5. Buruko gaixotasunak edo nahasmenduak dituzten pertsonak
Aurrekariak
Arartekoak a
rreta handia jartzen du burutik gaixo dauden pertsonen taldeengan, ahultasun berezia baitute.
Hala, a
rlo honetan egiten dugun lanaren oinarria zera da, burutik gaixo dagoen pertsona hori eskubideak dituen herritarra dela. Ondorioz, pertsona hauen jabekuntza, gizarteratzea, errehabilitazio psikosoziala eta benetako partaidetza dira jorratzen ditugun ideiak.
Gure herri-administrazioen, eta, batez ere osasun, gizarte, hezkuntza, enplegu, justizia eta etxebizitzaren a
rloko jardueraren inspiraziorako printzipioak honako hauek izan behar direla uste dugu: norberaren a
utonomiaren sustapena eta estigmaren ezabapena, zainketen jarraipena, ekitatea, erantzukizuna, koordinazioa, integrazioa, eraginkortasuna eta gaixo eta senideen partaidetza-foro eta elkarteen sustapena.
Arartekoaren xedea da, beraz, a
dministrazioon jarduerak printzipio horiekiko leial izatea eta horretarako lan egitea, babesteko zeregina daukagunez gero.
1. A
rloa kopurutan
2012. urtean 23 kexa berri erregistratu dira burutik gaixo dauden pertsonen a
rloan; beste lau kasutan ere a
rlo honi buruz mintzatu dira zuzenean. Kexak tramitatzeko lanaz gain, kapitulu honetako IV. a
talean (Jarduera Planari buruzkoan) a
zaldutako a
rloaren jarduerak ere egiten dira.
2.1. Osasun-administrazioak nortasun-nahasmendua duen gazte bati emandako a
rretari buruzko kexa tramitatzean, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gorantz doazen nahasmendu hauei –batez ere gure gazteei eragiten dietelarik– a
rreta emateko programa bereziak ezarri eta garatzeko gomendatu dio A
rartekoak. Gomendioari jarraiki, programa horiek sektore a
rteko esku-hartze terapeutikoetan oinarritu beharko dira eta egiztatutako eraginkortasuna izan beharko dute, a
ipatutako nahasmenduak dituzten gaixoen eta haien familien bizi-kalitatea hobetzeko as
moz.
Arartekoak zera eskatu die, EAEn nortasun-nahasmenduetan espezializatutako unitatea jartzeko, eguneko ospitalearen modalitatean, 2008an proiektatuta zegoen bezala. Proiekzio horrek, hala ere, ez du inolako a
urrerapenik izan a
zken lau urteetan, behin eta berriz berau ezartzeko a
dierazi diegun a
rren.
Arartekoaren 2012ko a
zaroaren 23ko Ebazpenari buruz a
ri gara. Horren bidez, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gomendatzen zaio nortasun-nahasmendu larriak dituzten pertsonei a
rreta emateari lotutako neurri orokor batzuk eta eragindako gazte baten a
rretaren gaineko beste neurri berezi batzuk har ditzan. Bertan, ukitutako pertsonen eta beren senideen informazioa sustatzeko eta osasun-arreta egokirako eskubidea bermatzeko beste neurri batzuk ere gomendatu dira.
2.2. Arartekoaren esku-hartzeari esker, genetikako a
dituarengana bideratu a
hal izan da a
dingabe bat. Izan ere, Santiagoko Ospitaleko haur-psikiatriako zerbitzuan desbideratze hori egiteko atzerapen a
rrazoitu gabea jasan izana salatu zuten bere gurasoek.
2.3. Erabiltzaile ugarik eta “Gurutzetako psiko-gizarte laguntzarako modulua” Elkarteak beren desadostasuna a
dierazi ziguten, ez zelako berrituko Osasun eta Kontsumo Sailak elkarte horrekin sinatutako lankidetza-hitzarmena. Erabaki horrek, izan ere, modulua ixtea ekar zezakeen.
Nahiz eta espediente hauek tramitazio-fasean dauden, gure jardueratan zera a
ztertu nahi izan dugu, ea Osakidetzako sare publikoak emandako a
rreta berria a
tzerapen bat den lortutako a
rreta-estandarretan, besteak beste, a
rreta psikiatrikoaren ratioan, ludopatiak dituzten pertsonen a
rreta-programan, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen a
rreta-programan, familiako esku-hartzean edo estigmaren ezabapenean.
Gure kezka nagusia, eta halaxe jakinarazi diogu Osasun eta Kontsumo Sailari, zentroaren kokapen berria eta zerbitzuaren a
ntolakuntza berria izan dira, ez baikenuen nahi, inola ere, laguntza psikosoziala behar duten pertsonen a
rretan kalitatea murrizterik.
Sailaren erabakia a
ntolakuntza-ahalmenaren eremuan kokatzen da eta bere egituraketa berria behar bezala a
rrazoituta dago. Hala ere, moduluak duen ibilbide bikaina –gure osasun-administrazioaren zerbitzura 30 urte baino gehiago daramatzala– eta bere taldearen konpromiso eta profesionaltasuna kontuan hartuta, moduluak nolabait jarraitu behar duela uste dugu, betiere gure herri-administrazioen laguntzarekin, sareak eskaintzen duen a
rreta osatze a
ldera.
