2.1. Haurren eta nerabeen eskubideak
Kapitulu honen xedea da haurrei eta nerabeei dagozkien eskubideak eta a
rauen eta eskumenen markoa tratatzea; haurrei eta nerabeei eragiten dieten legerik garrantzitsuenak eta horien ongizatean eskumena eta erantzukizuna duten a
dministrazioak tratatzea.
Haurren eta nerabeen eskubideak duela gutxi a
itortu dira. Ondoren hartu dira eskubideak dituzten pertsona bezala, nahiz eta nazioarteko eskubide humanitarioak giza-eskubideak a
itortzearekin eta estatuko ordenamendu juridikoetan babestearekin paraleloan gertatu. Haurrek eta nerabeek ezaugarri garrantzitsu bat dute, gainera: garatzen a
ri diren pertsonak dira, erabateko a
utonomiarik lortu ez dutenak; ondorioz, pertsona helduek, botere publikoek eta gizarteak oro har betebeharrak dituzte.
Haurren eta nerabeen beharrei eta egoerari a
rreta gehiago jartzearen ondorioz, horien ongizaterako a
urrekontu publikoak hazi egin dira, jarduera planak bezalako tresnak egin dira, behatokiak jarri dira a
bian eta euren egoeran eragina duten neurri mota ugari daude.
Txosten hau haurren sektore bati buruzkoa da,arrisku egoera berezietan daudenei buruzkoa. Eragina duen a
raudia oro har haurrei eta nerabeei buruzkoa da, a
raudi honek haurren zailtasunak ere a
urreikusten baititu eta egoera hori gainditzeko betebeharrak ezartzen ditu.
Aurrez a
ipatu beharra dago eremu honetan oso deigarria dela zer a
lde dagoen ezarri beharreko a
rauzko a
urreikuspenen eta behar baino jarduera gutxiagoren edo a
bian jarritako neurrien irismen txikiagoaren a
rtean. Hala erakusten du egoerarik txarrenean dauden haurrak a
zpimarratzen dituen txosten honek.
Espainiako Konstituzioak (EK) hau dio 39.4 a
rtikuluan: "Umeek nazioarteko itunetan ezarritako babesa izango dute, itunok haien eskubideak zaintzen dituzten neurrian".
Nazioarteko a
raudirik garrantzitsuena 1989ko Haurren Eskubideei buruzko Nazioarteko Hitzarmena da (HEH). Espainiako ordenamendu juridikoan a
dingabeen eskubideak a
rautzen dituen legea A
dingabekoaren Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoa (ABJLO) da, Kode Zibila eta Judiziamendu Zibilari buruzko Legea partzialki a
ldatu dituena. EAEn a
dingabeen eskubideak eta herri a
dministrazioen betebeharrak a
rautzen dituen Legea Haurrak eta Nerabeak Zaintzeko eta Babesteko otsailaren 18ko 3/2005 Legea da (HNZBL).
Azpimarratu beharra dago Nazioarteko Hitzarmenak garrantzi handia izan zuela haurren eskubideetan, haurrei buruzko ezinbesteko a
urrerapena eta erreferentzia izan baitzen.
Adingabekoen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoak 3. a
rtikuluan ezartzen du: "Adingabeek Konstituzioak eta Espainiak parte hartzen duen Nazioarteko Tratatuek a
itortutako eskubideak izango dituzte, bereziki Nazio Batuen Haurren Eskubideen Konbentzioak eta ordenamendu juridikoan bermatutako gainerako eskubideek a
itortutakoak, jaiotza, nazionalitatea, a
rraza, sexua, ezintasuna edo gaixotasuna, erlijioa, hizkuntza, kultura, iritzia edo familiako, gizarteko edo a
rlo pertsonaleko edozein gorabeheragatik bereizketarik egin gabe. Lege hau, bere garapen a
rauak eta a
dingabeei buruzko gainerako lege xedapenak Espainiak parte hartzen duen Nazioarteko Tratatuen a
rabera interpretatuko dira, 1989ko a
zaroaren 20ko Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren a
rabera".
Auzitegi Konstituzionala zentzu honetan a
ritu zen as
kotan a
ipatzen den epai batean, a
rgi a
dierazten baitu HEHk gure ordenamendu juridikoan zer toki duen; maiatzaren 29ko 141/2000 epaia, 5 Oinarri Juridikoa: "Haurren Eskubideei buruzko Nazio Batuen Hitzarmena, Haurren Eskubideen Europako Karta eta urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoa dira a
dingabeen estatutu juridikoa osatzen dutenak lurralde nazionalean, EKaren 39. a
rtikuluan xedatutakoa garatuaz eta, bereziki 4. a
tala garatuaz. Ondorio hauetarako, a
dingabearen estatutua ordena publikoko a
raua da, zalantzarik gabe, eta botere publiko guztiek nahitaez kontuan izan beharrekoa".
Adingabeen eskubideen garrantzia A
uzitegi Konstituzionaleko hainbat epaitan a
dierazi da. Epai hauek a
dierazten dute a
dingabeak beraien funtsezko eskubideen erabateko titularrak direla eta horiek betetzea ez dago soilik horien zaintza dutenen esku, baizik eta haurraren heldutasunaren a
rabera modulatu behar da eta legediak ekiteko gaitasuna graduatzen duen egoera desberdinen a
rabera (Kode Zibileko 162.1, 322 eta 323 a
rtikuluak edo Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen a
zaroaren 26ko 30/1992 Legeko 30. a
rtikulua).
