3.13. Beste zaurgarritasun-egoera batzuk
Aurreko idatz-zatietan haur eta nerabe batzuen problematika jorratu dugu, zaurgarritasun-egoera berezia edukitzeagatik erakunde honen a
rreta jarraituaren eta sistematikoaren xede izan badira. Sektore hauez gain, a
zken urteetan, eta oso ekimen desberdinen bidez, A
rartekoak a
rreta berezia eskaini die beste egoera batzuei edo bereziki zaurgarriak diren taldeei. Horiei helduko diegu datozen orrialdeetan.
Aurreko kapituluetan erabili dugun egitura a
purtuko dugu hemen, funtsean bi a
rrazoi direla-eta. Batetik, a
ztertuko ditugun gaiak, modu batera edo bestera beste txosten edo jarduera batzuetan jorratu badira ere, ez dira txosten berezi baten edo hausnarketa foro baten xede izan berariaz, eta, beraz, ez dugu informazio zehatz eta a
lderaturik. Bestetik, problematika hauen bilakaeraren sintesi bat egin baino, hemen a
urrerantz begiratu behar da eta lan ildoak finkatu etorkizunera begira.
Jarraian ikusiko den moduan, gaien garapena ez da berdina kasu guztietan. A
rrazoia, neurri handi batean, a
zkenaldian gai batzuei edo besteei eman a
hal izan zaien a
rreta maila da.
Adingabeak eta pobrezia
Azken urteotan, bazterkeria egoeran edo a
rriskuan dauden pertsonei zuzendutako programak edo baliabideak kudeatzen dituzten erakunde ezberdinekin A
rartekoak duen harremanaren esparruan normalean, baina, baita ere, herritarrek a
dierazietako kexa batzuen bitartez, errealitate kezkagarri batzuk ezagutu ditugu pobrezia egoeran bizi diren haur eta nerabeei dagokienez (bizitokirik gabeko familietan bizi diren a
dingabeak; emakume a
tzerritarrak, baliabiderik gabekoak, seme-alaba jaioberriak dituztenak eta bizitokirik gabeko pertsonei gaueko harrera emateko jarri diren bizitokiez gain bestelako bizitokirik ez dutenak; gutxieneko baldintzak biltzen ez dituzten etxebizitza edo lokaletan bizi diren a
dingabeak; lan bila mugitzen diren sasoikako langile familietako a
dingabeak...).
Herrialde a
beratsetan haurren pobreziaren gaia jorratzen duten a
zterlanak eta ikerketak badaude nazioarte mailan (adibidez UNICEFen Innocenti Ikerketa Zentroak a
rgitaratutakoak). Halaber, zenbaitetan a
lderaketak egitea a
halbidetzen duten datu estatistikoak, Caritasek edo beste erakunderen batek bultzatutako a
zterlanak... badaude. Orokorrean, ordea, gure ingurunean gehiegi landu eta ikertu ez den errealitate bat da. Euskadin haurren pobrezia tasa beste toki batzuetakoa baino txikiagoa izan daitekeen a
rren, zenbatetsi diren kopuruak kezkagarriak dira benetan, izan ere, biztanleriaren sektore garrantzitsu bati eragiten diote eta krisi garaian bost a
dingabetik bati eragin diezaioke (lautik bat Espainia osoarentzat, Caritasek a
rgitaratu duen a
zkeneko txostenaren a
rabera).
Honakoa errealitate konplexua da, eta, dudarik gabe, a
rreta berezia eta jarraitua eskaini beharko zaio datozen urteetan.
Sexu a
busuen biktima diren haur eta nerabeen egoera ere izan da kezkagarri A
rartekoarentzat. Gai honetan izan dugun esku-hartzea lankidetzarena izan da zenbait erakunderekin –batez ere Save the Childrenekin–, eta baita babesa eta partaidetza ere a
zken urteotan bideratu diren ekimen ezberdinetan.
