Arartekoaren lan-arloak gaikako banaketaren a
rabera egituratu izan dira beti. Banaketa hori osatzeko, A
rarteko erakundearen jarduerak sailkatu izan diren a
lorretan barreiatuta dauden eta ezaugarri bereziak dituzten zenbait talderen a
razoen berariazko tratamendua egiten da.
Alde horretatik eta A
rarteko erakundeak pertsona guztien eskubide guztiak bermatu behar dituela uste izanda, beharrezkotzat jo da beren eskubideak burutzean kalteren bat izan dezaketen talde batzuekin lehentasunez jardutea, a
hultasun handiagoko balizko egoeran daude eta.
Arreta publikoa behar duten taldeen gaineko a
rlo horiei esker, ikuspegi praktikotik begiratuta, talde horiekin zerikusia duten gaiak bila eta a
urki daitezke urteko txostenean, eta ikuspegi orokorra ematen dute. Baina garrantzitsuena zera da: talde horiek dituzten a
razo eta beharrei berariaz erantzuteko eta beraien a
razoak ikusarazteko jarduera-esparruak sortzeko as
moz eratu zirela. Gainera, talde horien inguruan estrategia koherentea burutzen laguntzen dute, talde bakoitzari dagokion a
rloko jarduera-planaren barruan.
Talde horiekin lehentasunez jarduteari eman nahi zaion garrantziak justifikatzen du urteko txostenean bakoitzak bere a
tala izatea, haien eskubideen gaineko berme-lan garrantzitsu hori balora dadin.
2011n bezalaxe, Haur eta Nerabeentzako Bulegoa ikusgai egitea sustatu da. Bulego horrek berezko proiekzioa izango du, eta bereizitako tokia urteko txosten honetan, izan ere, txosten orokor honi erantsitako txosten batean bilduko da 2012an burutu duen jarduera.
Atal honetan, hamabi puntutan bildu dira a
rreta publikoko taldeez burutu diren jarduerak:
arriskuan dauden pertsonak
Adinekoak
1. Familiak
Aurrekariak
Botere publikoek familiak babesteko duten betebeharrak Konstituzioaren 39. a
rtikuluan du a
zken oinarri juridikoa. Halaber, Euskal Herriko A
utonomi Estatutuak 10-39. a
rtikuluetan dio familien babesa eskumen esklusibokoa dela, estatutu-arauak “komunitate-garapen, emakume kondizioaren a
razo, eta haur, gazte eta hirugarren a
dinekoen a
ldeko politika” gisa definitzen dituen a
rloen barrukoa. Familiak, zalantzarik gabe, botere publiko guztien babes berezia behar du, pertsonen garapen osorako euskarri material eta a
fektiboa izatearen funtzio ezinbestekoa baitu, bai eta egiteko kuantitatibo eta kualitatibo bat ere, a
dingabeei, a
dinekoei eta gaixotasunagatik edo mendekotasunagatik premia bereziak dituzten pertsonei a
rreta emanez betetzen duena.
Arartekoak, a
rlo honetan, familiak babesteko politika publikoak bultzatu eta indartu daitezen sustatzen du, familia-eredu as
kotarikoen garrantzia kontuan hartuta. Zuzenbideak a
intzatetsiak ditu familia-ereduok, eta zenbait kasutan a
rreta berezia behar izango dute, beren funtzioak betetzeko behar dituzten prestazio guztiak erabateko berdintasunez eskuratzeko.
Era berean, familiak babesteko politika publiko horiekin loturiko herritarren kexak bideratzen ditugu, baita horiei a
rreta eskaintzea helburu duen beste edozein jarduera publiko ere.
1.1. Atzerapenak lana eta familia bateratzeko laguntzetan
Kontu horri dagokionez, a
zpimarratu beharra dago a
rlo honetan kexa gehiago jaso direla lana eta familia bateratzeko laguntzei buruzko Eusko Jaurlaritzaren 177/2010 Dekretuaren a
plikaziotik sortutako laguntzak izapidetzen eta jasotzen egondako a
tzerapenak direla-eta. Kasu horietan guztietan Eusko Jaurlaritzak onartu du, Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzatik giza baliabide gutxirekin kudeatzen diren espediente kopuru handia dela-eta, laguntza horien onartzean a
tzerapenak egon direla. Hala eta guztiz ere, guk esku hartu izan ondoren, kasu guztiak behar bezala ebatzi direla eta laguntzak ordaindu direla egiaztatu a
hal izan dugu. Nolanahi ere, a
tzerapenek kalte handia eragiten diete laguntza horiek eskatzen dituztenei, Eusko Jaurlaritzatik datorren laguntza ekonomikoa baitute seme-alabak zaintzeagatik sortutako diru-sarrera murrizketari a
urre egin a
hal izateko.
1.2. Jagoletza ez duten gurasoei bateratzeko laguntzak onartzea
Arazoa sortzen da guraso batzuek (gehienetan gizonak), jagoletzarik izan gabe, denbora gehiago behar izaten dutelako euren lana a
rauzko hitzarpenean egokitutako seme-alaben zaintza erregimenetik sortutako betebeharrekin bateratu a
hal izateko, eta euren jardunaldiak murriztea erabakitzen dute helburu horrekin.
Familia bateratzeko laguntzak erregulatzen dituen uneko a
rauak (zehazki, familia eta lana bateratzeko laguntzei buruzko ekainaren 29ko 177/2010 Dekretuaren 7. a
rtikulua) berariaz eragozten du seme-alaben etxebizitza berean bizi izatearen baldintza formala betetzen ez duten gurasoei diru-laguntza horiek eskaintzea, hau da, de facto eskatzen du seme-alaben jagoletza judizialki esleitu izana. A
rau horrek, berriz, judizialki onartutako jagoletza partekatua duten gurasoei bateratzeko laguntzak eskatzeko a
ukera onartzen du (kasu horretan bi gurasoek laguntza horiek modu proportzionalean eska litzakete). Nolanahi ere, ezin dituzte laguntza horiek eskatu jagoletza ez dute gurasoek –formalki beste bikotekideari soilik onartu baitzaio–, bisita erregimena oso zabala izan a
rren bateratze laguntzak eskuratu nahi dituen bikotekidearentzat. Zentzu horretan, hitzarmen a
rautzaileak bisita erregimen zabala onartu izanak, jagoletzaren esleipen judizial formalaren baliokide ez den heinean, ez du a
ukerarik ematen guraso horiek 177/2010 Dekretuan xedatutako bateratze laguntzak eskuratzeko.
Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailari une honetan eskatzen den jagoletzaren baldintza malgutzearen a
ldeko gure irizpidea helarazi diogu, laguntza horiek jagoletza ez izan a
rren, zaintzaren erantzukizun handia duten gurasoengana zabal daitezen, hitzarmen a
rautzailean xedatutako seme-alaben a
rretarako tarteak kontuan hartuta.
Gure iritziz, seme-alabarekin etxebizitza berean bizitzearen betekizun horrek, kasu horietan, tratamendu desberdintasun bat barne hartzen du eta berraztertu beharko litzateke familia eta lana bateratzeko laguntza horien a
rauketak oinarri dituen printzipioak bete daitezen. Horrez gain, laguntzen emakida berdintasun printzipioarekin bat etorri behar dela dio.
Eusko Jaurlaritzak proposamen horren a
urrean eskaini digun erantzunak, zehazki Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzatik, a
dministrazio horrek a
urreko gogoetaren inguruan hartutako oinarrizko erabakia islatzen du. Hori bai, bateratze-laguntzen onuradun izateko baldintzei dagokienez ikuspegi malguago hori gaineratzeko, a
dierazi digutenaren a
rabera, 177/2010 Dekretuaren erreforma burutzea beharrezkoa da. Zentzu horretan, erreforma hori burutu a
urretik hitzarmen a
rautzaile berrienetatik sortutako errealitate berria hobe a
ztertu behar dela a
dierazi dute, jagoletza ez duten gurasoek zaintzan dituzten betebeharren benetako egoera zien den egiaztatzeko.
Eusko Jaurlaritzaren Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzak a
dierazitako konpromisoaren a
urrean, hau da, jagoletza eta babesa izan gabe, seme-alaben hezkuntzan eta zaintzan parte hartzen duten gurasoak bateratze laguntzen onuradun gisa gaineratzeko egokitasuna zehaztera bideratutako a
zterlana burutzeko as
moa zutela jakinda, A
rarteko erakundeak a
zterlan horrek eskain ditzakeen emaitzen jarraipen eraginkorra burutzea eta, behar izanez gero, 177/2010 Dekretuaren erreforma sustatzea proposatu du.
1.3. Norberaren konturako langileei bateratze laguntzak onartzea
Norberaren kontura lan egiteagatik, bateratze laguntzetatik kanpo geratzen diren herritarrek duela hainbat urte behin eta berriro a
urkeztu duten kexa da, izan ere, hala xedatzen du a
lor honetako a
raudiak.
Kexa horiek zirela-eta, Eusko Jaurlaritzara jotzeko a
ukera izan dugu eta bateratzeko laguntzen inguruko a
rauzko hutsunea a
zpimarratu dugu. Horren bidez nabarmendu nahi izan dugu guraso a
utonomoak dituzten familientzat bidegabea dela laguntza horiek ez onartzea egoera horietan. A
raudi horren a
rrazoia, egun a
rte, langile a
utonomoen estatutuaren estatu mailako a
raudiarekin koherentzia mantentzea besterik ez da izan. Hala eta guztiz ere, Familiei Laguntzeko Erakundeen A
rteko II. Planak (2006-2010) dagoeneko laguntza horiek a
utonomo gisa lan egiten duten pertsonei zabaltzeko beharra a
urreikusten zuen. Une honetan Familiei Laguntzeko Erakundeen A
rteko III. Plana indarrean da eta oraindik ez da neurririk bideratu zentzu horretan.
Indarreko a
raudiaren a
rabera kexa horiek a
urkezten dituztenen nahia bete ezin bada ere, behar-beharrezkotzat jotzen dugu kontu hori de lege ferenda bideratu dadin, esparru horretan, norberaren kontura lan egiten duten pertsonen egoera eta besteren kontura lan egiten dutenena berdintze a
ldera.
1.4. Guraso bakarreko familiei onura bereziak luzatzea
Nahiz eta familiei laguntzeko abenduaren 12ko 13/2008 Legeak a
dministrazio publikoak behartu egiten dituen oztopoak gainditzera eta jarduketa-neurri positiboak hartzera oso egoera a
hulean dauden familiei laguntzeko, hala ere, gure legediak, esate baterako Kataluniakoaz bestela, ez du definiziorik edo zedarritze-araurik guraso bakarreko familien ereduan zein familia-unitate sartzen diren zehatz samar identifikatzeko, eta, ondorioz, zalantzak sortzen dira dauden onurak a
plikatzeko orduan. A
razo horixe hainbat esparrutan planteatu da, hala nola, udal kirol-instalazioetan familientzat sorturiko tarifa hobaridunak eskuratzeko orduan. Tokiko erakundeak estaldura handitzearen a
lde a
gertu ohi dira, baina ordenantza fiskal berriei begira.
Gainera, guraso bakarren kexak sistematikoki jasotzen ditugu, harrituta baitaude familia mota horientzat laguntza berezirik ez dagoelako, familia ugarientzat dauden moduan. Parekatzearen egokitasunaren kaltetan izan gabe, egia da guraso bakarreko familiek babes publiko berezia izan beharko luketela familia zaurkorragoak direlako eta horien kudeaketa, ez soilik ekonomikoa baita bateratzearen esparruan ere, karga as
koz ere handiagoa da guraso bakarra dagoela kontuan hartuta. Hori dela-eta, familiak babesteko 13/2008 Legeko a
ipatutako xedapenak gauzatzen dituzten neurri bereziak bideratu behar dira, familia horientzat babes publiko berezia ezartzeko beharra formalki a
itortzen baitute.
2. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
Euskal A
utonomia Erkidegoan, familiak babesteko politika publikoetarako oinarriak ezartzen dituen lege– eta a
rau-esparrua, lehenik eta behin, familiei laguntzeko abenduaren 12ko 13/2008 Legeak eratu du; horren bidez, a
rlo horretan izan beharreko esku-hartze publikoaren oinarriak eta printzipioak ezarri dira. Bestalde, Eusko Jaurlaritzak, a
zken urteetan, familiei laguntzeko a
raudi bat egin du, eta hori da seme-alabengatiko diru-laguntzak a
rautzen dituen oinarria, bai eta familia eta lana bateragarri egiten laguntzeko oinarria ere. Gaur egun a
rlo horien gainean indarrean dauden a
rau esanguratsuenak honako hauek dira: 255/2006 Dekretua, a
benduaren 19koa, seme-alabak dituzten familientzako diru-laguntzak a
rautzen dituena, eta 177/2010 Dekretua, ekainaren 29koa, familia eta lana bateragarri egiteko laguntzei buruzkoa.
Gainerakoan, gogorarazi behar dugu Euskal A
utonomia Erkidegoan familiei laguntzeko politika publikoen ildoak eta norabideak familiei laguntzeko erakundeen a
rteko planetan jasota daudela. Horien a
biapuntua Familiei Laguntzeko Erakundeen A
rteko I. Plana izan zen; izan ere, familiei laguntzeko sistema unibertsal, integral eta koordinatu bat lortzeko bidearen hasiera izan zen hori, eta horren ondoren etorri zen Familiei Laguntzeko Erakundeen A
rteko II Plana, 2006tik 2010era bitarteko a
ldirako programaturikoa; dena dela, urtebete gehiagoko indarraldia eman zitzaion. 2012. urtea Euskal A
utonomia Erkidegoan Familiei Laguntzeko Erakundeen A
rteko III. Plana (2011-2015) indarrean egon den lehen urtea izan da. Plana Eusko Jaurlaritzako Kontseiluak onartu zuen 2011ko a
benduaren 27an. Plan horrek datozen bost urteetan familiei laguntzeko politika publikoak lotuko dituen estrategia eta helburuen esparrua ezartzen du. Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzak Euskadin familiei laguntzeko a
utonomia mailako politika publikoak zuzentzeko eta ezartzeko eskumena duen organoa izaten jarraitzen du –2012. urte a
maierako a
zken gobernu a
ldaketaren ondoren–.
Azpimarratu nahiko genuke, 2012an, Eusko Jaurlaritzak familia-politiken eremuan familia-errenta estandarizatzeko sistemari buruzko uztailaren 24ko 154/2012 Dekretua onartu duela, familiei laguntzeko 13/2008 Legearen 6. a
rtikuluaren garapen gisa. A
rau horrek a
urreikusten du premia dagoela familia-errenta estandarizatzeko sistemak ezartzeko, hain zuzen ere, familia-egoera eta –mota guztiak ekitatez tratatu a
hal izateko. Sistema horiek familientzako laguntza ekonomikoetan edo familiei laguntzeko zerbitzuetan a
plikatzekoak dira, baldin eta familia-unitatearen maila ekonomikoa laguntza edo zerbitzu horietara iristeko baldintza bada, edo prestazio horren zenbatekoa edo zerbitzuagatik ordainduko den zatia zehazteko irizpidea bada. Familia-errentak estandarizatzeko sistema horiek baliokidetasun-sistemak dira, errenta neurtzeko gai direnak, ez bakarrik familia-unitateko kide-kopuruaren a
rabera, baizik eta baita ere unitatearen osamoduaren a
rabera. Izan ere, kontuan izan behar da ezen, diru-sarreren maila berbera duten baina osamodu desberdina duten familia-unitateek, ez dutela izaten gaitasun ekonomiko berbera, erosteko a
halmenari eta bizi-kalitateari dagokienez.
Arau honekin a
zkenik erantzuna eman zaio justizia materialeko eskaerari, familia ugariek behin eta berriro egindakoari, izan ere, horiek bereziki kaltetzen zien bizikidetza unitatea osatzen duten pertsona kopurua kontuan hartuko lukeen familia-errentaren kalkuluan oinarritutako laguntzetara heltzeko sistemarik ez egotea.
3. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
2012. urterako egindako jarduketa-planaren esparruan, a
rlo honetan egindako jarduketa nagusien berri emango dugu. Hain zuzen ere, a
gerian jarriko dugu zein izan diren A
rartekoarentzako a
rretagune nagusiak familientzako laguntzaren a
rloan:
3.1. Arlo horretan sustatutako ofiziozko jarduerak
Familia homoparentalei dagokienez, eta familia homoparentalei eta sexu bereko bikote edo ezkontideei a
dministrazio oztopo formalak kentzeari buruzko abenduaren 23ko A
rartekoaren 4/2010 Gomendio Orokorraren jarraipena burutze a
ldera, hainbat jarduera bideratu ditugu, LGTB pertsonen a
rretari eskainitako kapitulu honen a
talean zehatzago a
ipatzen ditugunak.
3.2. Euskadin familiak babesteko politika publikoen egoerari buruzko txosten berezia
2012an, A
dos Consulting a
holkularitzaren babes teknikoarekin, Euskadin familiei laguntza eskaintzera bideratutako politika publikoen egoera zein den a
ztertzeko txosten berezia burutzen hasi gara. A
zterlan horrekin EAEko familia politiken diagnosi konparatiboa egiteko as
moa dugu gure inguru hurbileneko Europako herrialdeetan sustatutako politika a
urreratu eta babesleenekin a
lderatuz, a
zkenik euskal familien behar eta eskaerei erantzuna ematera bideratutako hainbat gomendio proposatu a
hal izateko.
Azterlan horrek familiaren kontzeptuaren ikuspegi zabala kontuan hartzen du, haurrentzat, helduentzat eta ezgaitasunen bat, mendekotasuna eta gaixotasunak dituzten pertsonentzat euskarria den giza bizikidetzako esparru gisa ulertuta. Ikuspegi integral edo ez murriztaile horrek egun a
rte euskal familien egoera erreala zein den eta Euskadin politika publikoetatik bideratu behar diren hobekuntza-esparruak zeintzuk diren jakiteko ikuspuntua eskainiko digu.
3.3. Bilerak familia ugarien elkartearekin
Hainbat bilera bat egin ditugu Hirukide Euskal A
utonomia Erkidegoko familia ugarien elkartearekin. Elkarteak lan-ildo nagusiak zein dituen eta botere publikoei zer eskatzen dien jakinarazi digu, eta erakunde honek hori dena jaso du, a
ztertu eta, hala badagokio, dagokien a
dministrazioei helarazteko. Erakunde honek familia ugarien egoera eta elkarte horrek egindako eskaerak zehaztasunez a
ztertzeko konpromisoa hartu du –Euskadiko familiei buruzko txosten bereziaren esparruan, 2012. urte a
maieran hasi genuena eta 2013. urtean zehar a
maitzeko as
moa duguna–, gure babes-mailek familien babeserako politika indartsuak garatu dituzten Europako herrialdeen estandarretara hel daitezen.
3.4. Bilerak Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Saileko Familia eta Komunitate Politikarako Zuzendaritzarekin
2012. urtean zehar hainba bilera egin ditugu Enplegu eta Gizarte Gaietako Saileko Familia eta Komunitate Politikarako Zuzendaritzarekin, bi erakundeok a
rlo horretan egiten dugun lanari buruzko informazioa trukatzeko, bai eta erakunde honetan jasotako kexa jakin batzuekin loturiko zenbait konturi buruz dugun iritzia erkatzeko ere. Bilera horietan, Eusko Jaurlaritza familien inguruan egiten a
ri den lanaren eduki nagusia zein den a
zaldu zigun Zuzendaritzak, bai eta zein diren Eusko Jaurlaritzak jarraitu edo sustatu nahi dituen politika publikoen ildo estrategikoak ere, Familiei Laguntzeko Erakunde A
rteko III. Planean ezarritakoak.
Arartekotik, plan berriak sustatzen duen orientazio orokorrarekin eta filosofiarekin bat egiten dugula a
zpimarratu dugu, eta gure erakundean jaso ditugun kexen inguruko hainbat konturi buruzko gure kezka helarazten jarraitu dugu, hala nola, 255/2006 Dekretuan xedatutako seme-alabengatiko diru-laguntzen eskaeraren kudeaketa errazteko beharra, norberaren konturako langileak bateratzeko laguntzei buruzko 177/2010 Dekretuan a
raututako laguntzen onuradun gisa gaineratzeko beharra; guraso bakarreko familiei zuzendutako neurri bereziak ezartzeko edo babesak indartzeko beharra; banaketak edo dibortzioak daudenean, jagoletza ez duten gurasoek laguntza horiek eskuratzeko erregimena berraztertzearen egokitasuna, hitzarmen a
rautzaileak kasu bakoitzean xedatutako seme-alaben zaintzarako beharrak bete a
hal izateko.
3.5. Parte hartzea foro eta jardunaldietan
2012ko a
zaroan Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzak a
ntolatutako Familien biltzarrean erakunde honek izandako parte-hartzea a
zpimarratu nahi dugu. Bertan, A
rartekotik, familiek giza eskubideen defentsan duten zeregin garrantzitsua, premia egoeretan babesa eskaintzeko duten a
halmena eta banakakoen a
rtean elkartasun-lotura irmoak ezartzeko gaitasuna a
zpimarratu nahi izan genuen.
Familiak publikoki babestea banakoak euren giza garapenean babestea dela kontuan hartuta, banakako eta taldeko eskubideak lortzeko eta premia gehien dutenak (adingabeak, nagusiak, gaixotasunen bat edo mendekotasuna duten pertsonak) bereziki babesteko, a
gerian utzi nahi izan genuen familien babesa gizarte estatua mantentzeko ezinbesteko estrategia publikoa dela, beraz, krisi egoeran, inoiz baino gehiago, familia politikak gizartearen kohesioa bermatzeko eta garai hauetan horrenbeste a
geri den pobrezia eta gizarte desegituraketa saihesteko inbertsio publikorik onena dira.
Era berean, biltzar hartan a
dierazi genuen familien a
lorrean jardutea ez dela soilik laguntza publikoetako politikak edo diru-laguntzak bideratzea (bereziki, seme-alabak edo mendeko pertsonak edukitzeari dagokionez, baita lana eta familia bateratzeko laguntzari dagokionez ere), horrez gain, eta gero eta gehiago, kultura, gizarte eta ekonomia a
ldaketa sakonak sustatu behar dira, familien beharrak gure jarduera ekonomikoan erabat barneratzeko ikuspuntu berriak ireki ditzaten. Botere publikoak mentalitate a
ldaketen prozesuen buru izan behar dira, zaintzak, etxeko lanak, a
tsedenak, a
isiak, giza harremanek eta ordainsaririk gabeko borondatezko beste parte-hartze sozial mota batzuek nahitaez behar duten eremua onartzeko. Gainera, ezin da bidezko familia a
ntolakuntzarik egon zaintza eta etxeko lanen banaketan elkarren a
rteko erantzukizunik ez badago, eta ezin da ekonomia eta lan ordainduaren a
ntolakuntzarik egon emakumeen erabateko parte-hartze soziala sustatzeko eta gizonek etxearen eta zaintzaren bizitzan esku-hartzeko beharra ezagutu gabe. Horretarako, lanaren a
ntolamendua oinarrizko giza beharretara egokitu behar da, giza bizitzaren eremu ezberdinak –lana, familia eta eremu pertsonala– bateratzeko a
ukera eskaintzen duten formula berriak indarrez sustatuz.
4. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Honakoak dira a
ntzemandako a
razo eta hobekuntza esparru nagusiak:
4.1. Lana eta familia bateratzea
Familiengan eragina duten kexa as
ko ogasun publikoa, etxebizitza, funtzio publikoa edo gizarte bazterkeria egoeran dauden pertsonen a
rloarekin lotuta dauden a
rren, hala ere
–aurreko urteetan bezalaxe– familien inguruan kexa gehien jaso dituen esparrua lana eta familia bateratzeari buruzkoa izan da. A
razorik a
zpimarragarriena seme-alabak zaintzeko lanaldia murrizteagatik edo eszedentzia hartzeagatik jaso beharreko laguntzak onartzeko edo ordaintzeko egondako a
tzerapena izan da. Jasotako eskaera kopuru handiaren ondorioz sortu diren kudeaketa-zailtasunak direla-eta gertatu da hori. Bateratze laguntza horien eremu subjektiboa zabaltzeko beharrari buruzko kexa ugari ere egon dira, izan ere, zaintza karga handiak dituzten jagoletzarik gabeko gurasoak edo norberaren kontura lan egiten duten gurasoak ere barne hartzeko eskaerak egon dira. Horren guztiaren ondorioz esan dezakegu, une honetan, lana eta familia bateratzearen gaia ez dela familientzako kezka nagusia soilik, gizarte eta ekonomia a
ntolamenduan a
rrakasta lortzeko garrantzia handiko gaia baita.
Kargura dituzten pertsonen zaintzari denbora gehiago eskaintzeko lanaldiak murrizten dituztenen edo eszedentziak eskatzen dituztenen egoerak babesten dituzten laguntza ekonomikoak, bateratzea burutu nahi dutenentzat lagungarri badira ere, gure bizitzaren bi a
lderdiak eraginkortasunez errazago bateratzeko neurri oso partziala besterik ez dira. Gero eta beharrezkoagoak dira denbora a
ntolatzeko planteamendu global berriak, laneko bizitza bideratzeko eta, a
ldi berean, norberaren eta familiaren beharrei a
rreta nahikoa eskaintzeko a
ukera ematen dutenak. Osterantzean, pertsonen a
rreta eta zaintzarako tarte nahikorik ez uztean, giza ikuspuntutik bideragarria ez den gizarte eredua sortzen a
riko ginateke. Zentzu horretan, euskal botere publikoek, diru-laguntzen bidea jarraitzeaz gain, gizarte eta ekonomia a
ldaketa sakoneko prozesu horiek ere zuzendu behar dituzte, lana eta denborak a
ntolatzeko eredu berriak proposatuz, bateratzeko ekimenak sustatuz eta bateratzearen a
lde egiten duten eta zaintzak, etxeko lanak, a
tsedenak, a
isialdiak, giza harremanek eta gizarte parte-hartzeak merezi duten nahitaezko eta beharrezko tartea –eta euren funtsezko balioa– onartzera bideratzen diren lan modu berriak ezartzeko prest dauden a
ntolakuntzak irmoki babestuz.
4.2. Familientzako laguntza publikoen beharra
Une honetan bizi dugun krisi ekonomikoaren testuinguruan, euskal botere publikoak bereziki konturatu behar dira garrantzitsua dela familientzako diru-laguntzetan zalantzarik ez izatea; izan ere, gizarte babesa ematen dute premia-egoeretan, eta, a
lde horretatik, kasu as
kotan osatu eta ordezkatzen dituzte ongizate-estatuaren funtzioak. Herritarren kexek eta elkartegintza-sareak a
gerrarazi dute familientzako laguntza publikoak ugaritzeko beharra, batez ere zailtasun bereziak dituztenentzat, hala nola familia ugarientzat, guraso bakarreko familientzat eta beren baitan mendekotasun- edo gaixotasun-egoera bereziren bat duten kideak dituzten familientzat. Uste dugu, gaur egun dauden zuzeneko laguntzez gain, beharrezkoa dela gaur egungo zerga-sistemaren berrikuspena proposatzea ere, familia-egoera guztietarako laguntza publikoa egituratzeko tresna erabilgarria bihur dadin. Euskadiko familiei laguntzeko politika publikoen egoerari buruz garatzen a
ri garen txosten berezian, kontu horien ikuspegi sakonagoa eta zehatzagoa eskaintzeko as
moa dugu, une honetan dugun familiekiko laguntza-sistema eta gure familia politikak orokorrean hobetzeko proposamen zehatzak bideratu a
hal izateko.
4.3. Laguntzen hartzaile izango diren familia-talde a
hulenen definizioa
Aurreko urteetan a
ipatu dugun bezala, Familiei Laguntzeko abenduaren 12ko 13/2008 Legeak a
ipatzen dituen familia a
hulenak zeintzuk diren a
rgiago zehaztu behar dela sumatu dugu. Gaur egun talde horiek zehazturik ez egoteak, guraso bakarreko familiekin gertatzen den bezala, bide ematen dio horien babesgabetasunari, kaltetu suertatzen baitira har litzaketen prestazioei dagokienez. Espero dugu Familiei Laguntzeko Erakunde A
rteko III. Plana indarraldian dagoen a
ldian behin betiko a
rgitzea hori eta a
hulen diren familia horiei bereziki onura emateko neurriak ezartzea.
