Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena 193 Estatuk onartu dute orain a
rte, giza-eskubideen a
lorrean inoizko zifrarik handiena. Espainiak ez zion Hitzarmenari inolako erreserbarik egin eta 1990ean berretsi zuen. Garrantzitsua da nazioarteko zer testuingurutan jaio zen a
zpimarratzea, egoera ugari zegoen eta haurrek lehen eta orain zailtasun eta bidegabekeria handiak jasaten dituztela a
rgi utzi zen unea izan zen. A
rgi zegoen beraien osasuna babesteko edo heziketarako mugek haurren garapena galarazten zutela (eta dutela) eta haurrek gehiegikeria eta esplotazioa jasaten zituztela (eta dituztela) prostituzioan edo lan kaltegarrietan edo xede militarretarako erreklutatzen dituztela edo gerretako biktima direla…
Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena ordenamendu juridikoaren zatia da, beraz, botere publikoei Hitzarmena betetzeko eska dakieke. Garrantzitsua da a
zpimarratzea Hitzarmenean a
itortutako eskubideak gure barne ordenamenduko zati direla.
Jarraian HEHren erreferentziazko printzipioak edo eskubideak a
zpimarratuko ditugu, a
rrisku egoera berezietan dauden a
dingabeengan eragin handia dutelako.
– Diskriminazio ezaren eta a
ukera-berdintasunaren printzipioa: Kide diren Estatuek beraien jurisdikzioko haur guztiek beraien eskubideak izango dituztela ziurtatuko dute. Inongo haurrek ez du bazterkeriarik jasango bere a
rrazagatik, koloreagatik, sexuagatik, hizkuntzagatik, erlijioagatik, iritzi politikoagatik, nazio, etnia edo gizarteko jatorriagatik, egoera ekonomikoagatik, ezintasun fisikoagatik, jaiotzagatik edo haurraren, bere gurasoen edo legezko ordezkarien beste inolako baldintzagatik. Neskatoek mutikoen a
ukera berdinak izan behar dituzte, a
tzerriko haurrek bertakoen a
ukera berdinak izan behar dituzte, haur ezinduek bizi-maila egokia izateko a
ukera berdinak izan behar dituzte.
Printzipio hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 3. a
rtikuluan eta HNZBLren 5. a
rtikuluan.
– Haurraren interes gorena: Erakunde publikoek haurrei buruz hartutako neurri guztien as
mo nagusia haurren interes gorena izango da. Printzipio honek Herri A
dministrazioen, Epaitegien eta erakunde eta instituzio pribatuen erabakietan du eragina.
Adingabeei buruz hartzen diren erabakietan gogoan izan behar da a
halik eta eperik laburrenean hartu behar direla erabaki horiek eta kontuan izan behar da denbora igarotzeak haurrengan zer ondorio dituen.
Printzipio hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 2. a
rtikuluan eta HNZBLren 4. a
rtikuluan.
– Iritzia emateko eskubidea haurrak. Haurrek entzunak izateko eskubidea dute eta beraien iritziak kontuan hartu behar dira, baita parte hartzen duten prozedura a
dministratibo eta judizialetan ere. Haurrek beraiengan erasana duten gaiei buruz beraien iritzia osatzeko baldintzatan egon beharko dute eta iritzi horiek kontuan hartuko dira haurraren a
dinaren eta heldutasunaren a
rabera. Beraien parte hartzea errazteko beharrezko neurriak ezarriko dira eta kontsultek eta elkarrizketek a
dingabeari kalterik ez dietela eragingo ziurtatzeko beharrezko bermeak ezarriko dira. Beraien zaintzari, heziketara, osasun zerbitzuei, legezko ordezkaritzari eta, oro har, eragiten dieten gai eta erabakiei buruz beraien iritzia a
dieraztera sustatuko dira.
Eskubide hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 9. a
rtikuluan eta HNZBLren 16. a
rtikuluan.
Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordearen 12. Ohar Orokorrean, "Haurraren entzuna izateari buruzko eskubide" delakoan, a
zaltzen dira eskubide hau erabat errealitate egiteko behar diren ezinbesteko baldintzak, bereziki prozedura judizial eta a
dministratiboetan entzuna izateari buruzkoak eta haurren eskubide horren baldintzak eta ondorioak eta Hitzarmeneko beste baldintza orokorrekin dituen loturak.
– Bizitzarako, bizirauteko eta garapenerako eskubidea. Haur guztiek dute bizitzarako eskubide intrintsekoa, babesa eta laguntza eskaini behar zaizkio jantzia, a
terpea eta elikadura dituela bermatzeko eta Estatuek haurren garapena sustatu behar dute a
halik eta gehien. Haurrek ikasteko eta garatzeko a
ukera izan behar dute zentzu zabalean, hau da: buruz, emozionalki, ezagutza mailan, gizartean eta kultura mailan.
Eskubide hauek ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu dira, gero ikusiko dugun bezala.
– Familia berriro elkartzea: Haurrak ez dira gurasoengandik bananduko, eskumendun a
gintariek haurren ongizaterako beharrezkoa dela iritzi ezean. Estatuek familiak berriro elkartzea erraztuko dute, horretarako lurraldean sartzea edo lurraldetik irtetea baimenduta. A
dingabeen bizitza moldatzeko familia naturalak edo jatorrizkoak edo berezkoak lehentasuna izango du.
Eskubide hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 11. a
rtikuluan eta HNZBLren 46. eta 47. a
rtikuluetan.
– Babesik gabeko egoeretan babesa. Estatuek babestuko dituzte babesik gabe dauden haurrak; Estatuek a
rrisku fisikoak eta psikikoak saihestu behar dituzte eta sexu gehiegikerietatik edo esplotaziotik babestu.
Eskubide hauek ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu dira, gero ikusiko dugun bezala.
– Nortasunerako eskubidea. Haur orok du jaiotzen denetik izen bat eta nazionalitate bat izateko eskubidea, beraz, Estatuek a
dingabea a
itortu egin behar dute bere izenaren, a
dinaren, nazionalitatearen, jatorriaren eta kulturaren bidez eta bere kultura, erlijioa eta hizkuntza as
katasuna goza ditzan utzi.
Eskubide hau ordenamendu juridikoan sartu da, HNZBLren 11. a
rtikuluan.
– Osasunerako eskubidea. Haurrek a
halik eta osasun maila a
ltuenaz gozatzeko eskubidea dute. Estatuek zainduko dute haur guztiek osasun a
rreta izan dezaten, a
urre hartzeko neurriei, osasun a
rloko heziketari eta haurren hilkortasuna murrizteari garrantzi berezia emanda.
Eskubide hau ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu da, gero ikusiko dugun bezala.
– Heziketarako eskubidea. Lehen hezkuntza doakoa eta derrigorrezkoa izango da. Haurraren duintasuna errespetatu behar du. Heziketaren bidez haurra ulermen, bake eta tolerantziazko espirituan bizitzeko prestatuko da.
Eskubide hau ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu da, gero ikusiko dugun bezala.
– Estatuek haurrak babestuko dituzte drogak legez kanpo erabiltzetik eta estupefazienteen produkzioan edo trafikoan parte hartzetik.
Ordenamendu juridikoak babes hau a
urreikusten du segurtasun publiko eta haurrak eta nerabeak babesteko a
rloan.
– Zigor-tratu errespetuzkorako eskubidea. Ustez legea hautsi duten haurrak duintasunez tratatu behar dira, bergizarteratu daitezen saiatu behar da eta as
katasuna kenduz gero, helduetatik bereizita egongo dira; ez dira torturatuko, ezta bestelako tratu bortitz eta umiliagarririk emango. Gutxieneko a
din bat ezarri behar da lege penalak hausteko gaitasunik ez dutela uste izateko.
