3.9. Haur eta gazteen buru-osasuna
Arloaren ezaugarriak
Kapitulu honetan, batez ere buru-osasuneko a
razo larriak dituzten a
dingabeei ematen zaien a
rreta a
ztertuko dugu. Bereziki, osasun-sistemak ematen duen erantzuna, baina baita beste zerbitzu batzuek duten inplikazioa ere, hala nola hezkuntza-sistemak, gizarte-zerbitzuek, babes-sistemak eta gazte justiziaren sistemak dutena.
Haur eta nerabeen buru-osasuna a
rtatzearekin edo ez a
rtatzearekin loturiko a
razoen a
rtetik a
rgitara irteten diren gehienak honako hauek dira: jokabide-nahasmenduak, elikadura-nahasmenduak, portaera-arazo larriak, drogen kontsumo a
razotsuak, eta familian, gizartean eta eskolan egokitzeko zailtasun larriak, batez ere nerabeen a
rtean. Segur as
ki, horiek dira gehien ikusten diren a
razoak, baina ez dira bakarrak, ez eta, ezinbestean, larrienak ere.
Kasuen eta diagnostikoen tipologia as
koz ere ugariagoa da, erabiltzen den sailkapena edozein dela ere (Gaixotasunen Nazioarteko Sailkapenaren hamargarren berrikuspena, CIE-10; Buru-nahasmenduen Diagnostiko eta Estatistika Eskuliburuaren laugarren berrikuspena-DSM-…) Diagnostiko zehatz bat a
halik eta a
zkarrena izatea, zalantzarik gabe, giltzarria da garaiz esku hartu a
hal izateko eta erantzun zuzen eta eraginkorrenak eskaintzeko, baina hemen ez gara horretan sartuko, nabarmenki kontu teknikoa baita hori.
Arartekoari gehien interesatzen zaiona ez da hainbeste diagnostikoa zehatza izatea, baizik eta nola erantzuten zaien buru-osasuneko a
razoak dituzten pertsonen beharrei, zer a
rreta ematen den eskolan, familian, gizartean eta bestelakoetan esku hartzeko zailtasunei dagokienez, zeinahi delarik ere halako a
razoen jatorrian dagoen patologia; zailtasun horiexek jartzen dituzte a
rriskuan haien eskubideak, horiek egiten dituzte beharrezko programa terapeutikoak, banakako edo taldekako esku-hartzeak nahiz a
rreta-baliabideak, familientzako a
rreta eta laguntza, eta a
bar.
Gai horretara lehenengoz hurbiltzeko modu oinarrizko samar bat izan liteke geure buruari galdetzea zenbat a
dingabez a
ri garen. Kontuak erraza dirudi: Gure erkidegoan 18 urteko 326.000 a
dingabe inguru badaude, horietako zenbatek dauzkate buru-osasuneko a
razo larriak, a
rreta behar izaterainokoak? Ez da erraza erantzutea itxuraz hain sinplea den kontu horri. Jakina, badaude gure testuinguruan a
plika daitezkeen zenbatespenak, ez bakarrik orokorrak, baita patologia jakin batzuetarako eta haurren sektore jakin batzuetarako direnak ere (esate baterako, jokabide-nahasmenduren bat duten nerabeen proportzioari buruzko zenbatespenak; hain zuzen ere, gizonezkoetan %6-16 eta emakumezkoetan %2-9 inguru dela kalkulatzen da). Horrek modua emango digu "beharra" zenbaterainokoa den jakiteko.
Halaber, gure sistemek a
ldi jakin batean ematen duten a
rretari buruzko datuak erabil ditzakegu; horrek ez digu balio zehazki beharrak zein diren jakiteko, baina bai "eskaria" eta a
re "erantzunak" zein diren jakiteko. A
lde horretatik, segur as
ki osasun-sistemak ematen ditu datu fidagarri edo ugarienak; hala, ondoko taulan laburbil dezakegu 2008. urtean unitate a
nbulatorio eta komunitario espezializatuetan emandako a
rreta.
Iturria: Eusko Jaurlaritzaren Osasun eta Kontsumo Saila. A
rartekoaren 42/2009/09O espedienteari emandako erantzuna.
Horiek ez dira haur eta gazteen buru-osasunerako a
rreta ematen duten unitate bakarrak. Haur psikiatriako ospitale-unitateak ere badaude (223 haur ospitaleratu ziren 2008. urtean), bai eta eguneko zentro gisa funtzionatzen duten unitate edukatibo-terapeutikoak ere (40 leku daude gaur egun). Baina, maiz, unitate a
nbulatorioetan a
rtatutako a
dingabe berberak izaten dira. Horregatik eman ditugu datu horiek taulan.
Ikus dezakegunez, biztanleriaren sektore horren –adingabeak– %3 joaten dira osasun-sistemara laguntza eske. A
labaina, datu horiek beste sistema batzuek emandako datuekin osatu eta a
raztu behar dira (esate baterako, hezkuntza-sistemak emandako hezkuntza-premia bereziei buruzko datuekin –guztira 11.000 a
dingabe inguru dira, baina soilik horietako batzuek dauzkate buru-osasuneko a
razoak– eta buru-osasuneko a
razoengatik a
rreta behar duten eta babes-sistemaren batean hartuta dauden a
dingabeei buruzko datuekin). Nolanahi ere, dauden datu guztien a
rtetik, taulako datuak dira, segur as
ki, hurbilketa fidagarriena gure erkidegoko a
dingabeen buru-osasunerako a
rretaren eskaria zenbatekoa den jakiteko: 10.000 a
dingabe inguru urtean, eta horien a
rtean mutilak as
koz ere gehiago neskak baino.
Aurrekariak
Haur eta nerabeen buru osasunari berariaz heldu genion burutik gaixo dauden pertsonen a
rreta komunitarioari buruzko ezohizko txostenean (4.6, 4.7 edo 3.4 a
zpiatalak). Txosten hori 2000. urtean a
rgitaratu eta eztabaidatu zen Legebiltzarrean eta, gero, jarraipena egin zitzaion elkarteekin bilerak eginda zein ofiziozko espedienteen, bisiten eta informazio eskaeren bidez (ikusi a
zken urteetako ohizko txostenak).
Haurrei eta nerabeei dagokienez, hautemandako eta nabarmendutako premien a
rtean honako hauek a
dierazten ziren:
– Haurrentzako psikiatria-ekipoen deszentralizazioa.
– Giza baliabide espezializatuen gehikuntza (haurrentzako psikiatrak edo psikologoak, kasu).
– Lurralde historiko eta eskualde desberdinetan bitarteko egiturak sortzeko premia.
– Gizarte, hezkuntza eta osasun batzordeak sustatzea.
– Elikadura a
razoei erantzuteko programak berrikustea.
Txosteneko 18 gomendioetakoren batek ere berariaz a
ipatzen zuen biztanle talde hau. Horrela, 6. gomendioak hau proposatzen zuen, hitzez hitz: "Berariaz a
dingabeei zuzendutako zerbitzuak gehitzea" jarduketa-eremu batzuetan zehaztuta (autismoa edo elikadura a
razoak, kasu), edo "haurren eta nerabeen a
rreta psikiatriko bideratutako baliabideak nahikoak ez direla (bitarteko egiturei dagokienez, berriz, halakorik ez izatea)" nabarmenduta.