Espediente hauek tramitatzean, Sailak hainbat konpromiso hartu ditu lehen zerrendatu ditugun eta behar bezala jorratuko ditugun a
lderdiei dagokienez.
3. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
3.1. Araudi-berrikuntza nagusiak osasun publikoaren eremu orokorrean eman dira (apirilaren 20ko 16/2012 Legegintzako Errege Dekretua, Osasun Sistema Nazionalaren iraunkortasuna bermatzeko eta bere prestazioen kalitate eta segurtasuna hobetzeko premiazko neurriei buruzkoa, eta ekainaren 26ko 114/2012 Dekretua, Euskal A
utonomia Erkidegoaren eremuan Osasun Sistema Nazionalaren osasun-prestazioak emateko a
raubideari buruzkoa). Ondorioz, Osasun a
rloari buruzko II.12. kapituluko III. a
talean a
ztertu da gaia.
3.2. Egungo krisi ekonomiko larriaren ondorioz a
ldaketa ugari jasaten a
ri gara eta kezkatuta gaude osasun eta gizarteko prestazioen irisgarritasun, maila eta kalitateak izan ditzakeen mugengatik, herri-administrazioak baitira horien erantzule eta kudeatzaileak.
Burutik gaixo dauden pertsonen babesa politika publikoen lehentasunetako bat izan behar da.
OMEren esanetan, txirotasunaren igoerak eta gastu publikoaren murrizketek (krisiaren hasieratik Europan esperimentatu ditugunak) nabarmen kaltetu dute Europako hiritarren buru-osasuna; ikerketa zientifikoek egiaztatu dutenez, beren diru-sarreretan murrizketak jasaten dituzten eta familiako a
razoak dituzten pertsonek buruko a
razoren bat jasateko a
rrisku as
koz a
ltuagoa dute gainerako herritarrek baino; krisi ekonomikoaren eta buru-osasunaren a
rteko harremanak norabide bikoitza du, hau da, krisiak osasunean eragin negatiboa izateaz gain, buru-osasunean barne, eremu horretako a
razoek ondorio larriak dituzte Europako herrialdeetako garapen ekonomikoan.
Hori guztia dela eta, hiritarren buru-osasuna babestu beharra dago, batez ere krisi-garaietan, eta, horretarako, buru-osasuneko zerbitzuetarako irisgarritasuna hobetu, baliabideak jarri eta osasuneko profesionalak trebatu behar dira. Ildo horretatik erregistratutako a
urrerapenetako batzuk IV.2 a
talean jasotzen dira, Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten bereziaren jarraipenari buruzkoan.
3.3. Eusko Jaurlaritzako Osasun Berrikuntzako Sailburuordetzak Euskadiko Hirugarren Sektoreko Batzorde Estrategikoa jarri du martxan 2012an. Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakuntzak –FEDEAFES– bere hiru lan-taldeetan (Osasuna eta Bazterkeria, Ondorio Kronikoen Errehabilitazioa eta Ezgaitasuna) duen partaidetza, zalantzarik gabe, Sailak sustatutako jardunbide ona da, partaidetza indartzen du eta.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Jarraian, erakundeak 2012. urtean zehar garatutako jarduera nagusiak deskribatuko ditugu:
4.1. Ofiziozko jarduerak
Pertsona interesduna bere borondatearen a
urka barneratzearen ondorioz hainbat kexa-espediente tramitatu ditugunez, 2012ko otsailean ofiziozko espedientea ireki genuen, Prozedura Zibilari buruzko urtarrilaren 7ko 1/2000 Legean (PZL) egoera hauetarako aurreikusitako neurrien betearazpena a
ztertzeko.
Kasu guztietan, osasun-administrazioak, a
raudi horretan ezarritakoaren a
rabera, barneratze horren berri ematen zion a
uzitegi eskudunari, legez ezarritako hogeita lau orduko epearen barruan.
Kasu batzuetan, hala ere, neurri hori zuzentzeko a
dostutako gehienezko hirurogeita hamabi orduko epea luzatzen zuten epaileek. Ondorioz, gaia organo eskudunetara bideratu zen, zehazki, Euskal A
utonomia Erkidegoko Fiskaltza Nagusira eta Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiaren Gobernu A
retora. Bi instantziek informazio-eginbideak hasteko erabakia hartu zuten.
Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiaren Gobernu A
retoak emandako informazioaren a
rabera, neurri egokiak ezarri dira, legezko epeak kasu guztietan errespetatu daitezen.
Halaber, pertsonak egoera horietan dagozkien eskubideen jakitun ote ziren eta gure osasun-administrazioak hori behar bezala sustatzen ote zuen a
ztertu genuen.
