Honaino, a
urreko a
talean, urrakortasun bereziko egoera edo sektore bakoitzaren a
razoak a
ztertu ditugu, banaka-banaka. Hala jarduteko moduak, txostenaren lehen lerroetatik a
dierazi bezala, bere a
bantailak eta oztopoak ditu. Egoera bakoitza detaile edo zehaztasun handiagoz a
ztertzeko a
ukera ematen du, baina ez du egoera ezberdinen a
rtean dauden erlazioak, euren a
rtean tarteka gertatzen den jarraitutasuna, eta gutxiago edo gehiago partekatzen dituzten a
razoak ikusarazi eta nabarmentzeko ikuspegi globalik a
halbidetzen. A
zken hori da a
tal berri honetan bilatzen duguna.
Erantzun nahi dugun gaia hau da: Ba ote da a
razo komunik, egoera batean eta bestean errepikatzen denik? A
ztertutako sektore guztiei edo as
kori eragiten dieten zeharkako elementu sorta gisako bat, euren beharrizanei ematen zaien erantzuna baldintzatzen dutenak.
Beraz, hemen behin eta berriz behatutako a
lderdi batzuk a
zpimarratuko ditugu, batik bat urrakortasun bereziko egoeren a
urrean erakundeen ekintzei eragiten dietenak; errepikatzen diren elementu kezkagarriak dira, gure iritziz, eta egoera horietan dauden a
dingabeen esku-hartzeen izendatzaile komunen gisako zerbait dira; elementu kezkagarriak dira ikuspegi bermatzaile batetik, hobekuntzak behar dituztenak eta benetako erronkak direnak, bai pertsona hauen eskubideen defentsan, bai esku-hartze eraginkorragoa lortu nahi baldin badugu.
Urrakortasun bereziko egoeran dauden a
dingabeen beharren erantzunaren a
huleziak dira, gure ekintzetan identifikatu a
hal izan ditugunak. Errealitate zehatz baten a
zterketan oinarritzen da, Euskadikoan, baina ziurrenik beste egoera eta leku batzuetara estrapolatu litezke horietariko as
ko.
Arartekoaren erakundearen ezaugarri eta funtzioei jarraiki, a
zterketa, ikusiko denez, a
dingabeen a
rretan gure "sistemek" zuzenean dituzten muga, a
razo eta a
hulezietan oinarritzen da: Umeak babesteko sistemak; hezkuntza sistema; gazte-justiziaren sistema; osasun sistema… Ikuspegi horrek bigarren maila batean uzten ditu beste elementu garrantzitsu batzuk: familia giroa –aztertutako hainbat egoeratan gakoa dena– edo zenbait egiturazko faktore, as
kotan, urrakortasun egoeren erroan daudenak.
Bestela esanda: egia da urrakortasun bereziko egoerei emandako erantzunetan gertatzen diren a
razoen zati bat gure sistemaren a
huleziei egotzi a
hal zaiela –eta horietan zentratuko ginateke hemen, horietan baitugu eskumena–, baina ez dugu a
haztu behar, sarritan, egoera horiek sortzea ez dela izaten euren ondorio, ezpada "kanpoko" kausena.
Horrela, a
dibidez, a
dingabeen eskubideentzako a
rrisku-egoeren zati on baten jatorria hau da, dudarik gabe: eskubideok bermatu behar dituztenek (familiak, a
dibidez) ez dute funtzio hori betetzen edo ez behintzat behar bezala, edozein direla horretarako motiboak. Beste batzuetan, a
dingabearen edo bere eskubideen a
rrisku egoeraren jatorria –berehalako jatorria bai behintzat– a
dingabearen beraren ekintzetan (kontzienteak zein ez) a
urki daiteke. (Izan bitartez horren a
dibide nerabeen droga-kontsumoaren praktika a
rriskutsuak.)
Oso garrantzitsua da mota horretako kausak a
intzat hartzea, batik bat urrakortasun bereziko egoerak prebenitu edo saihetsi nahi direnean; eta ez haien erantzutea, behin gertatu ondoren. Hemen, halere, erantzunen a
katsetan zentratuko gara eta, bereziki, erakundeen erantzunetan sumatu ohi diren a
kats, a
razo edo mugetan.
Azaldutako egoeren jarraipenean urte hauetako gure esperientziari jarraiki, eta ikuspegi horretatik, hamaika a
hulezi a
zpimarratuko ditugu hemen, bereziki esanguratsutzat jotzeagatik:
1. Zerbitzu espezializatuen eta ohiko a
rtapen-sareen a
rtean erantzukizuna hartzeko eta erlazionatzeko a
razoak
Urrakortasun bereziko edo a
rrisku egoera as
koren a
urrean, batzuetan legearen eskakizunez, erakundeen erantzuna as
kotan zerbitzu espezializatu jakin batean zehazten da. Horren a
dibide dira babesgabetasun edo a
rrisku larriko egoeran dauden a
dingabeen egoitza-harrerarako etxebizitza edo zentroak, edo nerabe a
rau-hausleentzako barnetegiak...
Askotan, zerbitzu espezializatu horien existentziak ohiko sareen esku-hartzea gutxitzen du, edo sarearen inplikazioa edo erantzuna murrizteko a
itzakia gisa erabiltzen da. Ohiko hezkuntza sarearen, osasun-sarearen, oinarrizko gizarte zerbitzuen sarearen eta bestelako sareen erantzunaz a
ri gara. Ematen du a
itzakia erraz bat badela: Zerbitzu espezializatuak badirenez gero, haiek a
rtatu ditzatela a
dingabe hauek. A
rreta deitu beharra dago, hori gertatzen denean, instituzionalizazioarekin lotutako a
rriskuak a
reagotu egiten dira (beharrizan guztiak zentro espezializatuaren baliabideekin bete behar direlako), a
dingabeen normalizazioa eta gizarteratze a
ukerak gutxitzen diren a
ldi berean.
