13. Informatzeko eta ezagutzeko teknologiak eta datuak babestea
2012. urtean zehar 5 erreklamazio izan dira IETen (Informazioaren eta Ezagutzaren Teknologiak) a
rloan ; beraz, Erakundeak izapidetutako kexa guztien %0,20 a
rlo honetakoak izan dira.
Honela sailkatu ditugu jasotako erreklamazioak, a
zpiarloak kontuan hartuta:
– Administrazioaren funtzionamendua eta a
dministrazio prozedura.....2
– Datuen babesa.....2
– Informazioaren eta ezagutzaren teknologiak.....1
Kopuru orokorrak oraindik ere txikiak diren a
rren, IET a
zpiarloa mailaka handituz doa eta bere pisua a
reagotu da datuen babesaren a
zpiarloarekiko, iraganean a
rlo honen oinarrizko gunea zenarekiko.
Aurkeztutako datuen harira, jarraikako bi hausnarketa egin behar da:
administrazioek datuen babesaren
araudia bete dezaten, eta horrek eragin egiten du gai honi buruzko kexa gehienak erakunde hari
aurkeztea.
aritzearen isla eta,
are gutxiago,
administrazio elektronikorako sarbide eskubideak betetzen
aritzearena.
Aldiz, jatorria
administrazioarekiko harreman elektronikoak gutxi erabiltzean kokatu behar da, eta,
are kezkagarriagoa dena, herritarrek
administrazio elektronikoarekiko dituzten eskubideei eta eskubide horiek balia daitezen zer organorengana jotzeari buruz duten ezagutza mugatua da.
Aipatutako gogoetei jarraiki, ezinbestekoa da a
dministrazioarekiko harremanetan IETen erabilera sustatzen duten ekimenak hedatzea, baita berariazko esparru horretan herritarrek dituzten eskubideak ezagutzea eta zabaltzea ere. Horretarako, A
rartekoak hainbat ekimen sustatu ditu, VI. kapituluko 4. a
talean a
zaltzen direnak.
Ekimen horiek justifikatzen dituen datu enpiriko gisa, kontuan hartu behar dugu Eusko Legebiltzarreko 2011ko Soziometroaren a
rabera, euskal herritarren %32k a
dministrazioarekiko izapideak online egitea nahiago duela, bulego fisiko batera jotzea erabakitzen duten % 65en a
urrean. Hala ere, herritarrak pozik daude Internet bidezko zerbitzu publikoen kudeaketarekin, izan ere, inkestatutako pertsonen % 57k a
dministrazioek teknologia berriak gaineratzean hobetu dutela uste dute, batez ere Internet bidezko sarbideari esker.
2.1. Izenpe: Enpresa batek Izenperen ziurtagiria berritzeko kostua zein informazioa zalantzan jarri zuen. Izenperen weban informazioa eta gure informazio-eskaerari emandako erantzuna a
ztertuta, irregulartasunik ez zegoela eta Izenpek zentzu horretan eskainitako informazioa behar bezain a
rgia zela ondorioztatu genuen.
2.2. Herrizaingo Saila: Sail horrek a
ldi baterako ezgaitasunen inguruan onartutako instrukzioak talka egiten du Ertzaintzako kideen osasun-datuak babesteko eskubidearekin, herri a
dministrazioetako langileen a
talean jasotzen den moduan.
2.3. Getxoko Udala: Elkarte batek A
rartekora jo zuen Udalak salaketa bat ukatu zuelako bitarteko elektronikoen bidez a
urkeztu izanagatik. Bi a
ldeen a
rteko gaizkiulertua konpontzeko a
ukera eskaini zuen gure esku-hartzearen esparruan, herritarrek a
dministraziora bitarteko elektronikoen bidez zuzentzeko duten eskubidea gogoratu a
hal izan genuen.
2.4. IETen eta datuen babesaren a
rloarekin loturiko beste kexa batzuk
Hainbat web orri pribatutan a
gertzen diren datu pertsonalei buruzko beste kexa batzuk ere nabarmendu nahi ditugu. Bertan, A
rartekoaren eskumena euskal herri a
dministrazioen kontrolera mugatzen denez, ezin izan dugu esku hartu eta Datuak Babesteko Espainiako A
gentziara bideratu ditugu.
Beste a
rloek kudeatutako kexak bideratu bitartean, IETen eta datuen babesaren inguruko kontuak a
gertu dira eta duten interesarengatik a
ipatuko ditugu:
agirien erregistro orokorraren
antolamendua zela-eta udal horrek
aurka
aurkeztutako kexaren ondorioz, txosten honen
Araubide Juridikoaren
arloan gaineratu duguna.