Aztertutako kasuen ondorioz piztu zaizkigun zalantzak kontuan hartuta eta zalantza horiek Osakidetzako Buru Osasuneko Sareko profesionalekin egiaztatu ondoren, beharrezkoa iruditzen zaigu borondatearen a
urkako ospitalizazioei buruzko protokoloetan neurri egokiak sartzea, gaixoek benetan eta ondo ezagutu ditzaten PZLren a
rabera dagozkien eskubideak (ulertzeko moduan idatzitako formularioak, osasun-langilearen nahitaezko sinadura, eta a
bar).
4.2. Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten bereziaren jarraipena
4.2.1. Osasun-sareko baliabideen egoera buru-osasunaren a
lorrean 2012. urtearen a
maieran (2010 eta 2011ko datuak ere sartu ditugu, bilakaera a
ztertu a
hal izateko).
Iturria: Euskal Osasun Zerbitzua-Osakidetza.
(1) BOZ eta H-GBOZ; bertan, non toxikomaniak, Elikadura Jokabidearen A
razoak berariaz jorratzen dituzten taldeak eta Lehenengo Gertakari Psikotikoak lantzen dituztenak ere sartzen dira.
(2) Bai Ospitale Orokorretan, bai Ospitale Psikiatrikoetan OLU eta Haur eta Gazteen Ospitaletan H-GOLU.
(3) Izen desberdinekin. Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira.
(4) Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira.
(5) Parentesi a
rtean, plaza-kopurua.
Eguneko Ospitaletan 21 plaza igo dira eta egonaldi luzeko unitateetan 10 plaza ezabatu.
2012ko urrian Haur eta Gazteen Egonaldi Ertaineko Unitate bat jarri da martxan A
rabako Buru Osasuneko Sarean eta lurraldez gaindiko izaera dauka.
4.2.2. Desinstituzionalizazio-prozesuari dagokionez, 2010eko urritik 2012ko urrira a
rte, Bizkaiko Buru Osasuneko Sareak 420tik 313ra murriztu du ospitale psikiatrikoetan dauden egonaldi luzeko ohe-kopurua (egonaldi luzeko egoitza-plazak). A
ldi horretan, errehabilitazio-programetarako ohe bihurtu dira 90 egoitza-ohe. 2012ko urtarrilaren eta urriaren a
rtean 9 ohe itxi dira Bermeo eta Zaldibarko ospitaletan.
Gipuzkoan, Osasuneko Lurralde Zuzendaritzak ohe-kopuru jakin baterako programa espezifikoak dauzkan bi programa garatu ditu A
ita Menni ospitalean, egonaldi luzeko oheak murriztu as
moz. Gipuzkoan 2012an irekitako miniegoitzetako 35 plaza berrietatik % 65 inguru egonaldi luzeetarako ospitaleratutako gaixoentzat izan ziren.
4.2.3. Ospitaleetatik kanpoko egoitza-egiturei dagokienez, Osakidetzak 2011n emandako informazioaren a
rabera, tutoretzapeko pisuetako eta ikuskatutako pisuetako plaza-kopurua 468koa zen. 2012an emandako datuaren a
rabera, 332 plaza daude orain. 2011n miniegoitzetako plaza-kopurua 90koa zen; 2012an, a
ldiz, 136 plaza erregistratu ziren. 2011n erkidego terapeutikoetako plaza-kopurua 30koa zela jakinarazi zitzaigun. 2012an, bestetik, 449 plaza egon dira eguneko ospitale eta erkidegoetan. Hala ere, iritsi zaigun a
zken datu hori ez dagoenez banakatuta, ezin dugu ondoriorik a
tera.
Aurten lankidetza-hitzarmena sinatu dute Osasun Sailak, Bilboko Udaleko Udal Etxebizitzek, A
VIFES elkarteak eta Bizkaiko Buru Osasuneko Sareak, buruko a
razo larriak (BAL) dituzten pertsonek gizarte-alokairuko etxebizitza normalizatua eskura dezaten. Gure a
buruz, era honetako a
kordioak eredugarriak eta ezinbestekoak dira.
4.2.4. Iaz, Bizkaiko eta A
rabako as
ertibotasunerako erkidegoko tratamendu-programen ezarpenari buruz mintzatu ginen. Ez genekien Gipuzkoan halako egiturarik zegoenik. A
urten jakinarazi digutenez, hala eta guztiz, a
ntzeko irizpideak dituen programa bat garatzen a
ri dira Donostia inguruan. Halaber, Borondatearen A
urkako Tratamendu A
nbulatorioaren programa bat ere badago, buruko a
razo larria (BAL) duen gaixoa bere ingurunean mantentzearen a
lde. Bestetik, Eskizofrenia Prozesu Bereizia ere badute, esku-hartze intentsibo eta guzti. BAL duten 320 gaixok jasotzen dituzte programa hauen onurak, kontrol intentsiboagoa eta erkidegoko eta etxeko jarduerak dituztela.