Era berean, epaiek erreferentzia egiten diete gatazkak baldin badaude zalantzan egon a
hal izan eta haztatu beharreko eskubide eta as
katasunei, a
dingabeen interes gorena beti gogoan izanda. Erreferentzia egiten diete, halaber, gurasoek edo tutoreek a
dingabearen interesen a
rabera erabili beharreko a
halei ere, eta ez beste interesen zerbitzura erabiltzeari, nahiz eta oso legezkoak eta errespetagarriak izan. Haurraren interesaren a
tzetik jarri behar dira gainerako guztiak[1].
[1] EKE ekainaren 14ko 215/1994, urriaren 3ko 260/1994, martxoaren 17ko 60/1995 eta uztailaren 15eko 134/1999 eta GEEEE, 1993ko ekainaren 23koa, Hoffmann kasua.
Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena 193 Estatuk onartu dute orain a
rte, giza-eskubideen a
lorrean inoizko zifrarik handiena. Espainiak ez zion Hitzarmenari inolako erreserbarik egin eta 1990ean berretsi zuen. Garrantzitsua da nazioarteko zer testuingurutan jaio zen a
zpimarratzea, egoera ugari zegoen eta haurrek lehen eta orain zailtasun eta bidegabekeria handiak jasaten dituztela a
rgi utzi zen unea izan zen. A
rgi zegoen beraien osasuna babesteko edo heziketarako mugek haurren garapena galarazten zutela (eta dutela) eta haurrek gehiegikeria eta esplotazioa jasaten zituztela (eta dituztela) prostituzioan edo lan kaltegarrietan edo xede militarretarako erreklutatzen dituztela edo gerretako biktima direla…
Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena ordenamendu juridikoaren zatia da, beraz, botere publikoei Hitzarmena betetzeko eska dakieke. Garrantzitsua da a
zpimarratzea Hitzarmenean a
itortutako eskubideak gure barne ordenamenduko zati direla.
Jarraian HEHren erreferentziazko printzipioak edo eskubideak a
zpimarratuko ditugu, a
rrisku egoera berezietan dauden a
dingabeengan eragin handia dutelako.
– Diskriminazio ezaren eta a
ukera-berdintasunaren printzipioa: Kide diren Estatuek beraien jurisdikzioko haur guztiek beraien eskubideak izango dituztela ziurtatuko dute. Inongo haurrek ez du bazterkeriarik jasango bere a
rrazagatik, koloreagatik, sexuagatik, hizkuntzagatik, erlijioagatik, iritzi politikoagatik, nazio, etnia edo gizarteko jatorriagatik, egoera ekonomikoagatik, ezintasun fisikoagatik, jaiotzagatik edo haurraren, bere gurasoen edo legezko ordezkarien beste inolako baldintzagatik. Neskatoek mutikoen a
ukera berdinak izan behar dituzte, a
tzerriko haurrek bertakoen a
ukera berdinak izan behar dituzte, haur ezinduek bizi-maila egokia izateko a
ukera berdinak izan behar dituzte.
Printzipio hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 3. a
rtikuluan eta HNZBLren 5. a
rtikuluan.
– Haurraren interes gorena: Erakunde publikoek haurrei buruz hartutako neurri guztien as
mo nagusia haurren interes gorena izango da. Printzipio honek Herri A
dministrazioen, Epaitegien eta erakunde eta instituzio pribatuen erabakietan du eragina.
Adingabeei buruz hartzen diren erabakietan gogoan izan behar da a
halik eta eperik laburrenean hartu behar direla erabaki horiek eta kontuan izan behar da denbora igarotzeak haurrengan zer ondorio dituen.
Printzipio hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 2. a
rtikuluan eta HNZBLren 4. a
rtikuluan.
– Iritzia emateko eskubidea haurrak. Haurrek entzunak izateko eskubidea dute eta beraien iritziak kontuan hartu behar dira, baita parte hartzen duten prozedura a
dministratibo eta judizialetan ere. Haurrek beraiengan erasana duten gaiei buruz beraien iritzia osatzeko baldintzatan egon beharko dute eta iritzi horiek kontuan hartuko dira haurraren a
dinaren eta heldutasunaren a
rabera. Beraien parte hartzea errazteko beharrezko neurriak ezarriko dira eta kontsultek eta elkarrizketek a
dingabeari kalterik ez dietela eragingo ziurtatzeko beharrezko bermeak ezarriko dira. Beraien zaintzari, heziketara, osasun zerbitzuei, legezko ordezkaritzari eta, oro har, eragiten dieten gai eta erabakiei buruz beraien iritzia a
dieraztera sustatuko dira.
Eskubide hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 9. a
rtikuluan eta HNZBLren 16. a
rtikuluan.
Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordearen 12. Ohar Orokorrean, "Haurraren entzuna izateari buruzko eskubide" delakoan, a
zaltzen dira eskubide hau erabat errealitate egiteko behar diren ezinbesteko baldintzak, bereziki prozedura judizial eta a
dministratiboetan entzuna izateari buruzkoak eta haurren eskubide horren baldintzak eta ondorioak eta Hitzarmeneko beste baldintza orokorrekin dituen loturak.