Arartekoak proposatu zuen, zerbitzu elektronikoak sustatzen diren heinean, idazkiak elektronikoki
aurkeztea barne, ezin dela baztertu
aurrez
aurreko erregistroaren ohiko
aukera, izan ere, herritarrek zerbitzu publikoetara bitarteko elektronikoen bidez jotzeari buruzko ekainaren 22ko 11/2007 Legeak xedatzen duen bide
anitzeko eskubideak bitarteko guztiak izatera derrigortzen du, herritarrek
askatasunez
aukera dezaten zeinen bidez jarriko diren
administrazioarekin harremanetan eta, ondoren
aldatu ere egin
ahalko dute.
azaltzen ziguten. Kasu horietan, ospitalek eskatutako informazioa eskaini ez zietenean, oinarrizko
arazoa historial klinikoak existitzen ez zirela izaten zen,
agiri klinikoen
araudia, existentziari zein edukiari dagokionez, eskatutako jaiotzen datu klinikoen data baino
askoz ondorengoak dira.
arazoengatik 2012. urtean jasotako kexa ugarien
artean, kudeaketarako eta prestazio eta orientaziorako
aplikazio informatikoen ustezko integrazio faltarekin loturiko praktika
azpimarratu nahiko genuke. Kudeaketa
aplikazio ezberdinen
arteko integrazioa edozein erakundek
ahalik eta eraginkortasunik handiena lortzeko eskuratu nahi duen helburua izanik, salatutako disfuntzioak (txosten hau ixtean bere garaian Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailari gai honen inguruan kontrastatzeko eskatu genion informazioa oraindik ere jasotzeke dugu) diru-sarrerak bermatzeko errentarekin loturiko oinarrizko kontuetan eragin zuzena dutela kontuan hartuta, beharrezkoa den koordinazioaren bidez,
aplikazio informatikoen
arteko informazio truke falta saihesteko beharra
azpimarratu nahi dugu, teknologia ez dadin zian zerbitzu horien kudeaketa egokia burutzeko eragozpena.
3. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
2012. urtean zehar Euskal A
utonomia Erkidegoan bi a
rau garrantzitsu onartu ziren esparru honetan:
Administrazio Elektronikoari buruzkoa. herritarrek
administrazioarekin baliabide elektronikoak erabiliz jarduteko duten eskubidea garatzen du, prozedurak elektronikoki izapidetzeko formulak ezartzen ditu eta sarbide elektronikoari buruzko legearen gainontzeko eskubideak garatzen ditu; gainera, Eusko Jaurlaritzako egoitza elektronikoa eta
agiri eta jakinarazpen elektronikoekin loturiko beste kontu batzuk ere
arautzen ditu. Laburbilduz,
arlo honetako herritarren eskubideak Eusko Jaurlaritzarekiko zein esparrutan erabil daitezkeen zehazten du.
Autonomia Erkidegoko
administrazio publikoko
aplikazio informatikoak irekitzea eta berrerabiltzea
arautzen duena. Uneko gardentasun, lankidetza eta irekiera joeretan kokatuta,
administrazioak garatutako
aplikazio informatikoak herritarren eta enpresen esku jartzen ditu eta,
aldi berean, sektoreko kostuak eta lehiakortasuna merkatzen ditu.
Urtero ohikoa izaten den moduan, Eustatek Euskal A
utonomia Erkidegoko Informazioaren Gizartearen Ikuspegia 2012 a
rgitaratu berri du, familiei, enpresei eta landa munduari buruz. Ondorioetan a
rgi uzten da euskarri digitalen eta horiekin lotutako ekipamenduen kopuruak pixkanaka hazten doala eta Euskadin a
ro a
nalogikotik digitalera bizkor pasatzen a
ri garela, izan ere, Euskadi buruan dago Estatuko beste komunitateekin zein inguruko herrialdeetakoekin a
lderatuta.
Estatuan, berriz ere, ezagutzera eman behar dugu 11/2007 Legeko a
maierako zazpigarren xedapeneko 4c) a
rtikuluaren lege garapena ez dela egin, minusbaliotasuna duten pertsonei eta a
dinekoei sartzeko berdintasuna bermatzeko, zein ere diren haien egoera pertsonalak, baliabideak edo ezagutzak; izan ere, A
rartekoarentzat talde horienganako a
rretak lehentasuna dauka eta IETak bereziki erabilgarriak dira haientzat.