Adibidez, a
ipa dezagun Justiziarekin a
razoak dituzten nerabeen kasua. A
rgia eta funtsezkoa da zerbitzu ezberdinek (hezkuntzak, osasun-sistemak, gizarte zerbitzuek, poliziak…) egin dezaketen prebentzio lana a
dingabe horiei eta euren familiei buruz, bai delitua egin a
urreko denbora-tartean, bai neurri judizialak ezarri a
urretik eta ondoren. Eta a
rgi dago ere ohiko sareen inplikazioa, barnetegiratzea bezalako neurri zorrotzak a
plikatzeko denboran zehar, a
bantaila handikoa dela.
Antzeko zerbait gertatzen da, kasu as
kotan, bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeekin –euren hezkuntza beharrizanei ez zaienean erantzuten inguruko ohiko zentroetan edo Hezkuntza pertsonalarekin, ezpada harrera-baliabideetan bertan edo eurek kontratatutako pertsonalarekin–, edo, ziurrenik maila a
palagoan, hezkuntza beharrizan bereziei erantzuteko pertsonal edo gela espezifikoak izanez gero, edo a
dimen-osasuneko edo portaera-arazo larriak dituzten nerabeak a
rtatzeko a
rreta psikiatrikoko zerbitzuak kontratatzen direnean, ohiko osasun-sistemak eskaini dezakeen erantzunaren a
ldean... As
ko dira jar ditzakegun a
dibideak.
Oro har, borondate onenarekin a
urrera eramandako ekimenak dira eta, zehazki, betetzen ez diren edo a
tzeratzen diren beharrizanen erantzunak bestela lortzeko. Dudarik gabe, hobe da beharrizanei erantzutea ez erantzutea baino. Baina kezkagarria da zerbitzuetan eragin dezakeen inplikazio falta edo inhibizioa, sistemaren a
ntolaketari jarraiki, dagokien a
rreta emateko a
rdura zerbitzuena izanik.
Arartekoaren erakundeari dagokion ikuspegiaren a
rabera, premiazkoa da a
rrisku horiek saihestea eta ohiko zerbitzuen inplikazioa hobetzen laguntzea, erresistentziak garaitzea, egotekotan, eta oinarrizko eskubideekin lotutako irizpideei irmotasunez eustea, hala nola, hamasei urtera bitartean denak derrigorrez eskolaratzeko beharra, a
dingabearen egoera zehatza edozein dela ere.
2. A
dministrazio eta sail ezberdinetako erakunde eta zerbitzuen a
rteko koordinazio-arazoak
Ia beti, urrakortasun handiko egoerei erantzuteak, konplexuak izanik, instantzia eta zerbitzu ezberdinen esku-hartzea exijitzen du, batzuetan denboraldi luzeetan. Zerbitzu horiek, as
kotan a
dministrazio (izan estatuko, a
utonomiko, lurraldeko, tokiko…) edo sail ezberdinetakoak dira: Gizarte ongizatea, hezkuntza, osasuna… Beraz, esku-hartze koordinatuak behar dituzte, sektore ezberdinetako profesionalen a
rteko informazio-elkartrukeak, ibilbideen jarraitutasuna, prozesu osoan zehar erreferentzia izan daitezkeen pertsonak...
Askotan, sail edo a
dministrazio (tokiko, probintziako, a
utonomiko zein estatuko) ezberdinetakoak izatea lan profesionalari erantsi beharreko zailtasun bihurtzen da; zailtasun hori, kasurik onenean, a
ldeen borondate onari eta a
halegin osagarriei esker gainditzen da.
Horren a
dibide da osasun-gizartea delako espazioa a
rtikulatzeko zailtasuna (erakunde honek berriki a
rgitaratutako ezohiko txosten batean a
ztertua), edo babes-sisteman izanik neurri judizialak betetzen a
ri diren nerabeekiko esku-hartzeak eta ibilbideak koordinatzeko edo koherentzia handiagoz hornitzeko izandako a
razoak; kasu as
kotan gertatzen diren egoerak.
Instantzia eta a
dministrazio a
nitzen beharrezko esku-hartzeei buruzko datu bereziki esanguratsu bat bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeena da: a
dingabeen fiskaltzek, Gobernuaren a
zpidelegazioek, foru a
ldundietako ume-zerbitzuek, polizia ezberdinek (tokikoek, a
utonomikoek eta estatukoek), osasun-zerbitzuek, hezkuntza-zerbitzuek, udal zerbitzuek eta a
barrek esku hartzen dute. Horrek batera jarduteko protokolo ezberdinak garatzea exijitu du.
Koordinaziorik gabe jardutearen ondorioak a
rgiak dira: esku-hartze ezberdinen a
rteko jarraitutasunik eza edo deskonexioa, hutsuneak, bikoiztasunak, koipe emateak, irizpide bateraturik eza..., eta horiek guztiek ondorio txarrak dakartzate bai zerbitzuentzat (eraginkortasunik eza edo energia eta baliabideen xahutzea), bai a
dingabeentzat eurentzat (arretarik eza edo a
rreta inkoherenteak).
Huts eta zailtasun horien a
urrean, topagunea ematen du, desideratum gisa, sareko lanaz hitz egiteak. Tamalez, gure a
rtean ez dira as
ko sareko laneko esperientziak, bereziki hemen a
ztertutako umezaroko urrakortasun bereziko egoeretan. Edozein kasutan, norabide horretan a
urrera egin bitartean, berehala a
plika daitezkeen neurri ez a
nbiziotsuak badira ere, hobekuntza esanguratsuak ekar litzaketenak: koordinazio mekanismoak, esku-hartze protokolo bateratuak, erreferentetzat dauden bi pertsona profesionaletako bakarrak egindako ibilbide osoaren tutoretzak eta jarraipena, sistema informatikoen a
probetxamendua, praktika onen gidak...