Adingabeen Erantzukizun Penalari buruzko urtarrilaren 12ko 5/2000 Legean sartu da, baita hori a
ldatzen eta garatzen duen a
raudian ere.
Haurren Eskubideei buruzko Nazio Batuen Batzordea da Estatuek Hitzarmena betetzen dutela zaintzeko a
rdura duen organoa. Estatu Kideek a
ldiro txostenak a
urkezten dizkiote Batzordeari Hitzarmena a
bian jartzeko hartu dituzten neurriei buruz eta beraien lurraldean haurren eta nerabeen eskubideek egin dituzten a
urrerapenen a
lde. Batzordeak a
zken oharrak hartzen ditu, Estatu bateko txosten bati egindako a
zterketari buruzko a
dierazpenak. Batzordeak egindako a
zken a
dierazpenak 2010eko irailekoak dira, Haurren Eskubideei buruzko Batzordeak Espainiari 2010ean egindako a
zken oharrak (crc/c/esp/co/3-4).
Espainiari dagokion ebaluazioa Estatuak egindako Espainiako HEHren ezarpen txostenaren III eta IV oinarri hartuta egin da, baita haurrak eta nerabeak babesten dituzten beste erakundeek igorritako txosten osagarriekin ere. Ohar hauek interes handikoak dira, haurren eta nerabeen egoera hobetzeko.
Batzordeak Espainiari egindako oharren a
rtean, A
dministrazio Zentralaren eta A
utonomia-erkidegoen a
rtean koordinazio-sistema eraginkorragoa lortzeko a
halegina a
reagotzeari buruzkoa a
zpimarratu nahi dugu. Haurrak sustatzeko eta babesteko politikak ezartzeari buruz a
ri dira, a
dinaren, sexuaren eta jatorri etnikoaren a
rabera datuak jaso eta horien a
zterketa biltzearen garrantziaz eta bereizkeriari a
urre egiteko berariazko ekintzen beharraz, bereziki haur ijitoei dagozkienak, langile etorkinen seme-alabei dagozkienak, bakarrik dauden a
dingabeko a
tzerritarrei dagozkienak eta haur ezinduei dagozkienak. Estatuari a
rreta deitu dio, halaber, immigrazioari eta gizarteari oro har eragiten dioten egoeretan haurraren entzuna izatearen eskubidea erabat ezartzeak duen garrantziaz ere, zaintzarako a
udientziak barne. Beste gomendio batzuk familia inguruari eta zaintza a
lternatiboari buruzkoak dira eta as
iloa eta babesa eskatzen duten haurrei buruzkoak eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei buruzkoak, baita gazteen justiziari buruzkoak ere.
Adingabearen interes gorenaren printzipioari dagokionez, Batzordea kezkatuta dago prozesu uniformerik ez dagoelako haurraren interes gorena zer den zehazteko, bestalde, a
utonomia-erkidego bakoitzeko praktikan a
lde nabariak daude printzipio honen ulermenari eta ezarpenari buruz, bereziki bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei eta a
dopzioei buruz. Kezkatzeko beste elementuetakoak haurren buruko osasuna, haurren pobrezia eta eskola goiztiar lagatzea dira. Gomendio hauek oso garrantzitsuak dira, eragin zuzena baitute txosten honetan a
ztertutako gai as
kotan.
Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaz gain, Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioak ere pertsonen eskubideak ezartzean, ezartzen ditu: Giza eskubideen a
itorpen unibertsala, Giza Eskubideen Europar Hitzarmena, Errefuxiatuaren Estatutuari buruzko Genevako Konbentzioa, Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarmena, Eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalen nazioarteko hitzarmena…
Testu horiez eta HEHz gain, hainbat tresna landu dira haurren eskubideak defendatzeko. Tresna horiek a
dingabeekiko jarrera a
rauak interpretatzen eta ezartzen dituzte eta honakoak a
zpimarratu daitezke:
– Haurren Eskubideen Deklarazioa, Nazio Batuen Batzorde Orokorrak onartua, 1959ko a
zaroak 20.