Europako eremuan, indarrean jarraitzen du Malmöko a
dierazpenarekin a
dministrazio elektronikoa estrategikoki birbideratzeko hartutako erabakia. Horren ondorioz, Europar Batzordeak “Europarako A
dministrazio Elektronikoaren Ekintza Plana, 2011-2015” diseinatu zuen, Ministerioen a
rteko erabaki horrek dakarren garrantziarekin, baina haren ekintza batzuk Europarako A
genda Digitalean daude sartuta. Ekintza planaren helburu orokorra IETek dauzkaten gaitasunak ustiatzea da, a
dministrazio a
dimentsu, berritzaile eta iraunkorrak sustatzeko.
2012ko martxoan, A
uzitegi Nazionaleko A
dministrazioarekiko A
uzien Salak Europar Batasuneko Justizia A
uzitegiaren mende jarri du Google-i eta datuak babesteko Europako legeriaren (95/46/CE Zuzentaraua) bilakaerari buruzko epaitu a
urreko a
razoa eta hainbat kontu a
zaldu ditu, besteak beste: zuzentarau horren lurralde a
plikazioa, interneteko bilatzaileen jarduera edukien hornitzaile gisa zuzentarauaren zentzuan edo ezerezteko eta a
urre egiteko eskubidearen irismena a
hazteko eskubidearekiko, besteak beste. Inolako zalantzarik gabe, Justizia A
uzitegiak a
urkeztutako kontuei emango dien erantzunak egoera berria marraztuko du a
lorrean Europar Batasun guztirako.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Arestian a
ipatu dugunez, A
rartekoaren lan a
rlo hau 2010ean sortu zen eta haren helburuen a
rtean datuen babesari eta a
dministrazio elektronikotik eratorritako eskubideei buruz herritarrek dituzten eskubideei balioa ematea eta haiek hedatzeko eginkizun ekintzailea izatea daude. Izan ere, ulertzen dugu eskubide horiek erabiltzeak eta haiek babesteak berritzeko a
halmen handiagoa duten herritarrak sustatzen laguntzen dutela, eta hori lehen mailako elementu estrategikoa da krisi ekonomikoko eta enplegua suntsitzeko egungo testuinguruan.
Horrexegatik, 2012an helburu horri lotutako zenbait jarduketa planifikatu eta burutu dira.
4.1. Ofiziozko jarduerak
Komunikabideen bidez jakin izan genuen Internet eta telefono mugikorren bidez a
ntza Deustuko Unibertsitatearekin loturiko hainbat pertsonen a
rgazki eta bideo intimoak baimenik gabe hedatu zirela. Hori ikusita, A
rartekoak ofiziozko espediente bat irekitzea erabaki zuen gertatutakoaren inguruko informazioa biltzeko intimitaterako, duintasunerako, osotasun moralerako eta nortasunaren garapen as
kerako eskubideekiko errespetuaren ikuspuntutik eta, hala zegokionean, baita izaera pertsonaleko datuen babesaren ikuspuntutik ere.
Gertakariak ezagutzeko eta jazotakoa a
rgitzeko burututako jarduera horretan informazioa jaso eta kudeaketak burutu bitartean (horren a
maierako ebazpena txosten hau a
rgitaratu a
urretik eman da), unibertsitateak erantzukizunik ez zuela ondorioztatu da eta bide batez, hezkuntza erakundeei eta herritarrei orokorrean, bereziki gazteenei, gizarte sareetako datuek eta irudiek babesik ez dituztela eta horrek ondorioak eragin ditzakeela gogorarazi zaie, baita datu eta irudi horiek zaintzeko gutxieneko neurriak hartu behar direla ere. Laburbilduz, Internetek eta sareen bidezko informazio-trukeak eskaintzen dituzten a
bantaila handiak informazio pertsonalaren babesaren inguruko praktika onekin bateratzea, sare publiko edo pribatuen erabileran a
rreta berezia jarriz, horiek ondo erabiltzearen erantzukizuna erabiltzaile bakoitzari baitagokio.
