A) A
dina eta jarduteko gaitasuna
Adinean dago pertsonaren egoera zibila ere, beraz, jarduteko gaitasunean eragina du, hau da, jarduteko eta erantzukizuneko eremuan du eragina.
Konstituzioko 12. a
rtikuluak dio a
dinez nagusia izaten dela 18 urtetik a
urrera. Kode zibilak (Kz) ere 315. a
rtikuluan a
dinez nagusia 18 urtetik a
urrera izaten dela dio. Kz-ko 322. a
rtikuluak dio a
dinez nagusia dena bizitza zibileko ekintza guztietarako gai dela, Kode honek ezarritako kasu berezietako salbuespenentzat izan ezik. Kasu bereziak dira, esaterako: a
dingabe emantzipatua ezkondu daiteke eta bere burua eta ondasunak zuzendu ditzake, salbuespenetan, a
dinez nagusia balitz bezala; 16 urtetik a
urrera lana egin daiteke, baina mugak daude, a
dibidez, gauez lana egitea edo a
rriskutsutzat a
itortutako lanak egitea, besteak beste a
raudi zibil eta foru a
raudiek a
urreikusitako berezitasunak.
Gainera, a
dingabeen jarduteko gaitasunaren mugak murriztuta interpretatu behar dira. Zentzu honetan, Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen Legeak 30. a
rtikuluan a
urreikusten du, a
dingabeek ordenamendu juridikoak baimendutako eskubideak eta interesak erabili eta defendatu ditzaketela: "Arau zibilen a
rabera jardun dezaketenez gain, a
dingabekoak ere herri-administrazioekin jarduteko gai izango dira, guraso-agintea, tutoretza edo kuradoretza duenak esku hartzea beharrezkoa ez denean, a
dministrazioaren ordenamendu juridikoaren a
rabera, beren eskubideez baliatu eta interesen a
lde egiteko...".
Azkenik, A
dingabekoaren Babes Juridikoari buruzko Lege Organikoak dio Lege Organiko hau ezar dakiekeela espainiar lurraldean dauden 18 urtez a
zpikoei, ezar dakiekeen legearen a
rabera a
urrez a
dinez nagusi ez badira[2].
B) Politika publikoak
Adingabeen beharren eta eskubideen a
rreta horien ongizatean eskumena duten (osasuna, hezkuntza...) A
dministrazio Publiko desberdinen eskumena da.
Haurrei eta nerabeei dagozkien gizarte politikak a
utonomia-erkidegoen eskumena dira. Euskal Herrian eskumen horiek Eusko Jaurlaritzak, foru a
ldundiek eta udalek banatuta dituzte.
Estatuak zenbait tresna sortu ditu haurrei dagozkien eta a
utonomia-erkidego desberdinen eskumen diren politikak koordinatzeko, a
dibidez, Haurren Behatokia edo Haur eta Nerabeentzako Plan Estrategiko Nazionala.
Espainiako Haurren Behatokia lan talde bat da eta Lan eta Gizarte Gaietako Ministerioaren baita dago. Bere xedea informazio sistema zentralizatu eta partekatua sortzea da, haurren ongizatea eta bizi-kalitatea ezagutzeko eta haurrengan eragina duten politika publikoak ezagutzeko[3].
Haur eta Nerabeentzako Plan Estrategiko Nazionala[4] (2006-2009) 2006ko ekainaren 16an onartu zen. Haurren Eskubideei buruzko Batzordeak, 2002ko ekainean Hitzarmena ezartzeari buruz egindako II Txostena a
ztertu ondoren, kezkatuta a
gertu zen eta Espainiari gomendatu zion "erakunde publikoetan eta nazio, eskualde eta udalerri mailakoetan koordinazio eraginkorra indartu eta ezartzeko, haurrak defendatu eta babesteko politikak a
bian jartzeko eta haurrei buruzko estrategia globala formulatzeko, Hitzarmeneko printzipioak eta xedapenak oinarri hartuta eta haurrei buruzko sektore a
rteko politikak garatzeko eta ezartzeko". Planaren xedea da haurren eskubideak sustatzen eta defendatzen a
ritzen diren erakunde publiko eta pribatuen a
rteko lankidetza hobetzea eskumendun erakundeek garatzen dituzten ekintzekiko ekintza osagarrien eta berrien bidez, eskubideak defendatzeko eta lurralde a
rteko desberdinak gainditzeko, sustapenari eta defentsari dagokionez.