4.2.5. Aurten Osakidetza profesionalei eta gaixo eta senideei zuzendutako a
giriak batu eta a
ztertzen a
ritu da eta, gure ustez, egindako lana oso erabilgarria izan daiteke. Lana lau karpetatan a
ntolatu da (BOZ guztietan erabiltzeko a
giri orokorrak; baimen informatuak preskribatzaileek gaixo helduei entrega diezazkieten; Tratamenduei buruzko informazio-gidak, preskribatzaileek erabil ditzaten eta Patologia eta tratamenduei buruzko gidak, gaixo helduei entregatzeko).
4.2.6. Arabako Ospitale Psikiatrikoan dimentsio bikainak dituen eta a
ire zabalean dagoen berdegune baten sorrera sustatzeko gauzatutako jarduerei dagokienez, Osakidetzak zera jakinarazi digu, honezkero badaukala a
rkitektura-proiektua, obretako lizentzia-eskaera tramitatu duela eta berau eskuratzean obra hasteko moduan egongo dela. A
lbiste bikaina da eta a
urreikuspenak a
halik eta a
rinen gauzatzea espero dugu.
4.3. Azterlanak
Arartekoak honako izenburuko a
zterlana eman du a
rgitara: EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren a
rretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta a
ukerak. Bertan, talde bereziki a
hul horien buru-osasuna a
rtatu eta babestearen a
rloan euskal herri-administrazioek a
zken urteotan egin duten a
halegin handia a
itortu du. A
ldi berean, ekimen berriak, garapen handiagoak edo hobekuntzak behar dituzten gaiak nabarmendu dira, dagozkien gomendioak egin a
hala.
4.4. Elkarteekin egindako bilerak
4.4.1. Erakunde honek Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakuntzarekin (FEDEAFES) duen harremanari esker, talde honek gaur egun dauzkan kezka nagusiak ezagutzeko beta izan dugu. Horrez gain, gure euskal herri-administrazioek talde honi ematen dioten a
rretan a
ntzemandako gabeziak ere a
zaldu dizkigute:
adingabeen
arreta eta laguntza integralarekin jarraitzea.
Arreta Goiztiarraren Unitateak egiten duen lan
aparta
azpimarratu dute (Gipuzkoako Ospitalez kanpoko Buru Osasuneko Sarea - Osakidetza). Lan-metodologia eta baliabide hauek beste lurralde batzuetara hedatzea komeni dela uste dute.
aurreratua dagoenak) babes-eremutik kanpo utz ditzakeelako mendetasun-egoera
aitortuta ez duten baina buruko gaixotasuna duten pertsonak (talde honentzako maila-jaitsierak eta balorazio baxuagoak eragin ditu baremo berriaren
aplikazioak).
Arabako Zentro Psikiatrikoan hainbat
azpiegitura (lorategia) behar dira.
aurka barnerarazi dituzten pertsonen kasuan beharrezkoa iruditzen zaie ukitutako pertsonak bere eskubideak ezagutzen dituela bermatzeko neurrik garatzea. Fiskaltzaren lanak prozesu horietan garrantzi handiagoa izan beharko lukeela uste dute.
agertu dira. Honako gaien gaineko
ardura erakutsi dute: nahasmendu hauek diagnostikatzeko
arazoak; psikoterapia-beharrizanak; gazteen gaineko eragina eta espetxeetako buru-hiltze eta sarrerekiko harreman estua. II.
atalean
aipatutako Arartekoaren 2012ko
azaroaren 23ko Ebazpena egokia iruditzen zaie.
aipatu dute.
arazoak
azaldu dituzten, kasu horietan ikuspegi terapeutikotik esku hartu behar baita.
aipatu dituzte.
arreta emateko erkidegoko eredua errealitate bihurtzeko baliabideak urriak direla salatu dute (gaixo psikiatrikoak birkokatzea, senideentzako babesa, eta
abar).
autonomo eta independentea babesten duen ereduaren
alde egiten dute, pertsonen burujabetzarako behar eta
asmoak behar bezala betetzen laguntzen duelako, jabekuntzarako bide honetan jarraitzeko tresnak eskainiz, beharrezko laguntzarekin. Erakundeek eredu honi ematen dioten babesa
areagotu egin behar dela uste dute.
aurrerapenik ikusi 2010eko Buru Osasunaren Estrategiaren hirugarren ildo estrategikoaren betearazpenean, estigma ezabatzeari buruzkoan, elkarteek sustatutako jarduerez harago.
agente desberdinekin, estigma ezabatzeko edo/eta helburu horri eragiten dieten gaiak
aztertzeko politika publikoak sustatze
aldera.