4.4. Seme-alabak jaio edo a
doptatzeagatik laguntzak onartzeko kudeaketa erraztu beharra
Erakunde honek dagoeneko Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailari as
kotan jakinarazi dio seme-alabengatiko laguntzei buruzko uneko a
raudia berrikusi beharko litzatekeela, seme-alabak jaiotzen diren unean laguntza horien a
utomatikotasuna lehenesten duen laguntza-prozedura berria sustatuz, gurasoek laguntza horiek denborarekin eta behar bezala eskatzeko karga izan ez dezaten, gaur egun geratzen den moduan, izan ere, as
kotan gertatzen da –ezjakintasunagatik edo informazio faltarengatik– laguntzak epez kanpo eskatzen direla (arauak xedatutako epetik kanpo, eta ondorioz, ukatu egiten dira.
2. Emakumeen berdintasuna eta osotasuna
Aurrekariak
Arartekoak, pertsonen eskubideak defendatzeko lanen barruan, emakumeen eta gizonen berdintasunaren printzipio konstituzionala (EK 14. a
rtikulua) betetzen dela ziurtatu eta defendatzeko funtzioa dauka. Horretarako,euskal a
gintari publiko guztiei eskatzen die beharrezko neurriak har ditzatela, berdintasunaren eta sexuagatiko bereizkeriarik ezaren printzipio hori ez dadin postulatu formal hutsa izanik, baizik eta erreala eta eraginkorra bihur dadin, horretarako helburu hori zailtzen duten oztopoak era a
ktiboan baztertuz (EK 9.2 a
rtikulua).
Hori guztia dela eta, berdintasunaren eta sexuagatiko bereizkeriarik ezaren eskubidean egiten den edozein urraketari dagokionez euskal herri-administrazioen jarduerak edo jarduera-faltak kontrolatzea da, funtsean, A
rartekoak berdintasunaren a
rloan duen funtzioa, bai ikuspegi formaletik, bai ikuspegi materialetik. Eremu horretan, geroz eta garrantzitsuagoa bilakatzen a
ri da a
dministrazio desberdinei berdintasun materiala lortzeko ekintza positiboak martxan jartzeko eskatzea, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Eusko Legebiltzarraren 4/2005 Legeak eta emakumeen eta gizonen benetako berdintasunerako 3/2007 Lege Organikoak ezarritako parametroen a
rabera, lehen a
ipatutako a
urreikuspen konstituzionalak garatuz.
Genero-indarkeria ere erakunde honen a
rdura nagusietako bat da, eta, ondorioz, a
rlo honetan egiten dugun lanaren zati handi bat horretan oinarritzen da. Hala, gure funtzioen a
rtean ezinbesteko lehentasuna daukate genero-indarkeria ezabatzeko borrokak eta a
haleginak, jakin badakigulako emakumeen a
urkako indarkeriaren a
rrazoia emakume eta gizonen a
rteko egitura-desberdintasunean a
urkitzen dela.
Arlo honetako jardueran proiektatzen dira, era berean, emakumeen herritartasun oso eta a
ktiboaren eta protagonismo sozialaren a
lde egiten duten ekimen desberdinen sustapen eta bultzada, oraindik emakumeak gizonen a
ldean gutxiesten dituzten inertzia kultural eta sozialen a
urrean.
1.1. Emakumeen bereizkeria jaien eta kulturaren a
rloan
Aurten ere, erakunde honek emakumeek jaietan eta kulturan jasaten duten desberdintasunean esku hartu behar izan du. Bi izan dira, zehazki, kontu honekin lotutako erreklamazioak jaso dituzten gaiak:
alardeen
arazoa konpondu gabe dago eta 2012an, berriz ere, Hondarribiko Udalari gomendioa idatzi diogu,
administrazioko traba irregularren bitartez emakumeen partaidetza eta sarrera oztopatu ez dezan, Jaizkibel Konpainia tarteko,
aipatu herriko
alardean. Konpainia horrek emakumeek
alardean parte hartzeko
aukera sustatzen du eta haren ordezkariek egindako kexan ez ziren
ados
agertu Hondarribiko Udalak jarraitutako jarduerekin, konpainiak egindako eskaera erregistroan sartzeari dagokionez. 2012ko irailaren 8ko
alardean eta jai horren
aurreko egunetako entseguetan udalerriko kaleetan zehar desfilatzeari buruzkoa zen eskaera.
Aldi berean,
Alarde Fundazioaren eskaerak izandako sarrera irregularra salatzen zuten. Emakumerik gabeko
alardea sustatu eta
antolatzen duen erakunde horrek, izan ere, desfilea Jaizkibelek eskatutako une eta lekuetan
antolatzeko eskatzen zuen. Jaizkibelek
aipatu eskaeren sarrera-erregistroan irregulartasun bat egon zitekeela salatu zuen, eta, ondorioz, erakunde honek gaiari buruzko informazioa eskatu zion Hondarribiko Udalari. Hala,
aurretiazko ohar batzuk jakinarazi zizkion eta Jaizkibelek salatutako gertaerak
argitzeko eskatu zion. Hondarribiko Udalak erakunde honi bidalitako informazioan gertaera horiek berretsi egin ziren, eta, egoera ikusita, Arartekoaren 2012ko uztailaren 24ko ebazpena ezartzea erabaki genuen. Horren bidez, Hondarribiko Udalari gomendatzen zaio Jaizkibel Konpainiak 2012ko Hondarribiko
Alardearen
antolamenduari dagokionez egindako eskaerari esleitutako sarrera-erregistroaren zenbakia zuzendu dezan erregistroan sartu zeneko errealitatera egokituz eta datorren irailaren 8ko jai-ekintzen eta ekintza horien
aurretiko entseguen
antolamenduan Jaizkibel Konpainiak egindako eskaera beste batzuekiko nagusituz.
Administrazioen eta
Administrazio Prozedura Erkidearen
Araubide Juridikoari buruzko Legeko (APL) 38.
artikuluan eta
azaroaren 28ko 2568/1986 Errege Dekretuko 151.
artikuluan eta hurrengoetan ezarritako prozedura. Ondorioz, gure ustez, jarduera hori guztiz indargabetu behar da,
APLren 62.1 e)
artikuluan ezarritakoaren
arabera. Gainera, une eta leku berean kokatzen diren bi eskaera daudela kontuan hartuta (emakumeen partaidetza parekiderik gabeko
alardea ospatzen zutenena eta Jaizkibel Konpainiarena), nabarmena zen erregistroko sarrera-ordenak horien
arteko lehentasuna ezar zezakeela eskaera ebazteko orduan. Bestalde, bistakoa zen gai honetan, berriz ere, garrantzitsuak zirela Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako otsailaren 18ko 4/2005 Legean jasotako xedapenak, Hondarribiko Udalaren betebeharra baita ekintza positiboko neurriak
aktibatzea, gizonen eta emakumeen berdintasuna bizitza sozial eta kulturalaren eremu guztietan (jaiak barne) sustatzeko.
arteko
arazoak ezagutzeko, oinarrizko eskubideak
arriskuan egon
arren, kasu honetan bezala. Hala ere, herri-administrazioek zuzeneko edo zeharkako babesa edo estaldura ematen badiete berdintasunaren era sexuagatiko bereizkeriarik ezaren printzipioa urratzen duten jarduera partikularrei,
Arartekoak jarrera publiko horiek bideratze
aldera esku har dezake. Hala, euskal herri-administrazioei gogorarazi behar die edozein estaldura edo babes eskaintzeari uko egin behar diotela berariaz (adibidez, diru-laguntzak edo bestelako laguntzak ematean edo oinarrizko eskubideak kaltetzen dituzten ekintza jakin batzuk baimentzean).
1.2. Ekintza positiboak eta berdintasunaren printzipioa enplegu publikorako sarbidean
2012. urtean zehar hainbat kontsultatan galdetu digute ea nola jokatu behar duten herri-administrazioek, emakumeen ordezkaritza baxua dagoen eremuetan emakumeek lanpostua eskuratzeko a
ukera erraztuko duten ekintza positiboak a
plikatzeko orduan. Enplegu publiko jakin batzuetako sarbidean berdintasuna sustatzeko gogo berezia duten baina ekintza positiboak berdintasunaren printzipioa urratu gabe a
ktibatzeko modua ezagutzen ez duten udal batzuek bidali zizkiguten kontsulta horiek. Gaia ebazteko orduan, A
uzitegi Konstituzionalaren eta Europar Batasuneko Justizia A
uzitegiaren doktrinak ezarritako parametroak jarraitu ditugu. Horien a
rabera, oro har merezimendu-berdintasunaren printzipioa bete behar da ekintza positiborako neurriak a
plikatzeko a
urretiazko baldintza gisa. Hala ere, euskal a
gintari publiko batzuek egindako eskari hauetan a
rgi ikusi duzu gaiari buruzko orientazioa behar dela eta gure sistema publikoak beharrizan hori behar bezala estali behar duela. Horrenbestez, Emakunderi eskari horren berri emateko as
moa daukagu.
1.3. Erlijio-arrazoien ondorioz osasuneko profesionalak beren sexuaren a
rabera hautatzea
Iaz bezala, erlijio-arrazoien ondorioz osasuneko profesional bat sexuaren a
rabera hautatzeari buruzko gai bat planteatu zaigu. Emakume musulman baten gizona izan da kasu honetan ere gure erakundera jo duena. Izan ere, gizonak uko egin dio bere emazteak, haurdunaldian zehar, gizonezko mediku ginekologoaren a
rreta jasotzeari eta emakume baten a
rreta eskatu du.
Kexa horrek pizten duen a
razo konplexua a
ztertu da, baina erakunde honek ezin izan du ondorioztatu gaixoaren as
katasun erlijiosorako eskubidearen edukia oinarri nahikoa denik medikuntza eta osasunaren a
rloko profesionalei dagokien berdintasunaren eskubidea salbuesteko, Osakidetzak oso-osorik errespetatu behar duen eskubidea baita. Halaber, egiaztatu a
hal izan dugunez sexu-arrazoien a
rabera hautatutako osasun-langileen kontu hau, sinesmen erlijiosoetan oinarritutakoa, gure inguru europarreko beste herrialde batzuetako osasun-sistema publikoetan ere planteatu da eta, horietan ere, osasun-langileen berdintasunerako eskubidea babestea izan da erantzuna. Ondorioz, erreklamazioa a
urkeztu dutenei eta euskal osasun-zerbitzuari jakinarazi diegu ezin dela zerbitzu medikoak emango dituen pertsona sexuaren a
rabera hautatzeko eskatu. Izan ere, hala eginez gero, sistema publikoak sexu-arrazoien ondoriozko bereizkeria babestuko luke. Hala eta guztiz, Osakidetzari planteatu diogu emakume horri bere haurdunaldian eta erditzean a
rreta ginekologikoa eskaintzeko formulak a
zter ditzala, sexu-arrazoien a
rabera hautatutako profesionalak a
lbo batera utzita (esate baterako, gaixoa lurralde bereko beste zentro batera lekualdatzea, bertako tokoginekologia zerbitzua emakume baten esku badago).
1.4. Genero-indarkeriaren biktima diren emakumeek etxebizitza babestua eskuratzeko a
ukerak
Genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen a
rretari buruz egindako kexen a
rtean urtero a
gertzen da genero-indarkeriaren biktima diren emakumeek etxebizitza eskuratzeko duten a
ukeran ekintza positiboko neurriek duten eraginkortasun urria. A
razoa zera da, talde horrek etxebizitza babestuen a
lorrean ekintza positiboko neurriak eskuratzeko bete behar dituen baldintza eta prozedurak. Genero-indarkeriaren biktima diren emakumeentzat etxebizitzaren a
rloko ekintza positiboko neurriei buruzko Etxebizitza eta Gizarte Gaietako sailburuaren 2006ko urriaren 4ko A
ginduak a
rautzen ditu, oraindik ere, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeek babes publikoko etxebizitzak eskuratzeko dituzten modu desberdinak. Berez, ohiko bidea kupo bereziaren bidea da. Horren a
rabera, hainbat baldintza betetzen dituzten emakume biktimak kupo batean sartzen dira eta, beraz, zozketetan esleipendun izateko a
ukera gehiago dituzte. Kupo horrek ez du ziurtatzen, hortaz, etxebizitza esleituko denik, eta, ondorioz, emakume hauek etxebizitza bat benetan eskuratzeko duten a
ukera sine die a
tzeratu daiteke. Hori dela eta, esandako a
ginduan 39/2008 Dekretuan a
raututako a
parteko sarbidera jotzen duen a
urreikuspena eraginkorragoa da, beharrizan bereziko salbuespen-kasuetan etxebizitza zuzenean esleitzeko a
ukera xedatzen baitu, a
dar horretako sailburuaren eskutik.
Erakunde honetako etxebizitza-arloak ofiziozko jarduera bat garatu du 2012. urtean, a
ipatutako babes ofizialeko etxebizitzak esleitzeko salbuespenezko prozeduraren a
plikazioari dagokionez. A
ukera hori, oro har, babes publikoko etxebizitzen a
raubide juridikoari eta etxebizitzaren eta lurzoruaren inguruko finantza-neurriei buruzko 39/2008 Dekretuko 12. a
rtikuluko 2 eta 3. paragrafoetan a
rautzen da.
Jarduera horren helburua zera zen, babes ofizialeko etxebizitzak esleitzeko prozedura horiek objektibo bihurtzeko eta berdintasun-parametroetan gauzatzeko jarraitu diren irizpideak ezagutzea eta gardentasuna ematea, bereziki baztertuta dauden talde jakin batzuentzako ezartzen duten salbuespena kontuan hartuta (horien a
rtean sartzen dira genero-indarkeriaren biktimak). Jarduera horren emaitzak zehatzago a
zaltzen dira txosten honetako etxebizitzaren a
rloari buruzko a
talean.
Hala ere, a
zpimarratzekoa da jarduera horri esker zera jakin a
hal izan dugula, etxebizitzaren esleipen zuzeneko salbuespen-prozedura horrek gehien lagundu duen taldea genero-indarkeriaren biktima diren emakumeena izan dela, hain zuzen ere. 2010ean (emandako datuen a
zken urtea), zehazki, zuzeneko esleipen hauen ia % 60 batzen du eta guztira 11 etxebizitza esleitu zaizkie genero-indarkeriaren biktima diren emakumeei. Datu horrek, gure ustez, a
rgi uzten du genero-indarkeriaren biktima izan diren emakumeentzako etxebizitza babestuak eskuratzeko mekanismoak a
urreikusi behar direla, 2006ko urriaren 4ko A
ginduan ezarritako sarbide-parametroen gainetik. A
gindu horrek, esan bezala, gai hau a
rautzen du, baina haren ohiko sarbide-moduak ez dira nahikoak indarkeriaren biktima diren emakumeek bizi duten etxebizitza-beharrizanari benetako erantzun eraginkorra emateko. Horrenbestez, talde honen egoera berezia 39/2008 Dekretuko 12. a
rtikuluko salbuespenaren a
rauketa baino gehiago jorratu beharko litzateke, orokorrean edo ohiko gisa.
2. A
raudia
2012. urtean zehar, genero-berdintasunaren eremuko erreformarik esanguratsuena Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako 4/2005 Legean gauzatutakoa izan da, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Legea a
ldatzen duen otsailaren 16ko 3/2012 Legeak eta Emakunde-Emakumearen Euskal Erakundea sortzeari buruzko Legeak ezarritakoa, hain zuzen ere. Erreforma horren ondorioz, Berdintasunaren Defentsa Erakundea ezabatu da, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako 4/2005 Legeko IV. titulua indargabetu egin baita. 3/2012 Lege berriko a
rrazoien a
zalpenaren a
rabera, “Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako otsailaren 18ko 4/2005 Legeak Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Defentsa Erakundeari ematen dizkion eginkizunak a
urretiaz Emakunde-Emakumearen Euskal Erakundeak bete izan ditu, eta eginkizun horiek, a
ldi berean, erakunde a
utonomoak izendatuta dauzkan egitekoekin bat datoz. Ondorioz, eskumen-gatazkak sortzea eta egitekoak gainjartzea saihesteko eta a
dministrazio-egiturak a
rrazionalizatzeko, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako otsailaren 18ko 4/2005 Legea eta Emakunde-Emakumearen Euskal Erakundea sortzeko otsailaren 5eko 2/1988 Legea a
ldatzeko a
rau hau onartzen da, xede izanik a
ipatutako defentsa-erakundea kentzea eta beraren gaiak eta eginkizunak Emakunden txertatzea. Helburu horrekin, lege-aldaketa honen xedea Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako otsailaren 18ko 4/2005 Legearen III. tituluko VIII. kapitulua sortzea eta lege horren beraren IV. titulua kentzea da, eta, halaber, Emakunde-Emakumearen Euskal Erakundea sortzeko otsailaren 5eko 2/1988 Legearen zenbait a
rtikulu a
ldatzea.”
2011. urteari buruzko gure txostenean, erakunde honek ezabapen horri buruz zuen iritzia a
dierazi genuen, Eusko Legebiltzarrean a
zaldu zen bezala, Eusko Legebiltzarreko Gizarte Politika, Lan eta Berdintasun Batzordeak eskatuta. A
rartekoak, 2002/73 CE eta 2004/113/CE Zuzentarauak (8 eta 12. a
rtikuluak, hurrenez hurren) ikusita, organo independente bat egotearen garrantzia defendatu zuen. Organo horrek sexu-berdintasunaren printzipioa betetzen dela zaindu beharko luke eta herritarrak defendatu beharko lituzke eremu pribatuan egiten diren egoera edo praktika bereizleen a
urrean, nahiz eta horrek ez duen a
urretik ezartzen zein izan behar den haren egitura organikoa. 2012. urtean zehar Emakunde izan da lehen Berdintasunaren Defentsa Erakundeak egiten zituen funtzioak bete dituena. Erakunde honek A
rartekoarekin izandako koordinazioa, bi erakundeen a
rtean kexa edo salaketak jaso eta bidaltzeari dagokionez, a
rina izan da eta ez du a
razorik eman.
3. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
2012. urterako egindako jarduera-planaren esparruan, a
rlo honetan gauzatutako jarduera nagusiak a
ipatuko ditugu jarraian. A
zalpenean zehar, A
rartekoarentzat emakumeen eta gizonen berdintasunaren a
rloan a
rreta-iturri tematiko nagusiak zeintzuk izan diren a
zpimarratuko dugu:
3.1. Arloan sustatutako ofiziozko jarduerak
a. Lurraldeko eta hirigintzako plangintza-tresnek duten genero-eraginaren ebaluazioa
Hiria Kolektiboak egindako kexa batek Eusko Jaurlaritzak sustatutako a
ukera eta prozedura zalantzan jartzen zituen, Euskal A
utonomia Erkidegoko Lurralde A
ntolamenduko Gidalerroak a
ldatzeari zegokionez. Kexa hori tramitatzean, bada, gure esku-hartzearen eremua hedatzea erabaki genuen eta informazio eskatu genien, bai Eusko Jaurlaritzari, bai hiru foru-aldundiei, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako 4/2005 Legean a
urreikusitako genero-eraginaren ebaluazioen egungo egoera ezagutzeko, EAEko lurzoruari eta Hirigintzari buruzko 2/2006 Legean eta Euskal Herriko Lurralde A
ntolakuntzari buruzko 4/1990 Legean, hurrenez hurren, a
urreikusitako plangintza-tresna desberdinak (lurraldekoak eta hirigintzakoak) zirela eta. Genero-eragina ebaluatzean, proiektatutako jarduerak berdintasunaren helburu orokorrean eragin positibo edo negatiboak izan ditzakeen a
ztertzen da, eragin horiek bilatuak izan ez a
rren, edo berariaz a
dierazita edo a
urreikusita egon ez a
rren. Erakunde honen iritziz, legezko betebehar horretan sartu behar dira lurraldeko eta hirigintzako plangintza-tresnak ere, emakumeen eta gizonen berdintasuna lortze a
ldera. Hori dela eta, ezinbestekoa iruditzen zaigu genero-ikuspegi hori kontuan hartuko duen a
zterketa egitea, plangintza-jardueren ondorioak (batzuetan ezkutukoak) a
rgitu a
hal izateko.
Kontsultatutako herri-administrazio desberdinen erantzunak jaso ditugu, eta, orokorrean, genero-eraginaren ebaluazio horiek egitearen a
lde a
gertu dira. Hala eta guztiz, oraindik ez dugu ikusi genero-eragina ebaluatzeko prozedura jarraitu duen plangintza-tresnarik. Helburu hori lortze a
ldera, ezinbestekoa da generoaren eraginaren a
urretiazko ebaluazioa egiteko Gidalerroak1 erabiltzea –une honetan genero-eragina ebaluatzeko legezko betebeharra betetzen duen prozedura ezartzeko jarraibide eta oharrak a
rautzen dituzte Eusko Jaurlaritzak a
gindutako neurrietarako–, edo hala badagokio, prozedura zehatz berriak a
ntolatu beharko dira, lurraldeko eta hirigintzako plangintza-tresnetan (baita beste a
dministrazio, a
ldundi edo udalerri batzuetatik datozenetan) genero-eraginaren ebaluazioari buruzko legezko a
urreikuspenak a
plika daitezen. Erakunde honek gaiak zein bide jarraitzen duen zaintzen jarraituko du.
b. Emakumeen eta gizonen berdintasuna jaietan
Euskadiko jaietan emakumeen eta gizonen berdintasunari buruzko gomendio orokorraren (Arartekoaren a
benduaren 21eko 3/2010 gomendio orokorra) jarraipena egitean, 2012. urtean zehar gai hau lantzen jarraitu dugu eta hainbat bilera izan ditugu bai Emakundeko a
rduradunekin, bai Gipuzkoako Foru A
ldundiko Berdintasuneko Zuzendaritzarekin, gai honekin lotutako kexa gehien bertan ematen direla kontuan hartuta. Zuzendaritza horrek a
dierazi duenez, foru-erakundearen esku dauden bitarteko guztiak a
ztertzeko as
mo sendoa dauka, gai honen eragina izan duten udal gipuzkoarren politiketan emakumeen eta gizonen berdintasuna (jai guztietan) bermatuko duten a
ldaketak sar daitezen. Horretarako, estrategia orokor bat diseinatzen a
ri dira, emakumeen a
urkako a
dierazpen bereizleak gainditzen lagunduko duen kontzientzia sozial eta instituzionala lortze a
ldera. A
dierazpen horiek, izan ere, oraindik era a
geri dira lurraldeko jaialdi edo ekintza kultural batzuetan.
c. Genero indarkeriagatik hil ziren bi emakumeren kasuan egindako jarduerak
Beraien bikote ohiek burututako bi eraso bortitzen ondorioz, bi emakume hil ziren Euskadin, genero indarkeriaren biktima, 2010ean eta 2011n, hurrenez hurren. Horregatik, A
rarteko erakundeak ofiziozko bi jarduera hasi zituen, bi kasuetan heriotzaren a
urretik jazo ziren gertakariak a
rgitzeko as
moz, halakoetan burutzen diren jarduera publikoetan hobekuntza-eremurik ba ote dagoen ikusi eta etorkizunean halako emaitzak prebenitzea indartzeko.
Ofiziozko espediente horietan, Herrizaingo Sailak eman digun informazioak nolabait a
rgitzen du nola hobetu daitezkeen esku-hartze publikoak eta genero indarkeriaren biktima diren emakumeei emandako laguntza, a
ztertu diren kasu horietan izandako zoritxarreko ondorioa prebenitze a
ldera. Erakunde honek kasu horien gaineko ondorio orokor batzuk helarazi dizkio 2012an Herrizaingo Sailari, Etxeko tratu txar eta sexu erasoen biktima diren emakumeei eskaintzen zaien laguntza hobetzeko Erakunde a
rteko II. A
kordioaren Jarraipen Batzordean parte hartzeak eskaintzen digun erakunde esparruan. Foro horrek, bertan ordezkaturiko erakunde publiko guztiak a
urrean direla, a
ukera eman digu gure iritziak zuzenean Herrizaingo Saileko ordezkariekin kontrastatzeko, Genero Indarkeriaren Biktimak A
rtatzeko Zuzendaritzaren bitartez.
Era berean, a
ztertutako gertakariak eta ofiziozko bi espediente horietan egindako gogoetak a
intzat hartuta, A
rartekoak bere ondorioak ebazpen batean biltzea erabaki du. Ebazpen hori txosten hau itxi ondoren a
rgitaratuko da.
3.2. Elkarteekin egindako bilerak
Ikuspegi desberdinetatik emakumeen eta gizonen berdintasunaren eremuan lan egiten duten elkarteekin egindako bilera hauek a
zpimarratu behar ditugu.
3.2.1. Emakumeek a
lardeetan parte hartzearen a
ldeko elkarteak
Hainbat bilera izan ditugu, Jaizkibel Konpainia, Joana Mugarrietakoa eta A
lardezaleak taldeen eskaerari erantzunez, Irun eta Hondarribia herriek emakumeek a
lardeetan izan beharko luketen partaidetzari buruz bizi duten gatazka jorratzeko. Bilera horietan landu diren gaien a
rtean honakoak egon dira: a
lderdi zehatzen a
rtean, batetik, esku-hartze instituzional desberdinak (bi udalerrietako udalak eta Eusko Jaurlaritzako Herrizaingo Saila), eta, bestetik, emakume eta gizonek 2012ko a
lardeetan parte hartzeko duten berdintasun-eskubidearen gaineko eragina; bestalde, bi a
lardeetan emakumeen partaidetza oso eta parekidea lortzeko beharrezko babes eta a
pustu instituzional eta soziala batzeko gai estrategikoak.
Talde hauekin egin ditugun bileretan, lanean jarraitzeko eta gure esku dauden bitarteko guztiak erabiltzeko konpromisoa hartu dugu, emakumeek Irun eta Hondarribiko jaietan integrazio parekidea izan dezaten, a
urreko urteetan egin dugun bezala.
3.2.2. Genero-indarkeriaren kontrako borrokan lan egiten duten elkarteak
Aurten Haize Berria elkartearekin harremanetan egon gara. Genero-indarkeria jasaten duten emakumeen elkarte hau 2012. urtean eratu zen eta Euskal A
utonomia Erkidegoan jarduten du. Emakume horien eskari eta kritikak, orokorrean, laguntza-zerbitzuen sistemaren koordinazio eskasari buruzkoak dira, kasu as
kotan ez baitute bertara jotzen duen biktimek espero duten erantzuna ematen. Justizia-sistemak emakume hauen prozesuetan sortu dituen zailtasunak ere a
zpimarratu dituzte. Izan ere, beren ezkontza-bizitzari a
maiera ematea eta beren erasotzailearen a
urkako salaketa jartzea erabakitzen dutenean a
urkitzen dituzten a
razoak ez konpontzeaz gain, kasu batzuetan egoera a
re okerragoa bihurtzen dute, erasotzaileak kontra-salaketak jarri edo seme-labak erabiltzen dituenean, bere zigorgabetasuna lortze a
ldera, prozesu judizialen esparruan biktimari presioa egiteko. Ildo horretatik, seme-alabak dituzten emakumeen kasuak a
ipatu dituzte bereziki. Izan ere, emakume horiek pasatu behar dituzten prozesu desberdinen bilakaera konplikatu egiten da, eta, orokorrean, ez dakigu zein den haur horien egoera, beren a
mek jasandako indarkeriaren bigarren biktimak diren a
ldetik. Emakume-sareen sorrera bultzatzeko beharrizana planteatu digute. Hala, sare horiek elkartasuneko eta a
utolaguntzarako gizarte-loturak sortu ditzakete emakume biktima horien a
rtean, beraiek baitira prozesu horietan beharrezko laguntza eta giza babesa ondoen eman dezaketenak.
Elkarte honen a
dierazpenak bat datoz, orokorrean, erakunde honek biktimen laguntza sozial, juridiko eta ekonomikorako egungo sistemari buruz daukan iritziarekin, baita justizia-sistemaren funtzionamenduan a
ntzemandako a
razoekin, a
tal honen a
zken zatian laburbildu dugun bezala.
3.3. Administrazio eta erakundeekin egindako bilerak
Arlo honi eragiten dioten gaietan jarduten duten herri-administrazioekin egindako bileretatik honakoak nabarmendu nahi ditugu:
3.3.1. Arartekoaren partaidetza Etxeko tratu txarrak eta
sexu-indarkeria jasaten dituzten emakumeei harrera hobea egiteko Erakundeen a
rteko II. A
kordioaren Jarraipen Batzordean
2011. urteaz geroztik, A
rartekoak Etxeko tratu txarrak eta sexu-indarkeria jasaten dituzten emakumeei harrera hobea egiteko Erakundeen a
rteko II. A
kordioaren Jarraipen Batzordean parte hartzen du (batzordean bertan eta erakundeen a
rteko talde teknikoan), gure ikuspegi instituzionala islatzeko, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeei zuzendutako jarduera publikoetan sortutako a
razo edo hutsune posibleak nabarmendu eta egoera hobetzeko proposamenak egite a
ldera.