Besteak beste, "Haurren sexu a
busuko kasuetan jardun bateratua bideratzeko protokoloen sustapena" gaiari buruz egindako lan mintegi batean izandako parte-hartzea a
zpimarratu nahi genuke. Bertan, praktika egokietarako proposamenak eta irizpideak jorratu ziren, teknologia berriekin uztartuta a
busuen biktima diren a
dingabeak identifikatzeari buruzko a
dituen nazioarteko topaketa batean, a
dingabeen salerosketari buruzko topaketa batean... Horiek guztiak a
ipatu den erakundeak a
ntolatu zituen.
Haurrekiko a
busua eta sexu esplotazioa dira haurren eskubideen urradura larrienetako bat, eta inpaktu eta ondorio larriak ditu haurraren oreka emozionalean eta bere garapenean.
Babes sistemek, gizarte zerbitzuek, poliziaren zerbitzuek, epaileek edo eskubideen bermatzaile diren erakundeek –gurea, kasu– beti izan dituzte zailtasunak horrelako egoerak a
ntzeman eta horietan esku hartzeko. Neurri batean, horietako as
ko eremu pribatuetan, opakoetan, iristea zaila den horietan, gertatzen zirelako –eta egun ere horietan gertatzen direlako–, eta horrek egoeraren berri edukitzea eta hura ikertzea zailtzen du.
Azken urteotan, teknologia berriak erabiltzeak erraztu egin du, batetik, a
busu modu jakin batzuk hedatzea, beste a
busu modu berri batzuk sortzea, horiek barreiatzea eta a
ntzemateko zailtasunak a
reagotzea eta, bestetik, a
nonimotasuna eta zigorrik gabe geratzea etorri dira.
Biktimen babesa eta horiei eman beharreko a
rreta lehentasuna izan behar da, eta botere eta erakunde guztien a
ldetiko konpromisoa eduki behar du. Sexu a
busuen biktimak a
dingabeak dira, zenbaitetan oso gazteak, eta, beraz, ez dira gai beren buruak defendatzeko, beren egoera a
ztertzeko edo hartatik irten a
hal izateko erabaki a
utonomoak hartzeko. Jasandako sexu a
busuak biktimengan dituen ondorioei buruz ez dakigu as
ko, baina badakigu zenbaitetan urte as
ko behar izaten dituztela gertatutakoa onartzeko eta hitzez a
dierazteko.
Errealitate hau jorratzeko beharrezkoa da baliabideak, ikerketak, profesional ezberdinen berariazko prestakuntza, gizarte sentsibilizazioa, biktimei babesa ematekoa, zerbitzu eta erakunde ezberdinen a
rteko koordinazioa... edukitzea. Horretarako, beharrezkoa da politikaren eta erakundeen a
ldetiko babesa izatea.
Indarkeriaren biktima diren a
dingabeak
Edozein motatako indarkeriaren biktima diren haur eta nerabeen egoera ere izan da kezkagarri A
rartekoarentzat. Gure parte-hartzea eduki duten ekimenak eta jarduerak oso a
nitzak izan dira, eta indarkeriazko egoera ezberdinei heltzen diete:
– a
dingabeen a
urka familiaren baitan egindako indarkeria;
– indarkeria edo jazarpena ikastetxeetan (txosten honen 3.11 idatz-zatian berariaz jorraturikoa);
– a
dingabeei eragiten dien genero indarkeria (foru a
ldundiek gai horri emandako a
rreta A
rartekoaren jarraipenaren xede izan da);
– indarkeria terrorista (terrorismoaren biktimei buruzko txosten berri baten xede)...
Zorionez, geroz eta sentsibilizazio handiagoa dago haurren a
urkako edozein tratu txar saihesteko beharraren gainean. Zentzu horretan, prestakuntza eta hausnarketa jardueretan lagundu eta parte hartu dugu, horiek haurren a
urkako tratu txarra prebenitzeko beste erakunde batzuk a
ntolatu dituztenean.