Behatokiak sustatu duen beste jardueretako bat bakarrik dauden a
dingabeko a
tzerritarren Protokoloa da, a
dingabe a
tzerritarrei buruzko a
talean a
ipatuko duguna, eta Haurren eta Nerabeen Sexu Esplotazioaren a
urkako II. Ekintza Plana[5] 2006-2009 (Haurren tratu txarren lantaldea). Plan honek eragileen a
rteko koordinazio neurriak a
rtikulatzea a
urreikusten du, haurren eta nerabeen sexu esplotazioaren gizarte a
razoari a
urre egiteko.
Garrantzitsua da Gizarteratzeko 2008-2010 Plan Nazionala a
ipatzea ere, haurrei dagozkien neurriak jasotzen baititu.
C) Euskadi
Haurren eta nerabeen beharrak a
rtatzea eta horien eskubideak betetzea, botere publiko guztiei dagokie.
Administrazioa da haurrak eta nerabeak a
rtatzeko eskumena duena gurasorik edo tutorerik ez dagoen kasuetan, zailtasunak daudenean edo a
rretan gabeziak dituztenean, foru a
ldundiak eta udalak jarduten dira. Foru a
ldundiak dira babesik gabeko a
dingabekoak babesteko eskumena duten a
dministrazioak. Udalek parte hartzeko eskumena dute, a
rriskuan dauden haur eta nerabeen kasuan.
Gizarte Zerbitzuen a
benduaren 5eko 12/2008 Lege berrian ezarri da haurren eta nerabeen gaineko eskumenen markoa eta eskumenak banatu dira A
dministrazio hauen eta Eusko Jaurlaritzaren a
rtean.
Udaletako oinarrizko gizarte zerbitzuak (udal gizarte zerbitzuak) dira parte hartze sozioedukatiboa eta psikosoziala kudeatzeko eskumendunak. Foru a
ldundiek dute, foru gizarte zerbitzuen bidez (bigarren mailako a
rretako gizarte zerbitzuak), haur babesgabeak a
rtatzeko eskumena. Gizarte Zerbitzuen Legeak a
ipatzen dituen eta foru a
ldundien eskumen diren zerbitzuak dira egoitzak, informazio zerbitzuak eta familiako harrera sustatu eta babestekoak eta a
dopzioa. Eusko Jaurlaritza eskumenduna da ekimen legegilean eta a
rauzko a
halean eta haurrei eta nerabeei dagozkien jardueren eta zerbitzuen planifikazio orokorrean, a
utonomia eremuko gizarte zerbitzuen bidez.
Bestalde, Eusko Jaurlaritza da Justizia eta Herri A
dministrazio Saileko Gazteen Justizia Zerbitzuaren bidez a
dingabe a
rau-hausleak gizarteratzeko eskumenduna, bere funtzioen a
rtean baitago epaitegiek ezarritako neurriak burutzea, Zigor Erantzukizunari buruzko Legea ezarrita. Horren ondorioz zentro sarea eta baliabide materialak eta pertsonalak jarri dira a
bian.
Gaian eskumena duten euskal a
dministrazio desberdinek jarduera planak egin dituzte; planotan xedeak eta horiek betetzeko beharrezko neurriak ezarri dituzte, baita beste gizarte eragileen eta instituzioen parte hartzea eta egiteko eta ebaluatzeko metodologia ere. Plan hauen xedeen a
rtean daude a
dingabeen eskubideak betetzea, beraz, eskumendun a
dministrazio desberdinen a
rteko koordinazioa a
urreikusten dute: Gazteen III Justizia Plana 2008-2012, Bizkaiko Foru A
ldundiaren Haurrentzako II. Plana 2008-2011[6], Haurrak eta babesik gabeko nerabeak a
rtatzeko Gipuzkoako Plana...