2012. urtean, A
rartekoak batzorde horren eta haren barruan sortutako erakundeen a
rteko talde teknikoaren bilera guztietan parte hartu du. Lan-bilera desberdinetan zehar, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen a
rretari buruzko a
lderdi desberdinen ikuspegia a
dierazi dugu eta ikuspuntuok jorratu ditugu. Bereziki a
zpimarratu nahi dugu erakundeen a
rteko talde teknikoak egindako lan-agiria, “Hobe daitezkeen a
lderdiak eta lan-proposamenak Erakundeen a
rteko II. A
kordioari dagokionez” izenekoa. Bertan, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeei laguntza eta a
rreta emateko eskumena duten euskal sare instituzional guztian a
ntzemandako hutsune nagusiak eta eremu hobegarriak laburbildu dira, eta, horrez gain, sistemaren a
hulezia horiek hobetzeko proposatzen zehatzak egin dira. 2012. urtean onartu zuen a
giria Erakundeen a
rteko Batzordeak eta a
ipatu a
giritik ondorioztatutako lehentasunak zeintzuk ziren a
dierazteko eskatu zion talde teknikoari. A
gindu horren ondorioz, erakundeen a
rteko talde teknikoa proposamen nagusien laburpena burutzen a
ri da, txosten hau a
maitzean, a
ipatutako a
zterketa-agirian oinarrituta. Hala, premia gehien duten lehentasunak ezarri nahi ditu, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeei a
rreta eta laguntza emateko sistema hobetzeko as
moz. Lehentasunok euskal a
dministrazioek berehala bete beharreko jarraibideak ezartzen dituzte eta Euskadin landu beharko dira.
3.3.2. Emakunderekin eta Gipuzkoako Foru A
ldundiko Berdintasuneko Zuzendaritzarekin egindako bilerak
Lehen ere a
zaldu dugun bezala, erakunde honek Euskadiko jaietan emakumeen eta gizonen berdintasunari buruz egindako gomendio orokorraren jarraipenaren esparruan, urtean zehar hainbat bilera izan ditugu Emakunderekin eta Gipuzkoako Foru A
ldundiko Berdintasuneko Zuzendaritzarekin. Gai hau zehatzago ezagutzeko, lehen a
rlo honetako ofiziozko jarduerei buruzko a
talean a
dierazitakoa errepikatzen dugu.
4. Herritarren eskubideek emakumeen eta gizonen berdintasunaren eremuan duten egoeraren balorazioa
Aurreko urteetan bezala, emakumeen berdintasun eta osotasunaren a
rretarako a
rloak ez ditu herritarren kexa ugari jaso. Hori horrela, ondorioztatu dezakegunez herritarrak nahiko konforme daude herri-administrazioen esku-hartzea duten gai desberdinetan egiten den ohiko kudeaketarekin eta orokorrean sexuagatiko bereizkeriarik ezaren printzipioa betetzen dela pentsa genezake. Horrenbestez, a
dministrazioaren jarduerek berdintasun formalaren printzipioari dagokionez zuzentasun orokorra erakutsi dutela pentsa daiteke. Hala ere, kontuan hartu beharra dugu egun herri-administrazioek duten erronkarik handiena emakumeen berdintasun material, eraginkor eta benetakoa lortzea dela, eta, horretarako, helburu hori betetzeko berariazko neurriak jarri behar dira martxan, hots, kasu as
kotan ekintza positiboko eta herritarren sentsibilizazio eta kontzientziaziorako neurriak. Horren harira, ezinbestekoa iruditzen zaigu honako a
lderdi hauek a
zpimarratzea:
4.1. Berdintasuna eta jai- eta kultura-arloko tradizioak
Azken urteotan erakunde honetan kexa ugari jaso dira gai horiei buruz eta, zoritxarrez, a
rgi uzten dute emakumeekiko bereizkeria edo desberdintasunak oraindik ere presente daudela eremu eta espazio jakin batzuetan, eta gizarteak nolabait babestu egiten dituela, erakunde publikoek, jarrera horiek pribatuak direla a
rgudiatuz, ez baitute beharrezko irmotasunez jokatzen egoera horiei a
maiera emateko, gure sistema demokratikoan onartezinak izan a
rren. Erakunde honek etengabe jarraituko du lanean, euskal a
gintari publikoek, bakoitzak bere eskumenen neurrian, kasu hauetan guztietan egoera a
rgitzeko betebeharra bete dezaten eta era a
ktiboan parte har dezaten, jarrera horiek zuzenean edo zeharka babesten dituzten jarrera guztiak ukatuz eta ekintza positiboko neurrien bidez eremuotan emakumeen berdintasunerako eskubidea defendatzen duten ekimenak sustatuz, bereziki herritarren sentsibilizazioa eta kontzientziazioa, halako jarrerak gure kulturatik, gure jaietatik eta gure tradizioetatik behin betiko a
teratzeko.
4.2. Krisi ekonomikoa eta txirotasunaren feminizazioa
Etorkinei eta gizartean baztertuak dauden pertsonei buruzko a
taletan zehatzago jaso da krisi ekonomikoaren ondoriozko herritar-maila batzuen etengabeko txirotzeak kolektibo hauetan dauka eragina. Hala bada, erakunde honetan gizarte-gaiei buruz jasotako kexak nabarmen igo dira.
Generoaren ikuspuntutik, egoera horrek emakumeengan duen eragin berezia a
zpimarratu behar dugu. Izan ere, horien kargura daude a
dineko pertsona, mendekotasunak dituzten pertsona eta haur gehienak. Emakumeak, bereziki guraso bakarreko familien titularrak, talde bereziki a
hula bihurtu dira krisi-egoera honetan, eta, hala, as
palditik gure inguruan ere a
ntzeman genuen txirotasunaren feminizazioa bortitzagoa bihurtzen a
ri da. Erakunde honen iritziz, ezinbestekoa da euskal a
gintari publikoek txirotasunaren feminizazio-prozesu hori a
itortzea eta horren a
rabera jardutea, emakumeak a
halduntzeko (ekonomian, kulturan eta gizartean) neurria berriak a
ktibatuz, gizarte-agente estrategikoak bihur daitezen txirotasun-egoerei eta gizarte-bazterkeriari a
urre egiteko orduan.
Bestalde, gai honetan bereziki a
zpimarratu da ekintza positiboak ezartzeko beharrizana. Hala gertatzen da a
hulezia-egoera berezian dauden emakumeen kasuan. Izan ere, bereizkeria bikoitza jasaten dute, emakume etorkinen edo ezgaitasunen bat dutenen kasuan bezala, eta egoera partikular hori kontuan hartuta, ekintza positibo bereziki sendoak jarri behar dira martxan, berdintasun materialeko kuota handiagoak lortu eta gizarte-bazterkeriari a
urre egite a
ldera.
4.3. Genero-indarkeria
Lana erakundeen a
rteko talde teknikoaren esparruan
Etxeko tratu txarrak eta sexu-indarkeria jasaten dituzten emakumeei harrera hobea egiteko Erakundeen a
rteko II. A
kordioaren Erakundeen a
rteko Batzordea, erakundeen a
rteko talde teknikoaren bidez (Arartekoak bertan ere parte hartzen du), proposamen nagusien laburpena burutzen a
ri da, txosten honen a
maieran, a
zken bi urteetan zehar egindako a
zterketa-agiri luzean oinarrituta, genero-indarkeriaren a
lorrean eskumenak dituzten euskal erakunde guztien partaidetzarekin. Laburpen-agiri horrek lehentasunik premiazkoenak ezarri nahi ditu Euskadin genero-indarkeriaren biktima diren emakumeei laguntza eta a
rreta ematen dien sistema hobetzeko.
Antzemandako hutsuneen a
rtean sartzen dira, besteak beste, baliabide jakin batzuk ez direla nahikoak; a
dministrazio batzuen a
rtean koordinaziorik ez dagoela eta lurralde-koordinaziorako organoak jarri behar direla martxan; indarkeriaren biktima diren emakumeei a
rreta ematen dieten pertsonek eta sistema judizialeko a
gente desberdinek (abokatutza, epailetza, fiskaltza, eta a
bar) berariazko prestakuntza eta genero-ikuspegia falta dutela; a
rreta horren eremu batzuetan genero-ikuspegirik ez dagoela edo prestazioen a
rauak oso zorrotzak direla, ez dagoelako banakako erantzunik a
raudiaren a
urreikuspenetan sartzeko zailak diren baina a
rreta publiko nahikoa merezi duten kasuetarako. Era berean, a
gerian gelditu da Erakundeen a
rteko Batzordearen lan-esparruan, a
dingabeak –indarkeria honen bigarren biktima diren a
ldetik– babestu eta prebenitzeko neurri espezifikoak jarri behar direla martxan.
Edonola ere, gure a
rreta-sistemak gai izan behar du emakume hauei lagunduko dieten prestazio eta baliabideak orientatzeko, indarkeria matxistaren edozein zantzu a
halik era a
rinen a
ntzeman eta kasu horiei behar bezalako a
rreta emate a
ldera, berau jasaten duten emakumeak a
haldunduz, erasoen a
urka defendatzeko bitarteko eraginkor (eta iraunkor) gisa.
Arartekoaren iritziz nahitaezkoa da dagozkien erakundeek lehentasunezko jardueren proposamen hau bere horretan onartu eta eraginkortasunez gauzatzea, horiek guztiek parte hartu baitute a
zterketan eta proposamen hauek a
dostu dituzte, beren ordezkarien bidez, Erakundeen a
rteko Batzordean. Ondorioz, behar-beharrezkoa da 2013. urtean zehar, luzamendurik gabe, sistemaren hutsuneak dauzkaten eremu zehatzetan hobekuntzarik premiazkoenak garatzeko a
ipatutako erreforma eta neurriak irmotasunez bultzatzea. Horren harira, etorkizuna desafio-garaia izango da euskal erakundeentzat, erakundeen a
rteko talde tekniko horrek egindako a
zterketa-lan sakon eta zehatzean oinarritutako a
pustu sendoa egin a
halko baitute Euskadin genero-indarkeriaren gizarte-gaitzaren a
urkako borroka hobetzeko.
Etxebizitza
Duela zenbait urtetatik erakunde honek behin baino gehiagotan a
dierazi du Etxebizitza eta Gizarte Gaietako sailburuaren 2006ko urriaren 4ko A
gindua (genero-indarkeriaren biktima diren emakumeentzat etxebizitzaren a
rloko ekintza positiboko neurriei buruzkoa) a
ldatu behar dela. Izan ere, hainbat a
razo planteatzen ditu, bai bere a
plikazio-eremuari dagokionez, bai etxebizitza eskuratzeko baldintzei dagokienez, baita etxebizitzak esleitzeko baldintzei eta a
raudi horrek etxebizitza eskuratzeko ezarritako bideei dagokienez ere. Lehen a
dierazi dugun bezala, a
gindu honetan a
urreikusitako ohiko bideen benetako eraginkortasuna oso urria da genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen a
rtean dagoen etxebizitza-eskari handiari erantzuteko. Horregatik planteatu dugu, batetik, a
gindu honetako irizpideak berrikusteko eta, bestetik, Eusko Jaurlaritzarekin batera, beste erakunde batzuk ere (batez ere udalak eta, kasu jakin batzuetan, foru a
ldundiak) genero-indarkeriaren biktima diren emakumeei etxebizitzaren prestazioa emateko erantzukizunean inplikatzeko.
1 2007ko otsailaren 13ko Eusko Jaurlaritzako Kontseiluaren erabakiz onartuak. Jaurlaritzaren Idazkaritzako eta Legebiltzarrarekiko Harremanetarako zuzendariaren otsailaren 14ko 5/2007 Ebazpenak 2007ko martxoaren 13ko EHAAn a
rgitaratu zituen.
3. Ezintasunen bat duten pertsonak
1. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
Arartekoaren jardueran ezinbesteko tokia izan dute beti ezgaitasunen bat duten pertsonen eskubideek. Eremu honetan egin ditugun jardueren bidez, gizarte osoaren (orokorrean) eta a
gintari publikoen (zehazki) sentsibilizazio eta inplikazio handiagoa sustatu nahi izan dugu, gure hiriak edo herriak diseinatzerakoan, gizarte-baliabideak a
ntolatzerakoan eta gure harreman pertsonalak imajinatu eta praktikatzerakoan paradigma eta pentsamoldeak a
ldatze a
ldera. Horren harira, gizakiaren funtzionaltasunen dibertsitatea izan behar da a
ldaketa horren buru, gure gaitasunen a
niztasunarekiko errespetu eta begirunean oinarrituta.
Azken bi hamarkada hauetan garrantzi handikoak izan dira ezgaitasunen bat duten pertsonek eta pertsonentzako nahiz gizarte osoarentzako egindako lorpenak. Horrenbestez, a
ukera-berdintasunari, bereizkeriarik ezari eta irisgarritasun unibertsalari buruzko abenduaren 2ko 51/2003 Legeak sustapen berria eta berritua ekarri zuen ezgaitasunen bat duten pertsonak parekatzeko politiketara. Bereizkeriarik eza, ekintza positiboa eta irisgarritasun unibertsala oinarrizko a
rauak dira, honako helburu hau lortu nahi bada: ezgaitasunen bat duten pertsonek bizitza politiko, ekonomiko, kultural eta sozialaren eremu guztietan a
ukera-berdintasunerako duten eskubidea bermatu eta a
itortzea.
Era berean, norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko abenduaren 14ko 39/2006 Legeak gizarte-zerbitzuen garapen berri bat eratu nahi izan du, sistemaren babesa hedatu eta osatzeko, Europako Batzordeak eskaintzen duen estatu sozialaren ereduak a
urrera egin dezan. Baliabide horien a
urreikuspena funtsezko tresna da mendetasun-egoerei a
rreta ematen zaiela bermatzeko eta norberaren a
utonomia, bizi-kalitatea eta a
ukera-berdintasuna sustatzeko.
Bestalde, Ezintasunak dituzten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Hitzarmenak (Convención Internacional sobre los Derechos de las Personas con Discapacidad) (estatuan 2008ko maiatzaren 3an sartu zenak indarrean) inflexio-puntu bat eragin zuen ezgaitasunaren tratamenduan: ezgaitasuna giza eskubideen ikuspegitik jorratu behar da. A
urreko a
raudiak, izan ere, pertsonen a
razotzat jotzen zuen ezgaitasuna. Beraz, a
raudi hori inspiratu zuen eredu mediko edo errehabilitatzailea gaindituta, eta gizarte-ereduaren ikuspegia gogoan izanda, hartuko diren irtenbideak ez dira pertsonei soilik bideratuta egongo, baita gizarteari ere, dauden bereizkeria-egoerak gainditzen saiatzeko. Ikuspegi horrekin onartu da, hain zuzen ere, abuztuaren 1eko 26/2011 Legea, ezgaitasunen bat duten pertsonen eskubideei eragiten dien a
raudia hitzarmen honetara egokitzen saiatzen dena, giza eskubideak urratu eta bereizkeria-egoerak sortzen dituzten gizarte-desabantailak ezabatu a
hala.
Hala ere, bizi dugun krisi-egoerak ondorio nabarmenak ditu gizartean. Eremu honetan, zehazki, a
dibide bat jartzearren, I eta II. Mailen laguntza pertsonalerako diru-laguntzaren igoera salbu –oso neurri positibotzat jotzen duguna–, gainerako neurriak –defizit publikoa zuzentzeko a
urrekontu, zerga eta finantza a
rloko premiazko neurriei buruzko abenduaren 30eko 20/2011 Legegintzako Errege Dekretuaren bidez eta a
urrekontu egonkortasuna eta lehiakortasunaren sustapena bermatzeko neurriei buruzko uztailaren 13ko 20/2012 Legegintzako Errege Dekretuaren bidez hartutakoak– A
rartekoaren iritziz a
tzerapen nabarmena dira norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko politiken garapenean.
Nahiz eta a
zken hamarkadetan ekonomiaren esparruan krisi desberdinak egon diren eta pertsonen ongizateari eta gizarte-eskubideei negatiboki eragin dieten, egun jasaten a
ri garen krisiak ez du parekorik eta, hain da larria, ezen orain a
rte gizartearen edo ongizatearen estatua deiturikoaren oinarriak gainbeheran baitoaz: elkartasunaren, ekitatearen eta gizarte-justiziaren baloreak, pertsona a
hulenentzako laguntzak eta eskubide sozial eta ekonomikoak.
3/1985 Legearen a
rabera, “Arartekoa Legebiltzarraren goi ordezkaria da, Konstituzioaren I. idazpuruan xedatutako eskubideak babesteko sortua. Eskubide horiek legeak ezarritakoarekin bat etorriz bermatu behar ditu, eta A
utonomia Estatutuaren 9. a
rtikuluan bildutako demokraziaren printzipio orokorrak bete daitezen zaindu”. Horretarako, erakunde honek, herritarrek eskatuta edo berak erabakita, herri-administrazioen jarduera ikertu behar du kexa-espedienteen bidez, baina, a
ldi berean, pertsonen eskubideak babesteko sistema eta politika publikoak ebaluatu behar ditu. Horretarako, a
gintari publikoei gomendioak egingo dizkie edo txosten, a
zterketa edo ideien ekoizpena sustatuko du, pertsonen eskubideekiko errespetuaren kultura edo horiek babesteko sistema indartze a
ldera.
2.1. Hirigintzako irisgarritasuna eta garraiobideetako mugikortasuna
Aurreko urteetan bezala, ekitaldi honetan ere eremu honetako kexa nagusiak instalazio berrien ezarpenean edo horien a
ldaketetan irisgarritasunaren a
raudia urratzeari buruzkoak izan dira. Hala bada, honako hutsegiteak nabarmendu daitezke a
dibide gisa: Lakua a
uzoan Lanbideren bulego berri baterako sarbidea; udal-titulartasuneko kirol-zentro baten instalazioak; lehen-hezkuntzako ikastetxe bateko oztopo a
rkitektoniko garrantzitsuak edo mugikortasun mugatuko pertsonentzako erreserbatutako lekurik eza kirol-estadio batean.
Azkenik, Gasteizko hiri-autobusetan instalatutako a
hots-
sistema zalantzan jartzen zuen kexa bat a
ipatu beharra dago, 100 sinadura baino gehiago jaso baitzituen, ez zelako irisgarria eta normalizatua ikusmen-ezgaitasunen bat duten pertsona gehienentzat. Gai horren gaineko espedientea tramitatzean, Arartekoaren 2012ko ekainaren 29ko Ebazpena ezarri zen. Horren bidez, garraiobidearen erabiltzaile guztiek informazio-sistema baliatzen dutela bermatzeko beharrezko neurri guztiak har ditzala gomendatzen zitzaion Gasteizko Udalari. Hartara, ikusmen-urritasuna dutenek Gasteizko hiri-garraioaren zerbitzua modu normalizatuan, a
utonomoan eta seguruan erabiltzea bermatuko da. Udalak gomendio hori onartu zuen eta a
utomatikoki funtzionatzen duen sistema bat ezarri zuen, berau martxan jartzeko urrutiko mandoa behar izanik gabe.
2.2. Hezkuntza
2012. urtean Eskola Inklusiboaren esparruan A
niztasunari Erantzuteko Plan Estrategikoa jarri da martxan. Plan horren barruan hainbat helburu, xede eta ekintza estrategiko ezarri dira, a
zken finean ikasle guztien hezkuntzarako eskubidea bermatzeko.
Plan honen ebaluazio eta jarraipenak ikasleei hezkuntzatik eskaintzen zaien erantzuna hobetzen lagunduko duelakoan gaude, egoera horrek hainbat kexa sustatu baititu, besteak beste gaitasun a
ltuko ikasleen kasuan edo a
rreta-defiziten a
razoak dituztenen kasuan.
Arartekoaren 2012ko a
zaroaren 29ko ebazpenaren esana ere nabarmentzekoa da. Kasu horretan hezkuntza-behar bereziak dituen a
dingabe batek hezkuntzako laguntzaile-espezialista baliabidea edukiko zuela bermatze a
ldera hartu zen ebazpena. A
dingabe horri bere familiaren etxebizitzatik gertu dagoen ikastetxe hitzarmendunean matrikulatzeko baimena eman zioten.
Era berean, “Euskal Gorrak” Pertsona Gorren Elkarteen Euskal Federazioak hainbat kexa bidali dizkigu entzumen-ezgaitasunen bat duten ikasleen beharrizanei dagokienez, zehazki hizkuntzen ikaskuntzan edo lanbide-heziketako ikasketa jakin batzuetan dauden ikasleei dagokienez.
Unibertsitatearen a
lorrean ere honi buruzko salaketak egon dira. Medikuntza Fakultateko ikasle batek bat-batean entzumen-ezgaitasun bat jasan zuenez, ikasle horri babesa emateko a
ukera plantearazi diogu Ezgaitasunak dituzten Pertsonentzako Zerbitzuari. Gogor saiatu gara unibertsitateak estenotipiaren teknikak sartzeko edo tradizionalki babes-langileei ematen zaizkien zereginak handitzeko a
ukera balora zezan. Unibertsitateak, hala ere, planteatutako proposamenak baztertu ditu, neurrigabeak direla a
rgudiatuta. Zoritxarrez, babes-falta honen ondorioz a
zkenean ikasle honek medikuntza ikasten jarraitzeari utzi dio.
2.3. Herri-administrazioen zerbitzurako langileak
Aurten, a
rlo honetako jarduera-planean ezarritako ildoei jarraiki, ezgaitasunen bat duten pertsonen taldeaz a
rduratu gara bereziki, eta herri-administrazio euskaldunek euren a
ldi baterako lan-poltsetan dauden eta ezaugarri hauek dituzten pertsonei ematen dieten tratamenduan sakontzeko erabakia hartu dugu.
Horren harira, Langile Publikoaren Oinarrizko Estatutuan eta Euskal Funtzio Publikoari buruzko uztailaren 6ko 6/1989 Legean lan-eskaintza publikoetan ezgaitasunen bat duten pertsonentzako lanpostuen nahitaezko erreserba a
rautzen da. A
raudi horiek karrerako funtzionarioaren eta langile finkoaren sarbideari buruz a
ri dira soilik eta ez dute a
urreikusten a
ldi baterako edo bitarteko enplegua eskuratzeko biderik ezgaitasunen bat duten pertsonentzat. Gure ustez, egoera hori gorabehera, a
dministrazioak neurri positiboak har ditzake kontratatutako edo bitarteko izendatutako langileetako batzuk talde honetako pertsonak izan daitezen.
Aldi baterako lan-poltsak a
rautzen dituzten a
rauek, hain zuzen ere, orokorrean bi irizpideren a
rabera ezartzen dute kideen ordena: lan-eskaintza publikoen ondoriozko hautaketa-prozesuetan eskuratutako sailkapenen a
rabera eta A
dministrazioan emandako zerbitzuen a
rabera. Hala ere, gure ustez hautagaiek lanpostua garatzeko gaitasun nahikoa badute, Espainiako Konstituzioak funtzio publikorako sarbideari buruz ezartzen duen bezala, ez dago eragozpenik pertsona-talde honi a
ldi baterako enplegurako sarbidea bermatuko dioten beste formula batzuk bilatzeko. Horretarako, erreserba-kuota bereziak ezar daitezke, lanpostu jakin batzuk erreserba daitezke edo esandakoa lortzeko beste edozein neurri har daiteke.
Helburu hori lortze a
ldera, hau da, ezgaitasunen bat duten pertsonek a
ldi baterako lana eskuratzeko a
ukera handiagoak dituztela bermatzeko formulak ezartze a
ldera, eta horretarako gure a
utonomia-erkidegoko herri-administrazio desberdinen egoera (gai honi dagokionez) kontuan hartu behar dela gogoan izanda, horietako batzuen lankidetza eskatu dugu, gutxienez honako datuak emango zizkigun txostena bidal ziezaguten: (1) beren erakundean a
ldi baterako zerbitzuak ematen a
ri diren eta ezgaitasunen bat duten pertsonen kopuru osoa eta portzentaje horrek a
ldi baterako langile guztien a
ldean osatzen duen portzentajea eta (2) beren erakundean a
ldi baterako kontratazio-poltsen kudeaketa a
rautzen duen legedian ezgaitasunen bat duten pertsonentzako a
urreikusitako erreserba-kupoen edo a
ntzeko ezaugarriak dituzten neurrien zehaztasuna.
Nahiz eta txosten hau idatzi den unean oraindik ez dugun jaso eskatutako informazio guztia, erakunde honek jaso dituen datuak a
ztertuta zera egiaztatu a
hal izan da: gai honi buruzko a
raudi espezifikorik egon ez a
rren, herri-administrazio euskaldun batzuek neurri positiboak hartu dituzte ezgaitasunen bat duten pertsonek enplegu publikorako sarbide errazagoa izan dezaten. Edonola ere, egindako a
zterketaren a
rabera, a
ldi baterako langile publiko gehien batzen den a
dministrazioetan ez da halako a
urrerapenik egon.
Adibide gisa, Jaurlaritzaren Kontseiluak 2006ko maiatzaren 30ean hartutako a
kordioan, Euskal A
utonomia Erkidegoko A
dministrazio Orokorrean eta bere erakunde a
utonomoetan a
ldi baterako zerbitzuak emateko langileak hautatzeari buruzkoan, eta Funtzio Publikoko sailburuordearen 2006ko ekainaren 14ko ebazpenean, lan-poltsak eratzeko prozesua deitzen duen horretan, ez da neurri positiborik a
urreikusi ezgaitasunen bat duten pertsonei a
ldi baterako enplegu publikorako sarbidea errazteko.
Hori dela eta, gai hau jorratzen duen gomendio orokor bat prestatu dugu (argitaratzeke dagoena), gaur egun honen inguruko a
urreikuspenik ez daukaten herri-administrazioei bereziki zuzendua, a
ldi baterako kontratazioen poltsak a
rautzen dituzten legeetan ezgaitasunen bat duten pertsonei beren ezaugarrien a
raberako lanpostuetarako sarbidea erraztuko dieten bereizkeria positiboko neurriak ezar daitezen, betiere enplegu publikorako sarbidea a
rautu behar duten printzipioak bermatuz.
2.4. Ogasuna
Zergei buruzko a
raudian zerga-onura batzuk jasotzen dira (salbuespenak, hobariak, murrizketak…). Horien bidez ezintasunen bat duten pertsonen familiei nolabaiteko ordaina eman nahi zaie, eta, a
ldi berean, familia horiei eragiten dien gaitasun ekonomiko baxuagoa zaindu.
Kontuan hartu beharra dago ezgaitasunen bat duten pertsonek gastu osagarri as
ko ordaindu behar dituztela ondasunak edo zerbitzu orokorrak eskuratzean, jasaten duten ezgaitasunekin berariaz lotutako ondasun eta zerbitzuen gastuez gain –laguntza teknikoak, laguntza pertsonala, tratamendu medikoak, terapeutikoak, habilitatzaileak eta errehabilitatzaileak, medikamenduak–. Ikerketa berrien a
rabera, ezgaitasunen bat duten pertsonen etxeen batez besteko diru-sarrera gainerakoena baino % 25 inguru baxuagoa da.
Hala ere, orain a
rte ezgaitasunen bat duten pertsonei a
plikatutako zerga-onurak oso murritzak izan dira eta, gainera, a
plikazio horrek desadostasunak eragin ditu.
Trakzio Mekanikoko Ibilgailuen gaineko Zergak (TMIZ) salbuespen bat jasotzen du ezgaitasunen bat duten pertsonentzat. 2009an, hala ere, zerga hori a
ldatu egin zen eta oraindik ere bidali izan digute horren gaineko kexarik, a
itortu zitzaizkien onuretan murrizketa bat egon dela uste baitute ukituek.
Halaber, salbuespen honek eske izaera dauka, hau da, zergaren subjektu pasiboak a
urretiaz eskatu behar du. Nahitaezko eskaera egin ondoren, a
dministrazioak egiaztatu egin behar du ea onura a
plikatzeko baldintza guztiak betetzen diren, eta, horren a
rabera, onura onartu edo ukatuko du.
Salbuespenaren ondoreei dagokienez, udalerrien Kudeaketa eta Bilketa Ordenantzetan ezarrita daude eta hurrengo urtean a
ldatu ohi dituzte, zerga-onura emateko erabakia ekitaldi horretako zerga sortu ondoren hartu denean.
TMIZ urteko zerga da, urte bakoitzeko urtarrilaren 1ean sortzen da, eta, beraz, eskaera onartzen bada eta zerga sortu ondoren a
urkeztu bada, ondorioak hurrengo ekitalditik a
urrera a
plikatzen dira.
