatutako planek lgtb (lesbianak, gayak, transexualak eta bisexualak) a
dingabeen a
urkako hitzezko oldarkeria eta indarkeria fisikoa erauztearen gaia jorratu beharko lukete, bullying homofobiko eta transfobikoaren a
rloan eraginkorrak diren prebentzio eta esku hartze protokoloak ezarriz.
Era berean, a
ntolatu beharko lituzkete lgtb elkarte edo pertsonen partaidetza duten hitzaldiak edo ekintzak, diferentziarekiko eta dibertsitate a
fektibo-sexualarekiko errespetua sustatzeko as
moz.
Hezkuntza a
dministrazioak bermatu beharko luke ere eskola guztietan dibertsitate sexual eta familiarra islatuko duten ipuin eta gida didaktikoak egotea, tutoretza-orduetan horien erabilera bultzatuz, berdintasun planetan a
dierazitakoari jarraiki. Bestalde, beharrezkoa da dibertsitatea ikusgarri egitea Hezkuntza as
moetara zuzendutako material guztietan: Genero identitatearen eta orientazio sexualen pluraltasuna, sexu bereko bikoteak eta sexu bereko gurasoen familiak.
Aipatutako guztiaren bideragarritasuna eta eraginkortasuna lortze a
ldera, beharrezkoa da irakasleak trebatzea eta gida didaktiko gisa erabil litezkeen materialak editatzea.
44. Lgtb a
dingabeentzako tutoreak
Komenigarritzat jotzen da hezkuntza-zentro bakoitzean egotea orientazio homosexual, bisexuala edo transgenero identitatea edo orientazio transexuala duten ume eta nerabeen tutoretza lana egingo duten irakasleak (zentroko orientatzaileak izan daitezkeenak, edo tutoretza zehatz bat burutzen duen norbait, edo erreferentziazko tutoreak, beharrezko trebakuntzarekin), a
dingabeok izan litzaketen a
razoak eta beharrizanak detektatzeko laguntza emateko as
moz, eta, hortik a
urrera, a
urreko gomendioetan definitutako helburuak betetzeko beharrezkoak diren ekimen, esku hartze tresna edo programa guztien ezarpena bultzatu beharko dute ere.
E) Osasun-sistemaren gaineko gomendioak
45. Adingabeen oniritzi informatua bermatzea
Adingabeek euren gaixotasunen berri izateko eskubidea dute, euren heldutasunari eta ulermen-mailari dagokien neurrian. Gainera, euren oniritzia beharrezkoa da, hamasei urte betetzen dituztenetik a
urrera, ezinbestekoak diren ebakuntza klinikoak egiteko, ezgaitasunik ez duten edo ezgaituta ez dauden kasuetan (azaroaren 14ko 41/2002 Legea, informazio eta dokumentazio klinikoari buruzko eskubide eta betebeharren eta gaixoaren a
utonomiaren oinarrizko a
raudia). A
raudiak ere xedatzen du a
dingabearen iritzia jakin beharra dagoela hamabi urte betetzen dituenetik a
urrera.
Informatua izateko eta dagozkion erabakietan parte hartzeko eskubidea –osasun a
razo bati erantzuteko osasun-tratamendu ezberdin a
rtean hautatzeko a
ukera, botiken erabilera egokia, tratamendu eta terapia ezberdinen a
rtean a
ukeratzeko eskubidea eta informazioa– baliabide egokiekin bermatu beharra dago. Horretarako, beharrezkoa da a
dingabeei egiten zaizkien a
udientziak espedientean eranstea eta kontrastatuak izan a
hal izatea.
46. Umeen a
rreta eta prebentzio eta detekzio goiztiarrak lehenestea
Txosten honetan, behin baino gehiagotan a
zpimarratu da prebentzio eta detekzio goiztiarraren garrantzia, bereziki umeei eragiten dieten urrakortasun bereziko egoeretan.
Alde horretatik, umeen populazioari eskainitako a
rretak lehentasun handiena izan beharko luke osasun sistemaren barruan; lehentasun hori a
gerikoa egingo litzateke, a
dibidez, profesionalen espezializazioan edo euren eskura jarritako baliabideetan.
Urrakortasun bereziko edo a
rrisku egoeretako prebentzio edo detekzio goiztiarrari dagokionez, garrantzitsua da a
zpimarratzea pediatrek duten zeregin zentrala eta, kasu batzuetan, a
nbulatorio edo ospitaleko unitateek edo larrialdietako zerbitzuek izan dezaketena.
Detekzio eta ekintzarako protokoloen existentzia a
dingabeen tratu txarren egoera posibleen a
urrean a
ztergai dugunaren a
dibide on bat izan daiteke. Osasun-zerbitzuek lortutako informazioa da, beharrezko kontuarekin, beste sistema batzuen esku hartzeko egokirako interes handikoa izan daitekeena (zerbitzu sozialentzat, hezkuntza zerbitzuentzat, polizia zerbitzuentzat…).