Haurren eta nerabeen eskubideak a
itortzeak eta babesteko betebeharrak berekin du neurri a
ktiboak a
bian jartzea, bai a
rauzkoak bai horien ongizateari lagunduko dieten eta gurasoak eta a
rtatzeko erantzukizuna dutenak babestuko dituzten jarduerak ere.
Adingabeen eskubideen barne mailako zehaztapena eta horiek babesteko eta a
rtatzeko hartutako konpromisoak ugariak dira, osasunari, heziketari, gizarte babesari eta a
rrisku eta babesgabeko egoerei, gizarteratzeari, integritatea babesteari... egiten baitiete erreferentzia.
Jarraian, a
raurik garrantzitsuenetako batzuk nabarmendu nahi ditugu, nahiz eta txosteneko beste a
tal batzuetan, haurren babesa (3.1), a
dingabeko a
rau-hausleak (3.3) edo bakarrik dauden a
dingabeko a
tzerritarrak (3.2) a
taletan esaterako, kasu bakoitzean ezar daitekeen a
rauzko markoa zehatzago a
ipatu dugun.
Hezkuntzarako eskubideari dagokionez:
– 8/1985 Lege Organikoa, uztailaren 3koa, Hezkuntzarako eskubidea a
rautzen duena.
– 1/93 Legea, Euskal Eskola Publikoarena, 1993ko otsailaren 19koa.
– 118/1998 Dekretua, ekainaren 23koa, hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei eman beharreko hezkuntza-erantzuna eskola muinbakar eta integratzaileen esparruan a
ntolatzen duena.
– Maiatzaren 23ko 2/2006 Lege Organikoa, Hezkuntzarena.
– 201/2008 Dekretua, a
benduaren 2koa, Euskal A
utonomia Erkidegoko unibertsitateaz kanpoko ikastetxeetako ikasleen eskubideei eta betebeharrei buruzkoa.
Beraien integritatea babesteari dagokionez:
– 15/2003 Lege Organikoa, a
zaroaren 25ekoa, Zigor Kodeko a
zaroaren 23ko 10/1995 LO a
ldatzen duena. A
raudi honek, besteak beste, haurrei erasaten dieten neurriak jarri ditu etxeko indarkeriari, a
dingabeen ustelkeria delituei eta haurren osotasun fisiko eta psikologikoaren a
urka a
ritzen direnei dagozkienez.
– 1/2004 Lege Organikoa, a
benduaren 28koa, Genero Indarkeriaren a
urkako Babes Osoko Neurriena.
Haurren eta nerabeen a
rreta eta babesari dagokionez:
– 263/2003 Dekretua, nazioarteko a
dopziorako erakunde laguntzaileen kreditazioa eta funtzionamendua a
rautzen dituena.
– 3/2005 Legea, otsailaren 18koa, haurrak eta nerabeak zaintzeko eta a
rtatzekoa.
– 219/2007 Dekretua, a
benduaren 4koa, EAEn Haurren eta Nerabeen Behatokia sortzen duena[7].
– 165/2007 Dekretua, urriaren 2koa, haurrak eta nerabeak zaintzeko Batzorde Iraunkor Sektoriala sortu eta horren funtzionamendua, osaera eta eginkizunak ezartzen dituena.
– 1618/2007 Errege Dekretua, a
benduaren 7koa, elikagaien ordainketarako berme fondoaren a
ntolaketa eta funtzionamenduari buruzkoa[8].
– 54/2007 Legea, a
benduaren 28koa, Nazioarteko A
dopzioena.
– 131/2008 Dekretua, uztailaren 8koa, gizarte babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerako baliabideak a
rautuko dituena.
– 1/2008 Legea, otsailaren 8koa, familia bitartekaritzakoa.
– 124/2008 Dekretua, uztailaren 1ekoa, Euskal A
utonomia Erkidegoan deribazio judizialaren bidezko Familia Elkarguneak a
rautzen dituena.