2.5. Osasuna
Atal honetako kexa batzuk a
ztertzean ez dugu zalantzarik izan ukapen-arrazoien legezkotasunari dagokionez (adibidez, karbonoz eginiko elementuen bazterketa, irailaren 15eko 1030/2006 Errege Dekretuko 6. eranskineko 7. a
talean a
urreikusitakoa). Hala ere, zenbait produktu eskuratzeko a
ukera onartu beharko litzatekeela uste dugu, betiere haren beharrizana eta a
bantaila justifikatu badaitezke, pertsona interesdunaren egoeran oinarrituta.
Ildo horretatik, produktu berrienen (adibidez, lehen a
ipatutako karbonozko protesiak) eskutik etor daitezkeen a
bantaila logikoez harago, onartuta dauden produktuak berritzeko a
urreikusitakoa baino erabilera luzeagoa emango balitz, pentsatzekoa da horien kostua konpentsatuta geratu a
halko litzatekeela. Hori horrela, zera eskatu genion osasun-administrazioari: salbuespen orokorraren a
raua ez dadila salbuespenen onarpenari lotuta egon, salbuespen hori a
itortzeko egoera objektibizitzea posible denean. Zaila dela a
haztu gabe, Osasun Sailak eskaera hori Osasuneko Lurralde a
rteko Kontseiluko organo egokian sartzeko as
moa duela a
dierazi digu
2.6. Norberaren a
utonomia sustatzea eta mendetasunari a
rreta ematea
2.6.1. Aurten foru-erakundeen ebaluazio-ekipoek aitortutako mendetasun-mailarekiko desadostasunaren ondorioz planteatutako kexak nabarmen igo dira, batez ere A
rabako lurralde historikoan.
Baremo berria a
plikatzean (otsailaren 11ko 174/2011 Errege Dekretua a
utonomia pertsonala sustatzeari eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzko a
benduaren 14ko 39/2006 Legean ezarritako mendetasun-egoera ebaluatzeko baremoa onartzen duena eta 2012ko otsailaren 18an sartu dena indarrean), kasu as
kotan murriztu egin da a
itortutako mendetasun-maila eta, ondorioz, familia-inguruko zaintzetarako oker jasotako diru-laguntzen erreklamazioak igo egin dira. Gai hau sakon a
ztertu da a
dinekoen taldeari buruzko kapituluan.
2.6.2. Urte hasieran Bizkaiko ebaluazio-prozeduren a
tzerapenagatiko kexak igo egin ziren, etxeak bisitatzen dituen erakunde a
rduradunaren kontratazioan hainbat gorabehera egon zirelako. Bere garaian, erakunde honek a
rgi eta garbi a
dierazi zuen mendetasuna ebaluatzeko zereginak foru-erakundeetako langileek egin behar zituztela, nola eskuratzen diren datuen izaera oso pertsonala delako, hala independentziaren printzipioa bermatu eta egoera deserosoak (kasu honetakoa bezalakoa) saihestu behar direlako, betiere A
utonomia Pertsonala Sustatzeko eta Mendetasun Egoeran dauden Pertsonak Zaintzeko abenduaren 14ko 39/2006 Legeko 28.6 a
rtikulua betez (AMZL).
2.6.3. Ezgaitasun fisikoa duen pertsona batek bere ondoeza a
dierazi zigun, gure a
dministrazioak “atseden” hitza erabili duelako a
ldi baterako egonaldien zerbitzuei buruz mintzatzean. Bere ustez, zerbitzu horiek erabiltzaileen a
utonomia pertsonala sustatzeko dira eta ez dira a
ldez a
urretik “ezgaitasunen bat duen pertsonarengandik a
tseden” hartzeko bide gisa jo behar. A
ldez a
urretiko balorazio hori iraintzailea iruditzen zitzaion.
Erakunde honen iritziz, hitz hori planteatzeko a
biapuntu izan dira Bizimodu Independentearen Mugimendua, batetik, eta dibertsitate funtzionaldun pertsonaren pertzepzioa gainditzeko beharrizana, bestetik. Hala, ezinbestekoa da gizarteak berak sortzen dituen eragozpen eta zailtasunei eta bereizkeria-elementuak gainditzea xede duten politika publikoak sustatzeko beharrizanari erreparatzea.
Nahiz eta ikuspegi hori herri-administrazio euskaldunek eskaintzen dituzten programa eta zerbitzu as
kotan nabarmentzen den, a
rgi dago oraindik bide luzea dagoela egiteke. Horrenbestez, “atseden” hitza, a
ipatutako printzipioak gauzatzen laguntzen ez duena, oraindik ere erabiltzen da eta, berez, Euskal A
utonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeko 22.2.5 a
rtikuluan (Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Prestazioen eta Zerbitzuen Katalogoari buruzkoan) a
gertzen da.
Gizon eta emakumeen a
rteko berdintasunaren a
lorrean lengoaia ez sexista erabiltzeak bereizkeria gainditzen laguntzen duen bezala, ezgaitasunaren eremuan lengoaia ez estigmatizatzailea erabiltzeak gizarteratze-kota a
ltuagoak lortzen lagunduko digu, eta, horrez gain, pertsonen duintasunarekiko errespetua bermatuko du.
2.6.4. Ezgaitasun-mailaren kalifikazioa
Hainbat kexa tramitatu dira a
itortutako ezgaitasun-mailarekiko desadostasuna hizpide. Hori dela eta, planteatutako erreklamazioa ezesten duen ebazpenarekin batera erabaki hori hartzeko a
rrazoiak berariaz a
zaltzen dituzten txostenak bidaltzea egokia iruditzen zaigula jakinarazi diogu dagokion foru-erakundeari.
Txosten horiek (batez ere Ebaluazio eta Orientazio Zerbitzuarena eta Lege A
holkularitzako Zerbitzuarena) ezinbesteko tresna dira herritarrek informazioa izan dezaten eta, nahi izanez gero, beren burua defenda dezaten.
Bizkaiko Foru A
ldundiak zera jakinarazi digu, a
ukera hori a
ztertzen a
ri direla, eta, horretarako, jakinarazpen-prozesu informatikoa hobetzeko as
moa dutela. Praktikan a
urreikuspen hori betetzea espero dugu.
2.7. Etxebizitza
Aurten herritarrek hainbat kexa bidali dizkigute, beren etxebizitzako irisgarritasun-baldintzei buruzko ziurtagiria (babestutako etxebizitza egokitua eskuratzeko beharrezkoa dena) lortu ezin zutela eta gure esku-hartzea behar zutela a
dieraziz.
Erreklamazio-egileek a
zaldutakoaren a
rabera, beren jabetzako etxebizitzek ez zituztenez betetzen beren bizikidetza-unitateko pertsonek behar zituzten irisgarritasun-baldintzak, babes ofizialeko etxebizitzen kooperatiba batek sustatutako etxebizitza-zozketa batean parte hartzeko a
ukera eskatu zuten eta kooperatiba horrek, indarreko a
raudian ezarritakoaren a
rabera, beren etxebizitzak sarbide eta igogailuei buruzko zehaztapenak betetzen ez dituela frogatzen duen ziurtagiri teknikoa a
urkezteko eskatu zien.
Erreklamazio-egileek salatu zutenez, Bizkaiko Foru A
ldundian nahiz Bilboko Udalean ziurtagiri hori eskatzean, berau emateko eskumenik ez zutela jakinarazi zieten, eta, ondorioz, ezin izan zuten babestutako etxebizitza egokituen onuradun izateko ziurtagiria eskuratu.
Herritarren erreklamazio hauek jasotzean zera ondorioztatu a
hal izan dugu, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailaren eta a
ipatutako foruko eta tokiko a
dministrazioen a
rtean koordinazio-arazo garrantzitsua dagoela eta hainbat eragozpen eragin dizkiela babestutako etxebizitza egokitu hauek eskatu dituzten pertsonei. Izan ere, a
lferreko kudeaketa ugari egin behar izan dituzte, sailak berak eskatuta, herri-administrazio desberdinetan.
Urteko txosten honen a
maieran, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailari premiaz eskatu genion a
zalpen-txostena jaso dugu. Eskaera horretan, beharrezko neurriak hartzeko eskatu genion, koordinazio-falta hori zuzen zezan eta herritarrei babestutako etxebizitza egokitua eskuratzeko a
giria nola eta non eskuratu a
zal ziezaien.
3. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
3.1. Atal honetan honako gaia jorratuko dugu lehendabizi: Vitoria-Gasteizko Udalak Zulueta Jauregia ezarri zuen Europako hiriburu berdearen (European Green Capital) egoitza nagusi gisa eta eraikin horrek irisgarritasun unibertsala bermatzen ez duenez, erakunde honek ofiziozko jarduera hasi zuen. Eraikin horretan 13 maila dituen eskalinata bat dago eta horrek bertaratzea eragozten die mugikortasun murriztua duten pertsonei. Pertsona horientzako sarbidea eraikinaren a
tzealdean egotea a
urreikusita zegoen, hau da, higiezinaren sotorako sarbidean. Baina a
te horrek ere ez zuen sarbide egokia bermatzen, hiri-inguruneen, espazio publikoen, eraikinen eta informazio eta komunikazioko sistemen irisgarritasun-baldintzei buruzko a
rau teknikoak onartzen dituen apirilaren 11ko 68/2000 Dekretuan eskatutako baldintzetan.
Erakunde honek egindako eskaerari erantzuteko, Vitoria-Gasteizko Udalak eraikinaren barrualde nahiz kanpoaldeko sarbidean irisgarritasuna hobetzeko hartu nahi ziren neurrien berri eman zigun. Hala ere, proposatutako irtenbideek, a
urrera eramanez gero, indarreko a
raudian ezarritako gutxieneko praktikotasun-parametroak soilik bermatzen zituzten baina ez zuten harago joateko a
haleginik egiten, hau da, ez ziren saiatzen instalazio berri batean eskatuko liratekeen parametroak lortzen, gure eremu a
utonomikoaren barruan a
urreikusitako irisgarritasun-irizpideei jarraiki.
Hori guztia dela eta, Arartekoak 2012ko martxoaren 20ko ebazpena ezarri zuen, Gasteizko Udalari gomendatuz beharrezkoak diren neurriak har ditzan pertsona guztiek Europako Hiriburu Berdearen (European Green Capital 2012) egoitza den Zulueta Jauregian duintasunez eta berdintasunez sartzeko a
ukera eduki dezaten.
Udal-arkitektoak egindako txostenean hartutako neurriak jasotzen ziren eta, txostenaren a
rabera, ez ziren betetzen a
raudi a
plikagarrian ezarritako baldintzak. Horrenbestez, egindako gomendioa ez zutela onartu suposatu genuen.
3.2. Bestalde, nabarmentzekoa da erabilera publikoko eraikinetako irisgarritasunaz gain, urte hauetan zehar igogailurik ez duten egoitza-eraikuntzen irisgarritasuna ere planteatu izan dela. Horren harira, a
razo hau jorratzen duen gomendio orokor bat (argitaratzeke dagoena) egin dugu, bi gai nagusitan oinarrituta. Batetik, a
gintari publikoek jabeen erkidegoei oztopo a
rkitektoniko hauek ezabatzeko beharrizana ezarri ote diezaieketen zehaztu nahi izan genuen. Bestetik, igogailua instalatzeak edo barrera a
rkitektonikoak ezabatzeak eraikuntzen segurtasun edo gaikuntzarako a
razoak sortzen dituenean, a
dministrazioen irizpidea zein izan beharko litzatekeen planteatu genuen.
3.3. Atal honetan, EAEn eremu horretan lan egiten duten elkarteek eta erakunde honek izan dituzten topaketei buruz mintzatu nahi dugu. Beti pentsatu izan dugu elkarte hauen lanak gure zeregina a
berasten duela, kolektiboaren errealitatea transmititzen duenez gero. Ondorioz, eskerrak eman behar dizkiegu erakunde honekin izan duten etengabeko lankidetzagatik.
Hori horrela, hasteko, Euskal Herriko Gorren Lagun eta Gurasoen Elkarteen Federakundearekin (aurrerantzean FEVAPAS) izan ditugun harremanak a
ipatu behar ditugu, EAEko osasun-administrazioarekin hainbat jarduera a
halbidetu baitituzte. Batetik, haur gorreriaren detekzio goiztiarreko programaren ezarpen eta funtzionamenduari buruzko jarraipenari dagokionez; bestetik, hiru lurraldeetan entzumen-ezgaitasunak dituzten haurrentzako logopedia-laguntzei buruzko irizpideei dagokienez.
ELKARTEAN eta ONCE elkarteekin ere egin dira bilerak, ezgaitasunen bat duten pertsonek enplegu publikoak eskuratzeko bizi duten errealitateari buruz. Hala bada, landutako gaien a
rtean a
plikazio korporatiboen eta lantokien irisgarritasunari buruzko a
razoa, bateragarritasun funtzionalak eta a
bar egon dira.
Halaber, APDEMA elkartearekin batzeko a
ukera ere izan dugu eta ezgaitasun intelektualen bat duten pertsonen a
razoa jorratu dugu.
3.4. Azkenik, 2012ko a
zaroaren 29an, gorputz, ikusmen edo entzumenean ezgaitasunen bat duten elkarteen ordezkaritzarekin batera, Arartekoaren lankidetzako mapen proiektua a
urkeztu genuen. Geo-lokalizazioan eta partaidetza-mapetan oinarritzen den proiektu honetan herritarrak, elkarteak, herri-administrazioak eta A
rartekoa a
ri dira lankidetzan. Hala, pertsona guztien eskura dagoen mapa bisual eta interaktibo honetan, interes orokorreko puntu, toki edo eraikinen irisgarritasunari buruzko informazioa eskura dezakegu eta herritarrekin a
lderatu eta a
lternatibak proposatu a
halko ditugu. Etengabe eraikitzen doan proiektua da. Hasteko, garraio publikoz iristeko a
ukera ematen duten lekuak kontsultatzeko maparekin hasi ginen, turismoa jorratuz: ostatu eta jatetxeak, eta turismo-bulego eta liburutegiak. Izan ere, horixe zen A
rartekoan genuen informazioa (garraioaren kasuan) eta Eusko Jaurlaritzak eremu horretan lan egin zuela genekien (turismoa eta liburutegiak).
Proiektu honek, era berean, herritarren kontzientziazioa pizten du hainbat gizarte-arazoren inguruan: lehenengoa ezgaitasunen bat duten pertsonek egunero garraio publikoa, kultura edo a
isia bezalako oinarrizko lekuetara jotzeko a
urkitzen dituzten a
razoak.
Halaber, publikoki baloratu eta ikus daitezke irisgarritasuna hurbilagoa izan dadin sentikortasun eta a
halegina erakutsi duten establezimendu eta zerbitzu publikoak. Hartara, jarduera publiko eta pribatuan guztientzako diseinua betebehar bat dela nabarmentzen da.
Horrez gain, ibilbide erabilgarriak kontsultatu eta ikus daitezke eta kontsultatutako puntu bakoitzak baliabide turistiko, garraiobide eta liburutegi hurbilenen zerrenda jasotzen du. Informazioa mapan bertan a
geri da, zein lekuri buruz a
ri garen a
dierazten duten ikurren bidez. Gainera, irisgarritasun-maila islatzen duten ikur eta testuak ere badaude. Puntuak identifikatzeko erabili ditugun ikurrak honako hauek dira:
Eta puntu, toki edo eraikin guztietarako irisgarritasun-maila orokor hauek izendatu ditugu:
autonomoan irits daitezke hautatutako tokira (ikurra berdez
agertuko da)
anbar kolorez
agertuko da)
agertuko da)
Badakigu informazioa eta datu publikoak as
katu eta berrerabiltzea oso garrantzitsua dela, herritarrek datuok eskura izan eta erabil ditzaten. Horrenbestez, proiektua hasteko Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren eta Industria, Berrikuntza, Merkataritza eta Turismo Sailaren lankidetza eskatu dugu. Garraio irisgarriei buruzko datuetarako, A
rartekoak EAEko garraio eta irisgarritasunari buruz egindako txostenaz baliatu gara. Halaber, ezgaitasun fisiko, psikiko edo sentsorialen bat duten pertsonekin lan egiten duten elkarteekin harremanetan jarri gara, beraiek egiaztatuko baitute datuak errealitatera egokitzen ote diren eta, horrez gain, EAEn baliabide irisgarri gehiago identifikatuko dituzte. Horretarako, hainbat bilera egin ditugu elkarteokin.
Edozein pertsonak oharrak idatzi a
halko ditu honako webgune honetan: http://mapak.ararteko.net. Halaber, Twitter edo FB-ko kontua erabili a
halko da oharrak idazteko.
4. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
4.1. Krisi-egoera honek ondorio larriak ditu gizartean, txirotasuna eta gizarte-bazterkeria igotzen a
ri dira eta talderik a
hulenei gehiago eragiten die. A
dosten a
ri diren zorroztasun-politikek, gainera, a
rriskuan jartzen dituzte ezgaitasunen bat duten pertsonen oinarrizko eskubideak. Horren harira, a
dibide bat jartzearren, I eta II. Mailen laguntza pertsonalerako diru-laguntzaren igoera salbu –oso neurri positibotzat jotzen duguna–, gainerako neurriak –defizit publikoa zuzentzeko a
urrekontu, zerga eta finantza a
rloko premiazko neurriei buruzko abenduaren 30eko 20/2011 Legegintzako Errege Dekretuaren bidez eta a
urrekontu egonkortasuna eta lehiakortasunaren sustapena bermatzeko neurriei buruzko uztailaren 13ko 20/2012 Legegintzako Errege Dekretuaren bidez hartutakoak–, A
rartekoaren iritziz a
tzerapen nabarmena dira norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko politiken garapenean.
Gure ustez, krisi-garaietan, inoiz baino gehiago, a
gintari publikoek giza eskubideen printzipioak hartu behar dituzte a
biapuntutzat beren politika publikoak diseinatzerakoan: Giza eskubideak unibertsalak, banaezinak eta elkarren menpekoak dira; berdintasuna eta bereizkeriarik eza giza eskubideen sistema osoaren a
rdatza dira; giza eskubideen betebeharrek dimentsio hirukoitza dute; a
gintari publikoek eskubide sozioekonomikoak errespetatu, babestu eta bete behar dituzte; eskubide sozioekonomikoak a
purka-apurka bete behar dira dauden “baliabide guztiak” erabiliz, “bitarteko egoki guztien bidez”; eskubide sozioekonomikoen a
lorrean hartutako a
tzeranzko neurriak printzipioz onartezinak dira; a
gintari publikoek beren ekintzen gaineko kontuak eman behar dituzte eta erreparaziorako eskubidea, informazioa eskuratzeko a
ukera eta herritarren partaidetza a
ktiboa bermatu behar dituzte.
4.2. Azken bi urteotan murrizketa nabarmenak ikusi ditugu talde honetako elkarteei zuzendutako diru-laguntzen politika publikoetan. Gertaera horrek eragina dauka elkarteok beren erabiltzaileei ematen dizkieten zerbitzuetan eta, dirudienez, herri-administrazioek ez dituzte euren gain hartuko. A
zpimarratzekoa da erakunde hauek orientazio eta babeserako lan indibidualak egiten dituztela, ezinbestekoak direnak ezgaitasunen bat duten pertsonentzat; erkidegoaren baliabideei eta dauden baliabide espezifikoei buruzko informazioa eta a
giriak jasotzen dituzte, eta, era berean, talde honek gizartearen jardueraren eremu desberdinetan duen ikusgarritasunaren bermea dira.
4.3. Erakunde honetan inguru fisikorako, hiriguneetarako eta eraikuntzetarako irisgarritasuna hizpide duten salaketa as
ko jasotzen ditugu ezgaitasunen bat duten pertsonen eskutik. Dagozkien herri-administrazioek, batez ere udalek, a
zterketa sakon bat egin eta beharrezko kontrol-mekanismoak ezarri behar dituzte gaiaren gaineko indarreko a
raudia a
plikatzen dela bermatzeko, irisgarritasun unibertsalaren eta guztiontzako diseinuaren ikuspegitik, bai hiriguneetan, bai eraikuntza, a
zpiegitura eta garraioetan.
Era berean, a
urten ere gogorarazi beharra dugu ezgaitasunaren eremuan ikuspegi desberdinetatik lan egiten duten elkarteek gehien salatu duten gaietako bat irisgarritasuna sustatzeko abenduaren 4ko 20/1997 Legea eta hiri-inguruneen, espazio publikoen, eraikinen eta informazio eta komunikazioko sistemen irisgarritasun-baldintzei buruzko a
rau teknikoak onartzen dituen apirilaren 11ko 68/2000 Dekretua berrikusteko beharra izan dela.
Sarritan egiaztatu a
hal izan dugu herri-administrazio euskaldunek legeok a
plikatzean interpretazio murriztailea egin dutela, Ezintasunak dituzten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Hitzarmenean ezarritako oinarrizko eta funtsezko printzipioetatik urruntzen ziren jarduerak garatuz. Gure erkidegoko udalerri as
kotan irisgarritasuna sustatzeko elementu gisa instalatu diren eskailera mekanikoak gogorarazi besterik ez dago. Instalazio horiek, dakizuen bezala, ezgaitasunen bat duten pertsonak baztertzen dituzte, ezin baitituzte erabili. Eraiki berri diren eraikinei edo berritu direnei buruz ere gauza bera esan dezakegu, ezgaitasunen bat duten pertsonentzako sarbide bereiziak baimentzen baitira eta, normalean, eraikinen a
tzealdetik sartu behar izaten dute. Herritar guztiek berdintasun-baldintzetan erabil ditzaketen instalazioei lehentasuna eman behar zaie, ezgaitasunen bat duten pertsonen bereizkeriarik ezaren eta a
ukera-berdintasunaren printzipioak betearazteko as
moz.
4.4. Enplegu publikoa berdintasun-aukeretan eskuratzeko eskubideak garrantzia berezia dauka, noski, ezgaitasunen bat duten pertsonei buruz a
ri garenean. Horrenbestez, egungo a
ntolamendu juridikoan pertsona horien sarbide-baldintzak sustatzeko berariazko a
rauak eta xedapenak jasotzen dira.
Hori dela eta, enplegu-emaile publikoak bermatu egin behar du lanpostu erreserbatuen kupoa betetzen dela, helmugak a
ukeratzeko fasean lehentasun jakin bat dutela edo euren lanpostua eta ingurunea berau beteko duen pertsonaren beharrizanetara egokitzen direla.
Halaber, enplegu publikoa eskuratzeko printzipioak bermatuz, bereizkeria positiborako neurriak ezarri behar dira a
ldi baterako kontratazioen lan-poltsak a
rautzen dituzten a
rauetan, ezgaitasunen bat duten pertsonek beren ezaugarrietara egokitzen diren lanpostuak eskuratzeko erraztasunak izan ditzaten.
4.5. Kontuan hartuta ezgaitasunen bat duten pertsonek eta euren familiek ezgaitasunen horren ondoriozko beharrizanei a
rreta emateko egin behar duten a
halegina, gure iritziz, bizi dugun krisi ekonomikoaren egoera honetan a
gintari publikoek zerga-onuren tratamenduan a
urrera egiten jarraitu behar dute, berdintasun ezeko egoerak murrizten laguntze a
ldera.
4. Gaixo kronikoak
Aurrekariak
Gaixo kronikoek berariazko premiak izaten dituzte, eta horiek euskal herri-administrazioek a
rtatu behar dituzte ezinbestean. Iraupen luzeko gaixotasunak direnez eta, oro har, motel egiten dutenez a
urrera, sendagarriak direnak ez bezalako tratamendu edo zaintzetan oinarritutako a
rreta behar izaten dute batez ere, pertsona horien bizi kalitatea bermatzen duen a
rreta soziosanitarioan oinarritutakoak gehienbat, a
utonomia eta zaintza sustatuz, narriadura prebenituz eta tratuen eta a
ukeren berdintasuna eskainiz.
1. Kexarik a
ipagarrienak
1.1. Gaixo batek kexa a
urkeztu zigun barne-medikuntzako espezialistaren osasun a
rreta jasotzeko zailtasunak izan zituelako. Interesdunari, beste patologia batzuen a
rtean, merkurio-intoxikazioak erasan dio.
Osasun eta Kontsumo Sailak Valentziako Ospitale Nagusira bideratzea eskatu zuen baina Valentziako Zentroko Osasun Zuzendaritzak a
rreta emateari uko egin zion toxikologia unitatearentzat erreferentziazko zerbitzua” ez zelako.
Interesdunak eskabidea a
urkeztu zion Sailari uko horren a
urrean eman beharreko urratsak ezagutzeko eta beste bideratze egoki bat gerta zedin.
Arrazoizko denbora erantzunik gabe igaro ondoren, Osakidetzari a
dierazi genion hortz-amalgamen merkurioak erasandako pertsonen tratamendua osasun sistema publikoaren zerbitzu a
rrunten zorroan sartzen den prozeduretako bat dela. A
dierazi genuenez, Osasun Sistema Nazionalaren erabiltzaileek eskubidea daukate a
ipatu zerbitzu komunen zorroa berdintasun errealeko baldintzetan eskuratzeko, bizi diren geografia eremuan teknika, teknologia edo prozedura eduki zein ez; euren geografia eremuan teknikaren bat eskaintzerik ez duten osasun zerbitzuek beharrezkoak diren mekanismoak ezarriko dituzte behar duten erabiltzaileak hura eman diezaiokeen zentro edo zerbitzura bideratu eta bidaltzeko. Hura egon ezean, osasun a
dministrazioak a
dierazitako zentro pribatuak emandako a
rretaren ondorioz sortutako gastuak ordaintzeko baimena emango du.
Sailak Guadalajarako Unibertsitate Ospitalearen barne-medikuntza zerbitzuari eskatu dio pertsona horrentzako osasun laguntza, a
dierazi digutenez, “haren patologian a
ditua den mediku bat dagoelako”.
1.2. Beste kasu batean, sentikortasun kimiko a
nizkunak erasandako pertsona bat Valentziako Unibertsitate Ospitale Nagusira bideratu zen a
zkenean. Sindrome horrek erasandako beste pertsona bati zentro pribatu batean eman zioten osasun laguntzaren gastuak ordaindu zitzaizkion.
1.3. IV gaineko III. graduko Birus Ondoko Neke Kronikoari lotutako IV gaineko IV. graduko Sentikortasun Kimiko A
nizkunaren (SKA) sindromea, I. graduko Fibromialgia (M79.0), Mukosen Sindrome Lehorra, sentikortasun elektromagnetikoa eta Gatazka Endokrino A
nizkuna, eta elikagai as
korekiko intolerantzia (%67ko desgaitasun maila onartuta) zeuzkala frogatu zuen pertsona batek bere bizi kalitatea hobetzeko, bere a
utonomia eta bere garapen pertsonala eta gizarteratzea hobetzeko zenbait produkturen kostuari a
urre egiteko laguntza ekonomikoak eskatu zituen (desgaitasuna duten pertsonei zuzendutako laguntza publikoen deialdiari helduz).
Arabako Foru A
ldundiko Sailak laguntza horiek ukatu zizkion. Horretarako, zenbait a
rgudio eman zituen, hala nola medikuen eta zientzialarien komunitatean patologia horien izaerari buruz dagoen eztabaida edo gizarte premia larri eta premiazkoaren egoeran ez egotea.
Egia, ordea, honakoa da: a
lde batetik, a
ipatu patologiak diagnostikatu zaizkio eta, bestetik, dagoen egoera (bere etxean dago kanpora irten ezinik, a
gente eragileen a
rriskuagatik, sentikortasun mekanismoa handitzea eta kroniko bihurtzea saihesteko ezinbestekoa izanda), gure iritziz, larritasun handienekoa da.
Foru erakundea ez zen oso prest a
gertu gure oharpenei jaramon egiteko eta a
zken ekitaldian eskatutako laguntzei dagokienez, ez zuen onartu, garaiz kanpokoa izateagatik, interesdunak jarritako gorako errekurtsoa, hiru inguruabar bildu a
rren:
administratiboan zeuden
agiriak –beharrezkoak bere defentsa prestatzeko– eman bitartean errekurtsoa jartzeko epea eteteko berariazko eskaera.
adierazi zioten denbora hori ez zela kontuan hartuko epea zenbatzeari begira.
Azkenean errekurtsoa jartzeko epea igaro ondoren eman zizkioten
agiriak haren legezko ordezkariari.
Administrazioaren jardunbidean egondako praxi okerra ikusita bere ekintzak berrikusi beharraz ohartarazi dugu a
dministrazioa. A
dministrazioak ukatu egin du hori epeak luzaezinak direla a
legatuz.
1.4. Hartutako kalte zerebralak erasandako 59 urteko gizon baten emazteak salatu zuen gehiegi luzatu zirela senarrari a
rreta espezializatuko eguneko zentroan plaza esleitzeko.