3. Baliabideek bete behar dituzten baldintzak edo prozedurak ezarri eta elementu esku-hartzaile guztien erantzukizunak a
rgitasunez zehaztuko dituzten a
rau-esparruen hutsa edo as
ki-eza
Erabat sendotutako tradizio handiko zerbitzuetan (izan hezkuntza-sistema, izan osasun-sistema...) egoera ezberdinen a
raudi bat izan a
rren (batzuetan oso zorrotzak), baita kontrol, ikuskapen eta ebaluaziorako mekanismoen garapen ikusgarria ere, beste jarduera-esparru batzuetan ez da gauza bera gertatzen (adibidez, a
dingabeen babesari dagokionez).
Bestalde, urrakortasun egoera bereziko ume eta nerabeen a
rretari dagokionez, sarritan gertatzen da zerbitzu jakin baten prestazioa elkarte, bilgune edo pertsona-multzo jakin bati delegatzea; entitate horiek zuzenean kudeatzen dute zerbitzu hori eta kantitate ekonomiko bat jasotzen dute horren trukean, bai hitzarmen bidez, bai beste formula baten bitartez (laguntza, kontzertua, kontratua...). Egoera hori, gehiago edo gutxiago, gure inguruko a
dministrazio guztietan gertatzen da. Zehazki, sektore batzuetan besteetan baino gehiago, eta lurralde batzuetan besteetan baino gehiago. Baina oso egoera hedatua da.
Eredu ezberdinek izan ditzaketen a
bantaila eta desabantailen gaineko eztabaidan sartu gabe (pertsonal funtzionarioa duten titulartasun publikoko zerbitzuak, zerbitzu kontratatuak edo hitzartuak; hirugarren sektorearen ekimenez sortutako zerbitzuak…), behatutako errealitateak, gutxienez, oinarrizkoak iruditzen zaizkigun bi gai a
zpimarratu nahi ditugu:
1) Urrakortasun bereziko egoeran edo a
rriskuan dauden a
dingabeenganako a
rretaren a
zken erantzukizuna, a
lde guztietatik, kasu bakoitzean eskumena duen a
dministrazioari dagokio eta ezin da delegatua izan. Baliabide baten kudeaketa delegatu daiteke, ez ordea eskainitako zerbitzuaren erantzukizuna. Umearen eskubideen Konbentzioari jarraiki, umeen eskubideak betetzea eta bermatzea "Estatu kideen" erantzukizuna da beti. Eta a
dministrazio bakoitzaren erantzukizuna edo eskumena legeak zehazten du (Gizarte zerbitzuen Legeak; umeen a
rretarako legeak…).
2) Elkarteek baliabideak kudeatzeak a
re beharrezkoagoa egiten du jarduera-eremuak a
rgitzea: lokalen gutxieneko baldintzak, pertsonalaren kualifikazioa eta trebakuntza, a
ldeen eskubideak eta betebeharrak, funtzionamendu-araudiaren eta bizikidetza-arauen existentzia eta gainbegiraketa, hitzarmenen definizioa eta berrikuspena, kontrola, a
holkularitza, kanpoko ikuskaritza eta ebaluazioa…
Aztertutako errealitate batzuen a
rabera, kasu batzuetan, beharrezko kontrolerako mekanismorik eta a
raudirik eza hain da nabarmena, edo hain izan da nabarmena, non, erakunde honen iritziz, eskumena duen A
dministrazioaren erantzukizunen uztea dakarren.
Arau-esparru baten existentziak ez du a
razorik konpontzen berez, baina erantzukizunak a
rgitzen ditu, gutxieneko exijentziak ezartzen ditu, berme-esparru bat eskaintzen du profesionalentzat eurentzat eta, horren a
rabera, eskubideen exijentzian pertsona guztien –baita a
dingabeen– segurtasun juridikoa hobetzea a
halbidetzen du Era berean, eskubideak bermatzeko erakundeen jarduna a
halbidetzen du, baita A
rartekoarena berarena ere.
Baina, gainera, erantzukizunen mugen zehaztasunik ezak elkarteei, a
dministrazioei eta a
rriskuan dauden a
dingabeen familiei eurei ere eragin dakieke. As
kotan euren a
rteko lankidetza hobetzeak beharrezkoa eta posiblea ematen du. Familia-ereduetan gertatzen a
ri diren a
ldaketak a
ztertu a
rren, gaur egun oraindik ere, gure a
rtean, familia gakoa da a
dingabearen ongizatea eta eskubideak bermatzerakoan. Izaera gako hori erakundeek babestu behar dute lankidetza-bideak indartuz, posible den neurrian, beti ere.
Aurreko a
taletan a
dierazi izan den bezala, A
rartekoan a
dingabeen inguruan jasotzen diren kexa gehienak gurasoek edo a
dingabearen tutoreek egiten dituzte, zerbitzu batek edo besteak hartutako erabaki batetiko desadostasun a
dierazteko xedez. A
lde horretatik, oso garrantzitsua da a
rau-esparruak a
urreikustea edo ezartzea zehaztasunez egoera horiek konpontzeko prozedurak (kexa-bideak…).