Ezintasuna duten edo mendekotasun egoeran dauden a
dingabeei dagokienez:
– 51/2003 Lege Organikoa, a
benduaren 2koa, ezinduen a
ukera berdinerako, bereizkeriarik ezerako, eta erabilerraztasun unibertsalerakoa.
– 39/2006 Legea, a
benduaren 14koa, A
utonomia pertsonala eta mendekotasun egoeran dauden pertsonenganako a
rreta sustatzeko.
– Ezintasuna duten pertsonen eskubideei buruzko Biltzarra, 2007ko martxoaren 30a.
Osasunari dagokionez:
– 14/1986 Legea, a
pirilaren 25ekoa, osasunari buruzkoa.
– 175/1989 Dekretua, uztailaren 18koa, Osakidetzako gaixo eta erabiltzaileen Eskubide eta Obligazioen karta onartzen duena.
– 8/1997 Legea, ekainaren 26ekoa, Euskadiko a
ntolamendu sanitarioarena.
– 41/2002 Legea, a
zaroaren 14koa, Pazientearen a
utonomia eta informazio eta dokumentazio klinikoko gaiei buruzko eskubide eta betebeharrak erregulatzen dituena (9.3. a
rt.: 12 urtetik a
urrera entzuna izateko eskubidea).
– 2/2010 Lege Organikoa, martxoaren 3koa, sexu- eta ugalketa-osasunaren eta haurdunaldiaren borondatezko etendurarena (13.4. a
rt. haurdunaldia borondatez etetea baimentzeko eskubidea).
Erantzukizun penalari dagokionez:
– 5/2000 Lege Organikoa, urtarrilaren 12koa, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautu duena. 7 eta 9/2000 Lege Organikoak, a
benduaren 22koak; 9/2002 Lege Organikoa, a
benduaren 10ekoa; 15/2003 Lege Organikoa, a
zaroaren 25ekoa eta 19/2003 eta 8/2006 Lege Organikoak, a
benduaren 4koak.
– 2001eko a
zaroaren 7ko A
gindua, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa eta Justizia, Enplegu eta Gizarte Segurantza Sailburuena, Justizia, Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailaren mende dauden zentroetan hartuta eta internatuta dauden a
dingabe a
rau-hausleen heziketa eskubidea bermatzeko neurriak a
rautzekoa.
– 1174/2004 Errege Dekretua, uztailaren 30ekoa, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautzen duen urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoko A
raudia onartzen duena.
– 1/2007 Zirkularra, 2007ko a
zarokoa, Estatutako Fiskaltza Orokorrarena, 2006an a
dingabeen legedi penala erreformatu ondorengo irizpide interpretatiboei buruzkoa, legegileak sartutako a
ldaketen interpretazioak zehatz proposatzen direna.
– 163/2008 Dekretua, EAEko a
rau-hausle a
dingabeei gizarte- eta hezkuntza-arreta eskaintzeko erakunde laguntzaileak baimendu, homologatu, ikuskatu eta erregistratzeari buruzkoa.
– 80/2009 Dekretua, a
pirilaren 21ekoa, as
katasunez gabetzeko neurriak betearazten dituen EAEko ikastetxeei buruzkoa. Bere xedea da egoitzen baldintza materialak, funtzionalak eta pertsonalak a
rautzea eta bertako a
dingabeen eta profesionalen eskubideak eta betebeharrak a
rautzea.
[2] Eztabaida doktrinala dago lege pertsonala a
plikagarria ote den edo ez ote denari buruz (9.1 Kz a
rt.) honek 18 urtez a
zpiko a
dina a
urreikusten duenean, edo Espainiako legedia ezarri behar den a
din txikiagoa badu eta legedi hori bere interesentzako mesedegarriagoa bada; izan ere, berdintasunaren printzipioa beteaz, 18 urtez a
zpiko guztiek Espainian eskubide eta betebehar berdinak dituzte nazionalitatea dena delakoa izanagatik ere.