Gai eta proposamen hauek –bere garaian Osasun sailburuak berak eztabaidatutakoak– hainbatetan planteatu dizkiote erakunde honi elkarte jakin batzuek, babes sistemen a
rduradunek, gazteentzako justizia-sistemakoek, edo a
ldizka babes eta erreforma zentroetara egiten ditugun bisiten ildotik. Gai hori, gainera, A
rartekoaren beste txosten eta jarraipen batzuetan ere jorratu da, nahiz eta saihetsetik izan: hezkuntza premia bereziei buruzkoan; babesik gabeko haurrentzako a
rretari buruzkoan; bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako a
rretari buruzkoan; a
dingabe a
rau-hausleei buruzkoan; espazio soziosanitarioari buruzkoan… Esan liteke, gainera, gai errepikakorra dela, urtez urte bizikiago planteatzen dela.
Azken urteetan sortuz joan diren baliabideen a
rtean, a
tal honetan a
rreta berezia jarriko dugu zentro terapeutiko-edukatiboetan (ZTE). Zentro horiek Osasun eta Hezkuntza sailen a
kordio bidez sortu dira, eta erakunde honek jarraipen berezia egin du horien gainean.
Gauzaturiko ekimenei dagokienez, txostena a
rgitaratu eta hilabete gutxira, baliabide berri bat jarri zen martxan Bizkaiko Lurralde Historikoan: La Olan (Sondika) dagoen terapia- eta hezkuntza-zentroa. Ondoren, erakunde honetako langileek zentroa bisitatu zuten haren funtzionamendua ezagutzeko, in situ. Zegokion txostenean horren berri eman genuen eta datu a
dierazgarri batzuk eman genituen (ikusi 2003ko txostena, 1.1.9 a
zpiatala).
Bereziki interesgarria iruditu zitzaigun gaietako bat baliabidea eta zeuden plazak (10) premiei erantzuteko zenbateraino ziren nahikoak jakitea izan zen. Hori baloratzeko, hainbat inguruabar hartzen ziren kontuan:
– Era honetako zentro bakarra zegoen Bizkaia osorako.
– Zerbitzua ekarri zuen lankidetza-hitzarmenak, hasiera batean, 20 erabiltzailerentzako gaitasuna duen eguneko zentro bat a
urreikusten zuen.
– Ohikoa zen itxaron zerrenda bat egotea (bisita egin genuenean, baldintza guztiak eta sartzeko irizpide guztiak betetzen zituzten 6 a
dingabe zeuden).
– Nolabaiteko ezjakintasuna zegoen baliabideaz eta, beraz, izan zitezkeen premiez eta egin ere egiten ez ziren eskariez.
Adin tarte bat zegoen (nerabeak), zentroan barne hartzen ez zena. Zentroko profesionalen iritziak entzun ondoren eta jasotako datuen eta balorazioen a
rabera, erakunde honek era horretako baliabide gehiago behar zirela ondorioztatu zuen eta hainbat a
ukera a
zaldu zituen; plazak gehitzea edo baliabide berriak sortzea, kasu. Ikastetxeak a
rau esparru a
rgiagoa eta berme handiagoa ematen duena izateko premia ere planteatu zuen, eskubideei zuzenean eragiten dieten gaietan gutxienez: sartzeko irizpideak, itxaron zerrenden kudeaketa, barne a
raubideko a
raudia, txostenen konfidentzialtasunaren bermeak, etab.
Bestalde, erakunde honek espazio soziosanitarioko haur eta gazteen a
zpibatzordeak, Osakidetzaren, Hezkuntza Sailaren eta Gizarte Ekintzaren (Gipuzkoako Foru A
ldundia) partaidetzarekin, Gipuzkoarako egindako "nerabeentzako terapia- eta hezkuntza-zentroa a
biarazteko proiektuaren" berri izan zuen. Proiektu horrek a
ntzekotasunak eta desberdintasunak ditu La Olan bisitatutako zentroarekin, baina, nolanahi ere, inork zalantzan jartzen ez dituen a
rren gauzatzen ez ziren premiei erantzutea zuen helburu. Horregatik, A
rartekoak berriz ere informazio gaurkotua eskatu zion Hezkuntza Sailari, zehazki, La Olako baliabideari dagokionez a
ldaketa a
dierazgarriren bat egin zen edo egiteko as
morik ba a
l zegoen, A
raban eta Gipuzkoan baliabide berriak sortzeko proiektuak zein fasetan zeuden eta martxan jartzeko a
tzerapena zergatik izan zitekeen jakiteko.
Bi sailek eman dituzten hurrenez hurrengo erantzunez luze eta zabal jardun dugu a
urreko urteetako ohiko gure txostenetan: La Olako a
rreta-ahalmena handitzeko proposamenak; baliabidea Ortuellara a
ldatzea; a
rtatutako erabiltzaile-kopurua; itxarote-zerrendak; A
rabako eta Gipuzkoako baliabideen egoera eta baliabide gehiago irekitzeko zailtasunak... (ikus, esate baterako, 2005eko, 2006ko eta 2007ko txostenak).
Ibilbide luze honetan badira nabarmendu nahi ditugun bi elementu erabakigarri. Batetik, 266/2006 Dekretua onartu izana (EHAO, 2007-01-05), ZTEak ez ezik ospitaleko hezkuntza eta etxeko hezkuntza ere a
rautzen baititu. Bestetik, Hezkuntza eta Osasun sailek 2008ko maiatzaren 1eko lankidetza-hitzarmena sinatu izana. Horri esker, 2009aren a
maieran (orduan a
maitu genuen txosten hau egiteko informazioa biltzen), gure erkidegoan hiru zentro edukatibo-terapeutiko ditugu, lurralde bakoitzeko bat (Ortuellan, Gasteizen eta Lasarten), eta guztira 40 leku eta lau unitate (adin guztietarako).
Nolanahi ere, buru-osasuneko a
razo larriak dituzten a
dingabeei a
rreta emateko ditugun baliabideetako bat da hori, eta horri a
tentzio handiagoa jartzeko a
rrazoia izan da A
rartekoak gomendio zehatz bat egin zuela horren inguruan eta jarraipen berezia egin diola urte as
koan. Gainera, funtsezko bi sarek –hezkuntza-sistemak eta osasun-sistemak– batera eta modu koordinatuan esku hartzen duten bitarteko baliabide bat da, eta hori ez da oso a
rrunta.
Arlo honetan jaso ohi ditugun gabezia edo eskari gehienak osasun-sistemaren ingurukoak dira:
– a
rreta a
nbulatorioa ez dela behar bestekoa (minutu gutxi batzuetako a
rreta, hileroko periodikotasunarekin; familia osoaren beharrak barne hartuko dituen a
rreta oso bat ez ematea…);
– haur psikiatrian ospitalizazio-leku gehiago behar direla (gaur egun 20 ohe daude: 4+2 A
raban; 8 Bizkaian eta 6 Gipuzkoan);
– leku gehiago behar dela edo leku horiek beste a
din batzuetarako ere izan beharko luketela (kasu batzuetan, nerabeentzat; besteetan, haurrentzat) zentro edukatibo-teraupetikoetan eta gaur egun dauden a
ntzeko baliabideetan;
– detekzio eta a
rreta goiztiarrerako programak, a
razoak saihesteko edo nerabezarora iritsi a
urretik eteteko;
– haur txikientzako eta haien familientzako laguntza intentsiborako programak:
– informazio eta sentsibilizazio kanpainak;
– langileriaren kontratazioa eta espezializazioa (haur psikiatriako espezialitatea);
– eskasa dela behar edo kezka "berrietarako" a
rreta (nerabe ospitaleratuen oldarkortasuna; substantzia psikoaktiboen kontsumoa, hala nola cannabisarena, eta horien ondorioak...).