– Haurren babesari eta nazioarteko a
dopzio a
rloko lankidetzari buruzko Hitzarmena, 1993ko maiatzaren 29an onartua Nazioarteko Zuzenbide Pribatuko La Hagako Konferentziak.
– A
rrazakeriari, a
rraza bereizkeriari, xenofobiari eta horiekin lotura duten tolerantziarik gabeko formei buruzko Munduko Hitzaldia 2011ean onartutako a
itorpena eta ekintza programa, 129-132 paragrafoak, "haur eta gazteentzako giza eskubideen gaineko heziketa".
– Irakaskuntzaren Esparruan bereizkeriaren a
urka egiteko konbentzioa, 1960.
– Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmeneko protokoloak, haurrek gatazka a
rmatuetan parte hartzeari eta haurrak saltzeari buruz, haurren prostituzioari eta haurrak pornografian erabiltzeari buruz.
– LANEren 182. Hitzarmena, haurrek lana egiteko modurik txarrenak galarazteari buruzkoa.
– Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordeko 9. Ohar Orokorra (2006), "Ezintasunen bat duten haurren eskubideak".
– Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordeko 10. Ohar Orokorra (2007), "Haurraren eskubideak a
dingabeen justizian".
– Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordeko 12. Ohar Orokorra (2009), "Haurrak entzuna izateko duen eskubidea".
– Nazio Batuen gutxieneko a
rauak, Gazteen Justizia a
dministratzeko (Beijingeko a
rauak).
– Nazio Batuen jarraibideak, Gazteen Delinkuentziari a
urrea hartzeko (Riadeko jarraibideak).
– Nazio Batuen a
rauak, as
katasunik ez duten a
dingabeak babesteko (La Habanako a
rauak).
Europar Batasunak ere berariazko a
raudi bat egin du, haurren eskubideetan eragina duena, a
dibidez:
– Europako Legebiltzarraren ebazpena Haurren Eskubideei buruzko europar eskutitz bati buruz, 1992ko uztailak 8 (A-3-0172/92 Ebazpena). Ebazpen honetan a
zpimarratu nahi ditugu: a
) Haurren eskubideen defendatzailea proposatzea, nahiz estatu nahi Europa mailan, haurren eskariak eta kexak jasotzeko eta babesten dituzten legeak ezartzen direla zaintzeko eta botere publikoen ekintzak haurren eskubideen a
lde informatzeko eta bideratzeko; b) Batzordeak politika familiarraren a
ldeko ekintzak hasteko proposamena eta haurren eskubideen erkidegoko Eskutitza egitea, proposatzen den gutxieneko edukiarekin.
– Europar Batasuneko funtsezko eskubideen eskutitza (Lisboako Tratatuaren zatia da, horrek a
ldatu zituen Europar Batasuneko Tratatua eta Europako Komunitatea Eratzeko tratatua, 2007ko a
benduak 13). Eskutitz honek Tratatuek bezalako balio juridikoa du. Eskubideak sartzeaz gain, Giza Eskubideak eta Oinarrizko As
katasunak Babesteko Europar Hitzarmenarekin bat egingo duela Batasunak a
urreratu da. Era berean, Giza Eskubideak eta Oinarrizko As
katasunak Babesteko Europar Hitzarmenak bermatzen dituen funtsezko eskubideei erreferentzia egiten zaie; Estatu kideen ohitura konstituzional komunen ondorio direnak, a
ldiz, Batasuneko Eskubidearen zati izango dira, printzipio orokor bezala. Eskutitzak a
ipatzen ditu a
dingabeak entzuna izateko duen eskubidea, a
dingabearen goreneko interesa kontuan izatea eta gurasoekin harremanak mantentzeko eskubidea. Eskutitz hau Europar Batasuneko Estatuetan ezarriko da, Polonian eta Britainia Handian izan ezik.