Bizkaiko Foru A
ldundiak (BFA) senarrarentzako egoitzako a
rretaren a
ukera eskaini zion baina berak eta beraren seme-alabek (nerabeak oraindik), pertsona horrek a
rreta intentsiboa behar zuen a
rren (mendetasuneko 2. mailako III. gradua), harekin bizi eta behar ziren zaintzak eman nahiago zuten. Emakumearen ustez gizonarentzako baliabiderik egokiena a
rreta espezializatuko eguneko zentroa (Bekoetxe edo Lurgorri) da, a
maren lanaldian eta seme-alaben eskolaldian haren premien a
raberako zaintzak a
halbidetuko lituzkeelako.
Foru erakundeari esan genion halako kexek a
gerian uzten zutela, berriz ere, desgaitasuna duten pertsonentzako eta, zehazkiago, kalte zerebralak –hari buruz zenbaitetan eman dugu gure iritzia– erasandako pertsonentzako, baliabide espezializatuen urritasuna, eta zerbitzu horiek eskuratzeko eskubidea duten herritarrei a
rreta a
halik eta a
zkarrena bermatu beharra.
Erasandako pertsonaren a
dina dela eta, BFAko Gizarte Ekintza Sailari proposatu genion ea, eguneko zentro espezializatuan plaza esleitu a
rte, a
dineko pertsonentzako eguneko zentro batean sar litekeen, lana eta ikasketak direla-eta familia ez dagoen a
ldietan a
rreta jaso zezan, a
rreta hori familiak ATECE elkartearekin batera bere gain hartutako fisioterapiak eta logopediak osatuko luketelako.
Sailak begi onez ikusi zuen proposatutako a
ukera, baina a
dierazi ziguten, hala eginez gero, eguneko zentro espezializaturako itxarote-zerrendako tokia galduko lukeela; guk ez geneukan hori ulertzerik.
Gure a
buruz, pertsona horrek pairatzen duen a
razoarentzako (kalte zerebrala) baliabiderik egokiena, hala nola Bekoetxe edo Lurgorri, erabilgarri ez badago plaza nahikorik ez dagoelako, zaintza premia larrienak a
rintzeko beste bat eskuratzeak hasierako eskaerak guztiz indarrean jarraitzea ez galarazteak egokia dirudi, itxarote-zerrendan dagozkion postuek a
urrera eginez gero, baliabiderik egokiena eslei dakion.
2. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
2.1. Lege berrikuntza nagusiak osasun publikoaren eremu orokorrean gertatu dira (16/2012 Errege Lege Dekretua, a
pirilaren 20koa, Osasun Sistema Nazionalaren jasangarritasuna bermatzeko eta haren prestazioen kalitatea eta segurtasuna hobetzeko premiazko neurriei buruzkoa, eta 114/2012 Dekretua, ekainaren 26koa, Euskadiko A
utonomia Erkidegoaren eremuko Osasun Sistema Nazionalaren osasun prestazioen a
raubideari) eta, hortaz, Osasunari buruzko II.12 kapituluko III. a
talean a
ztertu da.
2.2. Iaz Euskadin kronikotasunaren erronkari a
urre egiteko estrategiaren a
urrerapen nagusien berri eman genuen; Osasun eta Kontsumo Sailak bultzatutako tresna da eta bere 14 proiektu estrategikoen bidez pertsona horiei emandako a
rreta hobetu nahi du.
Proiektu horien bilakaera Kronikotasunaren estrategiaren bilakaerari buruzko txostenean jaso da. Emandako urratsen a
rtean 2012-2020 Osasun Plana definitu izana eta Tabakorik gabeko Euskadi programa onartu eta bultzatu izana a
zpimarratu nahi ditugu.
Aurten Kronikotasunaren Estrategiaren V. Osoko Biltzarra egin da.
2.3. Osasun eta Kontsumo Sailak, eremu elektromagnetikoek osasunean duten eraginagatik kezkatuta, Eremu elektromagnetikoak eta osasunean duten eragina izeneko a
zterlana a
rgitaratu du. Haren helburua osasun publikoko teknikarientzat euren lanerako gida izatea da eta zenbait a
lderdi jaso ditu, hala nola kontzeptuak, sailkapena, eragin biologikoak eta legedia, zenbait gomendiorekin batera.
2.4. Osakidetzak Historial dosimetrikoa izeneko sistema a
itzindaria a
biarazi du. Proba diagnostiko jakin batzuek dakartzaten erradiazio ionizatzaileen (beraz, kaltegabeak) eraginen erregistroa da. Gaixo bakoitzak pilatzen dituen erradiazioak ezagututa prebentzio neurriak eta behar ez diren esposizioak saihestekoak erabaki daitezke.
2.5. Iazko txostenean (III.4 kapitulua) a
tal zabala (III.3) eskaini genien prebalentzia txikiko gaixotasunak (gaixotasun a
rraroak esaten zaie maizago) dituzten pertsonei eta berariazko a
tala (III.2) sortzetiko metabolismo-gaixotasunak dauzkatenei.
Bigarren taldeari dagokionez, Sailak iragarri du bost gaitz berri sartu dituela Osakidetzaren Jaioberrientzako Baheketa Programan: Homoszitinuria, As
tigar Ziroparen Gaitza (MSUD), 1 motako A
ziduria Glutamikoa (GAI), a
ziduria isobalerikoa eta kate luzeko gantz-azidoen A
zil COA deshidrogenatuaren Gabezia (LCHADD), 2013ko urtarrilaz geroztik.
Bost gaitz horiek Osakidetzari sartzea iradoki genion 19 gaitzen zerrendan daude. Gaitz horiek guztiek tratamendua daukate, a
tzemateko emaitza fidagarriak dauzkate eta Estatuko beste a
utonomia erkidego batzuetako eta Europako gure inguruneko beste herri batzuetako (Alemania, Danimarka, Belgika, Holanda, A
ustria, etab.) programetan sartu dira.
Aurten Gaixotasun A
rraroen A
holkularitza Batzordea sortu da Gaixotasun a
rraroen A
holkularitza batzordea sortzeko Osasun eta Kontsumo sailburuaren 2012ko maiatzaren 22ko a
ginduaren bidez, Osasun eta Kontsumo Sailari gaiari buruzko a
holkularitza teknikoa eta informazioa emango dizkion a
holkularitza organoa izan dadin. Batzorde horretako kideak ere izendatu dira. Hori dena iaz a
ipatu genuen EAEko gaixotasun a
rraroetarako estrategiaren ekintza-plana a
biarazteko testuinguruan.
2010-2020ko Osasun mentalerako plana zehazterakoan, 2.17. berariazko helburu “gaixotasun a
rraro edo ezohikoen prebentzio eta diagnostiko goiztiarrerako neurriak ezartzea” sartu da, hari dagozkion hamar helburu operatiboren deskribapenarekin batera.
Aurten Eusko Legebiltzarrari “Gaixotasun a
rraroak dituzten pertsonen eta haien familien premia soziosanitarioak eta haiei zuzenduta garatu beharreko ekintza proposamena” txostena a
urkeztu zaio.
2.6. Oso interesgarria da a
urten Gasteizko Sindiko - herritarren defendatzaileak Hiria garbitzeko produktu kimiko usain-emaileen erabilerari buruz hartutako gomendioa; izan ere, gomendatu dituen neurriek, onartzen badira, bereziki sentikortasun kimiko a
nizkunak erasandako pertsonak eta, orokorrean, Gasteizko herritarrak halako produktuen eraginpean egotea saihesten lagunduko dutelako, zalantzarik gabe, eta haien bizi kalitatea hobetzen lagunduko dutelako hala.
3. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Jarraian erakunde honek 2012an burututako jarduketa nagusiak a
zalduko ditugu:
3.1. Ofiziozko espedienteak
3.1.1. Lehen eta bigarren mailako linfedemek erasandako pertsonak
2010eko txostenean (III.4 kapituluko IV.2 a
talean) a
tal zabala eskaini genien linfedema duten pertsonei, haien a
razoei eta Osakidetzak emandako a
rretari buruz dituzten a
ldarrikapen nagusiei. Erakundeak gaiari buruz egindako a
zterlanak hobe zitezkeen a
rloak a
tzemanarazi zizkigun, eta haiei buruzko eskaera egin genion Osakidetzari; haren erantzuna a
tal horretan jaso genuen. Jasotako erantzuna a
ztertu ondoren, berriz jarri ginen kontaktuan erasandako pertsonen gizarte erakundeekin, jasotako informazioa haiei helarazi eta kontrastatzeko. Erasandako pertsonen taldeak jakinarazi zigunez, jasotako informazioa ez zetorren bat haien eguneroko esperientziarekin eta, osasun a
dministrazioaren erantzuna ikusita, guztira 140 pertsonari galdetuz a
zterlana egitea erabaki zuten. Osakidetzak emandako informazioan jasotako zenbait konturi heldu zien a
zterlan horretarako prestatu zuten galdetegiak, ulertu baitzuten horrek zorroztasun handiagoa emango ziela haien balorazioari.
Iazko txostenean (III.4 kapituluko III.1 a
tala) a
zterlan horrek emandako emaitzak jaso genituen. Emaitzok Osakidetzari helarazi genizkion, ulertu baikenuen tresna oso erabilgarria zela osasun a
dministrazioak ezagut zezan erasandako pertsonek zer pertzepzio zuten jasotzen zuten a
rretari buruz, euren a
ntolamendu a
urreikuspenen a
plikazio praktikoa testa zezaten eta zuzentzeko behar ziren neurriak har zitzaten.
Osakidetza, bere erantzunean, ez zen oso harkor a
gertu taldeak egindako proposamenekiko, eta tamalgarritzat jo genuen jarrera hori; izan ere, hura ez dator bat kronikotasunaren kudeaketan gaixo taldeen eginkizuna eta osasunaren sustapenean eta prebentzioan haien parte-hartzea bultzatzeko printzipioekin, Euskadin kronikotasunaren erronkari a
urre egiteko estrategian a
ldarrikatu den bezala. Halako proposamenak a
intzat hartu behar direla errepikatuko dugu berriz.
Bestalde, taldeak a
zpimarratu zuenez, gure osasun a
dministrazioak gaitz horren ezagupenean sakondu behar du eta Best Practice Guide for the Managemente of Lyphedema Europako praktika klinikoaren gidaliburua a
intzat hartzea komeni da, egun gure inguruko herriek hura baitarabilte. Halaber, haien ustez a
dministrazio horrek haien erreklamazioak a
intzat hartu behar ditu, egoera a
urrerakor eta kroniko hori prebenitu a
hal izateko. Haren gradurik a
urreratu eta larrienari elefantiasis esaten zaio.
3.1.2. Sentsibilizazio zentraleko gaixotasunak dituzten pertsonak: fibromialgia (FBM), neke kronikoa (NK), sentikortasun kimiko a
nizkuna (SKA) eta elektrohipersentikortasuna (EHS)
Iaz espediente bat a
biarazi zen ofizioz, dagokien herri-administrazioek talde horri emandako a
rreta a
ztertzeko, eta gaixo elkarteekin eta erasandako pertsonei eta haien familiei laguntzeko gizarte erakundeekin izandako harremanari esker a
lderdi batzuk a
urreratu a
hal izan genituen, Eusko Legebiltzarrarentzako 2011ko txostenean (III.4. kapitulua, III.5 a
tala) jaso genuenez.
Zehazki, guztira 24 neurri jaso a
hal izan genituen. Haiek ezarriko balira, pertsona horien a
rreta egokia lor liteke eta haien bizi kalitatea hobetu liteke.
Gaixotasun horiek dauzkatenen a
razoa legebiltzarrean jaso zen, ez-legezko proposamen bi onartuta:
Proposamen bien betetze mailari buruzko jarraipena egiteko as
ki iritzi genion epea igaro ondoren, informazioa eskatzeko idazkia igorri genion Eusko Jaurlaritzako Osasun eta Kontsumo Sailari, Eusko Legebiltzarrak proposamen haietan eskatu zizkion jarduketei dagokienez Sailak eman zituen urratsak ezagutzeko. Halaber, Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta A
rrantza Sailari informazio eskaera berdina igorri genion, kasu honetan, sentsibilizazio zentraleko gaixotasunen onarpenari buruzko 80/2011 ez-legezko proposamenaren betetze maila bakarrik a
ipatuz.
Osasun eta Kontsumo Sailaren erantzunak euskal osasun sistema gaixotasun kronikoa duten pertsonen premiei eta gaixotasun a
rraroen kontuetan egokitzeko bultzatutako hobekuntzen esparru orokorrean (kronikotasunaren estrategia) kokatu zituen bere jarduketak.
Erakundeen a
rteko koordinazioa a
ipatu zuen, gaixo talde horren gizarte eta lan premiak eta premia juridikoak Jarraibide soziosanitarioen eta Lurralde Plan soziosanitarioen testuinguruan konpontzeko, haiei patologia horiek eragindako desgaitasunean eta esklusio a
rriskuan oinarrituta helduz, zehaztasun handiagorik gabe.
Iragarri zigunez, fibromialgiarako eta neke kronikoaren sindromerako ekintza plan baten ildoetan lan egiten a
ri da eta “jarduteko protokoloen zabalpenean eta profesionalen sentsibilizaziorako kanpainan a
urreratu da”. Hala, jakinarazi zigunez, Osasun, Gizarte Politika eta Berdintasun Ministerioak prestatutako jarduteko protokoloa (guztiz baliagarria deritzolarik) zabaldu du medikuen a
rtean, fibromialgiari heltzeko behar diren ezagupenak emateko xedez. Ezagupen horiek, besteak beste, honakoak bildu dituzte: diagnostikoa, tratamendua edo gaixo horien bizi kalitatea hobe dezaketen a
lderdiak. Haren iritziz, “gida klinikoak zabalduz lehen mailako a
rretako eta a
rreta espezializatuko medikuen a
rteko koordinazioa hobetuko da, gaixotasunaren diagnostiko goiztiarra, bilakaera klinikoaren eta diagnostikatutako gaixoen tratamenduaren beraren jarraipen hobea lortuko baitira eta, hala, kasu batzuetan gerta daitekeen gehiegizko medikatzea saihestuko baita”. A
dierazi digunez, Sailak OSATZENekin (Familia eta komunitate medikuntzaren euskal elkartea) lan egin du euskal osasun sistemako profesionalak informatzeko eta sentsibilizatzeko kanpaina diseinatzeko, lehen mailako a
rretako eta a
rreta espezializatuko medikuei zuzendutako fibromialgiari eta neke kronikoaren sindromeari buruzko prestakuntza iraunkorreko programak (ikastaroak) erabiliz. Patologia horien gida klinikoen a
plikazioaren emaitza klinikoei buruzko ikerketa egin nahi du. Fibromialgia eta neke kronikoaren elkarteekin hasitako elkarrizketa irekia ere a
ipatu dute.
Honakoa esan digu: “gainontzeko a
utonomia erkidegoekin, halako patologiak ikertzea eta lan-gaixotasunen a
rtean sailkatzea errazteko batera jardun a
hal izateari begira, CIE 10ean eta ondorengo eguneraketetan gaixotasun horientzako berariazko kodea esleitzeko koordinatzeari dagokionez, Sail hau gainontzeko a
utonomia erkidegoekin koordinatuko da Osasun Sistema Nazionaleko Lurralde a
rteko Batzordearen Osasun Informazioaren Batzorde teknikoaren baitan, egin ohi duen bezala”.
Eusko Jaurlaritzako Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta A
rrantza Sailak a
dierazi duenez, kutsadura elektromagnetikoaren kontrolari dagokionez, indarreko a
raudiaren a
rabera, ez zaio eskumenik eman. Honakoa erantsi du: “hala ere, egun nazioarte mailan WiFi bidezko haririk gabeko konexio sistemen erabilerak eragindako balizko gaitzei buruzko eztabaida zientifikoa gertatzen a
ri da. Eztabaida horretan, beste erakunde batzuen a
rtean, Osasunaren Mundu Erakundeak eta Europako Kontseiluko Ingurumen, Nekazaritza eta Toki eta Eskualde Gaietarako Batzordeak parte hartzen dute”. Sailak jakinarazi digunez, “interes handiz jarraitzen dio eztabaida zientifiko hari, handik etorriko diren ondorio zientifikoek eta seguruenik legezko gomendioek edo betebeharrek, herri-administrazioei orokorrean, eta dagokion neurrian, organo jakin honi, ingurumenaren eta pertsonen osasunaren babesa bermatzeko neurriak hartzea a
halbidetuko dietelako”.
3.2. Bilerak elkarteekin
3.2.1. Aurten sentikortasun kimiko a
nizkunak (SKA) erasandako pertsona talde batekin elkartu gara, erakunde hau talde horren a
lde egiten a
ri den jarduketak a
ztertzeko, eta bizi dituzten a
razoetan eta euren herritar eskubideak erabiltzeko duten zailtasunean eragiteko.
SKAk erasandako pertsonen sistema immunologikoak eta sistema endokrinoak ez dute onartzen produktu kimikoekin, lurrinekin, eta a
barrekin kontaktua izan dezaten, ezta pertsona gehienek jasan ohi dituzten mailetan ere, haien osasuna a
rrisku larrian jarriko bailitzateke.
Hori dela-eta, topaketa hori egin a
hal izateko erakundeak protokolo berezia bete behar izan du, pertsona horiek a
gente eragileekin kontaktua izateko a
ukera a
halik eta gehien mugatzeko zenbait neurri hartuta.
Erasandako pertsonek xehetasunez a
ipatu dituzte honako kontuak direla-eta pairatzen dituzten a
razoak:
arazoak, haien osasunarentzat ezinbestekoak diren produktuen –maska bereziak,
aire eta ur iragazkiak, nutrizio-gehigarriak, elikadura biologikoa, etab.– estaldurarik eza; CIE10ean SKA eta EHSrako berariazko kodea esleitu beharra; SKA Osakidetzaren Gaixo kronikoen
arreta estrategian sartzea; etiologiari eta tratamenduei buruzko ikerkuntzarako diru-zuzkidura handiagoen premia.
arazoak, laguntza produktuak eta laguntza teknikoak eskuratu ezina, etab.
adingabeak eskolatzeko
aurreikuspenik eza, ikastetxeetan erabilitako garbiketa produktuen
arazoak.
abarretan
agente eragilerik gabeko esparruak egokitu eta leku publikoetan gune zuriak sortu beharra.
arazoak fumigazioekin,
aire-ihinztapenekin, pestizidekin eta hirietako garbiketa produktuekin –azken kasuari dagokionez, Sindikoaren gomendioaren egokitasuna
aipatu dute–.
aldaketetarako
aukera/ OSALANek bultzatutako zuzentzeko neurriak/ FBM, NKS, SKA eta EHSrentzako lan
arretako protokoloa prestatzea/ Lan
Arriskuak Prebenitzeko azaroaren 8ko 31/1995 Legeko 25.
artikulua –“Arrisku jakin batzuekiko bereziki sentikorrak diren langileen babesa”–
aplikatzea, EHS eta SKAren onarpena gauzatzen ez den bitartean.
Ararteko erakundeak zenbait neurri bultzatu nahi ditu erakundean bertan toxikoen a
rriskua murrizteari begira, sentikortasun kimiko a
nizkunak erasandako pertsona taldea sartu a
hal izatea lortzeko, eta langileen osasunaren sustapen egokia bermatzeko.
3.2.2. Aurten esparru bat ireki dugu DRAVETEN SINDROMEA FUNDAZIOArekin lankidetzan.
Draveten sindromea, lehen Haurren Epilepsia Miokloniko Larria (SMEI) zeritzona, neurogarapenaren nahasmendua da, haurtzaroan hasten da eta tratamenduari erantzuten ez dion epilepsia larria da haren ezaugarri nagusia.
Kasu gehienetan, krisi epileptikoak lehen bizi urteaz geroztik hasten dira. Lehen erasoaldiak sukarraren a
gerpenari lotuta daude eta konbultsio toniko-kloniko orokorrak edo a
lde batekoak dira. As
kotan, krisi horiek 20 minututik gorako egoera epileptikoetan a
maitzen dira, eta larrialdietako taldeek esku hartu behar dute. Denboraren poderioz, sukarrik gabeko krisiak eta bestelako gertakariak, hala nola miokloniak, a
bsentzia a
tipikoak eta erasoaldi partzialak-konplexuak ere a
gertzen dira. Gaixotasunaren garapena oso bestelakoa da pertsona batetik bestera.
Bigarren urteaz geroztik garapenaren a
tzerapeneko sintomak sumatzen hasten dira. Kasu as
kotan a
taxia, a
utismoaren espektroaren barruko nahasmenduak, elikatzeko eta hazteko a
razoak eta loaren nahasmenduak ikusten dira. Mintzaira izaten da gaitasunik erasandakoenetako bat.
Gaixotasuna diagnostikatzeko zenbait a
dinetako a
dierazpen klinikoak eta elektroenzefalografikoak uztartu behar dira. Diagnostikorako irizpide zorrotzik ezean, gerta daiteke kasu batzuk guztiz ondo ez identifikatzea. Bestalde, kasuen portzentaje txiki batek ez ditu a
ipatu irizpide guztiak betetzen.
Fundazioaren ordezkariaren iritziz, diagnostiko goiztiarra funtsezkoa da, honako a
rrazoi biak direla-eta:
ahalik eta lasterren ekitea,
arreta goiztiarrean.
Diagnostikoa test genetikoaren bidez baino ezin da egin, neuropediatrak eskatuta. Horregatik da hain garrantzitsua lehen mailako a
rretako (pediatria) edo larrialdietako zerbitzuek neuropediatriako zerbitzu espezializatura berehala bideratzea.
Haien ustez osasun eremuan dauden hutsune nagusiak eta haiek hobetzeko proposamenak zein diren a
dierazi digute:
arretarako protokoloen bidez diagnostiko berantiarrak gainditzea.
alerta informatikoek jo beharra.
Halaber, haien iritziz euskal osasun sistemak sindrome horri heltzeko dituen indar nagusiak ere a
ipatu dituzte:
Arreta bikaina ospitaleratzeetan (ZIU).
Haien a
buruz, a
rreta goiztiarra funtsezko faktorea da eta, beraz, 6 urte a
rte efektiboki emateko eskatzen dute. Era berean, 6 urtetik gora ere logopedia eta psikomotrizitate saioetarako laguntzak eskatzen dituzte.
Joan den maiatzaren 12an, Gaixotasun A
rraroak dituzten Pertsonen Nazioarteko Egunean, A
rarteko erakundeak prentsan a
rgitaratzeko iritzi a
rtikulu bat prestatu zuen. Kasu horretan, emakume biri hitza eman nahi izan zien A
rartekoak. A
zaldutako sindromeak erasandako a
dingabeen a
mak dira eta haien testigantzari esker erasandako familien errealitatera hurbil gaitezke.
4. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
4.1. Gaixotasun kronikoa duten pertsonen premietara egokitzeko, osasun emaitza hobeak lortzeko eta eraginkorragoak izateko Osasun eta Kontsumo sailak osasun sistema a
ldatzearren egiten a
ri den esfortzua nabarmendu nahi dugu. Gure osasun a
dministrazioak pentsatutako kronikotasunaren estrategiaren bidez gaixoa sistemaren erdigunean jarri, lehen mailako a
rretaren eta a
rreta espezializatuaren a
rteko koordinazioa hobetuz haien zaintzen jarraikortasuna bermatu, haien minaren ezagutza sustatu eta a
utozaintzarako tresnak eman nahi ditu. A
rretak etxean edo komunitatean geratzea lehenetsi du, loturako erizaintzaren eta etxez etxeko ospitaleratze taldeen laguntzaz. Bestalde, gaixo horiek euren patologiei buruz prestatu nahi dira, gaixo a
ktiboen tailerretan.
4.2. Kronikotasunaren estrategiaren garapenean a
urrerapenak ikusi ditugu eta EAEko Gaixotasun A
rraroen Estrategiaren Ekintza Planaren garapen hasi berria ere bai.
4.3. Hartutako kalte zerebrala duten pertsonek baliabide urritasunari egin behar diote a
urre, eguneko zentro espezializatuei dagokienez. Gure herri-administrazioek baliabide berriak a
biaraztea eta a
rretarako bestelako a
ukerak bideratu a
hal izateko prozedurak malgutzea eskatzen du horrek.
4.4. Linfedemak erasandako pertsonek jasotzen duten a
rretari buruz duten pertzepzioa ez dator bat Osakidetzak emandako informazioarekin. Tresna oso erabilgarria da hura eta, gure iritziz, gure osasun a
dministrazioak ez du behar bezala baliatu, bere kronikotasunaren estrategiak a
ldarrikatu dituen gaixo taldeen parte-hartze a
ktiboaren printzipioen a
urka.
4.5. Euskal osasun sistemak ez dauka profesional espezializatu nahikorik sentikortasun kimiko a
nizkunak eta merkurio-intoxikazioak erasandako pertsonei a
rreta emateko. Profesionalen prestakuntza eta espezializazioa bultzatzearekin batera, bitartean, zerbitzu egokira bideratzeko edo zentro pribatu batean emandako a
rretaren ondorioz sortutako gastuak ordaintzeko bideak a
tzerapenik gabe eta gaixoei informazio egokia emanez egin behar dira.
4.6. Fibromialgia eta neke kronikoa dituzten pertsonen a
rretan a
urrerapenak ikusi ditugu: jarduteko protokoloen a
plikazioa, profesionalen prestakuntza eta gaixoen parte-hartzea.
Sentikortasun kimiko a
nizkunak eta elektrohipersentikortasunak erasandako pertsonei dagokienez, ordea, ez dugu hobekuntzarik sumatu. Haien gizarte egoera izugarri kezkagarria da. Osatzen duten komunitatearen eskubide osoko kideak dira eta, beraz, botere publikoek titularrak diren eskubideak egiatan erabili a
hal izateko baldintzak bermatu behar dituzte.
Haien a
razoak –larria da, kasu as
kotan ezgaitzailea eta ezezaguna zuribiderik gabe– a
gerian geratu behar du hausnarketarako eta behar diren neurriak hartzeko esparruak sortzeko.
Zerikusia duten a
dministrazioek osoko a
rreta eman behar dute osasun eta gizarte eremuetan, laguntza produktuak eskuratzea erraztu behar dute; a
rreta zuzeneko zerbitzu publikoetako profesionalen prestakuntza bermatu behar dute; prebentzioa bultzatu behar dute; haien etiologiari eta tratamenduari buruz ikertu behar dute; ingurumena babestea eta hobetzea eta gune zuriak sortzea bultzatu behar dute eta euren jarduketetan a
rreta, gardentasun eta ingurune-informazioaren printzipioak jaso behar dituzte, beste neurri batzuen a
rtean.
5. Buruko gaixotasunak edo nahasmenduak dituzten pertsonak
Aurrekariak
Arartekoak a
rreta handia jartzen du burutik gaixo dauden pertsonen taldeengan, ahultasun berezia baitute.
Hala, a
rlo honetan egiten dugun lanaren oinarria zera da, burutik gaixo dagoen pertsona hori eskubideak dituen herritarra dela. Ondorioz, pertsona hauen jabekuntza, gizarteratzea, errehabilitazio psikosoziala eta benetako partaidetza dira jorratzen ditugun ideiak.
Gure herri-administrazioen, eta, batez ere osasun, gizarte, hezkuntza, enplegu, justizia eta etxebizitzaren a
rloko jardueraren inspiraziorako printzipioak honako hauek izan behar direla uste dugu: norberaren a
utonomiaren sustapena eta estigmaren ezabapena, zainketen jarraipena, ekitatea, erantzukizuna, koordinazioa, integrazioa, eraginkortasuna eta gaixo eta senideen partaidetza-foro eta elkarteen sustapena.
Arartekoaren xedea da, beraz, a
dministrazioon jarduerak printzipio horiekiko leial izatea eta horretarako lan egitea, babesteko zeregina daukagunez gero.
1. A
rloa kopurutan
2012. urtean 23 kexa berri erregistratu dira burutik gaixo dauden pertsonen a
rloan; beste lau kasutan ere a
rlo honi buruz mintzatu dira zuzenean. Kexak tramitatzeko lanaz gain, kapitulu honetako IV. a
talean (Jarduera Planari buruzkoan) a
zaldutako a
rloaren jarduerak ere egiten dira.
2.1. Osasun-administrazioak nortasun-nahasmendua duen gazte bati emandako a
rretari buruzko kexa tramitatzean, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gorantz doazen nahasmendu hauei –batez ere gure gazteei eragiten dietelarik– a
rreta emateko programa bereziak ezarri eta garatzeko gomendatu dio A
rartekoak. Gomendioari jarraiki, programa horiek sektore a
rteko esku-hartze terapeutikoetan oinarritu beharko dira eta egiztatutako eraginkortasuna izan beharko dute, a
ipatutako nahasmenduak dituzten gaixoen eta haien familien bizi-kalitatea hobetzeko as
moz.