4.4.2. Iaz OME-Osasun Mentalaren Elkartearekin (Asociación de Salud Mental y Psiquiatría Comunitaria) hasitako lankidetza-dinamika mantendu dugu a
urten. Dinamika honi esker, psikiatrikoko talde profesional honen ekarpenak dauzkagu. Buru-osasuneko a
razoak dituzten pertsonen eskubideen a
ldeko jarrera eta profesionaltasuna bikainak dira. Halaber, Osakidetzako Buru Osasuneko Sarean lan egiten duten profesionalak direnez, talde honi ematen zaion a
rretari buruzko datu gehiago helarazten dizkigute. Jarraian, planteatutako gai batzuei buruz duten ikuspegia a
zpimarratuko dugu:
Asertibotasunerako erkidegoko tratamenduen (AET) eskualde-programei dagokienez
aurrerapenak erregistratu diren
arren, horrelako ekipoak
areagotzeko beharrizana nabarmendu dute, bereziki kostuaren eta eraginkortasunaren
arteko
azterketari erreparatuta.
asmoa kentzen baitie burutik.
altua) duten
adinekoak bezalako talde bereziei,
adinekoen zerbitzua ez baita euren
arretaz
arduratzen; baita patologia duala edo jarrera-nahasmendu desberdinak dituzten pertsonei edo narriadura handiagoko patologia psikikoa duten pertsonei ere. Psikikoki egonkor dauden baina eguneroko bizitzako gaitasunetan babes etengabea behar duten pertsonak erkidegoko errehabilitazio psikosozialetik beste baliabide soziosanitario batzuetara bideratzeko orduan ere ikusi dituzte gabeziak.
arreta oraindik defizitarioa dela pentsatzen dute eta gure osasun-sistemak nortasun-nahasmenduetan esku hartzeko dituen mugei buruzko
ardura
adierazi dute. Horren harira, II.
atalean
aipatutako Arartekoaren 2012ko
azaroaren 23ko Ebazpena egokia iruditzen zaie. Profesionalek nahasmenduotan esku hartzeko prestakuntza espezifikoa behar dutela ere
adierazi dute.
akutuen unitateen
artean komunikazio eta koordinazio hobea eta handiagoa behar da, baita horien eta Lehen Mailako
Arretaren
artean ere. Hala ere, baieztatu dutenez urrats batzuk egin dira bide horretan.
arren, Haur Psikiatriako bitarteko-egiturarik ez duen EAEko lurralde bakarra
Araba da:
arratsaldeko ospitalerik, hori baita ohikoena haurren
arloan, eskolako ordutegiarekin bateragarria izan dadin).
autismorako eta garapen-nahasmendu orokorretarako (GBO) laguntza-egiturarik: ez osasun-arloan (H-GOMUren kontsulta
anbulatorioak soilik), ez gizarte-arloan (Bizkaian eta Gipuzkoan
Autismoaren eta GBOren elkarteek estaltzen dute laguntza-eremuaren zati handi bat, hitzarturik).
Adierazi dutenez,
Araban lantegi-tailerrak falta dira eta tailer-proiektu bat etenda geratu da, beharrezkoa izan
arren.
Arabako buru-osasuneko sareko profesionalek diote zaila dela gizarte-baliabideak mendetasunaren balorazioaren
arabera esleitzea. Izan ere,
azterketa eta balorazio “baxuak" erregistratzen
ari dira eta mendetasun-mailak murriztu egin dira, baremo berria
aplikatu denetik.
Azaldutakoaren
arabera, gizarte-zerbitzuetan premiaz jardun behar denean (pertsona bat etxetik
ateratzean, ospitaletik irtetean eta
abar) prozesuak motelak dira eta sarritan pertsona horiei ez zaizkie baliabideak iristen, ez dituztelako irizpideak betetzen. Baremoa hertsiki
aplikatzen
ari direla erantzun du foru-erakundeak.
Adierazi digutenez, “Euskadiko Buru Osasuneko
Aholkularitza Batzordean”
azaldutako gabezia nagusia eguneko osasun-ospitaleen falta da oraindik ere. Hiru lurraldeetako haur eta gazteen
arreta-programen
arduradun ia guztiek eta Euskadiko Buru Osasuneko
Aholkularitza Batzordeak euren desadostasuna
adierazi dute,
Arabako Buru Osasuneko Sarean lurraldez gaindiko izaera duen Haur eta Gazteen Egonaldi Ertaineko Unitate bat ireki delako eta bitarteko egokiak (eguneko ospitaleak) edukitzeko beharrizana errepikatu dute.
arazoak planteatu dizkigute. Lehenengo oztopoa etorkinak osasun-administraziora duen sarbidean bertan
antzeman dezakegu. Sarritan erroldatuta ez daudenez zaila da dagokien BOZra bideratzea. Bigarrenik, hizkuntza ez jakitearen ondoriozko komunikazio-arazoak daude (eta horrek, kasu batzuetan, diagnostikoan eta tratamenduan ere
arazoak sor ditzake).
akatsak egon daitezke diagnostikoan.
akutuen unitateetan, bai sarreretan, bai
altaren unean. Era berean, farmakologian eta ondorengo tratamenduetan ere
arazoak
antzeman dira (utzikeria ugari erregistratu dira).
askoz zailagoa da talde hau errehabilitatu eta zainketekin jarraitzea (kasu
askotan erregistratu dira psikosi larria duten etxerik gabeko pertsonak).