4. Planifikaziorik eza eta, batez ere, esku-hartzeen eraginkortasuna balioesteko a
ukera emango duten ebaluazio publikorik eza
Askotan, erakundeen esku-hartzeak a
dingabeen kolektibo jakin bati dagokionez edo urrakortasun bereziko edo a
rriskuko egoera bati erantzuteko as
moz –batzuetan esku-hartzearen larritasunarengatik berarengatik– esparrurik gabeko planetan garatzen dira eta, beraz, ez dago horiek ebaluatzeko a
ukerarik. Denbora tarte jakin batean eskuratu nahi den lehentasunak eta helburuak ezartzeko plan bat, eskura jartzen diren baliabideak, jarraipenerako mekanismoak, a
lde bakoitzaren erantzukizunak eta mugak, ebaluazio sistemak eta a
dierazleak, epeak…
Plan edo konpromiso publikorik ezak A
dministrazioaren jardueren gaineko kontrol sozialerako a
ukerak murrizten ditu eta horretarako dauden entitateen eskubideen kontrol eta defentsarako esku-hartzeak zailtzen ditu.
Halere, onartu beharra dago a
zken urteetan gure a
rtean ume eta nerabeen a
rretarako plan sektorialak egiteko joera gero eta nabarmenagoa dela; plan horiek urrakortasun bereziko edo a
rriskuko egoeren prebentzioa eta erantzunak planteatzen dituzte, eta beraz, bide onerako urrats egokia dira.
Berez, egiaztatu a
hal izan den bezala, guk geuk ere, txosten honetan, erreferentzia edo a
nalisi esparru gisa erabili ditugu horietariko plan batzuk.
Ezin dugu gauza bera esan ebaluazioen inguruan, gure iritziz, parte hartzaileak, sistematikoak, publikoak eta erabakiak hartzeko oinarri egokiena izan beharko bailirateke.
Horretan oraindik bide luzea gelditzen da. Oraindik ohikoa da martxan jarritako programa edo zerbitzuak denboran mantentzea, edozein direla ere euren emaitzak. Oraindik as
ko gelditzen zaigu onartzeko helburuak betetzen ez dituen plan, programa, erakunde, zerbitzu edo a
barrak berraztertuak, a
ldatuak edo ezabatuak izan behar direla. A
re gehiago horrela a
urkezteko iritzi publikoaren a
urrean.
5. Hazten a
ri diren edo a
zkar hazten diren beharrizanei erantzun egokiak emateko zailtasunak
Batzuetan urrakortasun bereziko egoerak edo beharrizan berriak planteatzen dira, edo espero gabeko dimentsio bat hartzen dutenak: bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeen kolektibo garrantzitsuen presentzia, portaera a
razo larriak dituzten harrerako nerabeen hazkundea, euren gurasoei eraso egiten dieten nerabeak, ziberbullyingaren hedapena…
Urrakortasun egoera "berrien" a
gerpenari dagokionez, lehenik eta behin, esan beharra dago beti ez direla halakoak izaten. Batzuetan zehazki izaten dira une jakin batean a
rgitara a
teratzen diren errealitate ezkutu edo ez oso ezagunak, edo espero ez den dimentsio bat hartzen dutenak (ziurrenik, berdinen a
rteko jazarpena edo tratu txarrak honen a
dibide on bat dira).
Edozein kasutan, gure esperientziari jarraiki, hazten a
ri diren beharrizan batzuk detekta ditzakegu edo bai behintzat, a
ztarna guztien a
rabera, gure a
rtean a
reagotzen a
ri direnak: bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeen kolektibo garrantzitsuen presentzia; a
dimen-gaixotasunek eragindako a
razo larriak, drogen kontsumoarekin lotutako a
razo larriak edo portaera a
razo larriak dituzten harrerako nerabeen hazkundea; euren gurasoei eraso egiten dieten nerabeak; berdinen a
rteko jazarpen edo tratu txarren kasuetan teknologia berriak erabiltzea; familiek erakundeei egindako eskaerak haien seme-alaben kargu egin daitezen, ez direlako gai sentitzen haiek kontrolatzeko edo euren funtzioak betetzeko; banaketa gatazkatsuetako kasuetan bikotearen beste kide baten a
urka erabiltzea umeak…
Agian eztabaida sozial handiagoa eragin duen a
dibide esanguratsuena, gutxienez gure inguruan, bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeei dagokienez, horietariko as
ko marokoarrak, gure txostenetako as
koren a
ztergaia, baita honetan ere. Baina, gehiago a
la gutxiago, berdin nabarmendu daitezkeen ezaugarriak edo zailtasunak a
urkezten dituzten seinalatutako beste egoera guztiek (drogen kontsumoko praktika a
rriskutsuak, a
dimen-gaixotasuna, portaera a
razo larriak…).
Kasu horietan, sarrietan, gertatzen dena izaten da a
ldez a
urretik dauden baliabideak ez direla egokitzen beharrizan horietara: harrera-guneetan ez dago, a
dibidez, harrerako a
tzerriko a
dingabeen kulturak ezagutzen dituzten edo a
rabieraz dakien profesionalik; edo mendekotasuna gainditzeko programek a
dingabeak salbuesten dituzte eta boluntariotasunean oinarritzen dira; a
dimen-osasuneko zerbitzuek ume eta nerabeen populazioaren beharrizanei ematen dieten erantzuna ez da nahikoa; Internet bezalako tresna indartsu batean dauden modu a
rgian delituzkoak diren edukiak kontrolatzeko lege edo mekanismo eraginkorrik eza; edo banaketa gatazkatsuen kasuetan ez dago a
dingabearen a
rriskuak a
rintzeko bitartekaritza zerbitzu edo topagune nahikorik…
Kasu hauetan, gainera, zailtasunak pilatu egiten dira: zaila da beharrizanak a
urretiaz ikustea eta, ondorioz, planifikatzea eta a
urrea hartzea; izan liteke ez izatea a
ldeko kontzientzia sozialik edo, a
re gehiago, a
razotsutzat jotako sektoreei laguntzeko ekintzen a
urkako gaitzespen soziala suma liteke; talde profesionalak ez dira behar bezala trebatuta sentitzen; dauden programek, urtetako a
haleginarekin martxan jarritakoek, ez diete behar bezala erantzuten kolektibo horien berehalako beharrizanei… Eta, halere, erantzunak premiazkoak dira.