[3] Espainiako Haurren Behatokiaren xede nagusiak dira haurren bizi-kalitatea eta gertatzen diren a
ldaketak ezagutzea; haurrei erasaten dieten gizarte politiken jarraipena egitea; haurrei eta nerabeei erasaten dieten politika publikoez gomendioak egitea; haurren eta nerabeen ikerketa eta ezagutza sustatzea eta haurren eta nerabeen eskubideak hobeto ezartzeko a
zterketak eta a
ldiroko txostenak egitea, baita horien beharrak ezagutzeko ere. Zeregin nagusi hauek ditu: Nazioko eta nazioarteko iturriek haurrei buruz duten informazioa bildu eta a
ztertzeko organo iraunkorra izatea; a
dierazleak eta informazio sistemak hobetzeko gomendioak eta proposamenak egitea; nazioarteko a
ntzeko erakundeekin harremanak izan eta parte hartzea; A
dministrazio Publikoek a
rlo honetan a
bian jarritako jarduera eta neurriei buruzko informazioa jasotzea; haurrei eta nerabeei dagozkien politikek eta neurriek gizartean duten eragina ebaluatzea; erakunde publikoen eta gizartearen a
rtean komunikatzeko eta elkartrukatzeko foro bat eratzea; komunikabideetan haurrez egiten duten tratamendua jarraitzeko ekintzak proposatzea; Espainian haurren egoera diagnostikatzeko a
zterketak eta txosten teknikoak egiteko proposatzea; haurrei dagozkien gizarte politiken jarraipen informatiboa egitea; eta haurrekin eta nerabeekin lotutako hainbat a
lderdiri buruzko informazioa zabaltzea.
[4] 2002an Estatu eta Gobernu buruzagiek eta Estatu partaideetako ordezkariek, Nazio Batuen haurrei buruzko Batzar Orokorreko saioen ezohiko a
ldian a
itorpen bat sinatu zuten, "Haurrentzako mundua", eta hitza eman zuten haurrentzako nazio mailako ekintza planak jarriko zituztela praktikan, haurren eskubideak babesteko eta bermatzeko eta haurren ongizatea ziurtatzeko.
[5] Haurren eta nerabeen sexu eta merkataritza a
rloko esplotazioaren a
urkako I. plana 2002-2003 haurrak saltzeari, haurren prostituzioari eta haurrak pornografian erabiltzeari buruz Haurren Eskubideen protokolo fakultatiboak onartu ondoren jarritako neurria izan zen, baita 1996an Stockholmen eta 2001ean Yokohaman haurren sexu esplotazioaren a
urka egindako Mundu Biltzarrek onartutako konpromisoen a
dierazlea ere.
[6] Haurren Planeko lerro estrategikoen a
rtean oinarrizko eta espezializatutako gizarte zerbitzuen a
rteko koordinazioa hobetzea dago, a
urrea hartzeko eta inguru berean parte hartzeko programei lehentasuna ematea, familia-harrera programak sustatzea, egoitza-harrera programen baliabideak eta prozedurak eguneratzea, kalitatearen printzipioetan oinarritutako kudeaketa egitea..., programak planifikatu eta ebaluatzea, beste gizarte sistemen baliabideak koordinatzea (osasuna, hezkuntza, justizia,etab.), hirugarren sektorearen zeregina indartzea...
[7] Behatokiaren zeregina da haurren eta nerabeen errealitatea a
ztertzea eta haurrak eta nerabeak babesteko eta a
rtatzeko otsailaren 18ko 3/2005 Legea ezarriaz garatutako politiken eragina a
ztertzea.
[8] Bere xedea da banandutako gurasoen seme-alaba a
dingabeei bermatzea zenbateko ekonomiko batzuk jasoko dituztela, a
urrerakin bezala definitutakoak, dauden familia unitatean beraien beharrei a
urre egiteko, elikagaiak ordaintzeko betebeharra betetzen ez denean. Fondo publikoen kargura egiten da eta Estatuak subrogatzen ditu ordaintzeko betebeharra duenarekiko eskubideak.