Baina badira hezkuntza-sistemari edo gizarte-sistemari egiten zaizkion eskariak ere (batzuk, desberdinak; beste batzuk, a
ntzekoak). Esate baterako:
– Beharrezkoa dela hezkuntza-sisteman detekzio eta a
rreta goiztiarra izatea, ia haur guztiak 2-3 urteetatik eskolatuta daudela baliatuta.
– Beharrezkoa dela prebentzio-jarduerak izatea osasun-arloan, tokiko eremuan, eskolan eta beste esparruetan.
– Beharrezkoa dela familiei laguntzeko programak izatea.
– Eskola uzteko a
rriskuan dauden nerabeentzako hezkuntza-baliabideak...
Zenbaitetan, eskariak (askotan elkarteak edo profesionalak) a
razo edo behar jakin baten ingurukoak dira:
– Elikadura-nahasmenduak.
– Nerabezaroko jokabide-nahasmenduak…
Baina, eskari zehatz bakoitzaren gainetik, bat etorri ohi dira eztabaida edo hobekuntza elementuak. Besteak beste, a
lderdi hauen ingurukoak izaten dira:
– Dauden baliabideak nahikoak diren edo ez (beharrei edo eskariei dagokienez).
– Zer erantzun zehatz eman behar zaien a
razoei, nola a
ntolatu behar diren zerbitzuak (balorazioak edo proposamenak beti ez datoz bat; batzuetan, elkarren a
urkakoak dira erabat; esate baterako, a
norexia-arazoak dituzten nerabeak a
rtatzeko modurik onenari dagokionez...).
– Nola kudeatu behar diren baliabideak (kudeaketa publikoa, kudeaketa pribatua, elkarteen beren baliabideak) eta zer baldintza ekonomiko izan behar dituzten).
– Zein a
dministraziok edo sailek duen eremu jakin baten erantzukizun gorena (esate baterako, diagnostiko goiztiarra emateko edo nerabezaroko jokabide-arazoei erantzuteko...)
– Zein prestakuntza, espezializazio edo trebakuntza profesional den beharrezkoa.
Azken urteetako jarraipena
Gorago a
dierazi dugun bezala, A
rartekoak zentro edukatibo-terapeutikoen jarraipena egin du batez ere. A
labaina, a
dingabeen buru-osasunean inplikatutako baliabide-sarea as
koz ere ugariagoa eta barreiatuagoa da. Besteak beste, honako hauek nabarmendu behar ditugu:
– Osasun-sarean: haurren a
rloan espezializatutako unitate a
nbulatorio eta komunitateak, ospitaleetako haur psikiatriako unitateak, droga-mendekotasunaren a
rloko prebentzio-programak…
– Hezkuntza-sarean: Eremuko lanbide a
nitzeko taldeak, hezkuntza-premia berezien a
rretarako laguntza-langileak...
– Tokiko eremuan, gizarte-zerbitzuak, bai orokorrak eta bai haurtzaroan espezializatutakoak...
– Gizarte-ekimenean sortutako programak eta baliabideak, eskuarki familia-elkarteek sustatutakoak.
– Foru a
ldundien mendeko a
dingabeen babes-sarean, jokabide-arazo larriak, droga-kontsumo a
razotsuak eta bestelako a
razoak dituzten nerabeen harreran espezializatutako zentroak eta baliabideak.
– Gazte justiziaren sarean, talde psikosozialak, neurri terapeutikoak a
plikatzeko baliabideak, barnealdi-zentroetako zenbait programa espezifiko…
Hain zuzen ere, sareen eta zerbitzuen a
niztasun hori da buru-osasunari dagokionez a
dingabeei ematen zaien a
rreta zenbaterainokoa den jakiteko eta baloratzeko zailtasunetako bat.
Arartekoak, a
zken urteetan egindako jarraipenaren bidez, kontuan hartu nahi izan du egoeren a
niztasun hori, eta horretarako, batez ere, lau bide erabili ditu:
– Informazio-eskaera periodikoak, batez ere Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailari, Hezkuntza Sailari eta Justizia Sailari eta hiru foru a
ldundietako Gizartekintza sailei ofiziozko espedienteen bidez eginikoak.
– Bisitak baliabide jakin batzuetara (zentro edukatibo-terapeutikoa; haur psikiatriako ospitale-unitatea; jokabide-arazo larriak dituzten nerabeentzako harrera-zentroak; barnealdi-neurriak betetzeko zentroak…).
– Bilerak eta elkarrizketak sektore guztietako profesionalekin.
– Bilera periodikoak elkarteetako ordezkariekin…
Horri esker, gaiaren inguruko ikuspegi gero eta zabalagoa lortu dugu, hala datuei dagokienez nola balorazio eta proposamenei dagokienez, eta horiek txosten honetan baliatuko ditugu, hainbat a
taletan.
Alabaina, bada kontu bat jadanik a
dieraztea beharrezkotzat jotzen duguna, kezkagarria iruditzen zaigulako eta nola edo hala baldintzatu egiten duelako esan edo a
ldeztu behar dugun guztia: oro har, a
rgiro da positiboa osasun-sistemak haur eta gazteen buru-osasuneko a
razoetarako ematen duen erantzunaren inguruan Osasun Sailak egindako balorazioa. A
ldiz, gainerako sistemek a
rgiro jotzen dute gutxiegitzat erantzun hori. Batzuetan, uste dutelako baliabide batzuk, haien ustez beharrezkoak, besterik gabe ez direla existitzen. Beste batzuetan, irizten diotelako ematen den erantzuna ez dela inola ere nahikoa beharrei erantzuteko.
Harrera eta barnealdi zentroetara egin ditugun ia bisita guztietan eskatzen dute a
rreta gehiago, bai eta gazteen babesaren edo justiziaren sistemetako a
rduradunekin eta profesionalekin nahiz familia-elkarteetako ordezkariekin egin ditugun bileretan ere. Modu ez hain sistematikoan, hezkuntza-zentro a
rruntetan eta a
dingabeekin zuzenean lan egiten duten beste profesional batzuekin ditugun harremanetan ere a
dierazi ohi digute hori (ikasleak, orientatzaileak, a
dingabeen epaileak, osasun-sistemako langileak…). Izan ere, egoerarik larrienetan, sare publikoan dauden mugen ondorioz, zerbitzu partikularretara jo behar izaten da, edo gure erkidegotik kanpo dauden baliabideetara bideratu behar izaten dira, eta horrek ez dirudi a
ukera egokiena.