Arartekoak zera eskatu die, EAEn nortasun-nahasmenduetan espezializatutako unitatea jartzeko, eguneko ospitalearen modalitatean, 2008an proiektatuta zegoen bezala. Proiekzio horrek, hala ere, ez du inolako a
urrerapenik izan a
zken lau urteetan, behin eta berriz berau ezartzeko a
dierazi diegun a
rren.
Arartekoaren 2012ko a
zaroaren 23ko Ebazpenari buruz a
ri gara. Horren bidez, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gomendatzen zaio nortasun-nahasmendu larriak dituzten pertsonei a
rreta emateari lotutako neurri orokor batzuk eta eragindako gazte baten a
rretaren gaineko beste neurri berezi batzuk har ditzan. Bertan, ukitutako pertsonen eta beren senideen informazioa sustatzeko eta osasun-arreta egokirako eskubidea bermatzeko beste neurri batzuk ere gomendatu dira.
2.2. Arartekoaren esku-hartzeari esker, genetikako a
dituarengana bideratu a
hal izan da a
dingabe bat. Izan ere, Santiagoko Ospitaleko haur-psikiatriako zerbitzuan desbideratze hori egiteko atzerapen a
rrazoitu gabea jasan izana salatu zuten bere gurasoek.
2.3. Erabiltzaile ugarik eta “Gurutzetako psiko-gizarte laguntzarako modulua” Elkarteak beren desadostasuna a
dierazi ziguten, ez zelako berrituko Osasun eta Kontsumo Sailak elkarte horrekin sinatutako lankidetza-hitzarmena. Erabaki horrek, izan ere, modulua ixtea ekar zezakeen.
Nahiz eta espediente hauek tramitazio-fasean dauden, gure jardueratan zera a
ztertu nahi izan dugu, ea Osakidetzako sare publikoak emandako a
rreta berria a
tzerapen bat den lortutako a
rreta-estandarretan, besteak beste, a
rreta psikiatrikoaren ratioan, ludopatiak dituzten pertsonen a
rreta-programan, genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen a
rreta-programan, familiako esku-hartzean edo estigmaren ezabapenean.
Gure kezka nagusia, eta halaxe jakinarazi diogu Osasun eta Kontsumo Sailari, zentroaren kokapen berria eta zerbitzuaren a
ntolakuntza berria izan dira, ez baikenuen nahi, inola ere, laguntza psikosoziala behar duten pertsonen a
rretan kalitatea murrizterik.
Sailaren erabakia a
ntolakuntza-ahalmenaren eremuan kokatzen da eta bere egituraketa berria behar bezala a
rrazoituta dago. Hala ere, moduluak duen ibilbide bikaina –gure osasun-administrazioaren zerbitzura 30 urte baino gehiago daramatzala– eta bere taldearen konpromiso eta profesionaltasuna kontuan hartuta, moduluak nolabait jarraitu behar duela uste dugu, betiere gure herri-administrazioen laguntzarekin, sareak eskaintzen duen a
rreta osatze a
ldera.
Espediente hauek tramitatzean, Sailak hainbat konpromiso hartu ditu lehen zerrendatu ditugun eta behar bezala jorratuko ditugun a
lderdiei dagokienez.
3. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
3.1. Araudi-berrikuntza nagusiak osasun publikoaren eremu orokorrean eman dira (apirilaren 20ko 16/2012 Legegintzako Errege Dekretua, Osasun Sistema Nazionalaren iraunkortasuna bermatzeko eta bere prestazioen kalitate eta segurtasuna hobetzeko premiazko neurriei buruzkoa, eta ekainaren 26ko 114/2012 Dekretua, Euskal A
utonomia Erkidegoaren eremuan Osasun Sistema Nazionalaren osasun-prestazioak emateko a
raubideari buruzkoa). Ondorioz, Osasun a
rloari buruzko II.12. kapituluko III. a
talean a
ztertu da gaia.
3.2. Egungo krisi ekonomiko larriaren ondorioz a
ldaketa ugari jasaten a
ri gara eta kezkatuta gaude osasun eta gizarteko prestazioen irisgarritasun, maila eta kalitateak izan ditzakeen mugengatik, herri-administrazioak baitira horien erantzule eta kudeatzaileak.
Burutik gaixo dauden pertsonen babesa politika publikoen lehentasunetako bat izan behar da.
OMEren esanetan, txirotasunaren igoerak eta gastu publikoaren murrizketek (krisiaren hasieratik Europan esperimentatu ditugunak) nabarmen kaltetu dute Europako hiritarren buru-osasuna; ikerketa zientifikoek egiaztatu dutenez, beren diru-sarreretan murrizketak jasaten dituzten eta familiako a
razoak dituzten pertsonek buruko a
razoren bat jasateko a
rrisku as
koz a
ltuagoa dute gainerako herritarrek baino; krisi ekonomikoaren eta buru-osasunaren a
rteko harremanak norabide bikoitza du, hau da, krisiak osasunean eragin negatiboa izateaz gain, buru-osasunean barne, eremu horretako a
razoek ondorio larriak dituzte Europako herrialdeetako garapen ekonomikoan.
Hori guztia dela eta, hiritarren buru-osasuna babestu beharra dago, batez ere krisi-garaietan, eta, horretarako, buru-osasuneko zerbitzuetarako irisgarritasuna hobetu, baliabideak jarri eta osasuneko profesionalak trebatu behar dira. Ildo horretatik erregistratutako a
urrerapenetako batzuk IV.2 a
talean jasotzen dira, Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten bereziaren jarraipenari buruzkoan.
3.3. Eusko Jaurlaritzako Osasun Berrikuntzako Sailburuordetzak Euskadiko Hirugarren Sektoreko Batzorde Estrategikoa jarri du martxan 2012an. Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakuntzak –FEDEAFES– bere hiru lan-taldeetan (Osasuna eta Bazterkeria, Ondorio Kronikoen Errehabilitazioa eta Ezgaitasuna) duen partaidetza, zalantzarik gabe, Sailak sustatutako jardunbide ona da, partaidetza indartzen du eta.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Jarraian, erakundeak 2012. urtean zehar garatutako jarduera nagusiak deskribatuko ditugu:
4.1. Ofiziozko jarduerak
Pertsona interesduna bere borondatearen a
urka barneratzearen ondorioz hainbat kexa-espediente tramitatu ditugunez, 2012ko otsailean ofiziozko espedientea ireki genuen, Prozedura Zibilari buruzko urtarrilaren 7ko 1/2000 Legean (PZL) egoera hauetarako aurreikusitako neurrien betearazpena a
ztertzeko.
Kasu guztietan, osasun-administrazioak, a
raudi horretan ezarritakoaren a
rabera, barneratze horren berri ematen zion a
uzitegi eskudunari, legez ezarritako hogeita lau orduko epearen barruan.
Kasu batzuetan, hala ere, neurri hori zuzentzeko a
dostutako gehienezko hirurogeita hamabi orduko epea luzatzen zuten epaileek. Ondorioz, gaia organo eskudunetara bideratu zen, zehazki, Euskal A
utonomia Erkidegoko Fiskaltza Nagusira eta Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiaren Gobernu A
retora. Bi instantziek informazio-eginbideak hasteko erabakia hartu zuten.
Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiaren Gobernu A
retoak emandako informazioaren a
rabera, neurri egokiak ezarri dira, legezko epeak kasu guztietan errespetatu daitezen.
Halaber, pertsonak egoera horietan dagozkien eskubideen jakitun ote ziren eta gure osasun-administrazioak hori behar bezala sustatzen ote zuen a
ztertu genuen.
Aztertutako kasuen ondorioz piztu zaizkigun zalantzak kontuan hartuta eta zalantza horiek Osakidetzako Buru Osasuneko Sareko profesionalekin egiaztatu ondoren, beharrezkoa iruditzen zaigu borondatearen a
urkako ospitalizazioei buruzko protokoloetan neurri egokiak sartzea, gaixoek benetan eta ondo ezagutu ditzaten PZLren a
rabera dagozkien eskubideak (ulertzeko moduan idatzitako formularioak, osasun-langilearen nahitaezko sinadura, eta a
bar).
4.2. Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten bereziaren jarraipena
4.2.1. Osasun-sareko baliabideen egoera buru-osasunaren a
lorrean 2012. urtearen a
maieran (2010 eta 2011ko datuak ere sartu ditugu, bilakaera a
ztertu a
hal izateko).
Iturria: Euskal Osasun Zerbitzua-Osakidetza.
(1) BOZ eta H-GBOZ; bertan, non toxikomaniak, Elikadura Jokabidearen A
razoak berariaz jorratzen dituzten taldeak eta Lehenengo Gertakari Psikotikoak lantzen dituztenak ere sartzen dira.
(2) Bai Ospitale Orokorretan, bai Ospitale Psikiatrikoetan OLU eta Haur eta Gazteen Ospitaletan H-GOLU.
(3) Izen desberdinekin. Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira.
(4) Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira.
(5) Parentesi a
rtean, plaza-kopurua.
Eguneko Ospitaletan 21 plaza igo dira eta egonaldi luzeko unitateetan 10 plaza ezabatu.
2012ko urrian Haur eta Gazteen Egonaldi Ertaineko Unitate bat jarri da martxan A
rabako Buru Osasuneko Sarean eta lurraldez gaindiko izaera dauka.
4.2.2. Desinstituzionalizazio-prozesuari dagokionez, 2010eko urritik 2012ko urrira a
rte, Bizkaiko Buru Osasuneko Sareak 420tik 313ra murriztu du ospitale psikiatrikoetan dauden egonaldi luzeko ohe-kopurua (egonaldi luzeko egoitza-plazak). A
ldi horretan, errehabilitazio-programetarako ohe bihurtu dira 90 egoitza-ohe. 2012ko urtarrilaren eta urriaren a
rtean 9 ohe itxi dira Bermeo eta Zaldibarko ospitaletan.
Gipuzkoan, Osasuneko Lurralde Zuzendaritzak ohe-kopuru jakin baterako programa espezifikoak dauzkan bi programa garatu ditu A
ita Menni ospitalean, egonaldi luzeko oheak murriztu as
moz. Gipuzkoan 2012an irekitako miniegoitzetako 35 plaza berrietatik % 65 inguru egonaldi luzeetarako ospitaleratutako gaixoentzat izan ziren.
4.2.3. Ospitaleetatik kanpoko egoitza-egiturei dagokienez, Osakidetzak 2011n emandako informazioaren a
rabera, tutoretzapeko pisuetako eta ikuskatutako pisuetako plaza-kopurua 468koa zen. 2012an emandako datuaren a
rabera, 332 plaza daude orain. 2011n miniegoitzetako plaza-kopurua 90koa zen; 2012an, a
ldiz, 136 plaza erregistratu ziren. 2011n erkidego terapeutikoetako plaza-kopurua 30koa zela jakinarazi zitzaigun. 2012an, bestetik, 449 plaza egon dira eguneko ospitale eta erkidegoetan. Hala ere, iritsi zaigun a
zken datu hori ez dagoenez banakatuta, ezin dugu ondoriorik a
tera.
Aurten lankidetza-hitzarmena sinatu dute Osasun Sailak, Bilboko Udaleko Udal Etxebizitzek, A
VIFES elkarteak eta Bizkaiko Buru Osasuneko Sareak, buruko a
razo larriak (BAL) dituzten pertsonek gizarte-alokairuko etxebizitza normalizatua eskura dezaten. Gure a
buruz, era honetako a
kordioak eredugarriak eta ezinbestekoak dira.
4.2.4. Iaz, Bizkaiko eta A
rabako as
ertibotasunerako erkidegoko tratamendu-programen ezarpenari buruz mintzatu ginen. Ez genekien Gipuzkoan halako egiturarik zegoenik. A
urten jakinarazi digutenez, hala eta guztiz, a
ntzeko irizpideak dituen programa bat garatzen a
ri dira Donostia inguruan. Halaber, Borondatearen A
urkako Tratamendu A
nbulatorioaren programa bat ere badago, buruko a
razo larria (BAL) duen gaixoa bere ingurunean mantentzearen a
lde. Bestetik, Eskizofrenia Prozesu Bereizia ere badute, esku-hartze intentsibo eta guzti. BAL duten 320 gaixok jasotzen dituzte programa hauen onurak, kontrol intentsiboagoa eta erkidegoko eta etxeko jarduerak dituztela.
4.2.5. Aurten Osakidetza profesionalei eta gaixo eta senideei zuzendutako a
giriak batu eta a
ztertzen a
ritu da eta, gure ustez, egindako lana oso erabilgarria izan daiteke. Lana lau karpetatan a
ntolatu da (BOZ guztietan erabiltzeko a
giri orokorrak; baimen informatuak preskribatzaileek gaixo helduei entrega diezazkieten; Tratamenduei buruzko informazio-gidak, preskribatzaileek erabil ditzaten eta Patologia eta tratamenduei buruzko gidak, gaixo helduei entregatzeko).
4.2.6. Arabako Ospitale Psikiatrikoan dimentsio bikainak dituen eta a
ire zabalean dagoen berdegune baten sorrera sustatzeko gauzatutako jarduerei dagokienez, Osakidetzak zera jakinarazi digu, honezkero badaukala a
rkitektura-proiektua, obretako lizentzia-eskaera tramitatu duela eta berau eskuratzean obra hasteko moduan egongo dela. A
lbiste bikaina da eta a
urreikuspenak a
halik eta a
rinen gauzatzea espero dugu.
4.3. Azterlanak
Arartekoak honako izenburuko a
zterlana eman du a
rgitara: EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren a
rretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta a
ukerak. Bertan, talde bereziki a
hul horien buru-osasuna a
rtatu eta babestearen a
rloan euskal herri-administrazioek a
zken urteotan egin duten a
halegin handia a
itortu du. A
ldi berean, ekimen berriak, garapen handiagoak edo hobekuntzak behar dituzten gaiak nabarmendu dira, dagozkien gomendioak egin a
hala.
4.4. Elkarteekin egindako bilerak
4.4.1. Erakunde honek Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakuntzarekin (FEDEAFES) duen harremanari esker, talde honek gaur egun dauzkan kezka nagusiak ezagutzeko beta izan dugu. Horrez gain, gure euskal herri-administrazioek talde honi ematen dioten a
rretan a
ntzemandako gabeziak ere a
zaldu dizkigute:
adingabeen
arreta eta laguntza integralarekin jarraitzea.
Arreta Goiztiarraren Unitateak egiten duen lan
aparta
azpimarratu dute (Gipuzkoako Ospitalez kanpoko Buru Osasuneko Sarea - Osakidetza). Lan-metodologia eta baliabide hauek beste lurralde batzuetara hedatzea komeni dela uste dute.
aurreratua dagoenak) babes-eremutik kanpo utz ditzakeelako mendetasun-egoera
aitortuta ez duten baina buruko gaixotasuna duten pertsonak (talde honentzako maila-jaitsierak eta balorazio baxuagoak eragin ditu baremo berriaren
aplikazioak).
Arabako Zentro Psikiatrikoan hainbat
azpiegitura (lorategia) behar dira.
aurka barnerarazi dituzten pertsonen kasuan beharrezkoa iruditzen zaie ukitutako pertsonak bere eskubideak ezagutzen dituela bermatzeko neurrik garatzea. Fiskaltzaren lanak prozesu horietan garrantzi handiagoa izan beharko lukeela uste dute.
agertu dira. Honako gaien gaineko
ardura erakutsi dute: nahasmendu hauek diagnostikatzeko
arazoak; psikoterapia-beharrizanak; gazteen gaineko eragina eta espetxeetako buru-hiltze eta sarrerekiko harreman estua. II.
atalean
aipatutako Arartekoaren 2012ko
azaroaren 23ko Ebazpena egokia iruditzen zaie.
aipatu dute.
arazoak
azaldu dituzten, kasu horietan ikuspegi terapeutikotik esku hartu behar baita.
aipatu dituzte.
arreta emateko erkidegoko eredua errealitate bihurtzeko baliabideak urriak direla salatu dute (gaixo psikiatrikoak birkokatzea, senideentzako babesa, eta
abar).
autonomo eta independentea babesten duen ereduaren
alde egiten dute, pertsonen burujabetzarako behar eta
asmoak behar bezala betetzen laguntzen duelako, jabekuntzarako bide honetan jarraitzeko tresnak eskainiz, beharrezko laguntzarekin. Erakundeek eredu honi ematen dioten babesa
areagotu egin behar dela uste dute.
aurrerapenik ikusi 2010eko Buru Osasunaren Estrategiaren hirugarren ildo estrategikoaren betearazpenean, estigma ezabatzeari buruzkoan, elkarteek sustatutako jarduerez harago.
agente desberdinekin, estigma ezabatzeko edo/eta helburu horri eragiten dieten gaiak
aztertzeko politika publikoak sustatze
aldera.
4.4.2. Iaz OME-Osasun Mentalaren Elkartearekin (Asociación de Salud Mental y Psiquiatría Comunitaria) hasitako lankidetza-dinamika mantendu dugu a
urten. Dinamika honi esker, psikiatrikoko talde profesional honen ekarpenak dauzkagu. Buru-osasuneko a
razoak dituzten pertsonen eskubideen a
ldeko jarrera eta profesionaltasuna bikainak dira. Halaber, Osakidetzako Buru Osasuneko Sarean lan egiten duten profesionalak direnez, talde honi ematen zaion a
rretari buruzko datu gehiago helarazten dizkigute. Jarraian, planteatutako gai batzuei buruz duten ikuspegia a
zpimarratuko dugu:
Asertibotasunerako erkidegoko tratamenduen (AET) eskualde-programei dagokienez
aurrerapenak erregistratu diren
arren, horrelako ekipoak
areagotzeko beharrizana nabarmendu dute, bereziki kostuaren eta eraginkortasunaren
arteko
azterketari erreparatuta.
asmoa kentzen baitie burutik.
altua) duten
adinekoak bezalako talde bereziei,
adinekoen zerbitzua ez baita euren
arretaz
arduratzen; baita patologia duala edo jarrera-nahasmendu desberdinak dituzten pertsonei edo narriadura handiagoko patologia psikikoa duten pertsonei ere. Psikikoki egonkor dauden baina eguneroko bizitzako gaitasunetan babes etengabea behar duten pertsonak erkidegoko errehabilitazio psikosozialetik beste baliabide soziosanitario batzuetara bideratzeko orduan ere ikusi dituzte gabeziak.
arreta oraindik defizitarioa dela pentsatzen dute eta gure osasun-sistemak nortasun-nahasmenduetan esku hartzeko dituen mugei buruzko
ardura
adierazi dute. Horren harira, II.
atalean
aipatutako Arartekoaren 2012ko
azaroaren 23ko Ebazpena egokia iruditzen zaie. Profesionalek nahasmenduotan esku hartzeko prestakuntza espezifikoa behar dutela ere
adierazi dute.
akutuen unitateen
artean komunikazio eta koordinazio hobea eta handiagoa behar da, baita horien eta Lehen Mailako
Arretaren
artean ere. Hala ere, baieztatu dutenez urrats batzuk egin dira bide horretan.
arren, Haur Psikiatriako bitarteko-egiturarik ez duen EAEko lurralde bakarra
Araba da:
arratsaldeko ospitalerik, hori baita ohikoena haurren
arloan, eskolako ordutegiarekin bateragarria izan dadin).
autismorako eta garapen-nahasmendu orokorretarako (GBO) laguntza-egiturarik: ez osasun-arloan (H-GOMUren kontsulta
anbulatorioak soilik), ez gizarte-arloan (Bizkaian eta Gipuzkoan
Autismoaren eta GBOren elkarteek estaltzen dute laguntza-eremuaren zati handi bat, hitzarturik).
Adierazi dutenez,
Araban lantegi-tailerrak falta dira eta tailer-proiektu bat etenda geratu da, beharrezkoa izan
arren.
Arabako buru-osasuneko sareko profesionalek diote zaila dela gizarte-baliabideak mendetasunaren balorazioaren
arabera esleitzea. Izan ere,
azterketa eta balorazio “baxuak" erregistratzen
ari dira eta mendetasun-mailak murriztu egin dira, baremo berria
aplikatu denetik.
Azaldutakoaren
arabera, gizarte-zerbitzuetan premiaz jardun behar denean (pertsona bat etxetik
ateratzean, ospitaletik irtetean eta
abar) prozesuak motelak dira eta sarritan pertsona horiei ez zaizkie baliabideak iristen, ez dituztelako irizpideak betetzen. Baremoa hertsiki
aplikatzen
ari direla erantzun du foru-erakundeak.
Adierazi digutenez, “Euskadiko Buru Osasuneko
Aholkularitza Batzordean”
azaldutako gabezia nagusia eguneko osasun-ospitaleen falta da oraindik ere. Hiru lurraldeetako haur eta gazteen
arreta-programen
arduradun ia guztiek eta Euskadiko Buru Osasuneko
Aholkularitza Batzordeak euren desadostasuna
adierazi dute,
Arabako Buru Osasuneko Sarean lurraldez gaindiko izaera duen Haur eta Gazteen Egonaldi Ertaineko Unitate bat ireki delako eta bitarteko egokiak (eguneko ospitaleak) edukitzeko beharrizana errepikatu dute.
arazoak planteatu dizkigute. Lehenengo oztopoa etorkinak osasun-administraziora duen sarbidean bertan
antzeman dezakegu. Sarritan erroldatuta ez daudenez zaila da dagokien BOZra bideratzea. Bigarrenik, hizkuntza ez jakitearen ondoriozko komunikazio-arazoak daude (eta horrek, kasu batzuetan, diagnostikoan eta tratamenduan ere
arazoak sor ditzake).
akatsak egon daitezke diagnostikoan.
akutuen unitateetan, bai sarreretan, bai
altaren unean. Era berean, farmakologian eta ondorengo tratamenduetan ere
arazoak
antzeman dira (utzikeria ugari erregistratu dira).
askoz zailagoa da talde hau errehabilitatu eta zainketekin jarraitzea (kasu
askotan erregistratu dira psikosi larria duten etxerik gabeko pertsonak).
4.4.3. Aurten lankidetza-dinamika hasi dugu ASVAR elkartearekin (Birgaiketa Psikosozialaren Euskal Elkartea) eta A
rabako Buru Osasuneko Sareko hainbat profesionalekin. A
urreko kasuan bezala, psikiatria, psikologia eta gizarte-laneko profesionalen lankidetza edukitik eta euren profesionaltasuna eta a
urreranzko jarrera nabarmena izanik, gure esku-hartzea a
re egokiagoa bihurtzen da. Halaber, Osakidetzako Buru Osasuneko Sarean lan egiten duten profesionalak direnez, talde honi ematen zaion a
rretari buruzko informazioa a
berasten digute.
Aurreko a
talean a
dierazitako eta OMEk egindako balorazioekin bat datoz eta beste gai batzuei buruz duten ikuspegia a
dierazi digute:
Arabako Buru Osasunaren (Osakidetza)
artean dagoen koordinazioan zailtasun esanguratsuak erregistratu dira. Burutik gaixo dauden pertsonen kasuan, ezartzen den gizarte-baliabideak
aparteko eragina dauka pertsonen tratamendu, errehabilitazio eta bizi-kalitatean; errehabilitaziorako elementua da, tratamendu medikoa osatzen duen tratamendu sozialaren parte baita. Hala eta guztiz, baliabide bat edo bestea
adjudikatzeko erabakia ez da izaten osasun eta gizarte
arloaren koordinazio eta integrazio egokiaren emaitza eta horrek, zalantzarik gabe, ondorio negatiboak eragin
ahal dizkio gaixoari.
azken erabakia hartzeko orduan, Buru Osasuneko Sareak pertsonarentzako baliabide egokiaz egiten dituen iradokizunek pisu nabarmena izateko
aukera proposatu dute; pertsona horiek, kasu
askotan, sarearen
arreta jaso izan dute epe luzez (gehienetan hainbat urtez); horrenbestez, ezinbestekoa da diagnostiko sozialak diagnostiko klinikoa ere kontuan hartzea.
antzekoa eskatzen dute. Bertan, izan ere, zuzenean ezagutu
ahal izan dituzte foruko gizarte-zerbitzuen eta Buru-osasuneko sarearen
artean dauden koordinazio eta integrazioa, neurri handi batean hiru faktore hauek sustatua: Gipuzkoako buru-osasuneko zerbitzuek eta Foru
Aldundiak elkarrekin diseinatutako tresna informatikoa, batetik, kasuaren erreferentea Buru Osasuneko Sareko gizarte-langilea izatea, bestetik, eta,
azkenik, bi eremuen (osasuna eta gizartea)
arteko
adostasuna, diagnostiko soziala egiteko orduan.
ari dira foru-erakundearen eskutik. Hortaz,
azkenean Buru Osasuneko Sareak
artatzen ditu, portaera-arazoak edo horiei gehitutako beste prozesu batzuk direla-eta. Foru-erakundeak ematen duen
arrazoia da pertsona horiei ez zitzaiela buruko ezgaitasuna diagnostikatu 21 urte bete baino lehen.
Araban burutik gaixo dauden pertsonentzako ostatu gehienek ez dituzte baldintza egokiak betetzen.
aurre egin
ahal izateko.
ahal izan dutenenez, familia barruko zaintzetarako prestazioa jasotzen duten pertsonei hainbat konpromiso eta jarduera eskatzen dizkiete, osasun-eremuko
aginduen kontra eginik eta disfuntzioak sortuz. Berriz ere bi eremuen
arteko koordinazio egokia beharrezkotzat jotzen da.
aldaketei dagokienez, honakoak nabarmendu dituzte: osasun-langileen ordainsariaren murrizketa, beren lan-orduen luzapena, Lanerako
Aldi Baterako Ezintasunaren pertzepzioaren murrizketa, generikoen ezarpena eta ordezkapenen jaitsiera.
askok izan dituzten likidezia-arazoak
azpimarratu dituzte. Horrez gain, enplegu babestuaren eremuko
arazoak ere
aipatu dituzte (gizarte-erantzukizunaren defizitak eta
abar).
Araban ere ostatu-plaza berriak ireki dira
azken bi urte hauetan baina langileek ez daukate buru-osasunaren gaineko trebakuntza eta prestakuntzarik.
Azaldu dutenez,
Aldundiak oraindik ez du
argitaratu diru-laguntzak eskuratu
ahal izateko
araudia. Plazak, gainera, Mendetasuna Baloratzeko Baremoaren
arabera
adjudikatzen dira. Horrek, talde honen beharrizanak fideltasunez ez islatzeaz gain,
adjudikazioa moteltzen du eta plaza hutsak geratzen dira, itxarote-zerrenda nabarmena izan
arren. Egoera hori estali gabeko plazak dituzten erakundeen kalterako da.
aurrean desinstituzionalizazio-prozesuak motelak direla salatu dute, baina gai hori berriz
aztertuko da.
4.5. Beste jarduera batzuk
4.5.1. Herriaren Defendatzaileen Koordinaziorako XXVII. Jardunaldiak Zaragozan ospatu ziren 2012ko ekainaren 19 eta 20an eta Buru-gaixoen babesa izan zuten hizpide.
Lan-saioetako lehenengoa Madrilen egin zen otsailaren 9an eta herriaren defendatzaileak koordinatu zuen. Bertan, burutik gaixo dauden pertsonen tratamendu penal, prozesal eta penitentziarioa jorratu zen eta horren gaineko adostasun-agiria sortu zen.
Bigarrena Sevillan izan zen martxoaren 15ean eta A
ndaluziako herriaren defendatzaileak koordinatu zuen. Bertan, Buru-osasunaren eremuko borondatearen a
urkako tratamenduak ikuspuntu juridikotik a
ztertu ziren eta a
teratako ondorioak bigarren a
giri batean islatu ziren, defendatzaile guztiek onartu ondoren.
Hirugarren lan-saioa gazte eta helduen talde bereziei buruzkoa izan zen eta A
rartekoak koordinatu zuen Gasteizen, martxoaren 23an. Adostasun-agirian estatu-mailako egoeraren diagnostikoa, gaiari buruzko ondorioak eta defentsa-erakundeek eginiko gomendioak jaso dira.
Lan-saio hauei esker, batetik, defentsa-erakundeek pertsona hauen eskubideen a
lde egiten duten lana sustatzeko tresnak trukatu, gaiari buruz hausnartu eta ezagutza partekatu daiteke, eta, bestetik, herri-administrazioei zuzendutako ondorio eta gomendioak onar daitezke.