– Bizitzarako, bizirauteko eta garapenerako eskubidea. Haur guztiek dute bizitzarako eskubide intrintsekoa, babesa eta laguntza eskaini behar zaizkio jantzia, a
terpea eta elikadura dituela bermatzeko eta Estatuek haurren garapena sustatu behar dute a
halik eta gehien. Haurrek ikasteko eta garatzeko a
ukera izan behar dute zentzu zabalean, hau da: buruz, emozionalki, ezagutza mailan, gizartean eta kultura mailan.
Eskubide hauek ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu dira, gero ikusiko dugun bezala.
– Familia berriro elkartzea: Haurrak ez dira gurasoengandik bananduko, eskumendun a
gintariek haurren ongizaterako beharrezkoa dela iritzi ezean. Estatuek familiak berriro elkartzea erraztuko dute, horretarako lurraldean sartzea edo lurraldetik irtetea baimenduta. A
dingabeen bizitza moldatzeko familia naturalak edo jatorrizkoak edo berezkoak lehentasuna izango du.
Eskubide hau ordenamendu juridikoan sartu da, A
BJLOko 11. a
rtikuluan eta HNZBLren 46. eta 47. a
rtikuluetan.
– Babesik gabeko egoeretan babesa. Estatuek babestuko dituzte babesik gabe dauden haurrak; Estatuek a
rrisku fisikoak eta psikikoak saihestu behar dituzte eta sexu gehiegikerietatik edo esplotaziotik babestu.
Eskubide hauek ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu dira, gero ikusiko dugun bezala.
– Nortasunerako eskubidea. Haur orok du jaiotzen denetik izen bat eta nazionalitate bat izateko eskubidea, beraz, Estatuek a
dingabea a
itortu egin behar dute bere izenaren, a
dinaren, nazionalitatearen, jatorriaren eta kulturaren bidez eta bere kultura, erlijioa eta hizkuntza as
katasuna goza ditzan utzi.
Eskubide hau ordenamendu juridikoan sartu da, HNZBLren 11. a
rtikuluan.
– Osasunerako eskubidea. Haurrek a
halik eta osasun maila a
ltuenaz gozatzeko eskubidea dute. Estatuek zainduko dute haur guztiek osasun a
rreta izan dezaten, a
urre hartzeko neurriei, osasun a
rloko heziketari eta haurren hilkortasuna murrizteari garrantzi berezia emanda.
Eskubide hau ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu da, gero ikusiko dugun bezala.
– Heziketarako eskubidea. Lehen hezkuntza doakoa eta derrigorrezkoa izango da. Haurraren duintasuna errespetatu behar du. Heziketaren bidez haurra ulermen, bake eta tolerantziazko espirituan bizitzeko prestatuko da.
Eskubide hau ordenamendu juridikoko a
raudi desberdinetan sartu da, gero ikusiko dugun bezala.
– Estatuek haurrak babestuko dituzte drogak legez kanpo erabiltzetik eta estupefazienteen produkzioan edo trafikoan parte hartzetik.
Ordenamendu juridikoak babes hau a
urreikusten du segurtasun publiko eta haurrak eta nerabeak babesteko a
rloan.
– Zigor-tratu errespetuzkorako eskubidea. Ustez legea hautsi duten haurrak duintasunez tratatu behar dira, bergizarteratu daitezen saiatu behar da eta as
katasuna kenduz gero, helduetatik bereizita egongo dira; ez dira torturatuko, ezta bestelako tratu bortitz eta umiliagarririk emango. Gutxieneko a
din bat ezarri behar da lege penalak hausteko gaitasunik ez dutela uste izateko.
Adingabeen Erantzukizun Penalari buruzko urtarrilaren 12ko 5/2000 Legean sartu da, baita hori a
ldatzen eta garatzen duen a
raudian ere.
Haurren Eskubideei buruzko Nazio Batuen Batzordea da Estatuek Hitzarmena betetzen dutela zaintzeko a
rdura duen organoa. Estatu Kideek a
ldiro txostenak a
urkezten dizkiote Batzordeari Hitzarmena a
bian jartzeko hartu dituzten neurriei buruz eta beraien lurraldean haurren eta nerabeen eskubideek egin dituzten a
urrerapenen a
lde. Batzordeak a
zken oharrak hartzen ditu, Estatu bateko txosten bati egindako a
zterketari buruzko a
dierazpenak. Batzordeak egindako a
zken a
dierazpenak 2010eko irailekoak dira, Haurren Eskubideei buruzko Batzordeak Espainiari 2010ean egindako a
zken oharrak (crc/c/esp/co/3-4).
Espainiari dagokion ebaluazioa Estatuak egindako Espainiako HEHren ezarpen txostenaren III eta IV oinarri hartuta egin da, baita haurrak eta nerabeak babesten dituzten beste erakundeek igorritako txosten osagarriekin ere. Ohar hauek interes handikoak dira, haurren eta nerabeen egoera hobetzeko.