Bestalde, irudipen orokortu samar bat ere badago, baina oso zaila datu objektiboekin frogatzen, biztanleriaren sektore honetan buru-osasuneko a
razoek ez diotela soilik bere hartan eusten, baizik eta pixkanaka a
reagotzen a
ri direla, eta, hainbat a
rrazoirengatik, oraindik ez zaiela erantzun egokia ematen.
Balio beza balorazio horren a
dibide gisa hurrengo paragrafoak, Eusko Jaurlaritzaren beraren Gazte Justiziaren Zerbitzuaren 2006ko Memoriatik a
teratakoak, nerabe a
rau-hausleen tratamendu terapeutikoaren beharraren ingurukoak: "Tratamendu a
nbulatorioaren neurria betearazteko unean, deigarria da kasuen %68n eskaerei erantzuteko profesionalak edota erakunde pribatuak kontratatu behar izana. A
lderdi kuantitatiboei –saioen a
ldizkakotasuna, iraupena, eta a
bar– nahiz kualitatiboei dagokienez –esku-hartze mota–, eskaintza publikoak ez du eskaera betetzeko a
halmena".
Halaber, A
rartekoak FEDEAFESeko ordezkariekin egindako a
zken jarraipen-bileretako batean, nabarmen a
dierazi zen buru-osasuneko a
razoak dituzten haur eta gazteei ematen zaien a
rreta dela kezka handiena sortzen duten eta hobetzeko behar handiena duten zortzi gaietako bat.
Osasun Saileko a
rduradunek horren inguruan idatziz emandako a
zken erantzuna ez zetorren bat balorazio horrekin, A
rartekoari igorritako testu honetan ikus daitekeenez:
"La calidad de la a
tención dentro de la red de salud mental infantojuvenil, medida sistemáticamente a
través parámetros, tanto a
bsolutos y objetivos (Nº de consultas, primeras consultas, tiempo de demora…), como relativos y subjetivos (Satisfacción…) recibe una valoración eminentemente positiva. Estos parámetros, que relacionan la calidad de la a
tención con los recursos destinados, cumplen con los objetivos fijados dentro de una escala de exigencia elevada, como la planteada en el contrato programa suscrito por el Departamento de Sanidad y los propios planes estratégicos de cada organización.
Por otro lado, en un nivel comparativo, la tasa de profesionales sanitarios (psiquiatras y psicólogos clínicos) por 100.000 habitantes es la más elevada de todo el Estado tanto a
nivel de las Unidades de á
mbito a
mbulatorio y comunitario especializado, como a
nivel de las Unidades de Hospitalización infanto-juvenil (Fuente Observatorio Salud Mental A
EN- 2007), lo que evidencia el esfuerzo comparativo que se hace desde la red de Salud mental infanto-juvenil, para dar cobertura a
las necesidades as
istenciales de esta población".
Nolanahi ere, Sailak berak bai a
dierazi du sistema konplexua dela, koordinatzeko zailtasunak daudela eta eskumen batzuk ez daudela zedarrituta.
"En lo referente a
la percepción por parte de los profesionales que considera insuficiente la respuesta del sistema sanitario en este á
mbito, se debe mencionar la disponibilidad universal de los recursos sanitarios dentro de la cartera de servicios y prestaciones establecida y el compromiso en la resolución de todas a
quellas situaciones en las que pudieran peligrar los principios de equidad y a
ccesibilidad a
los recursos. Sin embargo en el nivel de la coordinación puede haber distintas situaciones, complejas y que requieren un a
nálisis más pausado, que se producen en el contacto con otras a
dministraciones: Diputaciones forales, Justicia, Educación, A
cción social… todas ellas con distintas competencias, no siempre delimitadas, en el á
mbito de los que se ha denominado espacio sociosanitario". (2009ko a
benduaren 18ko idazkia. 43/2009/09O jarraipen-espedientearen erantzuna).
Elementu horiek denak kontuan hartuta, A
rartekoak gehien erabilitako jarraipen-bideetako bat izan da dauden baliabide eta programen inguruan informazio eguneratua biltzea, batez ere Hezkuntza Sailarena eta Osasun Sailarena, eta a
re horietan a
rtatutako a
dingabe-kopuruaren eta haien tipologiaren inguruko informazioa biltzea ere. Horren bidez, elkarren a
urka dauden balorazio subjektiboak objektibatzea edo gainditzea lortu nahi izan dugu. Hala, a
zken urteetan datu hauetan jarri dugu a
rreta:
1. Haurren (18 urtetik beherakoak) buru-osasunari a
rreta berezia emateko osasun-sistemako zerbitzuak non kokatuak eta zeri a
txikiak dauden.
2. Horietako bakoitzean zenbat leku dagoen.
3. Profilak (batez ere, a
rtatzen diren haurren a
dina eta patologiak).
4. Zerbitzu horietan zenbat profesional a
ritzen diren lanaldi osoz.
5. Zein diren zerbitzu horiek eskuratzeko irizpideak eta sistemak.
6. Itxarote-zerrendarik baden edo ez.
7. Zenbat kasu izan ohi diren urtean epealdi jakin batean.
Hurrengo a
talean, datu horietako batzuk laburtzen saiatuko gara.
Arreta-baliabideak – funtsezko datuak - a
dierazleak
Gure erkidegoan buru-osasuneko a
razoak dituzten a
dingabeen a
rretan modu zuzenagoan inplikatutako baliabide edo zerbitzuen ikuspegi orokorrago bat ematen saiatuko gara hemen, kontuan hartuta zer sareri dagozkion (osasun-sarea, gizarte-sarea…), eta a
dierazle kuantitatibo gisa balio dezaketen zenbait datu nabarmenduta.
1) Osasun-sareko baliabide nagusiak
Osasun-sarearen barruan, behintzat, ospitale-arloan (ospitalizazio-unitateak) eta a
rlo a
nbulatorio eta komunitarioan ematen den erantzuna bereizi behar da. Hala:
– Haur eta gazteen ospitalizazio-unitate laburrak Basurtu, Donostia eta Santiagoko ospitaleetako psikiatria-zerbitzuaren barruan daude kokatuta, eta guztira 20 ohe dituzte. Psikiatrak (5), psikologo klinikoak (3), erizaintzako diplomadunak (14) eta erizaintzako laguntzaileak (15) dituzte, eta gizarte-langileak eta terapeuta okupazionalak helduen sarearekin partekatzen dituzte. 2007. urtean, 223 ospitaleratze eta 218 a
lta izan ziren, eta 85 larrialdi a
rtatu ziren. Unitatean batez beste egondako denbora 16,11 egunekoa izan ziren. Hau da, guztira lanaldi osoko 37 profesional, hiru taldetan banatuak, 2009ko a
maieran.
– Haur eta gazteen a
rretan espezializatutako unitate a
nbulatorio eta komunitarioak: horren barruan sartzen dira haur eta gazteen buru-osasuneko taldeak (sei Bizkaian, zehazki Galdakaon, Bilbo-Erzillan, Bilbo-Ajuriagerran, Herribitarten, Barakaldon eta Uriben, bat A
raban eta beste bat Donostian), eta a
rratsaldeko zentro bat Donostian. Psikiatrak (20), psikologo klinikoak (23), erizaintzako diplomadunak (2), gizarte-langileak (7,5) eta a
dministrariak (7) dauzkate. Hau da, guztira 59,5 profesional, 8 taldetan, 2009ko a
maieran. Gainera, espezifikoa ez den a
rreta ere badago buru-osasuneko 15 zentrotan, batez ere Gipuzkoan.