4.2. Txosten bereziak
2012an e-inklusioari eta Euskadiko herritarrek IETen bidez gizarte esparruan eta esparru publikoan duten partaidetzari buruzko txosten berezia a
maitu da eta, txosten hau burutzean a
rgitaratzeke bazegoen ere.
aztertu dira:
araberako eten digitala
araberako eten digitala
araberako eten digitala
araberako eten digitala
Eta kategoria horietan guztietan gomendioak egin dira, besteak beste: tokiko a
genda digitalak sustatzea, gaitasun digitalen inguruko esparru estrategikoa definitzea, e-Administrazioa eten digitalak dituzten edo a
rriskuan dauden taldeei hurbiltzea, a
niztasun funtzionala duten pertsonen edo mendeko pertsonen a
utonomia IETen bidez bultzatzea, Euskadin IETen bidezko parte-hartzearen inguruko a
giri estrategikoa burutzea; identitatearen kudeaketarako teknologiak garatzea edo e-partaidetzarako prestatu diren bide digitalen irisgarritasuna era erabilgarritasuna bermatzea.
4.3. Arloan giza eskubideak eta praktika onak sustatzeko jarduketak
Arartekoak zenbait ekimen a
biarazi ditu. Halakoak A
rartekoaren berrikuntza jarduketei buruzko VI. kapituluan jaso ditugu Horien a
rtean, Herritarrek herri-administrazioarekin bitarteko elektronikoen bidez harremanetan egoteko dauzkaten eskubideen dekalogoa bereziki a
zpimarratu behar dugu. Horren helburua, herritarrek a
dministrazioarekin dituzten harremanetan IETen erabilera sustatzea eta esparru horretan herritarrek dituzten eskubideak sustatzea da.
Tresna honekin, A
rartekoak eskubide horiek ulertu eta hedatu daitezen lagundu nahi du, honelaxe laburbiltzen dena:
administrazioarekiko harremanetarako bidea
aukeratzea eta herritarraren nahiaren
arabera
aldatzea.
administrazioaren esku dauden datuak eta dokumentuak ez ematea.
administrazioaren
arteko berdintasuna.
agirien kopia elektronikoak lortzea.
agiriak elektronikoki gordetzea.
administrazioekin harremanetan jartzeko erabiliko diren
aplikazioak edo sistema informatikoak
aukeratzea
Herritarrek herri-administrazioekin bitarteko elektronikoen bidez harremanetan egoteko dauzkaten eskubideen dekalogoa euskarri digitalean editatu da. A
rartekoaren webgunean(www.ararteko.net) eskuragarri dago, hainbat formatutan burututa eta, era berean, edozein webgunetan integratzeko kodea eskaintzen da, hedatzeko a
ukera emanez.
4.4. Ikerketarako beka
2012n emandako ikerketarako beka a
maitu eta a
rgitaratu da. Haren helburuak telekomunikazioei, teknologiari eta garraio mota orori buruzko erabiltzaile eta kontsumitzaileen eskubideak a
plikatzea eta eskubide horiek gure erkidegoan defendatzea eta eskatzea dira. Ikerketa lan honetan (haren edukia txosten honen IV. kapituluan ezagutu daiteke xehetasun gehiagorekin kontsumitzaile gisa ditugun eskubideen kontzientzia eta ezagutza zertxobait eskasak izaten jarraitzen dutela a
ntzeman dugu, izan ere, kontsumoaren a
lorrean eskubideak defendatzera bideratutako legeria ugaritu bada ere, horrek ez du saihestu kontsumitzaileen eskubideak urratzen jarraitzea.
Horrela bada, teknologiei dagokienez, bai telefonia mugikorra eta finkoaren sektorean, bai Interneteko zerbitzuetan, erabiltzaile eta kontsumitzaileen ez-gogobeteko maila urtebeteko tartean pairatutako a
razoen rankinean mailarik a
ltuenean dago: Euskal A
utonomia Erkidegoan inkestatutakoen a
rtean, % 12,7k Internetekin a
razoren bat izan du, % 6k telefonia finkoan eta % 5,6k telefonia mugikorrean (EIN, 2006).
Ikerketa beka horren esparruan, ikerketa horren bidez lortutako a
zterlanaren edukiaz gain, erabilera praktiko handiko hiru tresna osagarri izateko bidea eman da:
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Datuen babesaren esparruan, herritarrek as
kotan helarazten dizkigute euren ulertezintasuna eta kexa Google bezalako bilatzaileetan edo Facebook bezalako gizarte-sareetan haiei buruz a
gertzen den informazioa ezabatzen ez delako, eta kaltegarritzat jotzen dituzten hainbat informazio bizitzan guztian zehar jasan behar dituzte web pribatuetan edo komunikabideetako berrietan a
rgitaratutakoaren ondorioz.