Batzordeak Espainiari egindako oharren a
rtean, A
dministrazio Zentralaren eta A
utonomia-erkidegoen a
rtean koordinazio-sistema eraginkorragoa lortzeko a
halegina a
reagotzeari buruzkoa a
zpimarratu nahi dugu. Haurrak sustatzeko eta babesteko politikak ezartzeari buruz a
ri dira, a
dinaren, sexuaren eta jatorri etnikoaren a
rabera datuak jaso eta horien a
zterketa biltzearen garrantziaz eta bereizkeriari a
urre egiteko berariazko ekintzen beharraz, bereziki haur ijitoei dagozkienak, langile etorkinen seme-alabei dagozkienak, bakarrik dauden a
dingabeko a
tzerritarrei dagozkienak eta haur ezinduei dagozkienak. Estatuari a
rreta deitu dio, halaber, immigrazioari eta gizarteari oro har eragiten dioten egoeretan haurraren entzuna izatearen eskubidea erabat ezartzeak duen garrantziaz ere, zaintzarako a
udientziak barne. Beste gomendio batzuk familia inguruari eta zaintza a
lternatiboari buruzkoak dira eta as
iloa eta babesa eskatzen duten haurrei buruzkoak eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei buruzkoak, baita gazteen justiziari buruzkoak ere.
Adingabearen interes gorenaren printzipioari dagokionez, Batzordea kezkatuta dago prozesu uniformerik ez dagoelako haurraren interes gorena zer den zehazteko, bestalde, a
utonomia-erkidego bakoitzeko praktikan a
lde nabariak daude printzipio honen ulermenari eta ezarpenari buruz, bereziki bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei eta a
dopzioei buruz. Kezkatzeko beste elementuetakoak haurren buruko osasuna, haurren pobrezia eta eskola goiztiar lagatzea dira. Gomendio hauek oso garrantzitsuak dira, eragin zuzena baitute txosten honetan a
ztertutako gai as
kotan.
Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaz gain, Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioak ere pertsonen eskubideak ezartzean, ezartzen ditu: Giza eskubideen a
itorpen unibertsala, Giza Eskubideen Europar Hitzarmena, Errefuxiatuaren Estatutuari buruzko Genevako Konbentzioa, Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarmena, Eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalen nazioarteko hitzarmena…
Testu horiez eta HEHz gain, hainbat tresna landu dira haurren eskubideak defendatzeko. Tresna horiek a
dingabeekiko jarrera a
rauak interpretatzen eta ezartzen dituzte eta honakoak a
zpimarratu daitezke:
– Haurren Eskubideen Deklarazioa, Nazio Batuen Batzorde Orokorrak onartua, 1959ko a
zaroak 20.
– Haurren babesari eta nazioarteko a
dopzio a
rloko lankidetzari buruzko Hitzarmena, 1993ko maiatzaren 29an onartua Nazioarteko Zuzenbide Pribatuko La Hagako Konferentziak.
– A
rrazakeriari, a
rraza bereizkeriari, xenofobiari eta horiekin lotura duten tolerantziarik gabeko formei buruzko Munduko Hitzaldia 2011ean onartutako a
itorpena eta ekintza programa, 129-132 paragrafoak, "haur eta gazteentzako giza eskubideen gaineko heziketa".
– Irakaskuntzaren Esparruan bereizkeriaren a
urka egiteko konbentzioa, 1960.
– Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmeneko protokoloak, haurrek gatazka a
rmatuetan parte hartzeari eta haurrak saltzeari buruz, haurren prostituzioari eta haurrak pornografian erabiltzeari buruz.
– LANEren 182. Hitzarmena, haurrek lana egiteko modurik txarrenak galarazteari buruzkoa.
– Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordeko 9. Ohar Orokorra (2006), "Ezintasunen bat duten haurren eskubideak".
– Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordeko 10. Ohar Orokorra (2007), "Haurraren eskubideak a
dingabeen justizian".
– Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Batzordeko 12. Ohar Orokorra (2009), "Haurrak entzuna izateko duen eskubidea".
– Nazio Batuen gutxieneko a
rauak, Gazteen Justizia a
dministratzeko (Beijingeko a
rauak).
– Nazio Batuen jarraibideak, Gazteen Delinkuentziari a
urrea hartzeko (Riadeko jarraibideak).
– Nazio Batuen a
rauak, as
katasunik ez duten a
dingabeak babesteko (La Habanako a
rauak).
Europar Batasunak ere berariazko a
raudi bat egin du, haurren eskubideetan eragina duena, a
dibidez:
– Europako Legebiltzarraren ebazpena Haurren Eskubideei buruzko europar eskutitz bati buruz, 1992ko uztailak 8 (A-3-0172/92 Ebazpena). Ebazpen honetan a
zpimarratu nahi ditugu: a
) Haurren eskubideen defendatzailea proposatzea, nahiz estatu nahi Europa mailan, haurren eskariak eta kexak jasotzeko eta babesten dituzten legeak ezartzen direla zaintzeko eta botere publikoen ekintzak haurren eskubideen a
lde informatzeko eta bideratzeko; b) Batzordeak politika familiarraren a
ldeko ekintzak hasteko proposamena eta haurren eskubideen erkidegoko Eskutitza egitea, proposatzen den gutxieneko edukiarekin.