Sare horretara haurrei eta helduei ematen zaien lehen mailako a
rretatik sartzen da. Izan daitekeen itxarote-zerrendari edo erantzuteko a
halmenari dagokionez, a
dierazi da gutxienez 30 eguneko a
tzerapena izaten dela erantzuteko kasuen %70etan, bideratze-txostena egiten denetik espezialistaren kontsultara iritsi a
rte, eta gutxienez 15 eguneko a
tzerapena kasuen %90etan, ospitale-unitateetatik badatoz.
2007. urtean, 3.602 lehenengo kontsulta a
rtatu ziren, eta hurrengo 41.196 kontsulta 6.660 pazienterekin. 2008. urteko datuak 3.9.1. taulan jaso dira.
Jasotako datu batzuk, behintzat, zerbitzuaren eboluzioaren a
dierazle gisa balio diezagukete. Esate baterako:
– Hala haur eta gazteen buru-osasuneko taldeetan nola espezializazio-baliabideetan lanaldi osoz a
ritzen diren langileen datuak (96,5 profesional 2009aren bukaeran, hau da, profesional bat 3.425 a
dingabeko). Edo, konparazio zehatzagoak egin nahi izanez gero, psikiatren (25) eta psikologoen (26) datuak.
– A
rreta-denbora: batez beste 6 kontsulta urteko, unitate a
nbulatorioetan, edo 16,11 eguneko egonaldia pertsonako, ospitale-unitateetan (aldakuntzak 12tik 19ra bitartekoak dira, ospitalearen a
rabera), 2007ko datuetan.
– Zerbitzua eskuratzeko itxarote-denbora eta horien eboluzioa. (Esate baterako, Bizkaian, honako hau izan zen 30 egunak igaro baino lehen a
rtatutako kasuen proportzioa: %71 2007an; %64 2008an; %78 2009an.)
– A
rretan izandako a
lde handiak, mutilak edo neskak diren kontuan hartuta (horien proportzioa baliabide batzuetan 2 eta1ekoa da).
– A
rtatutako kasu guztien a
rtetik eskari edo proportzio handiena hartzen duten buru-osasuneko a
zaro-motak (esate baterako, zenbatesten da unitate a
nbulatorio eta komunitarioetan a
zken urtean a
rtatutako a
razoen herenetatik erdietara bitartean jokabide-nahasmenduei loturikoak izan direla).
– A
rtatutako pertsonen edo haien familien gogobetetze-maila…
Datu horien eta beste batzuen jarraipen eta a
nalisi sistematiko bat egitea, zalantzarik gabe, lagungarria izango litzateke a
rretaren eboluzioa hobeto ezagutzeko eta egin beharreko hobekuntzak txertatzeko.
2) Hezkuntza-sarea
Buru-osasuneko a
razoak dituzten pertsona gehienak eskolatuta daude, eta, beraz, hezkuntza-zerbitzuetan ere ematen zaie a
rreta, behintzat dituzten beharretatik batzuetan.
Pertsona horiei hezkuntza-sisteman ematen zaien erantzuna hezkuntza-premia berezietarako a
rretaren barruan sartzen da. Horren inguruan txosten berezi bat egin zuen A
rartekoak, eta txosten honetan bertan a
tal espezifiko bat eskaini diogu (3.4 a
tala). Bertan ikusiko den bezala, gure erkidegoan a
reagotzen joan da pixkanaka hezkuntza-premia bereziei ematen zaien erantzuna, hala a
rtatutako biztanleriari dagokionez (10.808 ikasle 2008-2009ko ikasturtean eta 11.527 2009-2010eko ikasturtean) nola a
rreta hori ematen duten profesionalei dagokienez (3.042 profesional profil guztietakoak eta a
re 17 funtzio edo figura 2008-2009ko ikasturtean).
Alabaina, datu horiek hezkuntza-premia berezien ingurukoak dira, ez buru-osasuneko a
razo larrien ondoriozko edo horiei a
txikitako premien ingurukoak. Horietako zenbat izan ote dira buru-osasuneko a
razoengatik? Ez da erraza galdera horri erantzutea. Lanbide a
nitzeko taldeek, psikologo, pedagogo eta hezkuntza-profileko beste profesional batzuek osaturikoek, beren diagnostikoak eta jarduketako planak egiten dituzte, baina beren kategoriei eta irizpideei jarraituz, eta horiek ez datoz bat osasun-langileek erabiltzen dituztenekin. Guk dakigula, ez dago Hezkuntza eta Osasun sailen datu-baseen ustiapenik, horiek konparatzeko modua emango duenik.
Eskura ditugun datuekin, gehienez ere oso gutxi gorabehera zenbatetsi genezakeen zenbateraino dauden hezkuntza-premia bereziak buru-osasuneko a
razoei loturik edo pentsa genezakeen ikasle horietatik gehienei osasun-sarean ematen zaiela beren osasun-beharretarako a
rreta (hau da, 2008. urtean a
rtatutako 9.840 a
dingabe horietan sartuta daude), buru-osasunean espezializatutako unitate a
nbulatorio eta komunitarioetan.
3) Eguneko zentroak edo unitate terapeutiko-edukatiboak (ZTE)
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza eta Osasun sailen a
rteko hitzarmenak ekarritako baliabide horien inguruan jadanik eman ditugu hainbat datu a
urreko a
taletan, jarraipen berezia egin baitugu horren inguruan. Hemen osatuko ditugu, 2009-2010eko ikasturtearen inguruan ditugun a
zken datuekin:
– A
rabako ZTE: 10 leku Bigarren Hezkuntzako ikasleentzat.
– Bizkaiko ZTE: Lehen Hezkuntzako unitate bat, 10 lekukoa, eta Bigarren Hezkuntzako unitate bat, 10 lekukoa.
– Gipuzkoako ZTE: 8 ikasle, hala Lehen Hezkuntzakoak nola Bigarren Hezkuntzakoak.
Hala, bada, guztira 4 unitate daude; bakoitzean 8,5 profesionaleko taldea a
ritzen da (2,5 Osasunekoak eta 6 Hezkuntzakoak), eta 38 leku daude a
din guztietako a
dingabeentzat; leku guztiak daude okupatuta, eta itxarote-zerrenda ere badago (Bizkaian, esate baterako, 6 ikasle zeuden sartzeko betekizun guztiak betetzen zituztenak eta hala ere lekurik ez zeukatenak informazioa jaso genuen garaian).
4) Gizarte-baliabideak
Problematikaren ikuspegi orokorrago bat izateko, komeni da behintzat gogoraraztea edo a
dieraztea badirela beste ekimen eta baliabide batzuk ere, hala nola:
– Tokiko zenbait programa, hala a
dingabeentzat nola haien familientzat, a
rriskuen prebentzioaren ingurukoak (ikus A
rartekoaren 2008ko eta 2009ko ohiko txostenak).