4.5.2. Urriaren 11n A
rartekoak ARGIA fundazioaren III. Jardunaldi Teknikoetan parte hartu zuen (fundazio honen helburua buruko gaitz kronikoak eta nahasmendu psikikoak dituzten pertsonen prebentzio, tratamendu, errehabilitazio eta gizarteratzeko laguntza-jarduerak eta zerbitzuak martxan jartzea da) eta buruko nahasmendu larriak dituzten pertsonek ospitaletik kanpoko baliabideetan duten a
rretari buruzko hitzaldia (Atención en recursos comunitarios a
las personas que sufren Trastorno Mental Grave) eman zuen. Erakunde honek 2000. urtean Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo izeneko txosten berezia a
rgitaratu zuenetik BAL daukaten pertsonei emandako a
rretak erregistratu duen bilakaera a
ztertu dugu.
4.5.3. Arartekoa a
gente giltzarrietako bat izan zen Egoeraren diagnostikoari eta jarduera-proposamenei buruzko Mintegian. FEDEAFES-ek a
zaroaren 9an a
ntolatutako mintegi honetan burutik gaixo dauden pertsonen gizarte-estigmaren errealitatea izan zen hizpide.
4.5.4. Plataforma de Organizaciones de Infancia delakoak Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena Ezartzeak Espainian izan duen Bilakaera A
ztertzeko Jardunaldiak a
ntolatu zituen a
benduaren 3 eta 4an eta A
rartekoak bertan parte hartu zuen, honako hitzaldiarekin: Un breve recorrido por la a
tención a
la salud mental de la infancia y a
dolescencia en la CAPV desde la perspectiva del A
rarteko (EAEn haur eta nerabeen buru-osasunari ematen zaion a
rretaren ibilbide laburra A
rartekoaren ikuspegitik).
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. Burutik gaixo dauden pertsonak nahiko talde a
hula dira eta zailtasun handiagoak dituzte baliabide publikoak eskuratzeko orduan. Hala ere, beren erkidegoan eskubide osoa duten kideak dira eta, ondorioz, a
gintari publikoek beren eskubideak benetan betetzen dira a
halbidetzeko baldintzak bermatu behar dituzte.
Horretarako, talde honen a
ldeko jardueran sartuko dira pertsona horiek erkidegoan benetan integratzeko a
lderdi guztiak: ostatua, hezkuntza, enplegua, nahikotasun ekonomikoa, estigmaren ezabapena, partaidetza eta a
bar.
5.2. Azken urteetan a
urrerapenak nabarmenak izan diren a
rren, erakundeek ez diete babesik edo babes nahikorik ematen buru-osasunaren eremuan errehabilitaziorako bitarteko egiturei (eguneko ospitaleak/zentroak; ostatu emateko baliabideak, ikuskapen-maila desberdinarekin; lanerako ikastegiak; erkidego terapeutikoak; gizarte-klubak eta errehabilitazio psikosozialeko baliabideak). A
zken urteotan nabarmendu dugun gaia da hau eta halaxe jaso dugu IV.2 puntuan deskribatzen den azterlanean.
Gabezia hori eragozpen larria da buru-osasuneko zentroetan edo egonaldi laburreko ospitalizazio-unitateetan egindako esku-hartzeak osatzeko; a
rreta psikiatrikoko programen ezarpen egokia bermatzeko (etxerik gabeko pertsonei zuzendutako programak, a
dibidez) edo desinstituzionalizazio-prozesuak garatzeko.
Arazo horri a
urre egiteko, beraz, premiazkoa da a
dministrazio desberdinen (osasuna, gizarte-zerbitzuak eta etxebizitza) a
rteko a
kordioak sustatuko dituzten ekimenak sustatzea, a
utonomia-erkidegoak, a
ldundiak eta udalak inplikatuta egongo direlarik.
5.3. Mendetasun-balorazioen emaitzarekiko desadostasunei buruzko kexak nabarmen igo dira eta burutik gaixo dauden pertsonengan erregistratutako beheranzko berrikuspenak as
ko izan dira, batez ere A
raban. Hori dela eta, oso kezkatuta gaude, a
re gehiago kontuan hartzen badugu Buru Osasuneko Sare Publikoko osasuneko eta gizarte-laneko profesionalek (gure informazioa egiaztatzen laguntzen digutenek) mailaketa ulergaitzak ikusten dituztela baloratutako pertsonak babestu eta ikuskatzeko beharrizana gogoan izanda.
Arabako foru-erakundeak a
dierazi duenez, mendetasuna baloratzeko baremo estatal berria behar bezala a
plikatu da kasu guztietan eta, bere ustez, baremo horrek “aurreko balorazio-tresnaren disfuntzio nabarmenak zuzentzen ditu, mendetasun-egoeraren a
zterketa pertsona baloratuen errealitatera gehiago eta hobeto egokituz”.
Premiazkoa iruditzen zaigu ukitutako a
dministrazioek berriz plantea ditzatela (Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Prestazio eta Zerbitzuen Karterari buruzko Dekretua a
rgitaratzeari begira) buru-osasuneko a
razoak dauzkaten pertsonen a
rretarako prestazio eta zerbitzuak eskuratzeko baldintzak. Izan ere, mendetasun-mailaketa jakin bat eskatuz gero, a
rretarik gabeko egoera baten a
urrean a
urki gaitezke eta ez genuke halakorik nahi. Horren harira, prestazio eta zerbitzu horiek eskuratzeko a
ukera mendetasun-arriskuaren egoeraren a
raberakoa izan beharko litzateke. Hala, fidagarritzat jotzen den tresnak baloratu beharko luke egoera hori. Edonola ere, tresna horren bitartez behar bezala baloratu beharko lirateke mendetasun-arriskuaren egoera guztiak, eta buruko gaitzaren ondoriozkoak bereziki, norberaren a
utonomiarekin, partaidetzarekin eta komunikazioarekin lotutako dimentsio berriak sartuz.
5.4. Ezarritako tratamendu farmakologikoarekin edo helburu terapeutikoetarako ezarritako beste neurri murriztaile batzuekin a
dos ez daudela a
zaltzen diguten kexak jasotzen jarraitzen dugu. Gai tekniko eta medikoak dira, eta, horrenbestez, horiek baloratzea ez da erakunde honen zeregina; hala ere, kasu hauetan, hainbat jarduera gauzatu ditugu pertsonari gaixoa den a
ldetik dagozkion eskubideak tratamendu horretan errespetatzen direla egiaztatzeko edo bigarren iritzi medikoa eskatzeko a
ukera jakinarazteko, Euskadiko Osasun Sisteman bigarren iritzi medikorako eskubidearen betearazpena arautzen duen irailaren 18ko 149/2007 Dekretuaren a
rabera.
Halaber, kasu hauetan zera a
ntzeman dugu, batetik, Osakidetzako Buru Osasuneko Sareko psikiatria-adituek harmen handia erakutsi dutela eta, bestetik, beren a
ginduak gaixoaren behar eta eskarien a
rabera egokitzeko prestutasun bikaina daukatela.
Era honetako egoerek a
gerian uzte dute benetan erabilgarriak direla A
rabako Buru Osasuneko Sareko Buru Osasuneko Laguntza Etikaren Batzordearen eta praktika klinikoko giden gomendioak; gainera, baimen jakinaraziaren garrantzia a
zpimarratzen da, baita A
rabako Buru Osasuneko Sareak gaixoaren as
katasuna mugatzen duten neurriei buruz egin eta eguneratu dituen protokoloak a
plikatzearen beharrizana ere, a
ipatutako batzordearen oniritzia dutelarik.
5.5. Koordinazio soziosanitarioan hutsuneak a
ntzeman ditugu eta zuzendu egin behar dira, bereziki A
rabako lurraldean eta estigma ezabatzearen a
ldeko jardueretan (EAE osoan).
5.6. Arabako Foru A
ldundiak Ospitale Psikiatrikoko gaixoak desinstituzionalizatzeko lanak gauzatu behar ditu.
5.7. Buru-osasunaren a
rretan eta sustapenean kulturaz gaindiko ikuspegia sartu behar da. Egun hizkuntzak itzultzeko dauden baliabideek (telefono bidezko zerbitzuak) ez dute bermatzen, gure ustez, a
rreta egoki eta integrala. Hori horrela, errekuperaziorako itun terapeutikoa funtsezkoa den kasu hauetan kultura-bitartekari bat egon beharko litzateke presente, elkarri ondo ulertzen diotela bermatzeko.
6. Espetxeratuak
Aurrekariak
Espetxeratutako pertsonen bizi-baldintzek etengabe kezkatzen dute A
rartekoa. As
katasunik ez izatea ez litzateke zaurgarritasun berezirako a
rrazoia izan behar, as
katasunik izan ez a
rren, eskubide guztiak normaltasun osoz izan beharko bailituzkete eta gizarteko onura guztiak eskura izan, beraien epaietan berariaz mugatu ez bazaizkie. Gure espetxeetako errealitateak, ordea, eskubide horiek izateko mota guztietako zailtasunak a
urkitzen dituztela erakusten digu.
Gai honetan ez dugu a
dministrazioaren jarduera a
ztertzeko eskumenik, Estatu zentralaren eskumena baita. Baina espetxean dauden pertsonen gainerako eskubide guztiak direla eta hartu dezakegu parte, erkidegoko, a
ldundiko eta tokiko a
dministrazioek eskaintzen edo kudeatzen dituzten zerbitzuen eta ekimenen mende baldin badago eskubide horien eraginkortasuna. Osasunaz, garraioaz, trebakuntza programez, gizarte ongizateaz eta lan munduan sartzeaz a
ri gara, funtsean.
Bestalde, erakunde honek beti uste izan du bere egitekoa dela egungo zigor-sistemari buruzko hausnarketa bultzatzea, legeak ematen dion giza eskubideen kultura hedatzeko zeregina beteaz. Zentzu honetan, gure zeregina da Eusko Legebiltzarrari eta gizarte osoari gure espetxeetan dauden pertsonen egoeraren berri ematea, as
katasuna kentzeak dituen egiazko ondorioen berri emateaz gain. Hori guztia lerro estrategiko hauen bidez egiten den parte hartzearekin:
adierazi gizarteari,
aukera batzuetan tratamendua egiteko
aukerak hazi eta erregimen irekia
ahal den guztia zabaldu.
arloan bai behar kognitibo eta kontzeptualen
arloan,
askatasunik ez duten pertsonek horrelakorik behar izanez gero.
antolatutako gizarte zibiletik datozen ekimenetan.
1. Kexarik a
ipagarrienak
Ez zaigu garrantzitsua iruditu espetxeratutako pertsonek bidalitako kexen a
tal estatistiko bat egitea, gehienetan Eusko Jaurlaritzari eskuordetu ez zaizkion gaiei buruzkoak izan baitira: trasladoak, zigorrak, destinoak, graduan erregresioak, espetxeko a
bantailak eta familiakoen bisitak ukatu, baita beste a
utonomia erkidego batzuetan dauden zentroetako espetxeen osasungintzari lotutako a
razoak ere. Dena dela, Defentsa Erakunde honek erreklamazio batek oinarriak dituela ikusten dugun bakoitzean, erreklamazioa a
urkeztu duenari gure esku dagoen laguntza guztia eskaintzen diogu, eskumenen ondorioz erreklamazioa formalki tramitatzeko a
ukera egon a
la ez. A
urten ere hala egin dugu, batez ere bi mailatan burutu ditugun borondate onezko kudeaketen bidez:
aurrean, baita Barne Ministerioaren mendeko Espetxe Erakundeen Idazkaritza Nagusian ere.
Espetxe-zaintzako Epaitegiaren lankidetza ere izan dugu eta Bilboko eta Donostiako Zigor A
rloko Betearazpenenak ere bai, Estatu osoko zenbait erregistro zibilena izateaz gain, kondenen likidazio kalkuluei buruzko a
razoak konpontzeko, segurtasun neurriak betetzeko eta espetxean dauden pertsonen seme-alaben jaiotzei erregistroan izena emateko. A
zkenik, euskal a
dministrazioek espetxe eremuan eskaintzen dituzten zerbitzuei buruz herritarrek a
urkeztutako kexengatik ere hartu dugu parte, jarraian a
urkezten dugun kasuan bezala:
Espetxez kanpo ospitale a
rreta jasotzen duten presoak zaintzeko irizpideak, intimitaterako duten eskubidea zaindu dadin
Salatutako egoera: Martutenen preso dagoen emakume baten a
bokatua etorri zen erakunde honetara; emakumeak minbiziaren a
urkako tratamendua behar du eta horren ondorioz ezinbestekoa da ospitalera nahiko sarri eramatea. Erreklamaziogileak dio, horrelakoetan berak defendatzen duenaren intimitaterako eskubidean eraginak egoten zirela, segurtasun a
rrazoiengatik polizia-agente baten begiradapean egon beharra baitauka bi une eta espazio jakinetan: medikuak a
rtatu a
urretik eranztean eta onkologiako zerbitzuek a
ztertzen duten bitartean. A
dierazten zuen, programatutako probak eta a
zterketak egiteari uko egin ziola duintasunagatik, polizia indarrak horrela jokatuko zuela a
zpimarratu zuen a
ldietan –nahiz eta beti ez gertatu–.
Erreklamazioak a
ipatzen zuen mota honetako a
zken gorabehera 2012ko maiatzean gertatu zen; Donostia Ospitalera eraman zuten egun horretan mamografia bat eta toraxeko plaka bat egin behar zizkiotelako eta biei uko egitea erabaki zuen a
ipaturiko a
rrazoiagatik.
Arartekoaren parte hartzea: A
dierazitakoa kontrastatu as
moz, Osakidetzaren, espetxeko Zuzendaritzaren eta Eusko Jaurlaritzako Herrizaingo Sailaren lankidetza eskatu genuen. A
zkeneko honi, gainera, irizpide jurisprudentzial batzuk helarazi genizkion gure iritziz irizpide horiek uztartu egiten baitzituzten espetxeratuaren intimitaterako eskubidea eta polizia indarrak pertsona hori zaintzeko betebeharra; etorkizunean ezartzeko zuen as
moaz berri emateko ere a
dierazi genion.
Bai Osakidetzak bai espetxeko Zuzendaritzak baieztatu ziguten presoak kontrol neurri horiekiko desadostasuna a
zaldu zuela eta horren ondorioz uko egin ziola egun horretan zeuzkan probak egiteari, kexan a
ipatu bezala. Herrizaingo Sailak, a
ldiz, erakunde honi jakinarazi zion gaixoa ez zela zaintzaz kexatu, inolako probari ez ziola uko egin eta egun horretarako ez zuelako probarik programatuta. A
dierazi zuen kontsulta bat besterik ez zuela eta hura normaltasun osoz egin zela a
gente baten presentziarekin, a
genteak ezin baitzuen espetxeratua begien bistatik galdu.
Erantzun hori zela eta, A
rartekoak 2012ko irailaren 18ko Ebazpena eman zuen. Osakidetzak eta Herrizaingo Sailak emandako bertsioen a
rteko kontraesana a
rgitu beharra a
dierazi ondoren, Herrizaingo Sailari esan genion espetxez kanpoko osasun a
rreta jasotzen duten presoen zaintza A
uzitegi Konstituzionalak eta espetxe zaintzako jurisprudentziak a
rlo honetan ezarritako irizpideetara egokitu behar dela. Ondorioz, gomendatu genion horiek ezarri eta indar poliziala oro har a
rropak erantzi behar dituen edo a
rtatu behar duten tokietatik kanpo egon behar dela, zaintzeko dauden a
genteek kontsulta, probak edo tratamendua nola garatu den ikusi edota entzun gabe.
Emaitza: Osakidetzari ere igorri genizkion gure gomendioak eta onartu zituen, lehen esandakoak berretsi ondoren. Baina ez zuen halakorik egin Herrizaingo Sailak, eta a
dierazi genion kontraesana ere ez zuen a
rgitu. Dena dela, kexa eragin zuen jokaera ez zen berriro errepikatu espetxeratutako pertsona hau A
rartekoaren parte hartzearen ondoren Ospitalera eraman zen a
ldietan.
2. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
2.1. Espetxeetako errealitatea eta politika kriminala
Aurrekoetan ez bezala, berri ematen a
ri garen urte honetan ez da a
rlo honetan a
rauen a
lorrean nabarmentzeko berrikuntzarik egon. Egin dira, ordea, espetxe sistemaren eta hori testuinguratzen duen politika kriminalaren a
rteko erlazioari buruzko a
zterketak eta A
rartekoak Eusko Legebiltzarrean gai honi buruz a
urkezten dituen balorazioak nabarmentzen ditu. Horien a
rtean Realidad y Política Penitenciarias izeneko txostena nabarmentzen da, Observatorio de la Delincuencia del Instituto A
ndaluz Interuniversitario de Criminología delakoak a
rgitaratua. Balorazio horiekin bat dator Justícia i Pau erakundeak a
zaroan egindakoa eta erakunde hau gai honetan erreferentziazkoa dela uste dugu. Bertako zuzendariaren esanetan, a
zken 15 urteetan Espainian egindako politika kriminalaren ondorioz, egoera paradoxikoa dugu eta horren berri eman genion gure a
zken txostenean Legebiltzarrari: gure herrialdean zigor sistema gogorra a
ukeratu da, europar herrialdeetako batez bestekoa baino kondena handiagoekin, eta ondorioz, Europa mendebaldeko beste edozein herrialdetan baino espetxeratze tasa handiagoak daude, delinkuentzia tasak as
koz txikiagoak diren a
rren.
Era berean, iritzia eratzen duten instantzia as
kotan nagusi den populismo zigortzailea salatu zuen; horrek proiekzio mediatikoa duten gizarte a
razo batzuei a
urre egiteko zigorra eskatzen baitu berehala eta etengabe. Joera horretaz ohartarazi zuen Estatuko Fiskal Nagusiak 2012ko urte judiziala ireki zenean, eta hitz hauek erabili zituen: “La lección que nos suministran la ciencia del derecho y la criminología es que el Derecho Penal no soluciona problemas, simplemente sale a
l paso de conflictos insolubles en otras instancias mediante el empleo de la forma más extrema de coerción legítima, la pena. Reflexionemos sobre ello cada vez que se a
borde una reforma, pues no siempre el incremento lineal de las penas retorna a
la sociedad el rédito de una disminución equivalente de la criminalidad”.
Hausnarketa hau a
zpimarratu nahi izan dugu, Defentsa Erakunde honek gai honetan defendatzen duen tesiarekin bat etortzeaz gain, ez baitirudi Ministro Kontseiluak 2012ko urrian onartutako Zigor Kodea Berritzeko a
urreproiektuaren espiritua eta edukia hausnarketa honekin bat datozenik. Botere Judizialeko Kontseilu Nagusiak horri buruz egindako txosten kritikoaz gain, a
ipatu dugun politika kriminalari lotuta dago erreforma, hau da, zigorrak nabarmen gogortzen ditu eta zigorrak eta segurtasun neurriak ezartzeko sistema funtsean a
ldatu egiten du; ondorioz, gizartearen kontrol handiagoa ezartzen du, arriskugarritasun nozioak hartzen duen protagonismoaren ondorioz, Estatuaren ius puniendoren oinarria baita.
2.2. Gizarte ekimenen sarea, a
rriskuan
Ongizate estatuaren egitura garrantzitsuak kentzeak ondorio bereziki larriak izan ditu behartsuenengan; bada, eragin hori suntsigarria izan da espetxean daudelako gizarte bazterketaren mailarik handiena jasotzen dutenen a
rtean. Gizarteratzeko programetan izandako eraginak eta gizarteko gatazken kudeaketarako egiten den espetxearen erabilera mutur banatan daude. A
re gehiago, esan beharra dago krisiaren ondorioz gure espetxeei zigortzeko eta delituari a
urrea hartzeko emandako zereginak a
gerian geratu direla eta a
rgi geratu dela zer kontraesan dagoen gure zigor sistemaren erretorika errehabilitatzailearen eta praktikan eragiten duen desgizarteratzearen a
rtean.
Kontraesan honek a
re eta handiagoa dirudi gizarte ekimeneko erakundeei euren lana bi zentzutan zailtzen bazaie, nahiz eta erakunde hauek zigortutako edota espetxeratutako pertsonei zuzendutako gizarteratze prozesuak erabili. Bi zentzu hauetan zailtzen zaie lana:
aurrekontuak murriztuz gero programen irismena ere murriztu egiten delako edo programak kendu egiten direlako zuzenean.
aitortzen egiten duten lana. Hori bereziki kezkagarria da, izan ere, gure esperientziaren
arabera, espetxeen
alorrean lana egiten duten hirugarren sektoreko erakundeen bidez baino ez da jakiten preso dauden pertsonek gizarteratzeko zer behar eta gaitasun dituzten. Eta ezagutza hori gabe ezinezkoa da bere
arazoei egokituta gizarteratzeko eta lan munduan sartzeko ibilbidea zuzen diseinatzea; ezinezkoa da, halaber, eskura dauden erkidegoko baliabideak bere esku behar bezala jartzea ere.
3. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
3.1. Bilerak elkarteekin
Hiru lurraldeetan bilerak egin ditugu espetxean dauden pertsonen gizarteratzean lana egiten duten gizarte ekimeneko erakundeekin, baita hiru A
bokatu Elkargoetako Espetxeetako Laguntza Txandako a
bokatu a
rduradunekin ere.
Urtero egiten ditugu topaketa hauek eta bai batzuk bai besteok burutzen ditugun jarduerez elkar informatzeko espazio egonkorra izaten da, gure parte hartzea eskatzen duten berariazko kasuak direla eta urtean zehar izaten ditugun harremanak a
lde batera utzita. Bestalde, a
dierazten dizkiguten a
rrazoi kezkagarrien bidez, bertatik bertara ezagutu dezakegu gure espetxeetako egoeraren eboluzioa. Txosten honetan a
ipaturikoez gain, a
urten beste hauek a
zpimarratu beharra dago:
Arabako espetxe berriak zenbait gabezia ditu eta elkarrizketatu ditugun elkarte guztiak bat datoz:
aritzen diren erakundeak sartzeko kontrol eta zailtasun handiagoak. Espetxeko langileek gero eta kontzientziazio txikiagoa dute espetxeek horrelako erakundeen lanaren premia dutela.
areagoa da gaixotegian eta emakumeen moduluan.
alaba txikiekin egoteko modulurik ez dago.
artatu gabe daude, Langraizko instalazio zaharretan jarraitzen baitute. Erakunde guztiek salatu dute osasungarritasun egoera txarretan daudela, medikuaren
arretarik ez dute eta espetxe batek eskaini beharreko bestelako zerbitzurik ere ez.
arren, eta Osakidetzak hartu ditu orain. Hori
arriskutsua da, orain
arte zerbitzu honek izaera terapeutikoa, sozio-sanitarioa eta banakakoa baitzuen.
arazoak dituzte kanpoan lana egiten duten pertsonek, laneko ordutegian joan behar izaten baitute espetxera sinatzera, laneko ordutegia errespetatu ordez edo
astean egun batean
arratsaldez egiteko
aukera eman ordez.
Atzerriko pertsonek
agiriak tramitatzeko zailtasunekin jarraitzen dute eta horrek ondorioak ditu enplegua eta prestakuntza
aurkitzeko orduan.
3.2. Administrazioekin bilerak
Urtean zehar Justizia Sailburuordetzarekin zigor burutzapen a
rloan –besteak beste– izan dugun etengabeko harremanaz gain, Osasun Saileko Drogamenpekotasunen Zuzendaritzak deitutako Batzorde Juridiko eta Espetxeetakoan parte hartu dugu. Gure A
utonomia Estatutuak espetxeen a
rloan a
urreikusten duen eskumenen eskualdaketaren a
lde egiten jarraitu dugu; prozesu horrek Euskal A
dministrazioari gaitasuna eman behar dio bi a
lor handitan erabakiak hartzeko, eta gure iritziz bi a
lor horiek gai honetako politika koherentea modu a
utonomoan garatzeko a
ukerak baldintzatzen dituzte:
alorra legoke. Laguntza izaerarik ez duen
arren, esperientziak erakusten duenez bere eragina erabakigarria da preso dagoenak kondena betetzen
ari dela egiten duen ibilbidean; erabakigarria da, halaber, gizarteratzeko edota lan munduan sartzeko prozesuan egiazko babesa jasotzeko
aukera izatea ere. Gai hauetan parte hartzearen zatirik handiena, dela publikoa dela pribatua, Euskaditik bertatik egiten da.
arteko lankidetza
arloari dagokiona legoke, horien babesa ezinbestekoa baita prozesua
arrakastatsua izateko: Gizarte zibiletik lankidetzarako egiten diren ekimenak, espetxeetako gizarte zerbitzuak eta Eusko Jaurlaritzako zerbitzuak.
Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Herri A
dministrazio Saila a
dos zegoen bi gai horiek a
ztertu behar izateaz, baina ezin zen a
lbo batera utzi Barne Ministerioarekin gai honetan sinatutako hitzarmenetan a
kordio hau sartzea komenigarria izango zela. Dena dela, kontuan izan behar da hauek a
ipaturiko lehenengo puntuan jasotako a
lderdiak kontuak ez hartzeak ez duela inolako traba izan behar sartu diren a
lderdietan lankidetzan jarraitu a
hal izateko: as
katasuna kentzen ez duten zigorrak burutzeko (erkidegoaren mesederako lanak), betearazpena eten bada edo as
katasuna kentzen duten zigorrak ordezkatu badira judizialki ezarritako jokaera a
rauak kudeatu, gainbegiratu eta kontrolatzeko eta presoak gizarteratu eta lan munduan sartzeko. Erakunde hau errealitatearen printzipio honen a
lde a
ritu izan da historikoki, eta ondorioz, bat gatoz. Ondorioen a
talean, ordea, a
lor hauetan hobetu daitezkeen a
lorrak a
ipatuko ditugu, izan duten garapen praktikoaren a
rabera.
Barne Ministerioa
Kexen kudeaketa a
talean a
ipaturiko lankidetzaz gain, Espetxe Erakundeen idazkari nagusiarekin elkartu gara eta gai hauei buruz a
ritu gara lanean:
alternatibo gehienak egiteko
aukera eskaintzen baitute gaur egun.
atera.
Atzerriko pertsonen dokumentazioa.
Administrazio zentral eta
autonomikoko zerbitzuen
arteko sinergia, 2011ko
abuztuko
akordioen testuinguruan.
alternatiboan bete
ahal izateko baldintzak sustatu.
aldeko lanak egin.
4. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
4.1. Erakunde honek beti defendatu izan du bere A
utonomia Estatutuan dagoen espetxe a
rloko eskumenak Euskadik bere egitea oso egokia dela. Estatuak eskumen horiek eskualdatzea a
tzeratu egin du urtez urte. EAEko hiru kartzelen titulartasuna Eusko Jaurlaritzak hartuta kudeaketa baldintzak eta presoen eskubideak bermatzeko sistema hobetu egin daitezkeela uste dugu. Horretarako, erakunde honek Eusko Legebiltzarrean a
urkeztutako a
zken bi txostenetako terminoetan prozesu honek jarraitu beharreko irizpideak errepikatu beharra dagoelakoan gaude. A
zken finean, euskal gizartea egingo da bere izenean Estatuak espetxe parte hartzeaz egiten duen erabileraren erantzule, horren ondorioak ezagutuko ditu eta gizarte justiziaren parametroetatik onartezinak iruditzen bazaizkio, bere espetxe ereduaren diseinua eta kudeaketa sustatu beharko du; zigorra burutzeko sistema horrek ez du bazterkeria a
reagotu beharko eta gure espetxeetan dauden pertsona gehienak delinkuentziara eramaten dituen faktoreak ez ditu kroniko bihurtuko.
4.2. Historikoki printzipio hauek gidatu dute euskal elkarte sareak a
lor honetan egindako lana. Erakunde hauek modu egituratuan eta gizarteari hitza emanda burutzen duten lanaren ezaugarriak ekimena, a
niztasuna, koordinazioa eta kalitatea dira. Horri esker, bai espetxeek bai euskal epaitegiek gizarte baliabideen euskarri fidagarria izan dute, espetxearen ordezko a
lternatibak betetzeko eta tratatzeko, legeak a
halbideratzen dituen formulak erabilita.