4.4.3. Aurten lankidetza-dinamika hasi dugu ASVAR elkartearekin (Birgaiketa Psikosozialaren Euskal Elkartea) eta A
rabako Buru Osasuneko Sareko hainbat profesionalekin. A
urreko kasuan bezala, psikiatria, psikologia eta gizarte-laneko profesionalen lankidetza edukitik eta euren profesionaltasuna eta a
urreranzko jarrera nabarmena izanik, gure esku-hartzea a
re egokiagoa bihurtzen da. Halaber, Osakidetzako Buru Osasuneko Sarean lan egiten duten profesionalak direnez, talde honi ematen zaion a
rretari buruzko informazioa a
berasten digute.
Aurreko a
talean a
dierazitako eta OMEk egindako balorazioekin bat datoz eta beste gai batzuei buruz duten ikuspegia a
dierazi digute:
Arabako Buru Osasunaren (Osakidetza)
artean dagoen koordinazioan zailtasun esanguratsuak erregistratu dira. Burutik gaixo dauden pertsonen kasuan, ezartzen den gizarte-baliabideak
aparteko eragina dauka pertsonen tratamendu, errehabilitazio eta bizi-kalitatean; errehabilitaziorako elementua da, tratamendu medikoa osatzen duen tratamendu sozialaren parte baita. Hala eta guztiz, baliabide bat edo bestea
adjudikatzeko erabakia ez da izaten osasun eta gizarte
arloaren koordinazio eta integrazio egokiaren emaitza eta horrek, zalantzarik gabe, ondorio negatiboak eragin
ahal dizkio gaixoari.
azken erabakia hartzeko orduan, Buru Osasuneko Sareak pertsonarentzako baliabide egokiaz egiten dituen iradokizunek pisu nabarmena izateko
aukera proposatu dute; pertsona horiek, kasu
askotan, sarearen
arreta jaso izan dute epe luzez (gehienetan hainbat urtez); horrenbestez, ezinbestekoa da diagnostiko sozialak diagnostiko klinikoa ere kontuan hartzea.
antzekoa eskatzen dute. Bertan, izan ere, zuzenean ezagutu
ahal izan dituzte foruko gizarte-zerbitzuen eta Buru-osasuneko sarearen
artean dauden koordinazio eta integrazioa, neurri handi batean hiru faktore hauek sustatua: Gipuzkoako buru-osasuneko zerbitzuek eta Foru
Aldundiak elkarrekin diseinatutako tresna informatikoa, batetik, kasuaren erreferentea Buru Osasuneko Sareko gizarte-langilea izatea, bestetik, eta,
azkenik, bi eremuen (osasuna eta gizartea)
arteko
adostasuna, diagnostiko soziala egiteko orduan.
ari dira foru-erakundearen eskutik. Hortaz,
azkenean Buru Osasuneko Sareak
artatzen ditu, portaera-arazoak edo horiei gehitutako beste prozesu batzuk direla-eta. Foru-erakundeak ematen duen
arrazoia da pertsona horiei ez zitzaiela buruko ezgaitasuna diagnostikatu 21 urte bete baino lehen.
Araban burutik gaixo dauden pertsonentzako ostatu gehienek ez dituzte baldintza egokiak betetzen.
aurre egin
ahal izateko.
ahal izan dutenenez, familia barruko zaintzetarako prestazioa jasotzen duten pertsonei hainbat konpromiso eta jarduera eskatzen dizkiete, osasun-eremuko
aginduen kontra eginik eta disfuntzioak sortuz. Berriz ere bi eremuen
arteko koordinazio egokia beharrezkotzat jotzen da.
aldaketei dagokienez, honakoak nabarmendu dituzte: osasun-langileen ordainsariaren murrizketa, beren lan-orduen luzapena, Lanerako
Aldi Baterako Ezintasunaren pertzepzioaren murrizketa, generikoen ezarpena eta ordezkapenen jaitsiera.
askok izan dituzten likidezia-arazoak
azpimarratu dituzte. Horrez gain, enplegu babestuaren eremuko
arazoak ere
aipatu dituzte (gizarte-erantzukizunaren defizitak eta
abar).
Araban ere ostatu-plaza berriak ireki dira
azken bi urte hauetan baina langileek ez daukate buru-osasunaren gaineko trebakuntza eta prestakuntzarik.
Azaldu dutenez,
Aldundiak oraindik ez du
argitaratu diru-laguntzak eskuratu
ahal izateko
araudia. Plazak, gainera, Mendetasuna Baloratzeko Baremoaren
arabera
adjudikatzen dira. Horrek, talde honen beharrizanak fideltasunez ez islatzeaz gain,
adjudikazioa moteltzen du eta plaza hutsak geratzen dira, itxarote-zerrenda nabarmena izan
arren. Egoera hori estali gabeko plazak dituzten erakundeen kalterako da.
aurrean desinstituzionalizazio-prozesuak motelak direla salatu dute, baina gai hori berriz
aztertuko da.
4.5. Beste jarduera batzuk
4.5.1. Herriaren Defendatzaileen Koordinaziorako XXVII. Jardunaldiak Zaragozan ospatu ziren 2012ko ekainaren 19 eta 20an eta Buru-gaixoen babesa izan zuten hizpide.