– Gizarte ekimenak –eskuarki buru-osasuneko a
razo larriak dituzten pertsonen familiak– sortutako eta kudeatutako programak eta baliabideak (esate baterako, A
PNABIk kudeatzen dituen baliabideak; datu horiek 3.9.1 taulan jaso dira, a
tal honen hasieran).
– Babes-sisteman bertan eta gazte justiziaren sisteman sortu diren programa eta baliabide espezifikoak. Bi sistema horiek txosten honetako beste kapitulu espezifiko batzuetan a
ztertu baditugu ere, hemen datu batzuk nabarmenduko ditugu, duten garrantziarengatik:
• Babes-sarearen barruan zentro "espezializatuak" sortzeko izan den joera.
Azken urteetan, lurralde bakoitzean halako ezaugarriak dituen zentro bat edo bi izatetik 14 zentro izatera igaro gara (horietatik 7 Gipuzkoan), eta guztira 197 leku izatera (horiez gain, beste 33 leku, hitzarmenen bidez, EAEtik kanpoko zentroetan). A
ldundi a
rduradunak berak halakotzat jotzen dituen zentro espezializatuez a
ri gara, nahiz eta egon daitezkeen a
ntzeko ezaugarriak dituzten beste batzuk ere.
Alde horretatik, deigarriak dira lurraldeen a
rteko desberdintasunak.
* A
raba: Zentro bat + 5 leku kanpoan (babes-sistemako leku guztien %10).
* Bizkaia: 4 zentro + 5 leku kanpoan (babes-sistemako leku guztien %7,5).
* Gipuzkoa: 7 zentro + 23 leku kanpoan (horrek esan nahi du gutxienez erabilgarri dauden lau lekutik bat berezia dela).
Batez ere jokabide-arazo larriak, buru-osasuneko a
razoak edo droga-kontsumoarekin loturiko a
razoak dituzten nerabeentzako zentroak edo baliabideak dira, zenbait kasutan a
razo horietan espezializatuak, eta denak gutxi gorabehera halako esku-hartzeetan espezializatuta dauden elkarteek kudeatutakoak.
Horietako zentro batzuetan gatazka-egoerak izan dira eta a
rgitara a
tera dira. Bestalde, duela ez as
ko a
rte (2008ko a
buztuaren 8an a
rgitaratutako 131/2008 Dekretua onartu zen a
rte) ez zeukaten a
rau-esparru garbirik.
Arartekoaren a
zken urteko txostenetan ikus daitekeenez (2006, 2007, 2008, 2009...), zentro horiek hartu dute A
rartekoaren a
rreta, denbora eta jarraipen handiena.
Tutoretzapeko nerabe horien buru-osasuneko a
razoen a
rreta espezifikoa, eskuarki, osasun-zerbitzu a
rruntetara bideratu da, jadanik a
dierazitako mugekin. Bizkaian, muga horiek gainditzen saiatu dira, Bizkaiko Foru A
ldundiaren eta Osasun Sailaren a
rteko lankidetza hitzarmen baten bidez ("Adin Txikikoak" programa); horri esker, Osasuneko zenbait profesionalek denbora gehiago eskaintzen diote sektore honi eta kasuak Bizkaiko A
ldundiko bertako zerbitzuetatik bideratzen dira.
• Gazte justiziaren sistemaren behar eta erantzunei dagokienez, honako hauek nabarmendu ditzakegu hemen:
* Tratamendu a
nbulatorioaren neurriei edo zentro terapeutikoetan sartzeko neurriei dagokienez (26 2001ean, 33 2005ean, 8 2008an eta 21 2009an), eboluzioa beheranzkoa izan da (ia desagertzeraino) neurri bereizi moduan, baina zenbait kasutan a
plikatu da, betebehar erantsi gisa, zaintzapeko as
katasun eta barnealdi neurrietan.
* Gazte justiziaren sistemako profesionalek eta a
rduradunek berek eremu honetan a
dierazi dituzten a
razo nagusiak honako hauek dira: osasun-sistema publikoaren erantzunak ez direla as
ki, a
tzerapenak izaten direla edo denbora gehiegi pasatzen dela (urtebete inguru) egitateak gertatzen direnetik neurriak a
plikatzen diren a
rte; beharrezkoa dela a
rreta pribatuko baliabideetara jotzea; zalantza egiten dutela komenigarria ote den edo ez buru-osasunean espezializatutako barnealdi pertsonaleko zentroetan sartzea edo unitate nahiz modulu espezializaturen bat sortzea; gehiago direla beharrak edo a
rreta behar duten kasuak…
Beste a
tal batean jadanik jaso dugu, hitzez hitz, Gazte Justiziaren Zerbitzuak zer irizten dion a
rlo honi. A
maitzeko, a
dierazi behar dugu osasun-sistemak a
dingabe horien a
rreta-beharrei ematen dien erantzuna hobetzea dela indarrean dagoen Gazte Justiziaren 2008-2012ko Planean sartutako helburuetako bat.
Argi-itzalak erakundeen erantzunean
Hemen a
ztertutako a
ldia kontuan hartzen badugu, zalantzarik ez dago hainbat a
ldaketa edo hobekuntza esanguratsu izan direla sisteman A
rartekoak buru-gaixotasunerako a
rreta komunitarioaren inguruko txostena egin zuenetik edo hezkuntza-premia bereziei ematen zaien erantzunaren inguruko txostena egin zuenetik. Besteak beste, ekimen zehatz hauek egin dira:
– Lehen ez zeuden hainbat baliabide sortu dira (hala nola zentro edo unitate edukatibo-terapeutikoak; gaur egun 40 leku daude).
– Lehendik zeuden beste baliabide batzuen a
rreta-ahalmena a
reagotu da (hala nola ospitaleetako oheak (20) eta haur eta gazteen buru-osasunerako unitateak (8), bai eta horietan lan egiten duten profesionalak ere (96,5 2009an).
– Laguntzeko profesionalak edo hezkuntza-premia berezietarako erantzuna a
reagotu egin da hezkuntza-sistemaren barruan.
– Hainbat baliabide berezi sortu da jokabide-arazo larriak dituzten nerabeei a
rreta emateko babes-eremuaren barruan…
Alabaina, ikusten dugu oraindik ere hainbat a
lderdik ez dituztela as
ebetetzen familiak eta profesionalak, eta zalantza egiten dutela baliabide horiek as
ki diren, edo egokienak diren, edo modu koherente eta koordinatuan lan egiten duten… Hori horrela, erakunde honek, batzuetan kexen bidez eta beste batzuetan elkarteekin duen harremanaren bidez, eskariak jasotzen jarraitzen du; a
lde horretatik, besteak beste, Familia Plataformak haur eta gazteen psikiatriako espezialitatea sortzea planteatu du, eta hainbat familiak A
rartekora jo dute, sistemak ez duelako erantzun egokirik haien seme-alabentzat, a
dina, gaixotasuna edo bestelako ezaugarriak kontuan hartuta, eta beste baliabide batzuk bilatu behar izan dituztelako, beren lurraldetik edo EAEtik kanpo.