Errealitate hauen a
zterketa berez interesgarria da, hobeto ezagutzeko edo eskaintzeko, horrela, erantzun hobe bat emateko horietariko bakoitzari. Baina, era berean, interesatzen zaigu horrela detektatu ditzakegulako sistemaren hutsak edo mugak. Izan ere, sarritan, errealitate "berriek", a
razo edo beharrizan berriak sortu baino, lehendik existitzen ziren baina oharkabean pasatzen ziren kontraesan zaharrak ikusarazi edo a
gerian jartzen dituzte.
Etorkinen eskolaratzeak, a
dibide bat jartzearren, hezkuntza zentro batzuetan ikasleak onartzeko dituzten irizpideak zalantzan jartzen dituzte; teorikoki debaldekoak diren ikaskuntza-tarteetan kuota edo kontzeptu ekonomikoen existentzia, gizarteratze sistema, zentro ezberdinen a
rtean baliabideak berdintasunez banatzea… A
rgi denez, ez dira immigrazioak planteatutako gai berriak; erdi ezkutuan zeuden kontraesan zaharrak a
zpimarratu edo a
rgitara emango ditu.
Edozein kasutan, ez du ematen behin-behineko egoerak direnik edo epe laburrera desagertuko direnik. Izatekotan, kontrakoa. Beraz, beharrezkoa dirudi ekintzak berraztertzeak eta baliabideak, irizpideak eta programak, luze gabe, egokitzea. Eta, era berean, beharrezkoa da eskubideen defentsarako erakundeek, A
rartekoarena kasu, egoera horiei lehentasunezko a
rreta eskaintzea, horietariko as
ko nerabezaroari lotuta, konplexutasun eta zailtasun bereziengatik.
6. Konpentsaziozko neurriak (berdintasuna bilatzekoak) zein prebentziozkoak (ghettoak a
gertzea edo irmotzea saihestekoak) hartzeko erresistentziak
Administrazioak, oro har, printzipioz denentzako berdina diren oinarrizko prestazio exijigarrien multzo bat ezartzen du bere ohiko zerbitzuetarako. Kasu batzuetan, sistemak berak a
ldaketak ezartzen ditu beharrizan bereziei erantzun bereziak emateko; horren a
dibide da eskola sisteman ezarritako a
ldaketen kasua, heziketa beharrizan bereziei edo beharrizan espezifiko jakinei erantzun hobea emateko, a
urreko a
talean ikusi dugun bezala. Baina eremu as
kotan erantzun bereiziak ematearen a
urkako erresistentzia dago: ez dira erantzun berdinak, ezpada konpentsaziozkoak; parekidetasuna bilatzen dute, ez berdintasuna.
Adibide gisa har dezagun ume eta nerabeen a
dimenerako osasun-arreta, a
urreko a
talaren 3.9 a
zpiatalean zehaztasunez a
ztertua. Gure a
rtean bada osasun-zerbitzu publikoak eremu honetan eskaintzen duen prestazioaren ez-nahikotasunaren gaineko a
dostasun orokor samarra. Ematen du osasun-zerbitzuak bera baino ez datorrela bat balorazio horrekin. Eta bada ere a
rrisku bereziko egoeran edo erakundeek harreran hartutako a
dingabeen zati handi baten a
rreta psikologiko edo/eta psikiatrikoaren beharrizan gorakorren gaineko a
dostasuna. Defenditu ote liteke kasu horietan itxaron-gela a
ldatzea edo a
rreta intentsiboagoa eskaintzea…, horrek irizpideen izaera orokorra berraztertzea ekarriko lukeela jakinda? Guk baietz uste dugu. Eta gainera defendatzen dugu posible dela trataera bereizia justifikatzeko prozedura bermatzaileak eta irizpide malguak ezartzea, hori posible den kasuetan.
Antzeko zerbait gertatzen da ghettoen sorkuntza edo bazterkeria saihestera jotzen duten neurriekin. A
urreko a
talean eskola-sistemari modu berezian dagokion gai hau jorratu dugu: egoera bereziki a
hulean dagoen eskola populazioa zentro jakin batzuetan biltzeko a
rriskua, haien gizarteratzea zaildu edo bideraezin bihurtzeraino.
Baina a
rrisku hori beste egoera batzuetara zabal daiteke, bereziki a
razotsutzat jotzen diren nerabeak edo a
dingabeak hartzeko zentroen kasura, esaterako. Hau bezalako taldekatzeak, as
kotan, a
dingabe batzuen gaineko estereotipoen irudi sozial ezkorra indartzen du, haien gizarteratzea a
re zailagoa eginez.
Tamalez, bazterketa soziala edo ghettoak sendotzeko a
rriskua ez dira gure gizartetik kanpoko gaiak, eta, gainditzeak eskatzen du as
kotan a
lde batetik prebentziozko neurriak hartzea eta bestetik konpentsaziozko politikak bultzatzea. Ez dira kontraesanezko neurriak, ezpada euren a
rteko osagarriak, zirkunstantzia bakoitzaren a
rabera a
plikatu behar direnak.
7. Detekzio eta a
rreta goiztiarraren a
razoak
Agian hau izango da a
hulezia nabarmenenak eta a
dingabearentzako ondorio larrienak a
geri diren eremua.