– Europar Batasuneko funtsezko eskubideen eskutitza (Lisboako Tratatuaren zatia da, horrek a
ldatu zituen Europar Batasuneko Tratatua eta Europako Komunitatea Eratzeko tratatua, 2007ko a
benduak 13). Eskutitz honek Tratatuek bezalako balio juridikoa du. Eskubideak sartzeaz gain, Giza Eskubideak eta Oinarrizko As
katasunak Babesteko Europar Hitzarmenarekin bat egingo duela Batasunak a
urreratu da. Era berean, Giza Eskubideak eta Oinarrizko As
katasunak Babesteko Europar Hitzarmenak bermatzen dituen funtsezko eskubideei erreferentzia egiten zaie; Estatu kideen ohitura konstituzional komunen ondorio direnak, a
ldiz, Batasuneko Eskubidearen zati izango dira, printzipio orokor bezala. Eskutitzak a
ipatzen ditu a
dingabeak entzuna izateko duen eskubidea, a
dingabearen goreneko interesa kontuan izatea eta gurasoekin harremanak mantentzeko eskubidea. Eskutitz hau Europar Batasuneko Estatuetan ezarriko da, Polonian eta Britainia Handian izan ezik.
A) A
dina eta jarduteko gaitasuna
Adinean dago pertsonaren egoera zibila ere, beraz, jarduteko gaitasunean eragina du, hau da, jarduteko eta erantzukizuneko eremuan du eragina.
Konstituzioko 12. a
rtikuluak dio a
dinez nagusia izaten dela 18 urtetik a
urrera. Kode zibilak (Kz) ere 315. a
rtikuluan a
dinez nagusia 18 urtetik a
urrera izaten dela dio. Kz-ko 322. a
rtikuluak dio a
dinez nagusia dena bizitza zibileko ekintza guztietarako gai dela, Kode honek ezarritako kasu berezietako salbuespenentzat izan ezik. Kasu bereziak dira, esaterako: a
dingabe emantzipatua ezkondu daiteke eta bere burua eta ondasunak zuzendu ditzake, salbuespenetan, a
dinez nagusia balitz bezala; 16 urtetik a
urrera lana egin daiteke, baina mugak daude, a
dibidez, gauez lana egitea edo a
rriskutsutzat a
itortutako lanak egitea, besteak beste a
raudi zibil eta foru a
raudiek a
urreikusitako berezitasunak.
Gainera, a
dingabeen jarduteko gaitasunaren mugak murriztuta interpretatu behar dira. Zentzu honetan, Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen Legeak 30. a
rtikuluan a
urreikusten du, a
dingabeek ordenamendu juridikoak baimendutako eskubideak eta interesak erabili eta defendatu ditzaketela: "Arau zibilen a
rabera jardun dezaketenez gain, a
dingabekoak ere herri-administrazioekin jarduteko gai izango dira, guraso-agintea, tutoretza edo kuradoretza duenak esku hartzea beharrezkoa ez denean, a
dministrazioaren ordenamendu juridikoaren a
rabera, beren eskubideez baliatu eta interesen a
lde egiteko...".
Azkenik, A
dingabekoaren Babes Juridikoari buruzko Lege Organikoak dio Lege Organiko hau ezar dakiekeela espainiar lurraldean dauden 18 urtez a
zpikoei, ezar dakiekeen legearen a
rabera a
urrez a
dinez nagusi ez badira[2].
B) Politika publikoak
Adingabeen beharren eta eskubideen a
rreta horien ongizatean eskumena duten (osasuna, hezkuntza...) A
dministrazio Publiko desberdinen eskumena da.
Haurrei eta nerabeei dagozkien gizarte politikak a
utonomia-erkidegoen eskumena dira. Euskal Herrian eskumen horiek Eusko Jaurlaritzak, foru a
ldundiek eta udalek banatuta dituzte.
Estatuak zenbait tresna sortu ditu haurrei dagozkien eta a
utonomia-erkidego desberdinen eskumen diren politikak koordinatzeko, a
dibidez, Haurren Behatokia edo Haur eta Nerabeentzako Plan Estrategiko Nazionala.
Espainiako Haurren Behatokia lan talde bat da eta Lan eta Gizarte Gaietako Ministerioaren baita dago. Bere xedea informazio sistema zentralizatu eta partekatua sortzea da, haurren ongizatea eta bizi-kalitatea ezagutzeko eta haurrengan eragina duten politika publikoak ezagutzeko[3].
Haur eta Nerabeentzako Plan Estrategiko Nazionala[4] (2006-2009) 2006ko ekainaren 16an onartu zen. Haurren Eskubideei buruzko Batzordeak, 2002ko ekainean Hitzarmena ezartzeari buruz egindako II Txostena a
ztertu ondoren, kezkatuta a
gertu zen eta Espainiari gomendatu zion "erakunde publikoetan eta nazio, eskualde eta udalerri mailakoetan koordinazio eraginkorra indartu eta ezartzeko, haurrak defendatu eta babesteko politikak a
bian jartzeko eta haurrei buruzko estrategia globala formulatzeko, Hitzarmeneko printzipioak eta xedapenak oinarri hartuta eta haurrei buruzko sektore a
rteko politikak garatzeko eta ezartzeko". Planaren xedea da haurren eskubideak sustatzen eta defendatzen a
ritzen diren erakunde publiko eta pribatuen a
rteko lankidetza hobetzea eskumendun erakundeek garatzen dituzten ekintzekiko ekintza osagarrien eta berrien bidez, eskubideak defendatzeko eta lurralde a
rteko desberdinak gainditzeko, sustapenari eta defentsari dagokionez.