Horregatik, datuen babesaren esparruan A
rartekoak jarraitzen dituen kontuen a
rtean, intimitaterako eskubidearen eta ohorerako eta norbere irudirako eskubidearen a
dierazpen gisa (Europar Batasuneko oinarrizko eskubideen gutunaren 8. a
rtikuluaren barnean babestuta) “ahazteko eskubidea” izendapenarekin ezagututakoa dago, mugaz haraindi gertatzen den interneteko fenomenoaren gizarteratzearen ondorio.
Zentzu horretan, ez dago zalantzarik Europa mailako eguneratu gabeko legeriak datu pertsonalak kaltetzeko bide ematen duen hazitegia eskaintzen duela, beraz, Europar Batasuneko Justizia eta oinarrizko eskubideen komisarioak, Viviane Redingek, 2013an datuak babesteko Europako legea eguneratzeko a
urkeztutako ekimena geureganatu dugu eta datorren urtean zehar bereziki hausnartuko dugu, datu pertsonalak eta norbere irudia babestearekin loturiko eskubideen defentsa egokia burutzeko a
ukera eskaintzen duten ekimenak hartuz.
Internet bidez a
rgazki eta bideo pribatuak hedatu izanaren ondorioz hasitako ofiziozko jardueraren esparruan, gizarte sareen eta komunikazioko sare publikoen erabileran informazio, kontzientziazio eta a
rrisku jokabideen saiheste falta orokorra a
ntzeman a
hal izan dugu. Horren ondorioz, datuak nahi izan gabe hedatu dira, a
rtxibo horien zaintza eta igorpenaren zaurkortasuna dela medio.
IET eskubideei dagokienez, A
rartekoak herritarrek herri-administrazioekin bitarteko elektronikoen bidez harremanetan egoteko dauzkaten eskubideen dekalogoa a
rgitaratzean hedapen-tresna berri bat eskaini du euskarri erabilgarrian eta terminologia ulergarriarekin. Zalantzarik gabe, erronka honako hau da: eskubide horiek a
bian jartzean, herritarrek euren izapideak errazago burutu eta gehiago erabili a
hal izatea, informazio publikoa eskuratzeko hurbiltasun gehiago izatea eta a
dministrazioen gardentasun handiagoa lortzea. Horretarako, a
dministrazio eta erakundeok betiere hiru a
lderdi kontuan hartu behar ditugu:
Administrazio elektronikoak herritarrei parte hartzeko
aukera eskaini behar die, eta ez soilik izapideak egiteko.
administrazioarekiko harremanetan egokitzat jotzen duten bidea erabiltzeko eskubidea dutela eta inolaz ere ezin dela eten digitalik sortu bitarteko elektroniko berri hauek erabiltzeagatik.
Administrazio elektronikoaren ezarpena herritarren bidez eta herritarrentzat pentsatu behar dela,
administrazioarentzat dakartzan
abantailak eta
aurrezpena –horregatik sustatu behar da–
aplikazio informatikoen informazio-antolamenduarekin eta erabilgarritasunarekin bateratuz, lortu nahi ez diren zailtasunak edo oztopoak ekidite
aldera.
Datozen hilabeteetan inklusio digitalari eta gizarte parte-hartzeari buruzko A
rartekoaren txosten berezia a
rgitaratzean, irizpide-elementu berriak eskainiko ditu uneko egoeraren diagnosia egiteko, baita proposamen eta ekimen multzo bat ere euskal herri a
dministrazioekiko gomendio gisa.
Ondorioen harira, eskubide horien garapenaren esparruan hemendik gutxira erakunde guztiok erantzun beharko dugun galdera da IETek benetan herritarren izaera a
ktiboa eta barneratzailea sustatzen eta haien parte-hartzea bultzatzen ote duten. Europako kaleetan dauden gizarte-mugimenduak ikusita a
gerikoa dirudi IETak eta, zehazkiago, gizarte sareak, informazio trukerako tresna a
zkarra eta indartsua eratzen a
ri direla eta praktika demokratikoa a
ktibatzen dutela.
Europar Batasunak 2013. urtea Europako herritarren urtea izendatu du eta Europako herritarrak eta partaidetza-demokrazia a
gendaren erdigunean egongo dira. Horri esker, europarrek eta, bereziki, gazteek, euren eskubideen berri dutela eta horiek erabiltzeko modurik onena ezagutzen dutela bermatuko da, baita, zalantzarik gabe, IETen esparruan ere.