Askotan, urrakortasun bereziko edo a
rrisku egoeran dagoen a
dingabe baten eskubideak bermatzeko erakundeen esku-hartzea termino hauetan laburtu daitekeen prozesu kronologiko bati jarraitzen dio: Prebentzioa – a
razoen detekzioa – esku hartzeko erabakia – a
rreta edo esku-hartzea – jarraipena – "irteeren" bilaketa. Hau oso a
rgia da, a
dibidez, babesgabetasun edo a
rrisku handiko egoeren erantzunen kasuan, baina a
plika dakioke ere eskolako jazarpenari emandako erantzunari, edo heziketa beharrizan bereziei, drogamenpekotasun a
razoei, justiziarekiko a
razoei, etab.
Esan genezake gure sistemek bereziki garatu dituztela intentsiboagoak diren a
rreta edo esku hartzeko formulak (harrera-zentro edo etxebizitza sarea, barnetegiak, ospitaleratze unitateak…), baina zailtasun handiak a
urkitzen ditu prebentzioan (esku hartzeko globalagoak eskatzen baititu), erantzunaren detekzioaren eta a
zkartasunaren hobekuntzan (kontzientzia sozial handiago eskatzen baitu, baita oinarrizko zerbitzuak sendotzea edo hezkuntza, gizarte edo osasun zerbitzu ezberdinen koordinazioa ere…), prozesuen jarraipenean eta ebaluazioan, "erkidegoko" erantzunetan…
Guk geuk, as
kotan, denbora-tarte jakin batean a
dingabeari eskainitako erantzunaren kalitatea kontu handiz behatzen eta a
ztertzen dugu: harrera denbora, barnetegiratze denbora… Hau da, gure a
haleginen parte handiena eskaintzen diogu denbora-tarte jakin bateko a
rreta, esku-hartzea eta erantzuna a
ztertzeari. Baina oso posiblea da a
razo larrienak ez gertatzea hor, fase horretan, ezpada lehenago (arazoa eratzean, esku-hartzeen detekzio edo erabakien a
urretik) edo ondoren (adin nagusitasunarengatik emantzipazio prozesu bat a
biaraztea edo familiaren testuingurura itzultzea…).
Arazoak denboraz prebenitzeko edo a
razook larritzea saihesteko zailtasunak gainditzea, goiz detektatzeko, a
zkartasunez erantzuteko esku hartzeko a
ukerak oraindik ez direnean latzak, urrakortasun bereziko egoeran edo a
rriskuan dauden a
dingabeen gure a
rreta-sistemen erronkarik handienetako bat da ziurrenik. Zailtasun horiek urrakortasun egoeran dauden ume eta nerabeei eragiten dieten a
razo as
koren sorburuan daude, eta horretarako ondorio bereziki larriak izaten dituzte, kasurik larrienetan heriotzan edo konponbiderik gabeko egoeretan a
maitzen dutenak.
Horrek kasu as
kotan familia giroan lan egin beharra eskatzen du. A
gian hemen datu estatistiko bat gogoratu beharko genuke, oso garrantzitsua izanagatik, as
kotan oharkabean pasatzen dena: gure inguruan, ohikoena da a
dingabeen %99 "euren" familian bizitzea, edozein dela ere familia-eredua (familia biologikoa, harrera-familia, a
dopzio-familia, luzapenezko familia, guraso bakarreko familia…). Bestela esanda: babeserako erakunde batean harreran hartutako a
dingabeak ez dira ehuneko osoaren %1era iristen (adingabe instituzionalizazioak), bakarrik dauden a
tzerriko a
dingabeek barne hartuta ere ez.
Argi dago familia guztiek (edozein dela ere a
dingabea bizi den familia-eredua) ez dituztela euren zaintza eta babes funtzioak behar bezala betetzeko beharrezko baliabide, gaitasun eta eskumen guztiak. A
rrazoiak oso ezberdinak dira. Eta ematen du a
rrazoi horiek hemen a
zaldutako urrakortasun bereziko edo a
rrisku egoera as
koren jatorrian daude.
Baina horietariko familia as
ko, a
rrazoi as
ko tarteko, ez dira gai euren funtzioa behar bezala betetzeko, beharrezko laguntza eta babesekin egin a
hal izango balute ere: babes teknikoa, trebakuntza, ezinbesteko baliabideak, a
holkularitza, denbora-tarte bateratuak errazteko uztarketa neurriak, laguntza… Batzuetan zailtasun handiak daude familiei helarazteko ume-zerbitzuetatik egiten den lana.
Eremu honetan, dudarik gabe, lan eta hobekuntza a
ukerak oso handiak dira eta balio izango lukete, batik bat, prebenitzeko, eta, esperientziak erakusten digun bezala, behin gertatu ondoren a
dingabearen garapenean ondorio larriak (gerora konpontzeko zailak diren) dituzten a
rrisku larriko egoerak saihesteko.
8. Irteera eta emantzipazio programen a
hulezia
Auzi hau, denboran esku-hartzearen bukaeran kokatzen bada ere, a
urreko puntuan hasierako faseentzat a
dierazitakoaren a
lderdi komun as
ko erakusten ditu. Kasu bietan, a
huleziaren a
zalpena edo oinarria hau da, behintzat zati batean: "itxiak" edo "trinkoak" dei genitzakeen programen eta zerbitzuen a
rteko proportzioaren a
ldea izugarria (baliabideetan eta programetan) da, baita bitarteko a
ukerena eta esparru irekiko erkidegoko lanarena.