Edonola ere, balioei buruzko gure txostenean orain dela gutxi egiaztatu a
hal izan dugun bezala, egia da oraindik neurri bateko gizarte onarpena dagoela indarkeriaren a
urrean –baita indarkeria fisikoaren a
urrean ere, zaplaztekoaren a
urrean a
dibidez–, hura haurren jokabide jakin batzuk zuzendu edo zigortzeko erabiltzen bada. A
dingabeen jokabideei mugak jartzea beharrezkoa da erabat haiek hezi eta behar bezala gara daitezen. Muga horiek errespetatzea lortzeko modua, ordea, egokia izan daiteke zein ez. Indarkeria ez da inoiz egokia, eta, beraz, saihestu egin behar da, haurrengan sortzen duen kalteagatik.
Haurrei eta nerabeei buruzko informazioari emandako tratamendua
Herritarrek A
rartekoari kezka a
gertu diote beste gai baten inguruan, hain zuzen ere haur eta nerabeei buruzko informazioak hedabideetan duen barreiapenarenari buruzko kezka. Gai honi buruz a
urkeztutako kexetako batzuk a
dingabeen irudi edo datu pertsonalen erabilerari heltzen diote (izena, ikastetxea...), izan ere, horrek haien intimitaterako eskubidea zaurtzen du eta kalte larria eragin diezaieke.
Informaziorako eskubideak, a
dierazpen as
katasunerako eskubideak nahiz hedabideen jardunak errespetatu egin behar dituzte haurren eskubideak eta, horien a
rtean, baita intimitaterako, ohorerako eta haurren eta nerabeen euren irudirako eskubidea ere. Horrela, a
intzat hartu behar da zaurgarritasun egoera berezian daudela eta, kasu guztietan, a
dingabearen interes gorenaren printzipioa da a
plikatu behar dena.
Zentzu horretan, gai batzuk a
zpimarratzen a
ritu gara, a
dibidez beharrezkoa dela haurraren edo nerabearen izaerari lehentasuna ematea bestelako inguruabarren a
urretik (bakarrik dagoen a
tzerritarra, ustezko jazarlea, biktima...), a
intzat hartu behar dela haurraren edo nerabearen interes gorena eduki bat barreiatzea erabaki a
urretik (baloratu nola eragin diezaiokeen horrek orain eta etorkizunean), ez direla irudiak edo informazioa barreiatu behar horrek a
dingabearen izen ona hondatzea, duintasuna urratzea edo bere interesen a
urkakoa izatea badakar (adibidez, a
dingabe bat a
rau-hausle gisa edo delitu baten biktima bezala identifikatzea, edo osasunaren a
lorreko datuak edo txosten psikologikoak barreiatzea), eta a
bar.
Gai honi a
rreta berezia eman beharko zaio, a
re gehiago a
intzat hartuz gero teknologia berriek eta hedabideek bilakaera a
zkarra izaten dutela.
Adingabeak, eta informazioaren eta komunikazioaren teknologia berriak
Azken urteotan hainbat jarduera eskuratu dituen gaietako beste bat informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrien erabilerarena da. Internet, posta elektronikoa, txatak, foroak, bat-bateko mezuak, gizarte sareak... a
ukera ugari eskaintzen dituzten tresnak dira, a
dibidez informazioa eskuratzeko eta pertsonen a
rteko komunikazioa egoteko (informazio ugari, harremanak eratzeko modu berriak, urruneko errealitateen berri edukitzeko a
ukera...).
Internet, telefonia mugikorrarekin eta bideojokoekin batera, guztiok erabiltzen dugun zerbait da, geroz eta zabalduago dago gure a
dingabeen a
rtean eta egunero mugitzen diren ingurune bat eratzen du. As
kotan, gurasoak eta hezitzaileak baino trebetasun eta prestakuntza tekniko handiagoarekin mugitzen dira unibertso digitalean. Teknologia berriek eremu guztietan a
gerpen handia duten gizarte batean jaio eta hazten a
ri den belaunaldi batekoak dira.
Internetek, eta, orokorrean, teknologia berriek hezkuntzarako dituzten a
ukerak ezin dira zalantzan jarri. A
itzitik, horien erabilera okerrak haur eta nerabeentzat eduki dezakeen a
rriskuan ere a
dostasuna dago.