47. Osasun-adierazleen erabilera jarraipen-elementu gisa
Nazioarte mailan, osasun-adierazle jakin batzuk erabiltzeko praktika hedatzen joan da, a
dingabeen osasunerako eskubidearen a
plikazioaren maila "neurtzeko" tresna gisa eta erabiltzen da konparatzeko, a
dibidez, urte eta herrialde ezberdinen a
rteko egoera. A
dibidez, lehen urteko bizi-itxaropenarekin, obesitatearekin, drogen gehiegikeriarekin, haurdunaldi goiztiarrekin eta a
barrekin erlazionatutako a
dierazleak.
Datu horiek eskuratzen dituena edo eskura dituena, gure kasuan, osasun-sistema da. Gomendio honetan eskatzen dena da a
dierazle jakin batzuen erabilera sistematiko eta publikoa, umeen populazioaren osasun-egoeraren gaineko jarraipena egiteko modu egoki gisa.
48. Osasun-sistemaren koordinazioa beste sistema batzuekin eta osasun-gizartearen gunearen garapena
Txosten honetan zehar, urrakortasunaren egoera jakinetan oinarritutako 3. a
talean, zein a
razo komunak nabarmentzen dituen 4. a
talean, gomendioen a
tal honetan bezala, umeen populazioarekin lan egiten duten sistema ezberdinen a
rteko koordinazioa hobetzeko beharra a
zpimarratu dugu behin eta berriz.
Azken urte hauetan jasotako balorazioei jarraiki, sistema baten koordinazioa lortzea zaila bada, halaxe gertatzen da osasun-sistemarekin, ziurrenik a
rrazoi as
ko tartean daudela.
Izan ere, A
rartekoaren erakundeak osasun-gizartearen esparrua garatzeko beharraren gaineko ezohiko txosten bat a
urkeztu zuen. Behar hura txosten hartan a
zaltzen zen maila orokorrean; hemen a
zpimarratu nahi dugu haren garrantzia, zehazki, umeei eragiten dien neurrian.
Hemen a
ztertutako sistema edo zerbitzu guztiak (babes-sistema, gazte-justiziaren sistema, hezkuntza-sistema…) bat datoz a
dieraztean osasun-sistemak eskaintzen dien lankidetza erabat as
ki-eza eta beharrezkoa dela.
49. Ume eta gazteen a
dimen-osasun a
rreta hobetzea
Osasun esku hartzeen ez-nahikotasunaren balorazioa, a
urreko paragrafoan a
dierazia, a
dingabeen a
dimen-osasunaren a
rretari dagokionez bereziki nabarmena egiten da.
Hemen, a
dibidez, umeen psikiatriako profesional nahikoren espezializazioaren falta sumatzen da, a
dingabeekin eta euren familiekin esku hartzeko plan integralen existentzia, esku hartzeen jarraitutasunik edo denbora nahikorik eza, bitartekaritzaren terapia a
lternatiboen erabilera, a
razo larriak dituzten nerabeen barnetegi eta babes-zentroetako a
dimen-osasun zerbitzuen inplikazio handiagoa…
50. Urrakortasun egoera ezberdinen eta bilakaeraren a
ldian a
ldiko a
zterketa
Urrakortasun bereziko egoera, normal denez, etengabe a
ldatzen da, onerako eta txarrerako. Bere bilakaera ezagutzea beharrezkoa da, baina ez nahikoa errealitatean zehaztasun handiagoz eta kausa-ezagutzaz eragiteko.
Arartekoaren erakundeak, bere funtzio eta baliabideei jarraiki, egoera jakin batzuen jarraipena egin du urteetan zehar, txosten honetan a
dierazitako a
ukera eta mugekin. A
ukera eta muga horiek ondo a
ztertutako urrakortasun egoeren (ez denen) kantitateak eragin ditu, baita erabilitako baliabideek eurek ere: baliabideetarako bisitak; ofiziozko espedienteak; kexak; ikerketa monografikoak… A
rartekoaren as
moa da eskura dauden bideak erabiltzea eta jarraipenarekin a
urrera egitea, bere a
ukeren barruan. Bestalde, urrakortasunaren beste faktore batzuk jorratu nahi ditu, pobrezia edo gaixotasunak, besteak beste, orain a
rte gutxi landu izan baitira. Baina hemen a
zpimarratu nahi dugu horrelako jarraipenak eskumena duten a
dministrazioek egin behar dituztela modu berezian.
Alde horretatik, bereziki egokia iruditzen zaigu a
ldian a
ldiko ikerketak egitea, helburu, irizpide eta metodologia a
ntzekoak erabilita; horrek a
ukera emango du datu konparagarriak izateko eta erabakiak horien a
rabera egokitu eta hartzeko. Jarduteko modu hori –hemen jorratutako gai batzuetan a
plikatzen dena jadanik, eskola esparruan berdinen a
rteko tratu txarren kasuak bezala– urrakortasun bereziko egoera guztietara zabaldu behar da.
Beste gauza bat litzateke a
razoen ikuspegi globalago bat lortzea, ikertutako egoeretako bakoitzak a
intzat hartuko lukeena, baina a
ztertuz euren a
rtean erlazionatuta eta ikuspegi orokorrago batetik.