Horrela, "irteera", esku-hartze jarraituko hainbat urteren ondoren normalean, une gakoa izaten da, a
rriskuz betetako tarte kritikoa, dena pikutara bota dezakeena, denbora-tarte luzean egindako lana a
lferrikakoa izatea eragin dezakeena; gutxieneko jarraipen edo jarraitutasunarengatik; erreferentziazko heldu edo laguntzarik ezarengatik; baliabide espezifikorik ez izateagatik…
Gizarteratzeko ibilbide guztiz a
rgiak dauden bezala (familia egituratua – eskolaratze a
rrakastatsua – profesionalen trebakuntza – lanerako edo familia-bizitza baterako sarbidea…), gure gizartean badira ere benetako bazterketa ibilbideak: Familiarik eza edo familia desegituratua –?eskolaratze a
razotsua edo eskola-porrota – instituzionalizazioa – delinkuentzia – instituzionalizazio berria – berrerortzea…
Horra hor esku-hartzeak 18 urte bete ondoren ere luzatzeko garrantzia edo, gutxienez, egindako lanaren a
rrakasta edo porrotaren maila egiaztatzeko jarraipena egin beharra.
Urte hauetako esperientziak a
rgi erakusten du a
dingabeen esku jartzen direnean euren beharrizanetara egokitutako emantzipazio-baliabideak edo programak, lortzen den "arrakasta" maila laneratzean, gizarteratzean edo a
utonomian oso a
ltua da. Bestalde, baliabiderik eza edo eskuratzeko ezintasuna (exijitutako baldintzak ez betetzeagatik) nerabe edo gazteen a
ldetik, zailtasun gaindiezinak izaten dira euretariko as
korentzat.
Beraz, beharrezkoa ematen du programa horiek garatzeak, eta honakoak lortzeko baliabideak a
halbidetzea: emantzipazio progresiboa, gizarteratzea, edo esku-hartze zorrotza behartu zuten baldintza hobetuta a
dingabeak familiara edo jatorrizko testuingurura itzultzea. Finean, gizarteratze eta laneratzeko a
zken faseak hobetzea da kontua, berriz ere ez erortzeko a
rrisku egoera batean.
Ahulezi hori, babesgabetasun egoeretarako hemen modu berezian a
dibidez emana, txosten honetan ikertutako beste egoera batzuei a
plika dakieke berdin-berdin: barnetegiratze neurriak bete ondoren nerabe a
rau-hausleen "irteera", edo, eskolaratze-aldia a
maitu ondoren, hezkuntza beharrizan bereziak dituzten ikasleen enplegurako sarbidea.
9. Informazioaren tratamenduan konfidentzialtasuna bermatzeko mekanismo eta irizpide a
rgirik eza
Beti ez dira izaten a
rrisku egoeran dauden a
dingabeei edo euren familiei zuzendutako informazioa lantzeko irizpide a
rgi eta zuzenak: zer datu bildu (eta zer ez), nola jaso dokumentuetan edo nola gorde informazioa, nork duen sarbidea espediente pertsonaletara edo fitxategietara, zer egin espedienteekin zerbitzu baten esku-hartzea bukatutzat eman daitekeenean… A
rgi denez, a
dingabearen edo bere familiaren intimitatea jagotea da kontua eta, horretarako, konfidentzialtasun irizpideak a
plikatu eta errespetatu behar dira. Baina beti ez da erraza, eta, izan litezke elkarrekin talka egiten duten irizpideak edo interesak.
Arazo hauek a
gerikoagoak izaten dira –gutxienez, gure esperientziaren a
rabera– egoera gatazkatsuetan, a
uzi bidezko banaketen kasuetan, poliziaren a
genteek esku hartzen dutenean, hedabideek informazioa eskuratzeko interesa a
zaldu eta horretarako iturri ezberdinetara jotzen dutenean…
Hedabideek a
dingabeen inguruko informazioari ematen dioten tratamenduari dagokionez, ez da erraza errespetuzko irizpide deontologiko batzuk haien eskubideekin uztartzen, nahiz eta uztarketa beharrezkoa izan eta zenbait a
rlo eta gaitan jadanik lortu den, behintzat teorikoki. Halere, exijigarria eta nolabait erraza eman lezake a
dingabeekin lan egiten duten talde eta profesional guztiek gaiaren inguruko irizpide a
rgiak izateak.
Baina irizpide horiek existitutakoan ere (eta ez da beti hori izaten kasua), beharrezkoa ematen du behar bezala betetzen dela ziurtatzeko kontrola egiteak. Horretarako, hainbat baliabide erabil daitezke: Espediente pertsonalen a
zterketa, fitxategien segurtasuna eta sarbidea egiaztatzea, gertakari eta oharren koadernoen a
zterketa, hedabideetan a
gertzen diren a
dingabeei buruzko a
lbisteen eta haien iturrien jarraipena…
10. Populazio osoari zabaldutako umeen eskubideen kultura baten hutsunea
Adingabeentzako gizarte-arretaren esparruan, bada oraindik ongintzarekin lotutako mentalitate jakin bat. Kasu as
kotan ez da eskubide exijigarrien a
urrean egoteko kontzientzia sozialik, ezpada doako prestazioen a
urrean egotekoa; prestaziook baliabideen eskuragarritasunaren edo borondate oneko ekimenen a
rabera izaten dira…
Mentalitate sozial horretatik ondorioztatzen dira a
dingabekoentzat oro har oso txarrak diren ondorioak, bereziki urrakortasun bereziko egoeran edo a
rrisku egoeran dauden a
dingabekoentzat. A
dibidez, pertsona as
kok oso inplikazio urria dute a
rrisku edo babesgabetasun egoeran dauden pertsonen egoerak salatzeko, hori egiteko betebehar moral eta legala izan a
rren. Baina ondorio txarrak badira eskumena duten erakundeentzat ere, errezeloak eta erresistentziak gainditzera beharturik. Horrela, kezkagarria da ikustea zer zailtasun a
urkitzen diren, batzuetan, leku baten edo bestean "arazotsutzat" jotako a
dingabeentzako baliabide bat ireki nahi denean: A
uzokideen gaitzespena, presioak, udal a
gintarien lankidetzarik eza… A
zken urteetan, tamalez, horien guztien a
dibide ugari izan ditugu.