Lan-saioetako lehenengoa Madrilen egin zen otsailaren 9an eta herriaren defendatzaileak koordinatu zuen. Bertan, burutik gaixo dauden pertsonen tratamendu penal, prozesal eta penitentziarioa jorratu zen eta horren gaineko adostasun-agiria sortu zen.
Bigarrena Sevillan izan zen martxoaren 15ean eta A
ndaluziako herriaren defendatzaileak koordinatu zuen. Bertan, Buru-osasunaren eremuko borondatearen a
urkako tratamenduak ikuspuntu juridikotik a
ztertu ziren eta a
teratako ondorioak bigarren a
giri batean islatu ziren, defendatzaile guztiek onartu ondoren.
Hirugarren lan-saioa gazte eta helduen talde bereziei buruzkoa izan zen eta A
rartekoak koordinatu zuen Gasteizen, martxoaren 23an. Adostasun-agirian estatu-mailako egoeraren diagnostikoa, gaiari buruzko ondorioak eta defentsa-erakundeek eginiko gomendioak jaso dira.
Lan-saio hauei esker, batetik, defentsa-erakundeek pertsona hauen eskubideen a
lde egiten duten lana sustatzeko tresnak trukatu, gaiari buruz hausnartu eta ezagutza partekatu daiteke, eta, bestetik, herri-administrazioei zuzendutako ondorio eta gomendioak onar daitezke.
4.5.2. Urriaren 11n A
rartekoak ARGIA fundazioaren III. Jardunaldi Teknikoetan parte hartu zuen (fundazio honen helburua buruko gaitz kronikoak eta nahasmendu psikikoak dituzten pertsonen prebentzio, tratamendu, errehabilitazio eta gizarteratzeko laguntza-jarduerak eta zerbitzuak martxan jartzea da) eta buruko nahasmendu larriak dituzten pertsonek ospitaletik kanpoko baliabideetan duten a
rretari buruzko hitzaldia (Atención en recursos comunitarios a
las personas que sufren Trastorno Mental Grave) eman zuen. Erakunde honek 2000. urtean Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten berezia a
rgitaratu zuenetik BAL daukaten pertsonei emandako a
rretak erregistratu duen bilakaera a
ztertu dugu.
4.5.3. Arartekoa a
gente giltzarrietako bat izan zen Egoeraren diagnostikoari eta jarduera-proposamenei buruzko Mintegian. FEDEAFES-ek a
zaroaren 9an a
ntolatutako mintegi honetan burutik gaixo dauden pertsonen gizarte-estigmaren errealitatea izan zen hizpide.
4.5.4. Plataforma de Organizaciones de Infancia delakoak Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena Ezartzeak Espainian izan duen Bilakaera A
ztertzeko Jardunaldiak a
ntolatu zituen a
benduaren 3 eta 4an eta A
rartekoak bertan parte hartu zuen, honako hitzaldiarekin: Un breve recorrido por la a
tención a
la salud mental de la infancia y a
dolescencia en la CAPV desde la perspectiva del A
rarteko (EAEn haur eta nerabeen buru-osasunari ematen zaion a
rretaren ibilbide laburra A
rartekoaren ikuspegitik).
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. Burutik gaixo dauden pertsonak nahiko talde a
hula dira eta zailtasun handiagoak dituzte baliabide publikoak eskuratzeko orduan. Hala ere, beren erkidegoan eskubide osoa duten kideak dira eta, ondorioz, a
gintari publikoek beren eskubideak benetan betetzen dira a
halbidetzeko baldintzak bermatu behar dituzte.
Horretarako, talde honen a
ldeko jardueran sartuko dira pertsona horiek erkidegoan benetan integratzeko a
lderdi guztiak: ostatua, hezkuntza, enplegua, nahikotasun ekonomikoa, estigmaren ezabapena, partaidetza eta a
bar.
5.2. Azken urteetan a
urrerapenak nabarmenak izan diren a
rren, erakundeek ez diete babesik edo babes nahikorik ematen buru-osasunaren eremuan errehabilitaziorako bitarteko egiturei (eguneko ospitaleak/zentroak; ostatu emateko baliabideak, ikuskapen-maila desberdinarekin; lanerako ikastegiak; erkidego terapeutikoak; gizarte-klubak eta errehabilitazio psikosozialeko baliabideak). A
zken urteotan nabarmendu dugun gaia da hau eta halaxe jaso dugu IV.2 puntuan deskribatzen den azterlanean.
Gabezia hori eragozpen larria da buru-osasuneko zentroetan edo egonaldi laburreko ospitalizazio-unitateetan egindako esku-hartzeak osatzeko; a
rreta psikiatrikoko programen ezarpen egokia bermatzeko (etxerik gabeko pertsonei zuzendutako programak, a
dibidez) edo desinstituzionalizazio-prozesuak garatzeko.