Behatokiak sustatu duen beste jardueretako bat bakarrik dauden a
dingabeko a
tzerritarren Protokoloa da, a
dingabe a
tzerritarrei buruzko a
talean a
ipatuko duguna, eta Haurren eta Nerabeen Sexu Esplotazioaren a
urkako II. Ekintza Plana[5] 2006-2009 (Haurren tratu txarren lantaldea). Plan honek eragileen a
rteko koordinazio neurriak a
rtikulatzea a
urreikusten du, haurren eta nerabeen sexu esplotazioaren gizarte a
razoari a
urre egiteko.
Garrantzitsua da Gizarteratzeko 2008-2010 Plan Nazionala a
ipatzea ere, haurrei dagozkien neurriak jasotzen baititu.
C) Euskadi
Haurren eta nerabeen beharrak a
rtatzea eta horien eskubideak betetzea, botere publiko guztiei dagokie.
Administrazioa da haurrak eta nerabeak a
rtatzeko eskumena duena gurasorik edo tutorerik ez dagoen kasuetan, zailtasunak daudenean edo a
rretan gabeziak dituztenean, foru a
ldundiak eta udalak jarduten dira. Foru a
ldundiak dira babesik gabeko a
dingabekoak babesteko eskumena duten a
dministrazioak. Udalek parte hartzeko eskumena dute, a
rriskuan dauden haur eta nerabeen kasuan.
Gizarte Zerbitzuen a
benduaren 5eko 12/2008 Lege berrian ezarri da haurren eta nerabeen gaineko eskumenen markoa eta eskumenak banatu dira A
dministrazio hauen eta Eusko Jaurlaritzaren a
rtean.
Udaletako oinarrizko gizarte zerbitzuak (udal gizarte zerbitzuak) dira parte hartze sozioedukatiboa eta psikosoziala kudeatzeko eskumendunak. Foru a
ldundiek dute, foru gizarte zerbitzuen bidez (bigarren mailako a
rretako gizarte zerbitzuak), haur babesgabeak a
rtatzeko eskumena. Gizarte Zerbitzuen Legeak a
ipatzen dituen eta foru a
ldundien eskumen diren zerbitzuak dira egoitzak, informazio zerbitzuak eta familiako harrera sustatu eta babestekoak eta a
dopzioa. Eusko Jaurlaritza eskumenduna da ekimen legegilean eta a
rauzko a
halean eta haurrei eta nerabeei dagozkien jardueren eta zerbitzuen planifikazio orokorrean, a
utonomia eremuko gizarte zerbitzuen bidez.
Bestalde, Eusko Jaurlaritza da Justizia eta Herri A
dministrazio Saileko Gazteen Justizia Zerbitzuaren bidez a
dingabe a
rau-hausleak gizarteratzeko eskumenduna, bere funtzioen a
rtean baitago epaitegiek ezarritako neurriak burutzea, Zigor Erantzukizunari buruzko Legea ezarrita. Horren ondorioz zentro sarea eta baliabide materialak eta pertsonalak jarri dira a
bian.
Gaian eskumena duten euskal a
dministrazio desberdinek jarduera planak egin dituzte; planotan xedeak eta horiek betetzeko beharrezko neurriak ezarri dituzte, baita beste gizarte eragileen eta instituzioen parte hartzea eta egiteko eta ebaluatzeko metodologia ere. Plan hauen xedeen a
rtean daude a
dingabeen eskubideak betetzea, beraz, eskumendun a
dministrazio desberdinen a
rteko koordinazioa a
urreikusten dute: Gazteen III Justizia Plana 2008-2012, Bizkaiko Foru A
ldundiaren Haurrentzako II. Plana 2008-2011[6], Haurrak eta babesik gabeko nerabeak a
rtatzeko Gipuzkoako Plana...
Haurren eta nerabeen eskubideak a
itortzeak eta babesteko betebeharrak berekin du neurri a
ktiboak a
bian jartzea, bai a
rauzkoak bai horien ongizateari lagunduko dieten eta gurasoak eta a
rtatzeko erantzukizuna dutenak babestuko dituzten jarduerak ere.
Adingabeen eskubideen barne mailako zehaztapena eta horiek babesteko eta a
rtatzeko hartutako konpromisoak ugariak dira, osasunari, heziketari, gizarte babesari eta a
rrisku eta babesgabeko egoerei, gizarteratzeari, integritatea babesteari... egiten baitiete erreferentzia.
Jarraian, a
raurik garrantzitsuenetako batzuk nabarmendu nahi ditugu, nahiz eta txosteneko beste a
tal batzuetan, haurren babesa (3.1), a
dingabeko a
rau-hausleak (3.3) edo bakarrik dauden a
dingabeko a
tzerritarrak (3.2) a
taletan esaterako, kasu bakoitzean ezar daitekeen a
rauzko markoa zehatzago a
ipatu dugun.
Hezkuntzarako eskubideari dagokionez:
– 8/1985 Lege Organikoa, uztailaren 3koa, Hezkuntzarako eskubidea a
rautzen duena.
– 1/93 Legea, Euskal Eskola Publikoarena, 1993ko otsailaren 19koa.