Kontua ez da hemen konpontzeko dauden a
razo edo kontu guztien zerrenda bat egitea, baizik eta itxuraz sistemaren erantzuteko a
halmena eragozten duten funtsezko itzal edo kontuak zein diren a
dieraztea. Duten garrantziagatik, hiru hauek nabarmenduko ditugu:
1) Detekzio eta a
rreta goiztiarra
Gaur egun, haur eta gazteen buru-osasunarekin loturiko a
razoetariko as
ko a
ldi jakin bati loturik daude: nerabezaroa. A
razo horiek (esate baterako, jokabide-arazoak) a
ldi horretan gehiago nabarmentzeak edo deigarriago gertatzeak ez du esan nahi a
urreko a
ldietan izan ez direnik edo jatorria horietan izan ez dutenik. Baina baliteke a
urretiazko a
ldi horiek garaiz ez detektatu, diagnostikatu edo a
rtatu izana, eta horrek larriagotu egin ohi du horien eboluzioa.
Profesional gehien-gehienak a
dos daude erabateko garrantzia duela detekzio eta a
rreta goiztiarrak, eta, hala ere, hori da oraindik ere sistemaren a
hultasunik handienetako bat. Batzuetan, oso a
rgi ez dagoelako nori dagokion oso a
din goiztiarretan hori egiteko eskumena edo erantzukizuna; beste batzuetan, koordinatzeko edo informazioa a
ldatzeko zailtasunak daudelako zerbitzu batzuen eta besteen a
rtean.
Alde horretatik, bildutako informazioarekin bat etorriz, beharrezkoa dirudi datozen urteetan bereziki zaindu beharko liratekeen bi edo hiru jardun-ildo nabarmentzea.
– Hezkuntza-sistemak eta osasun-sistemak harremana izatea, 2-3 urteko haur gehien-gehienak eskolatuta daudenez gero.
– Mendekotasun Legea a
dingabeei a
plikatzea.
– Haur pediatriako eta oro har lehen mailako a
rretako profesionalen detekzio-ahalmena a
lbait gehien a
probetxatzea.
2) Baliabideen eta sistemen a
rteko koordinazio-arazoak
Aurreko a
taletan a
gerian jarri den bezala, a
rlo bateko eta besteko sistema, zerbitzu eta profesional as
ko daude inplikatuta buru-osasuneko a
razoak dituzten haurren a
rretan.
– Osasun-sistemako baliabideak (hala nola ospitalizazio-unitateak, larrialdietako zerbitzuak, unitate a
nbulatorioak eta pediatriako zerbitzuak).
– Hezkuntza-sistemako baliabideak (hala nola eremuko lanbide a
nitzeko taldeak eta hezkuntza-premia bereziei erantzuteko laguntza-profesionalak).
– Baliabide misto edo partekatuak, hala nola unitate terapeutiko-edukatiboak.
– Tokiko eremuko baliabideak (hala nola oinarrizko gizarte-zerbitzuak eta haurtzaroan espezializatutako zerbitzuak).
– Foru eremuko baliabideak, haurren babesaren a
rlokoak (hala nola talde teknikoak eta foru zerbitzuetako balorazio-taldeak edo harrera-baliabideak kudeatzen dituzten taldeak, batez ere babes berezietarako direnak).
– Gazte justiziako baliabideak (hala nola talde profesionalak eta barnealdi-zentroak)…
Ez da erraza esku-hartze horiek guztiak a
ntolatzea eta koherentzia ematea. A
re gehiago kontuan hartuta denborarekin egoerak a
ldatzen joan diren urte luzeetako ibilbideetan esku hartu behar izaten dutela maiz.
Inplikatutako zerbitzu eta eremuen a
rteko koordinazioa hobetzea –are informazio-truke soila– irmotasunez heldu beharreko erronka da, baina horrek ez du egon behar inplikatutako pertsonen (profesionalak) borondate onaren esku.
3) Baliabide edo programa jakin batzuk as
ki ez izatea edo ez existitzea.
Ez dagokio erakunde honi a
dieraztea hau edo hura den behar bati eman beharreko erantzuna a
ntolatzeko modurik onena. Zenbaitetan (esate baterako, elikadura-nahasmenduei edo jokabide-arazo larriei eman beharreko erantzuna a
ntolatzeko moduan) ez dago behar besteko a
dostasunik –profesionala, soziala– egiteko modurik onenaren inguruan: programa orokorrago baten barruan?, baliabide espezifiko batean?, pertsonak beren a
razoaren a
rabera bereizita edo baliabide jakin batzuetan elkartuta?...
Alabaina, esan daiteke, eta hala egin behar dugu, badirela hainbat hutsune eta horiei heldu behar zaiela. Esate baterako:
– Hainbat a
din tarte (esate baterako, 16-18 urte) baliabideetatik kanpo geratzen direla: kasu batzuetan, soilik a
dindunentzako baliabideak dira; beste batzuetan, berriz, eskolatze a
dinean dauden pertsonentzat dira soilik, edo a
re hezkuntza-aldi jakin batzuetan dauden pertsonentzat (unitate terapeutiko-edukatiboen kasua da hori).
Ez dirudi a
din jakin batzuetan edo behar jakin batzuetarako EAEtik kanpoko baliabideetara jotzea denik konponbide onena.
– Ia kasu guztietan, haur eta gazteen buru-osasuneko a
razoei erantzuteko, a
dingabearekin berarekin esku hartu behar da, baina baita haren familiarekin ere. Bildutako informazioa kontuan hartuta, ez dirudi gehitxo denik baieztatzea indartu eta hobetu egin behar direla familiak edo tutoreak babesteko programak (soziala, psikologikoa…) edo lagun egiteko programak.
– Deigarria da, halaber, profesional jakin batzuk ez existitzea edo as
ki ez izatea (esate baterako, haur psikiatriako espezialistak), eta horrek zenbaitetan zaildu egiten du plazak betetzea edo bajan daudenak ordezkatzea.
– Era berean, tutoretzapeko a
dingabeentzat baliabide jakin batzuk izateak eta a
ntzeko a
razoak dituzten baina tutoretzapean ez dauden baizik eta a
rreta familia-ingurunean bertan ematen zaien beste a
dingabe batzuentzat halakorik ez izateak ondorio txarrak izan ditzake eta ondorio horiek kontuan hartu beharrekoak dira.
Beraz, uste dugu hobekuntzak neurri handi batean a
dierazitako hiru jardun-ildoetan sartu beharko liratekeela.
Kexen eta buru-osasuneko a
razo larriak dituzten a
dingabeen euren familien ikuspegia
Gai honi dagokionez, nabarmendu behar dugu burutik gaixo dauden pertsonen familien elkarteak funtsezkoak izan direla A
rartekoarentzako informazio-iturri eta a
kuilu gisa: hala FEDEAFESen sartutako elkarte orokorrak, nola elkarte espezifikoak, a
utismoari eta a
ntzeko beste a
razo jakin batzuei loturikoak (APNABI, A
RAZOAK, GAUTENA).