Umeen eskubideen Konbentzioak ez du soilik eskubideen katalogo bat zehazten: a
dingabe oro (ume zein nerabe) "eskubidedun subjektu" gisa definitzen du, eskubidedun herritar gisa. Kontzeptu hori gure kultura sozialean txertatzea, baita gure eremu profesionalean bertan ere, eraginkor egitea eguneroko praktikan, mentalitate a
ldaketa bat da, denbora, eta zabalkunde eta sentsibilizazio a
haleginak eskatzen dituena.
Dudarik gabe, gizarte osoari dagokion zeregin da, bere kide guztiei, baina erakundeei dagokie populazioa sentsibilizatzea –beste gai batzuen inguruan egiten den bezalaxe–, eta prozesuen buru izatea, babes soziala bilatuz eta talde jakin batzuek a
zal lezaketen gaitzespena edo presioa, baldin baleude, indargabetuz.
Ikuspegi horretatik, beharrezkoa da ume eta nerabeen partaidetza zuzenerako a
ukerak a
reagotzea (Konbentzioaren 12. a
rtikuluan jasotako eskubidea), eta eskubideen ikuspegia txertatzea zerbitzu guztietan. Hemen jasota uzten dugu, baina a
ukera handiko ekintza-ildoa iruditzen zaigu –exijentzia ugarikoa– urrakortasun bereziko egoeran edo a
rriskuan dauden a
dingabeekin lan egiten duen edonorentzat.
11. A
dingabeen eskubideen defentsa eta bermerako egungo tresnen mugak
Planifikazioa a
ipatu da jadanik, umeei laguntzeko politiken kontrol soziala a
halbidetzen duten elementuetako bat izanik. Badira hori bezain garrantzitsuak diren beste tresna batzuk eta a
zpimarratu nahi genituzke. Horrela, a
dibidez:
– A
dingabeentzako zerbitzuen bizitza a
rautzen duten a
ntolaketa eta funtzionamendu a
raudiak edo bizikidetza a
rauek eskubideak eta betebeharrak xedatzen dituzte, edo prozedurak finkatu.
– A
dingabe bakoitzaren gainean hartutako erabakien edo a
dingabea inplikatutako gertakarien konstantzia uzteko erregistroak.
– Kexa eta erreklamazioak egiteko formula edo mekanismo egokien existentzia…
Argi dago erakunde edo zerbitzuek a
rtatutako urrakortasun bereziko egoeran edo a
rrisku egoeran dauden a
dingabeen eskubideak errazago bermatzen direla hau bezalako tresnak existitzen direnean, a
lde guztientzako baliagarriak izanik:
– A
dingabeentzat edo euren familientzat, a
rauen garapenean zuzenean parte hartzen dutenez, euren kexak bideratzeko esparru a
rgi bat behar dute.
– Profesionalentzat, a
ldez a
urretik ezarritako esparru baten a
raberako erabakiak hartzea a
halbidetzen duten irizpideak eta prozedurak izan baititzakete horrela.
– Eskumena duten a
dministrazio edo entitateentzat, horrela kontrolerako mekanismoak baitituzte.
– Erakunde bermatzaileentzat, pertsonen eskubideen defentsa funtzio baitute, A
rartekoaren erakundea kasu…
Kasu horietan guztietan gainditu beharreko mugak ikusten dira.
* * * *
Hemen a
dierazitako kausa edo a
hulezien a
zterketa baliagarria bada, urrakortasun bereziko egoeretako a
dingabeen a
rtapena hobetzeko a
razo horiek konpondu beharko dira. Hau da:
– Egoera horien jatorrian dauden kausak errotik konpondu beharko dira (beraz, prebentzioa hobetu behar da).
– Zerbitzu espezializatuen eta ohiko sistema edo sareen a
rteko lankidetza hobetu beharko da.
– Honelako egoeretan esku hartzen duten a
dministrazio eta zerbitzu ezberdinen a
rteko deskoordinazioa saihestu beharko da.
– Esku-hartzeak planifikatu beharko dira, sistematikoki ebaluatu beharko dira eta, emaitzen a
rabera, beharrezko a
ldaketak egin beharko dira.
– Egoera "berriei" ematen zaien erantzunaren a
zkartasuna eta egokitzapena hobetu beharko da.
– Egoera kaltetuenentzako konpentsaziozko neurriak hartu beharko dira.
– Datuen tratamenduko konfidentzialtasuna bermatu beharko da.
– Urrakortasun bereziko egoeretako umeekin esku hartzeko fase guztiak hobetu beharko dira, batik bat hasierako faseetan (detekzioan, neurriak hartzerakoan) eta bukaerako faseetan, gizarteratzea eta emantzipazioa sustatzen baitute.
– Urrakortasun bereziko egoeretako a
dingabeekin esku hartzen dutenen erantzukizunak eta ekintza-esparruak a
rgitu beharko dira, profesionalen lan-baldintzak hobetuz.
– Umeen eskubideen gaineko kontzientzia sozial eta sentsibilizazio handiagoa lortu beharko da.
– A
dingabe hauen eskubideen defentsa eta berme tresna eraginkorragoak izan beharko dira…
Hurrengo a
talean egiten ditugun gomendioen zati handi batek a
urreko ekintza-ildoak garatu eta zehaztu nahi ditu.