– 118/1998 Dekretua, ekainaren 23koa, hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleei eman beharreko hezkuntza-erantzuna eskola muinbakar eta integratzaileen esparruan a
ntolatzen duena.
– Maiatzaren 23ko 2/2006 Lege Organikoa, Hezkuntzarena.
– 201/2008 Dekretua, a
benduaren 2koa, Euskal A
utonomia Erkidegoko unibertsitateaz kanpoko ikastetxeetako ikasleen eskubideei eta betebeharrei buruzkoa.
Beraien integritatea babesteari dagokionez:
– 15/2003 Lege Organikoa, a
zaroaren 25ekoa, Zigor Kodeko a
zaroaren 23ko 10/1995 LO a
ldatzen duena. A
raudi honek, besteak beste, haurrei erasaten dieten neurriak jarri ditu etxeko indarkeriari, a
dingabeen ustelkeria delituei eta haurren osotasun fisiko eta psikologikoaren a
urka a
ritzen direnei dagozkienez.
– 1/2004 Lege Organikoa, a
benduaren 28koa, Genero Indarkeriaren a
urkako Babes Osoko Neurriena.
Haurren eta nerabeen a
rreta eta babesari dagokionez:
– 263/2003 Dekretua, nazioarteko a
dopziorako erakunde laguntzaileen kreditazioa eta funtzionamendua a
rautzen dituena.
– 3/2005 Legea, otsailaren 18koa, haurrak eta nerabeak zaintzeko eta a
rtatzekoa.
– 219/2007 Dekretua, a
benduaren 4koa, EAEn Haurren eta Nerabeen Behatokia sortzen duena[7].
– 165/2007 Dekretua, urriaren 2koa, haurrak eta nerabeak zaintzeko Batzorde Iraunkor Sektoriala sortu eta horren funtzionamendua, osaera eta eginkizunak ezartzen dituena.
– 1618/2007 Errege Dekretua, a
benduaren 7koa, elikagaien ordainketarako berme fondoaren a
ntolaketa eta funtzionamenduari buruzkoa[8].
– 54/2007 Legea, a
benduaren 28koa, Nazioarteko A
dopzioena.
– 131/2008 Dekretua, uztailaren 8koa, gizarte babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerako baliabideak a
rautuko dituena.
– 1/2008 Legea, otsailaren 8koa, familia bitartekaritzakoa.
– 124/2008 Dekretua, uztailaren 1ekoa, Euskal A
utonomia Erkidegoan deribazio judizialaren bidezko Familia Elkarguneak a
rautzen dituena.
Ezintasuna duten edo mendekotasun egoeran dauden a
dingabeei dagokienez:
– 51/2003 Lege Organikoa, a
benduaren 2koa, ezinduen a
ukera berdinerako, bereizkeriarik ezerako, eta erabilerraztasun unibertsalerakoa.
– 39/2006 Legea, a
benduaren 14koa, A
utonomia pertsonala eta mendekotasun egoeran dauden pertsonenganako a
rreta sustatzeko.
– Ezintasuna duten pertsonen eskubideei buruzko Biltzarra, 2007ko martxoaren 30a.
Osasunari dagokionez:
– 14/1986 Legea, a
pirilaren 25ekoa, osasunari buruzkoa.
– 175/1989 Dekretua, uztailaren 18koa, Osakidetzako gaixo eta erabiltzaileen Eskubide eta Obligazioen karta onartzen duena.
– 8/1997 Legea, ekainaren 26ekoa, Euskadiko a
ntolamendu sanitarioarena.
– 41/2002 Legea, a
zaroaren 14koa, Pazientearen a
utonomia eta informazio eta dokumentazio klinikoko gaiei buruzko eskubide eta betebeharrak erregulatzen dituena (9.3. a
rt.: 12 urtetik a
urrera entzuna izateko eskubidea).
– 2/2010 Lege Organikoa, martxoaren 3koa, sexu- eta ugalketa-osasunaren eta haurdunaldiaren borondatezko etendurarena (13.4. a
rt. haurdunaldia borondatez etetea baimentzeko eskubidea).
Erantzukizun penalari dagokionez:
– 5/2000 Lege Organikoa, urtarrilaren 12koa, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautu duena. 7 eta 9/2000 Lege Organikoak, a
benduaren 22koak; 9/2002 Lege Organikoa, a
benduaren 10ekoa; 15/2003 Lege Organikoa, a
zaroaren 25ekoa eta 19/2003 eta 8/2006 Lege Organikoak, a
benduaren 4koak.
– 2001eko a
zaroaren 7ko A
gindua, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa eta Justizia, Enplegu eta Gizarte Segurantza Sailburuena, Justizia, Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailaren mende dauden zentroetan hartuta eta internatuta dauden a
dingabe a
rau-hausleen heziketa eskubidea bermatzeko neurriak a
rautzekoa.
– 1174/2004 Errege Dekretua, uztailaren 30ekoa, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautzen duen urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoko A
raudia onartzen duena.
– 1/2007 Zirkularra, 2007ko a
zarokoa, Estatutako Fiskaltza Orokorrarena, 2006an a
dingabeen legedi penala erreformatu ondorengo irizpide interpretatiboei buruzkoa, legegileak sartutako a
ldaketen interpretazioak zehatz proposatzen direna.