Adingabeek a
urre egin behar diete a
rrisku batzuei, eta horietarako helduok ezin izan ditugu haiek prestatu –beste hainbat esparrutan ez bezala–. Izan ere, gutako as
kok ez ditu ezagutzen sozializazioko esparru berri honetako berezko a
rauak, eta iritsi berriak gara mundu digital honetara.
Ziberbullying-ari buruz, teknologia berrien erabilera desegokiaren a
rriskuei buruz eta horiek segurtasun handiagoarekin erabiltzeko irizpide edo a
holkuei buruz, A
rarteko Erakundeak bi material didaktiko editatu eta banatu ditu EAE osoko ikastetxeetan. Bertan, a
dingabeentzako jolasak eta hezitzaileentzako gidak bildu dira: Ziberbullying-a. Teknologia berrien bidezko jazarpenari a
urrea hartzeko material didaktikoa eta Leihoak. A
bentura erreala mundu birtualean. Gozatu Internetez… Sarean erori gabe. Pantallas A
migas ekimenak diseinatu ditu. Material hauek interesgarri suertatu dira beste erakunde batzuentzat, besteak beste, Herriaren beste Defentsa erakunde batzuentzat nahiz Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarentzat. A
zken horrek proposatu egin dio A
rartekoari Lehen Hezkuntzako ikastetxeentzako 2.0 programan sartzea.
Arartekoaren Adingabekoei balioak transmititzea izeneko txosten berezian, 2009an a
rgitaratutakoa, a
ztertu egin zen ea noraino barneratzen dituzten edo barneratzen ez dituzten oinarrizko balio batzuk gure A
utonomia Erkidegoko a
dingabeek, eta horrekin batera baita balio horien transmisioan gizarteko a
gente ezberdinek (familiaren inguruneak, ikastetxeak, berdinen taldeak…) dituzten eraginak zeintzuk diren ere. Balioen transmisioan geroz eta indar gehiago duen sozializazioko edo transmisioko a
genteetako bat hedabideak eta teknologia berriak dira, eta, beraz, modu horretara ere a
ztertu ziren bi horiek.
Azterlan berri horretan gai honi dagokionez igarritako a
razo nagusietako batzuk hauek dira:
– Teknologia berriak behar baino denbora luzeagoz erabiltzea.
– Gurasoen a
ldetik kontrol eskasa egotea telebistan ikusten duten horren gainean eta sarera nola konektatzen diren edo hartan nola jarduten duten gaiari buruz. Gauzak horrela, a
dibidez, gure a
utonomia erkidegoan Internet erabiltzen duen 8 eta 10 urte a
rteko hamar haurretik ia lauk heldu bat ondoan eduki gabe egiten dute. Kontrol falta hori ez da beren bizitzen beste eremu batzuetan gertatzen. Gurasoen tutoretzak behera egiten du a
dinarekin.
– A
rriskuko jardunbide ugariren a
gerpena: benetako informazioa eta informazio pertsonala ematea (helbidea, ikastetxea...), sarean ezagututako pertsonekin geratzeari baiezkoa ematea, sarean jazartzea edo jazarria izatea... Gauzak horrela, 12-13 urteko nerabeen %40k benetako informazioa eta informazio pertsonala ematen du txatean. Bereziki kezkagarria da, gainera, benetako bizitzan monitorearen beste a
ldeko ezezagunekin geratzen diren horien kasua (%20). Kopuru hori beherantz doa, hazten doazen heinean.
– Indarkeriazko bideojokoak edo bideojoko sexistak kontsumitzea (torturaren a
pologia, a
rrazakeriarena, emakumeekiko bereizkeriarena...). Estereotipoen transmisioa.
Balioei buruzko a
zterlanean islatutakoetatik a
parte igarri diren beste a
razo batzuk zerikusia dute haurrei zuzendutako orrialdeetan eduki erotikoko edo pornografikoko eduki helduen nahasketa bereizi gabe a
zaltzearekin (bat-batean sortzen diren leihoak...) edo haurren foroetan elkarrekintzan a
ritu a
hal izateko a
dina egiaztatzeko prozedurarik ez egotea, a
dibidez.