Jadanik 2000ko txosten berezian a
tal espezifiko bat sartu genuen elkarte horien balorazio eta proposamenen inguruan (ikus 3.4.2.1 a
talak). Horietako batzuekin harreman periodikoak izan ditugu, eta horiek baliagarriak gertatu zaizkigu jarraipena egiteko, bai eta kexa-iturri gisa eta bai ofiziozko jarduketetarako. Batzuetan, gainera, elkarte horiek bileretan egin dituzten ekarpenak ez dira soilik a
hozkoak izan; a
itzitik, a
zterlan eta dokumentu espezifikoak ere a
urkeztu dituzte haur eta gazteen buru-osasunerako a
rretaren inguruan (hala nola A
VIFESek 2008ko a
benduan a
urkeztutakoa). Jendaurrean eskertu behar dugu elkarte horien lana eta lankidetza.
Adibide gisa, A
VIFES Buru Gaixoen eta Senideen Elkartearekin izandako a
zken bileran planteatutako gabezia eta behar nagusiak laburbilduko ditugu:
– Hezkuntza-eremuan: nabarmendu zuten beharrezkoa dela neurri zehatz eta berehalakoak hartzea familia-eredu berriak sortutako gizarte-aldaketari, gizartearen erritmoari eta etorkinen a
reagotzeari erantzuteko, bai eta langileei detekzio goiztiarraren inguruan orientazio espezifikoa emateko, nerabeentzat lanean hasi a
urreko prestakuntza sustatzeko eta sektorean sentsibilizazio-kanpainak martxan jartzeko ere.
– Osasun-eremuan: a
dierazi zuten beharrezkoa dela detekzio eta a
rreta goiztiarreko programak izatea, eskualde eta a
din tarte jakin batzuetan laguntza terapeutiko intentsiboak martxan jartzea, buru-gaixotasunean espezializatuta dauden psikiatriako eta psikologiako profesionalen kopurua a
reagotzea, ospitale orokorretan haurrentzako ospitalizazio psikiatrikoko unitateak sortzea eta baliabideak planifikatzeko batzorde sozio-edukatibo-sanitarioak sustatzea.
– Gizarte eta familia eremuan: familien a
isialdi eta a
tsedenerako guneak eta gurasoentzako eta haien seme-alabentzako talde psikoedukatiboak martxan jartzea eta familiak sentsibilizatzeko kanpainak eta laguntzeko programak sortzea.
Sintesi edo ondorio gisa (elementu a
ipagarrienak)
Jasotako informazioa laburbildu eta a
dierazi ondoren, komenigarria da ohar eta hausnarketa batzuk egitea, a
rartekoaren erakundeari dagokion eskubide bermearen ikuspegitik begiratuta.
Haurren eta gazteen buru osasunaren a
rreta, izan ere, a
dingabeen osasun eskubidearen a
rretaren premiarik handienetarikoa da, eta Haurraren Eskubideen Konbentzioko 24.1 a
rtikuluan onartuta dago. Zalantzarik gabe, buru osasuneko a
razoak dituzten gazteen taldea garrantzia hartzen a
ri da oraingo gizartean.
Haurrak babesteko politika publikoek eskaini behar duten babes integralari dagokionez, ezinbestekoa da diagnostiko zehatza egitea, a
razoari erantzun egokia emateko (eraginpeko a
dingabe kopurua, diagnostikoak, baliabide erabilgarriak edo sorberriak, profesionalen espezializazioa, koordinazio egituran hezkuntza, osasun, familia nahiz gizarte mailan…); talde horren a
rretari lehentasuna eman behar zaio, berorren estaldura maila oraindik ere ez baita inondik inora ere egokia.
Arartekoa kezkatuta dago errealitate hori ikusita; horrenbestez, jarraipen berezia egingo dio hurrengo urteotan. A
lde horretatik, eskubideak bermatzeko beste erakunde batzuk ere kezkatuta daude, eta horrek bide eman du elkarrekin jarduteko. Hala, esate baterako, 2010eko martxoaren bukaeran, haurren buru-osasunari buruzko lantegi bat a
ntolatu genuen, elkarrekin, A
ndaluziako herriaren defendatzailearen taldeak eta A
rartekoak. Lantegi horretan esperientziak trukatu genituen eta a
razo komunak eta proposamen partekatuak eztabaidatu genituen.
Logikoki, errealitate bakoitzak bere ezaugarri, baliabide eta beharrak ditu, baina badira beste hainbat jarduketa-eremu ere bi kasuetan hobetu beharrekotzat jotzen zirenak. Horien a
rtean gogora ditzagun a
urrez jadanik a
dierazitakoak:
1) Haurren buru-osasuneko a
razoen detekzio eta a
rreta goiztiarra hobetzea.
2) A
rreta horretan inplikatutako baliabide eta sistemen a
rteko koordinazioa hobetzea.
3) Gaur egun existitzen ez diren edo as
ki ez diren baliabide edo programa jakin batzuk sortzeko edo gehitzeko beharra.
Erakunde honek duen izaera bermatzailearen ikuspegitik, a
zpimarratu behar dugu a
dingabeen buru-osasunaren a
rretari dagokionez lehentasuna eman behar zaiola botere publikoen jarduketak planifikatzeari. Gainera, a
razoei erantzute hutsa gainditzen edo mugatzen duten oinarrizko premisa batzuk izan behar ditu oinarri:
– Osasunaren sustapena.
– Buru-osasuneko a
razoen prebentzioa.
– Kalitateko laguntzaren bermea.
Gomendioak
Aurreko epigrafeetan jadanik hobetzeko a
ukera eta proposamen ugari a
dierazi ditugu. Hemen, txosten horretako 5. kapituluan a
rlo honen inguruan egin genituen gomendioak gogora ekarri besterik ez dugu egingo.
Zalantzarik gabe, gomendio zuzen eta orokorrena 49.a da: "Buru-osasuneko a
razoak dituzten haur eta gazteen a
rreta hobetzea". Gomendio horretan, besteak beste, honako hau proposatzen dugu: haur psikiatrian profesional gehiago espezializatzea; plan integralak izatea ez bakarrik a
dingabeekin esku hartzeko, baizik baita haien familiekin esku hartzeko ere; a
rreta-denbora a
reagotzea eta esku-hartzeek jarraitutasuna izatea; eta buru-osasuneko zerbitzuak gehiago inplikatzea a
razo larriak dituzten nerabeen babes eta barnealdi zentroei dagokienez.
Aurrekoaz gain, osasun-sistemari buruzko gomendio espezifikoen multzoan, beste lau egin ditugu:
– A
dingabeen baimen informatua bermatzea.
– Lehentasuna ematea haurren a
rretari eta prebentzio eta detekzio goiztiarrei.
– Modu sistematiko eta publikoan erabiltzea osasunaren a
dierazle jakin batzuk, hala nola a
dingabeen osasun-eskubidearen betetze-mailaren jarraipena eta neurketa egiteko elementuak.
– Osasun-sistemaren eta beste sistema batzuen a
rteko koordinazioa hobetzea (babes-sistema, gazte justiziaren sistema, hezkuntza-sistema...) eta espazio soziosanitarioa garatzea.
Zer a
razo dauden kontuan hartuta, egoera honetan berdin a
plikatzekoak iruditzen zaizkigu beste gomendio orokorrago batzuk, hala nola 3. gomendioa; horren bidez, proposatu dugu familiei laguntza ematea, beren funtzioak zuzen bete ditzaten familiako a
dingabeekin, kasu honetan buru-gaixotasuneko a
razoak dituzten familiako a
dingabeekin dauzkatenak.