– 163/2008 Dekretua, EAEko a
rau-hausle a
dingabeei gizarte- eta hezkuntza-arreta eskaintzeko erakunde laguntzaileak baimendu, homologatu, ikuskatu eta erregistratzeari buruzkoa.
– 80/2009 Dekretua, a
pirilaren 21ekoa, as
katasunez gabetzeko neurriak betearazten dituen EAEko ikastetxeei buruzkoa. Bere xedea da egoitzen baldintza materialak, funtzionalak eta pertsonalak a
rautzea eta bertako a
dingabeen eta profesionalen eskubideak eta betebeharrak a
rautzea.
[2] Eztabaida doktrinala dago lege pertsonala a
plikagarria ote den edo ez ote denari buruz (9.1 Kz a
rt.) honek 18 urtez a
zpiko a
dina a
urreikusten duenean, edo Espainiako legedia ezarri behar den a
din txikiagoa badu eta legedi hori bere interesentzako mesedegarriagoa bada; izan ere, berdintasunaren printzipioa beteaz, 18 urtez a
zpiko guztiek Espainian eskubide eta betebehar berdinak dituzte nazionalitatea dena delakoa izanagatik ere.
[3] Espainiako Haurren Behatokiaren xede nagusiak dira haurren bizi-kalitatea eta gertatzen diren a
ldaketak ezagutzea; haurrei erasaten dieten gizarte politiken jarraipena egitea; haurrei eta nerabeei erasaten dieten politika publikoez gomendioak egitea; haurren eta nerabeen ikerketa eta ezagutza sustatzea eta haurren eta nerabeen eskubideak hobeto ezartzeko a
zterketak eta a
ldiroko txostenak egitea, baita horien beharrak ezagutzeko ere. Zeregin nagusi hauek ditu: Nazioko eta nazioarteko iturriek haurrei buruz duten informazioa bildu eta a
ztertzeko organo iraunkorra izatea; a
dierazleak eta informazio sistemak hobetzeko gomendioak eta proposamenak egitea; nazioarteko a
ntzeko erakundeekin harremanak izan eta parte hartzea; A
dministrazio Publikoek a
rlo honetan a
bian jarritako jarduera eta neurriei buruzko informazioa jasotzea; haurrei eta nerabeei dagozkien politikek eta neurriek gizartean duten eragina ebaluatzea; erakunde publikoen eta gizartearen a
rtean komunikatzeko eta elkartrukatzeko foro bat eratzea; komunikabideetan haurrez egiten duten tratamendua jarraitzeko ekintzak proposatzea; Espainian haurren egoera diagnostikatzeko a
zterketak eta txosten teknikoak egiteko proposatzea; haurrei dagozkien gizarte politiken jarraipen informatiboa egitea; eta haurrekin eta nerabeekin lotutako hainbat a
lderdiri buruzko informazioa zabaltzea.
[4] 2002an Estatu eta Gobernu buruzagiek eta Estatu partaideetako ordezkariek, Nazio Batuen haurrei buruzko Batzar Orokorreko saioen ezohiko a
ldian a
itorpen bat sinatu zuten, "Haurrentzako mundua", eta hitza eman zuten haurrentzako nazio mailako ekintza planak jarriko zituztela praktikan, haurren eskubideak babesteko eta bermatzeko eta haurren ongizatea ziurtatzeko.
[5] Haurren eta nerabeen sexu eta merkataritza a
rloko esplotazioaren a
urkako I. plana 2002-2003 haurrak saltzeari, haurren prostituzioari eta haurrak pornografian erabiltzeari buruz Haurren Eskubideen protokolo fakultatiboak onartu ondoren jarritako neurria izan zen, baita 1996an Stockholmen eta 2001ean Yokohaman haurren sexu esplotazioaren a
urka egindako Mundu Biltzarrek onartutako konpromisoen a
dierazlea ere.
[6] Haurren Planeko lerro estrategikoen a
rtean oinarrizko eta espezializatutako gizarte zerbitzuen a
rteko koordinazioa hobetzea dago, a
urrea hartzeko eta inguru berean parte hartzeko programei lehentasuna ematea, familia-harrera programak sustatzea, egoitza-harrera programen baliabideak eta prozedurak eguneratzea, kalitatearen printzipioetan oinarritutako kudeaketa egitea..., programak planifikatu eta ebaluatzea, beste gizarte sistemen baliabideak koordinatzea (osasuna, hezkuntza, justizia,etab.), hirugarren sektorearen zeregina indartzea...
[7] Behatokiaren zeregina da haurren eta nerabeen errealitatea a
ztertzea eta haurrak eta nerabeak babesteko eta a
rtatzeko otsailaren 18ko 3/2005 Legea ezarriaz garatutako politiken eragina a
ztertzea.
[8] Bere xedea da banandutako gurasoen seme-alaba a
dingabeei bermatzea zenbateko ekonomiko batzuk jasoko dituztela, a
urrerakin bezala definitutakoak, dauden familia unitatean beraien beharrei a
urre egiteko, elikagaiak ordaintzeko betebeharra betetzen ez denean. Fondo publikoen kargura egiten da eta Estatuak subrogatzen ditu ordaintzeko betebeharra duenarekiko eskubideak.