Prebentzioa, familiatik hasita funtsean, badirudi teknologia berrien a
rriskuen a
urkako babes faktore nagusietako bat dela.
Balioen transmisioari buruzko txosten horretan erakunde honek egindako gomendioetako batzuk hedabideei eta teknologia berriei heltzen diete. Zehazki, honakoa gomendatzen da:
– Gurasoen prestakuntza sustatzea. Gurasoei babes-tresnak eskuratzea. Belaunaldien a
rtean gertatzen a
ri den "eten digitala" murriztea. Tresna baliagarriak eskuratzea (edukiak iragazteko programak, a
dibidez).
– A
dingabeek teknologia berriak nola erabiltzen dituzten hobeto ezagutzea. Itxura guztien a
rabera, teknologia berrien erabilera geroz eta gehiago zabaltzen a
ri da, Intentsitate handiagoz, eta era gehiagotan. Horrek eskatzen du jarraipen eta a
zterketa xeheagoa egin dadila a
dingabeen a
rtean teknologia berrien erabilerek duten bilakaeraz.
– A
lderdi jakin batzuk a
rautzea a
dingabeen eskubideak babesteko. Teknologia horiek unibertsalak izateak zaildu egiten du a
rautzea eta kontrolatzea. Hala eta guztiz ere, badaude, ordea, hurbilagoko eremu batean a
rau daitezkeen a
lderdi batzuk. A
dibidez: telebistako edukiak eta haien kontrola; a
dingabeek ziberkafetegiak erabiltzea; a
dingabeei eduki kaltegarriak dituzten bideojokoak saltzea; produktuak modu zuzenean etiketatzea, eta a
bar.
– Programazioa bereziki zaintzea haurrentzako ordutegian. A
rarteko Erakundeari dagokion jardun eremua kontuan harturik, gomendatzen da, haurrak bereziki babesteko ordu tarteei dagokienez, EiTBren programazioak eta publizitaterako irizpideak a
ldian behin berrazter daitezen, irizpide horiekin bat, eta eduki guztiak egokitu daitezen.
– Telebistako produktuen kalitatea eta haietan transmititzen diren balioak sustatzea. Erakunde honen a
buruz, hedabideek –titulartasun publikokoa dutenek, bereziki– haurrentzat eduki desegokiak saihestu ez ezik, telebistako produktuen kalitatea era a
ktiboan sustatu ere egin behar dute. Horrela, sexuen a
rteko berdintasuna, a
ldeen onarpena (jatorrikoak, etniakoak, sexu-joerak...) eta horiekiko errespetua, indarkeriaren erabileraren gaitzespena, ingurumenaren babesa, eta a
bar bezalako balioak bultzatuko dira. Iritzi berdinekoa da Haurraren Eskubideen Batzordea, orain dela gutxi egindako a
dierazpenen a
rabera. A
dierazpen horiek Espainian haurrek bizi duten egoerari buruzko a
ldizkako txostenari egindako oharretan jaso dira.
Gai hauek kezkaren xede dira A
rartekoak a
zterketak eta proposamenak partekatu dituen erakunde as
korentzat. Horrela, a
dibidez, A
rartekoak hurrengoak bezalako jardueretan parte hartu du: Herriaren Defentsa-erakundeen XX. Koordinazio Jardunaldietan, eta bertan errealitate teknologiko eta mediatiko berriei buruzko a
giri bat onetsi zen; Komunikazioaren Teknologien Institutu Nazionalak (INTECO) sustatutako lan batean; Industria, Turismo eta Merkataritza Ministerioak a
utonomia erkidegoetako Herriaren Defendatzaileekin eta a
dingabearen defendatzaileekin a
dingabeek teknologia berriak segurtasunez eta a
rduraz erabiltzeari buruz sustatutako elkarrizketa mahai batean, edo Hiritartasun Digitalari buruzko Nazioarteko I. Batzarrean, 2010. urtean egindakoa.