Arazo horri a
urre egiteko, beraz, premiazkoa da a
dministrazio desberdinen (osasuna, gizarte-zerbitzuak eta etxebizitza) a
rteko a
kordioak sustatuko dituzten ekimenak sustatzea, a
utonomia-erkidegoak, a
ldundiak eta udalak inplikatuta egongo direlarik.
5.3. Mendetasun-balorazioen emaitzarekiko desadostasunei buruzko kexak nabarmen igo dira eta burutik gaixo dauden pertsonengan erregistratutako beheranzko berrikuspenak as
ko izan dira, batez ere A
raban. Hori dela eta, oso kezkatuta gaude, a
re gehiago kontuan hartzen badugu Buru Osasuneko Sare Publikoko osasuneko eta gizarte-laneko profesionalek (gure informazioa egiaztatzen laguntzen digutenek) mailaketa ulergaitzak ikusten dituztela baloratutako pertsonak babestu eta ikuskatzeko beharrizana gogoan izanda.
Arabako foru-erakundeak a
dierazi duenez, mendetasuna baloratzeko baremo estatal berria behar bezala a
plikatu da kasu guztietan eta, bere ustez, baremo horrek “aurreko balorazio-tresnaren disfuntzio nabarmenak zuzentzen ditu, mendetasun-egoeraren a
zterketa pertsona baloratuen errealitatera gehiago eta hobeto egokituz”.
Premiazkoa iruditzen zaigu ukitutako a
dministrazioek berriz plantea ditzatela (Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Prestazio eta Zerbitzuen Karterari buruzko Dekretua a
rgitaratzeari begira) buru-osasuneko a
razoak dauzkaten pertsonen a
rretarako prestazio eta zerbitzuak eskuratzeko baldintzak. Izan ere, mendetasun-mailaketa jakin bat eskatuz gero, a
rretarik gabeko egoera baten a
urrean a
urki gaitezke eta ez genuke halakorik nahi. Horren harira, prestazio eta zerbitzu horiek eskuratzeko a
ukera mendetasun-arriskuaren egoeraren a
raberakoa izan beharko litzateke. Hala, fidagarritzat jotzen den tresnak baloratu beharko luke egoera hori. Edonola ere, tresna horren bitartez behar bezala baloratu beharko lirateke mendetasun-arriskuaren egoera guztiak, eta buruko gaitzaren ondoriozkoak bereziki, norberaren a
utonomiarekin, partaidetzarekin eta komunikazioarekin lotutako dimentsio berriak sartuz.
5.4. Ezarritako tratamendu farmakologikoarekin edo helburu terapeutikoetarako ezarritako beste neurri murriztaile batzuekin a
dos ez daudela a
zaltzen diguten kexak jasotzen jarraitzen dugu. Gai tekniko eta medikoak dira, eta, horrenbestez, horiek baloratzea ez da erakunde honen zeregina; hala ere, kasu hauetan, hainbat jarduera gauzatu ditugu pertsonari gaixoa den a
ldetik dagozkion eskubideak tratamendu horretan errespetatzen direla egiaztatzeko edo bigarren iritzi medikoa eskatzeko a
ukera jakinarazteko, Euskadiko Osasun Sisteman bigarren iritzi medikorako eskubidearen betearazpena arautzen duen irailaren 18ko 149/2007 Dekretuaren a
rabera.
Halaber, kasu hauetan zera a
ntzeman dugu, batetik, Osakidetzako Buru Osasuneko Sareko psikiatria-adituek harmen handia erakutsi dutela eta, bestetik, beren a
ginduak gaixoaren behar eta eskarien a
rabera egokitzeko prestutasun bikaina daukatela.
Era honetako egoerek a
gerian uzte dute benetan erabilgarriak direla A
rabako Buru Osasuneko Sareko Buru Osasuneko Laguntza Etikaren Batzordearen eta praktika klinikoko giden gomendioak; gainera, baimen jakinaraziaren garrantzia a
zpimarratzen da, baita A
rabako Buru Osasuneko Sareak gaixoaren as
katasuna mugatzen duten neurriei buruz egin eta eguneratu dituen protokoloak a
plikatzearen beharrizana ere, a
ipatutako batzordearen oniritzia dutelarik.
5.5. Koordinazio soziosanitarioan hutsuneak a
ntzeman ditugu eta zuzendu egin behar dira, bereziki A
rabako lurraldean eta estigma ezabatzearen a
ldeko jardueretan (EAE osoan).
5.6. Arabako Foru A
ldundiak Ospitale Psikiatrikoko gaixoak desinstituzionalizatzeko lanak gauzatu behar ditu.
5.7. Buru-osasunaren a
rretan eta sustapenean kulturaz gaindiko ikuspegia sartu behar da. Egun hizkuntzak itzultzeko dauden baliabideek (telefono bidezko zerbitzuak) ez dute bermatzen, gure ustez, a
rreta egoki eta integrala. Hori horrela, errekuperaziorako itun terapeutikoa funtsezkoa den kasu hauetan kultura-bitartekari bat egon beharko litzateke presente, elkarri ondo ulertzen diotela bermatzeko.