Baina informatzen a
ri garen urte honetan programekin jarraitu a
hal izateko zailtasunak hazi egin zaizkie erakunde hauei. Jarraian daude laburtuta, denetan parte hartzea beharrezkoa izango dela uste baitugu, horien mende baitago gaur egun as
katasuna kentzen duten zigorren ordezkoak ezartzen jarraitzeko a
ukera egotea. Horiek desagertzea onartezina izango litzateke justiziaren parametroetatik, espedienteen eta epaiketa prozesuen pilaketa a
reagotu egingo litzateke, preso kopuruak gora egingo luke eta zigortuta eta preso dauden pertsonen egoerak okerrera egingo luke:
administrazio batzuen eta funts pribatuen laguntza ekonomikoa eta instituzionala ere izan dute. Dena dela, finantzazio publikoa oso murriztu da (ia %70) eta horren ondorioz, gizarteratzeko eta lan munduan sartzeko programetan pertsona gutxiago sartu
ahal izan da; era berean, programa horietan markatutako ibilbideekin jarraitzeko behar diren erkidegoko baliabideak eskura izateko programak itxi dira eta zigortutako eta preso dauden pertsonek ez dute euren problematika pertsonalaren
araberako programarik.
arreta guztia gizarte eta lan munduko parte hartzean jartzea. Erakunde honek esan izan duen bezala, zigortutako eta preso dauden pertsona
askorentzat lan munduan sartzea ez da egiazko helburua, ezta egokia ere,
aurrez beraien bizitzako eta osasuneko beste
alor batzuei heldu behar izaten baitiete. Zentzu honetan, programak murriztearen ondorioz, ezin da banakako eta taldeko parte hartzerik egin, banakako jarraipenaren bidez patroi kognitiboetan eta jarrerazkoetan
aldaketak egon
ahal izateko eta horrela zigortutako pertsona horiek euren gizarteratzea egin
ahal izateko.
adinako
akordio mailarik ez dago
administrazio orokorraren, euskaldunaren eta tokikoen
artean, zigortutako eta preso dauden pertsonak gizarteratzeko egoitzazko eta ez egoitzazko baliabideetan plazen finantzazioaren eskumena eta erantzukizuna nori dagokion
aipatzen denean. Osasun eta gizarte
alorreko, gizarte eta zuzenbide
alorreko eta lan eta gizarte
alorreko espazio batzuk zenbait erakunderen mende daude; erakunde horiek gizarte ekintzaz, enpleguaz, gizarte gaiez, osasunaz, justiziaz edo berdintasunaz
arduratzen dira eta beharrezkoa da urte
askotarako hitzarmenak eta konpromisoak egotea, programak eta zerbitzuak garatzeko. Horrelakorik gabe, funtzionamenduaren dinamika epe laburrera mugatzen da eta ez da gutxieneko egonkortasunik eta planifikaziorik izaten.
4.3. Zigorrak Kudeatzeko Euskal Zerbitzuak meritu handiko lana egin du erkidegoaren mesederako lanen kudeaketan. Era berean, a
zpimarratzekoa da tratu txarrak ematen dituztenak errehabilitatzeko eta bide segurtasunean berriro hezteko programak finkatu egin direla.
Dena dela, ordezkatu dituen zerbitzuak desagertzeak –Atxilotuari Laguntza eta Orientazioa emateko Zerbitzuak (ALOZ) eta Birgizarteratzekoak (BLZ)– balorazio negatiboa izan du eragile juridiko guztien a
ldetik, gure a
urreko txostenean a
dierazitako terminoetan ohartarazten baitzuten ondorioez.
Honi buruz epaileei, idazkari judizialei eta gizarte ekimeneko erakundeei iritzia eskatu diegu eta denak bat datoz zerbitzuak bateratzen zituen prestazio bat galdu dela esatean, bai a
rlo prozesalean bai hortik kanpo; ohiko zigortutako taldeentzako bergizarteratzeko irtenbideak eta itxaropenak ematen zituen eta oso errazten zuen erantzun beharreko prebentzio xede bereziei erantzuteko zigorrak eta segurtasun neurriak betetzea. Ondorioz, a
zpimarratu beharra daukagu desagertze hori berriro pentsatu beharrekoa dela, ez soilik goian a
ipaturiko txostenean a
dierazitako a
rrazoiengatik, baizik eta zigor betearazpenen garrantziari buruzko hausnarketa sakonen a
rloan ere bai:
arazoaren
ahalik eta ikuspegirik osoena izatea, berriro erortzeko
ahalik eta
aukerarik txikienak izateko zigor motarik egokiena jarri
ahal izateko. Txostenak nori eskaturik ez badago eta beste daturik ezean,
aurrekariak erabiltzen dira, funtsean,
arriskua neurtzeko, gaur egun gehiegitan gertatzen den bezala, informazioa zatikakoa eta osatu gabea izaten da: batetik,
aurrekari horiek dagokion Erregistrora iristeko bost urte igaro daitezkeelako; bestetik, Espainiako Epaitegi desberdinen
artean datu horiek partekatzeko sistema eraginkorrik ez dagoelako.
aniztasuna –eta gehienek hala dituzte– batean pilatuko balitz eta epaimahai betearazle bakarraren kontrolarekin.
alorrean zigorra burutzea ezinezkoa den kasuak planteatu daitezke, zigorra betetzeko espetxean eta espetxetik kanpoko gero eta behar handiagoak estalita ez daudelako.
askatasuna kentzen duten neurriak betetzeko erregimena
arautzeko dagoen
araudi bakarra behe mailakoa da, ez da
arautzailea ere. Honek zailtasunak sortzen ditu irizpide judizial ugari baitago ezeztatutako galarazpen baten ondoren ordezkoa emateko, baita baldintza gehigarriak ez betetzeari lotuta dauden gabeziak ere. Maila honetan planteatzen den
arazo bat
aipatu beharra dago, oso orokortuta dagoelako, genero indarkeriagatik
aldentzeko
aginduak ez betetzen diren kasuez
ari gara.
4.4. Informatzen a
ri garen urte honetan, A
rartekoak hainbat forotan egin ditu terrorismo delituei buruzko zigor eta espetxe tratamenduari buruko a
dierazpenak. Berriro ere gure eskaria egin beharra daukagu preso dauden pertsona guztiek euren jatorrizko tokietatik gertu dauden espetxeetan bete dezaten kondena, horrela helburu hirukoitza beteko baita: beraien gizarteratzea mesedetuko da, a
ntolamendu juridikoak eskatzen duen bezala; zigortuen gizarte deserrotzea saihestuko da, gizarteko loturak mesedetuaz; eta urruntzeak familiako eta a
diskideentzat dituen eragin negatiboak, gastuak eta a
rriskuak a
maituko dira, ezin baitira inondik eta inora justifikatu eta erabat saihesgarriak dira egungo egoeran. Bestalde, behin eta berriro eskatu dugu espetxeetako a
dministrazioak preso dauden gaixo larriak eta sendaezinak espetxetik irtetea a
urreikusten duten legezko a
rauak errazago ezartzeko bideak jarri beharko lituzkeela. Eta a
zpimarratu beharra daukagu, talde eta delitu terroristei buruzko xedapen bereziak kendu beharra dagoela, hirugarren maila eta baldintzapeko as
katasuna ematea galarazten badute.
4.5. Espetxez kanpoko ospitale a
rreta jasotzen duten presoen zaintza dela eta, euren intimitatea errespetatu behar dute zaintzaren kargu diren indar polizialek, oro har, preso dauden pertsonak erantziko diren edo a
rtatuko dituzten espazioetatik kanpo egon behar dute, zaintza lanak egiten a
ri diren a
genteek kontsultaren, proben edo tratamenduaren garapena ikusi edo entzun ez dezaten. Hori guztia fakultatiboek berariazko babesa eskatzen ez badute edo behar hori ezinbestekoa ez bada a
rrisku egoera berezirik ez dagoelako; horrelakoetan, a
rrazoiz a
zaldu beharko da zergatia eta Espetxe Zaintzako Epaitegi batek baloratu eta onartu beharko ditu a
rrisku hori dela eta beharrezkoak diren eta eman behar diren neurriak.
Hizpide dugun urtean barrena, Eusko Jaurlaritzako Herrizaingo Sailak ez zuen erakunde honekin behar bezalako lankidetzarik izan hala gomendatzen duen ebazpena dela eta.
Onartzen duela berariaz a
dierazten ez duen a
rren, nahiz eta a
dierazteko eskatu zitzaion, ebazpena sortu zuen kasuan jokabide zuzena izan zuela berretsi du. Erantzun hau Legeak ezartzen duen lankidetzarekin bat ez datorrela uste izateko bi a
rrazoi ditugu:
argibide bat bera ematen, nahiz eta
Arartekoak
adierazi zion bere bertsioa ez zetorrela bat eta kontraesanean zegoela gertakariei buruz Espetxeko Zuzendaritzak eta Osakidetzak emandako bertsioarekin. Ikertutako jardueraren oinarria eratzen dute datuak direnez, horren kontrolik eta
azterketarik ezingo da egin, bertan parte hartu duen erkidegoko
administrazioko instantzietako batek gertatutakoa ez dela egia eta beste instantziak gertatu zenaren frogak dituela esaten duten bitartean. Hori dela eta, ezinbestekoa da Eusko Jaurlaritzak kontraesan hau
argitzea.
aipatzen dituen bi
arrazoiei dagokienez, bietako inork ere ez du Zuzenbidezko oinarririk:
aurka doa, izan ere, preso dagoen baten
arriskugarritasuna zehazteko kasuz kasu egindako balorazioa behar dela esaten du, datu objektiboak eta banakakoak oinarri hartuta, eta kasu honetan ez zen horrelakorik gertatu.
aipatzen du, horrek
Auzitegi Nagusiaren kondena ekarri zuen, bere zaintzan horrelako zerbait gertatzeko
arriskua kontrolatzeko berariazko neurririk hartu ez zelako. Baina
aipaturiko
adibideak, zalantzan jarritako jokaera zuzendu ordez, Zuzenbidera ez dela egokitzen
adierazten du. Izan ere,
aipatzen den kondenaren oinarrian honakoa zegoen:
Administrazioak ez zituela kontuan izan hildakoak norbere buruari kalte egiteko zuen
arrisku larriaz zeuden datuak, datu ugari izan
arren, bere buruaz beste egiteko saiakera guztiak ongi dokumentatuta egon
arren. Hau da,
Auzitegi Nagusiak kasu hartan Sailari
aurpegiratzen ziona kasu honetan erakunde honek ohartarazitako
akats bera izan zen:
Atxilotutako pertsonari dagozkion neurriko zaintza neurriak ezartzerakoan, honen banako balorazioa ez zela behar bezalakoa izan.
Alde bakarra dago, eskura zituzten datuen eta
aurrekarien
arabera, balorazio horren ondorioz Sailak
Auzitegi Nagusiko kondena eragin zuen neurriak hartu behar izan zituela,
aldiz, defentsa erakunde honen
aurrean planteatu zen kasuan, preso zegoen pertsona honen
arrisku maila zein txikia zen ikusi izango zuten.
4.6. Buruko gaixotasuna duten pertsonen ehuneko oso handia a
ri da as
katasuna kentzen dien kondena espetxean betetzen, baina beraien patologien eta beharren a
rabera, ez lukete espetxean egon behar, baizik eta erkidegoko baliabide egokietan a
rtatuta egon behar lukete, behar a
dina babes terapeutikorekin eta gizartearen babesarekin. Erkidegoko horrelako baliabiderik ez egotea errealitate larria da, erantzun politikoak, sozialak, medikoak eta kriminologikoak behar ditu. Egoera honen ondorioz hausnartu beharra daukagu, gaixo psikiatriko as
kok, bereziki baliabiderik gutxien dutenek eta zaurgarrienek, sistema juridiko-penitentziarioaz gain beste erantzunen bat izan dezaten, erkidegoan behar a
dinako a
rreta izan ez dutelako, eskubideak gaizki defendatu zaizkielako –diagnostiko edo a
uzitegiko medikuaren balorazio desegokia, baliabide terapeutikoak edo egoitzazkoak proposatzeko ezintasuna, defentsaren eraginkortasunik eza, etab.– edo behin espetxean egonda ezin delako edo oso zaila delako osasunagatik a
teratzea, erkidegoan harrera egiteko behar bezalako baliabiderik ez dagoelako.
Aurrekariak
Urteko txostenaren a
tal honetan bazterketa prozesuetan murgilduta dauden pertsonei erasaten dieten jarduketak jaso dira. Bazterketa prozesu horien zio nagusiak gizarte eta ekonomia desberdintasunak dira.
2011ko txostenean gizarte bazterketa a
rriskuan dauden pertsona kopurua handiarazten duten faktore enpleguaren suntsiketa a
ipatu bagenuen, 2012ri dagozkion datuak a
re etsigarriagoak dira.
Euskadik 169.083 langabe izan du 2012aren itxieran eta urteko a
zken hiruhilekoan langabezia tasa % 15,14 izan zen, 2011 a
maierako % 12koaren a
ldean. (Iturria Lanbide)
Espainiar Estatuan, EUROSTATen 2012ko a
zaroko datuen a
rabera, langabezia tasa % 26,6 zen, 2011 a
maierako % 22,5koaren a
ldean.
Hala, 2012ko pobreziari eta gizarte-desberdintasunei buruzko inkestak ohartarazi duenez, krisi ekonomikoak ohiko betebehar eta gastuei a
urre egiteko familiek dituzten zailtasunak handiarazi ditu, 1996az geroztik ikusten ez zen bezala.
Paraleloki diru-sarrera urritasunari lotutako txirotasun eta behin-behinekotasun a
rrisku egoerak ugaritu dira, eta 2012an egiazko txirotasun eta behin-behinekotasun egoeren eta txirotasun ezkutuko moduen eragina handitu da.
Txosten horren a
rabera, ordea, krisiak ez ditu a
rriskuan jarri 2008 a
rteko a
urrerapenak, eta 2012ko egiazko txirotasun eta behin-behinekotasun tasak 1986 eta 1996ko mailetatik urrun daude. Errealitate hori, neurri handi batean, Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta, Etxebizitza gastuetarako Prestazio Osagarria eta Gizarte Larrialdietarako Laguntzak (DBE/EPO/GLL) prestazio sistemaren eragin positiboari lotuta dago. Eragile horiekin –hala nola pentsio politikaren eragin onuragarria– batera, diru-sarrerak bermatzeko sistema horrek EAEko txirotasun eta bazterketa tasei Europar Batasuneko batez besteko zenbatekoen a
zpitik eusten lagundu du, eta Euskadi Europan desberdintasun mailarik txikiena duten gizarteen a
rtean sendotu da. Horri dagokionez, EAE guztiz a
ldendu da Espainian nagusi den egoeratik.
Alegia, gizarte bazterketaren a
urka borrokatzeko dispositiboek a
re garrantzi handiagoa hartzen dute krisi orokorreko testuinguruan, ekonomia eta gizarte desberdintasunak a
reagotzen dituelako.
2012an, euren premia oinarrizkoenei a
urre egiteko diru-sarrerarik ez duten pertsona kopuruak hazten jarraitu du.
PGDIren datuen a
rabera, EAEko diru-sarrerak bermatzeko sistema a
rriskupeko biztanleen % 72,6ri iritsi zitzaien, 2008ko % 63,6ren gainetik.
DBE/EPO/GLL sisteman sartutako pertsonaren bat duten etxeetako biztanleak 2008n baino % 60,5 gehiago dira; euskal biztanleen % 6,1 dira, 2008an % 3,9 ziren bitartean.
Hortik diru-sarrerak bermatzeko sistema kudeatzeko eredu bizkor, eraginkor eta, giza baliabideei eta baliabide materialei dagokienez, nahikoa izateak daukan garrantzia, balizko erabiltzaileen babesa berma dezan.
Erakunde honek behin eta berriz errepikatu duenez, Diru-sarrerak Bermatzeko Euskal Sistema gizarte kohesioko eta gizarte babeseko funtsezko faktorea da, eta bazterketa a
rriskua prebenitu, bazterketa pertsonak, sozial eta laboraleko egoerak a
rindu, eta herritarren eskubideen egiazko erabilerarako baliabide pertsonal, sozial edo ekonomiko nahikorik ez dutenen gizarteratzea eta laneratzea errazteko lan hain garrantzitsuari a
urre egiteko behar diren baliabideak eta tresnak eman behar zaizkio.
Ikuspuntu horretatik, gai horretan 2011 a
maieran Lanbideri eskumenak eskualdatzeak, Diru-sarrerak Bermatzeko eta Gizarteratzeko 18/2008 Legea a
ldatu zuen azaroaren 24ko 4/2011 Legeko zioen a
zalpenaren beraren a
rabera, beste helburu batzuen a
rtean, honakoa bilatu zuen: “prestazioak organismo bakar batek kudeatzeak gobernantza, eraginkortasun eta kontrolerako ematen dituen a
bantailak baliatzea eta, a
ldi berean, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemari bere funtzionamendua hobetzeko egiazko a
ukerak ematea, prestazio ekonomikoen kudeaketak udal gizarte zerbitzuei, bereziki oinarrizko gizarte zerbitzuei, eragin dien lan-zama oso a
rinduz.
Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren (DBE) eta Etxebizitza gastuetarako Prestazio Osagarriaren (EPO) ezaugarriak dituzten prestazioen kudeaketa eredua eskuratu eta ezartzeari datxekion konplexutasuna ulertu a
rren, a
zpimarratu behar dugu, tamalez, legearen helburuak ez direla behar bezala bete. Zerbitzuen erabiltzaileen pertzepzioa eta erakunde honen ikuspuntua bat datoz esateko, 2012an, itxaropenak ez direla bete, eta talde horren a
rreta ez dela hobetu; a
lderantziz, a
rretak okerrera egin du eta, a
urrerago a
zalduko denez, a
rlo honetako kexa a
rrazoi nagusia bihurtu da.
Beraz, Txostenaren a
tal honetan, Lanbideren funtzionamenduari eta, batez ere, DBE eta EPO prestazio ekonomikoen kudeaketari buruzko jarduketei dagozkien kexen eguneroko izapidetzean atzemandako disfuntzio nagusiei helduko diegu.
1. A
rloa kopurutan
Aurten izapidetu ditugun kexa gehienak Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren (DBE) eta Etxebizitza gastuetarako Prestazio Osagarriaren (EPO) kudeaketari lotuta egon dira. Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren 18/2008 Legeak eskubide subjektibo gisa eratu ditu prestazio biak bertan jasotako betekizunak betetzen dituzten pertsona guztientzat.
Guztira, 2012an 1.010 espediente erregistratu dira:
aldatzea edo berriz hastea ukatzea: DBE edota EPO.....108
aldatzeko edo berriz hasteko eskaerak ebazteko
atzerapena: DBE edota EPO.....487
arazoak eta
administrazioaren funtzionamendu txarrekoak: DBE edota EPO.....57
Zenbateko horiek 2011n egondakoaren a
ldean kexa kopuruaren portzentajea handitu dela islatu dute, % 304, hain zuzen ere, eta horrek oso grafikoki islatzen du a
ipatu krisi testuinguruaren eta enplegu galeraren, eta bazterketaren a
urka borrokatzeko tresnen eskariaren a
rteko lotura estua.
Gaika, Lanbideren funtzionamenduari lotutakoa, bai prozedura a
lderdiei, bai, batez ere, prestazioak onartu, berriz hasi eta berritzeko luzamenduei dagokienez, kexa ia guztiak bildu dituzte, a
urrerago zehaztuko dugunez.
Beste kexa batzuk, gutxiago, Gizarte Larrialdietarako Laguntzen (GLL) eta gizarteratzeko laguntza berezien izapidetzeari lotuta egon dira.
2011n bezala, langabezia-sorospena (Estatuaren prestazioa) eta beste laguntza prestazio batzuk jasotzearen a
rteko bateragarritasunari –azkenek zenbateko jakin bat gainditzen dutenean– lotutako kexak jaso dira.
2.1. Itxarote-zerrendak eta ilarak Lanbideren bulegoetan
Atal honetan a
zpimarratu behar dugun lehen kexa a
rrazoia gizarte bazterketa egoeran edo a
rriskuan dagoen pertsona batek DBE eta EPO prestazioak eskatzea erabakitzen duen uneari berari dagokio.
Kontu horrek garrantzi handia hartzen du, 18/2008 Legeak berak a
dierazi duelako (22. a
rt.) prestazioen onarpen data prestazioaren eskaera egunaren ondorengo eguna dela eta, beraz, hura onartutakoan eskaera egin zen egunetik pilatutako a
tzerapenak ordaindu behar dira.
Xede horrekin, Lanbidek telefonoz ordua eskatzeko sistema zentralizatua ezarri zuen. Hitzordua hitzartzeko, eskatzaileek zenbaki bakar batera deitu behar dute.
Eskubide horien eskatzaile kopurua oso handitu da eta, beraz, Lanbidek telefono horren bidez eskatutako a
urretiazko hitzorduak emateko gehiegizko epea ere bai. Hiru euskal hiriburuen kasuan, batez ere, hilabetetik gorakoa izan daiteke epe hori, eta kexa as
ko eragin du horrek.
Prestazioak berritzeari dagokionez, esleitutako hitzordua batzuetan berritzeko a
giriak a
urkezteko epemugaren ondorengo datan eman zen, eta horren ondorioz, prestazioa eten zitekeen, betebeharrak ez betetzeagatik.
Bulego batzuetan eguneroko hitzordu sistema ezarri zen, bulegoa zabaltzeko lehen orduetan pertsona kopuru gehigarri bati a
rreta emateko. Helburua herritarren informazio eskaerei eta eskatutako a
girien emateari kasu egitea zen. Prestazio eskabideak jasotzeko eginkizuna ere izan dute, telefonozko hitzorduen a
tzerapenagatik eta batzuetan hitzorduen sistema ez zebilelako.
Pertsonen duintasunaren ikuspuntutik egoera guztiz onartezinak ekarri ditu horrek, hala nola Bilboko Mazarredoko Lanbideren bulegoan egunero gertatzen zirenak: bertan, pertsona multzo handi batek ilara egiten du egunero, goizaldetik (2 a
m, 3 a
m, etab.), dauden zenbakietako bat lortzearren.
Bulego batzuek ez daukate a
halmenik erregistro funtzioa betetzeko. Gabezia hori berehala gainditu behar litzateke, zerbitzuaren erabiltzaileen eskubideetan duen garrantziagatik.
2.2. Prestazio eskaerarekin batera a
urkeztu beharreko dokumentazioa
Puntu honi dagokionez, jasotako kexak ikusita, deigarria da batzuetan ematerik ez dagoen dokumentazioa egotea, hala nola zurztasun-agiria (eskatzailea umezurtza denean), edo lan-bizitza (administrazio egoera irregularrean dauden a
tzerritarren kasuan), edo interesatuek lehenago emandako eta, beraz, Lanbideren eskuetan dagoena edo egon behar lukeena.
Gauza bera gertatzen da a
tzerritarrei jatorrizko herriko dokumentazioa eskatzearekin. Berriz esan behar dugu jatorrizko herrietan errealitate a
dministratiboak ez daukala zerikusirik gurearekin. Dokumentazio hori eskatzea oso garestia da, batzuetan, eta lortzen zaila da pertsona bere herritik kanpo luzaroan egon delako, pertsona bere jatorrizko herrian errotuta ez dagoelako, edo euren jatorrizko herrian jazarpena pairatu duten pertsonen kasuan, edo trafikoaren edo beste edozein genero-indarkeria motaren biktima izan diren emakumeen kasuan. Hura legeztatzeko eta itzultzeko eskakizun berriak as
kotan oztopo gaindiezin bihurtzen du.
Ikuspuntu horretatik, Lanbideren web orriak gabeziak dauzka, prestazio bien eskatzaileek eman beharreko a
giriak zehazterakoan, eta a
urretiazko hitzordurik gabe eskabideak a
urkeztea zailtzen du horrek.
Ez genuke gogorarazi behar horri buruz Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legeak xedatu duena. Izan ere, 35. a
rtikuluan, herritarren eskubide bihurtu du (f idatz-zatia) “dagokion prozedurari a
plikatzen zaizkion a
rauek eskatzen ez dituzten edo jarduneko a
dministrazioaren eskuetan dauden agiriak ez a
urkeztea”.
Praktikan, dokumentazioa emateko fasea denboran luzatzen da eta eskatzaile as
kok sentitzen dute prestazioaren balizko hartzaileei a
tzera eragiteko modua dela.
Kasu gehienetan, dokumentazio osagarria eskatzen da interesatua eskaeraren egoeraz galde bertaratu delako Lanbideren bulegoan, errekerimendu formalik batere egon barik.
Zentzu horretan, ohitura oso hedatua da eskatzaileari ahoz jakinaraztea a
giri bat edo batzuk falta dituela eta, beraz, eskabidea osatu gabe dagoela, eta ohitura horrek babesgabetasuna eragiten du.
Ebazpenak prestatzea eta haiek jakinaraztea ere a
razo handia izan da, batez ere lehen hiletan. A
plikazio informatikoak zailtasun handiak izan ditu hori egiteko. Eskaera fasean egindako a
ldaketak ez ziren grabatzen, edo ebazpenak ez diren ematen. Hori dela-eta, EHAAn jakinarazpen as
ko a
rgitaratu dira, egindako jakinarazpen pertsonalak kasu as
kotan xedatutako lege a
raubidea bete barik.
2.3. DBE eta EPOren eskaerak ebazteko a
tzerapena
18/2008 Legeak eta hura garatu duten dekretuek Lanbideri onartzeko edo ukatzeko ebazpena gehienez hil biko epean eman beharra (62. a
rt.) ezarri a
rren, eta epe hori igarotakoan onartutzat ulertu behar badira ere, praktikan, DBE eta EPOren eskaeren ebazpenak sei hiletik harago a
tzeratzen dira maiz.
Alde handi batekin, kexa multzo horrek dauka kopururik handiena, 2012an a
rlo horretan jasotako guztiekiko.
Baliabide horien kudeaketa eredua a
biarazteko konplexutasunik harago, kezkagarria da gizarte bazterketa a
rriskuan edo egoeran dauden pertsonei zuzendutako prestazioen ebazpena epe horretatik harago luzatzea.
Bestalde, ez da a
rraroa eskatzaileek prestazioa euren banku kontuan sartu zaielako zuzenean jakitea hura onartu zaiela. Une horretantxe jakinarazten zaie ebazpena formalki, a
tzerapenez bada ere, eta ez beti.
Gehiegizko luzamendu hori eskaera berrietan eta etenaren ondoren berriz hasteko kasuetan gertatzen da. Gauza bera esan daiteke Lanbidek ukatzeko edo eteteko emandako ebazpenen a
urkako errekurtsoei buruz; izan ere, Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen Legeak isiltasunagatik ezetsitzat jotzeko eta bide judizialari ekin a
hal izateko epeak a
dierazi a
rren, berariazko ebazpena emateko betebeharra ere xedatu du, eta garrantzitsua da hura epe egokian gertatzea.
147/2010 Dekretuko 46. a
rtikuluaren a
rabera, etetea eragin zuen zioek indarra galdu ondoren “ofizioz edo a
lderdi batek eskatuta” hasiko da berriz, baina praktikan, interesatuek sustatu behar dute hura beti.
2.4. Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren prestazioa interesatuari entzuteko izapiderik gabe etetea
Lanbideren DBE eta EPO eteteko ebazpenen a
urkako kexa multzoa, ebazteko a
tzerapenari dagokionarekin batera, garrantzitsuena da ikuspuntu kuantitatibo eta kualitatibotik, prestazioaren titularrentzat dakartzan ondorioengatik.
Behin eta berriz a
zpimarratuko dugu prestazio horien izaera hauskorra; izan ere, pertsona talde gero eta handiagoak, eta batez ere gizarte eta ekonomia desberdintasunengatik, gizarte bazterketaren a
talasea gurutzatzea saihestea bilatzen dute.
Horregatik da hain garrantzitsua Legean xedatutako prozedura bermeak neurtzea, a
rrazoitzea eta errespetatzea laguntza horiek eteteko edo a
maitzeko neurria hartu baino lehen.
DBE eta EPOren prestazioak eteteagatik izapidetutako kexa gehienetan, hileko nomina ordaindu ez zaiela ikusten dutenean daukate etenaren berri onuradunek.
Lanbideren bulegoetara ez ordaintzeko zioak ezagutzera jotzen dutenean jakinarazten zaie, a
hoz, eteteko zio bat bete omen dutela.
Are gabezia larriagoa deritzogu, jasotzaileak prestazioaren etetea eragin duten zioak ukatzen dituenean, eta erabakia errekurritzeko as
moa a
dierazi ondoren, Lanbideko langileek eurek interesatuei etetearen jakinarazpen formala jaso a
rte itxaron behar dutela esateari.
Egiaztatu ditugun kasu batzuetan, etetearen jakinarazpen formala “de facto” etetea baino hilabete geroago iritsi zaiola interesatuari.
Prestazioaren ordainketaren etetea interesatuari entzuteko izapiderik egin gabe gertatzen da, diru-sarren bermearen berariazko a
raudiak eta Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen Legeak eskatzen dutenez.
Interesatuari entzuteko izapideak haren eskubideen babes eraginkorra bermatzen du, eta, a
zken batean, Lanbidek a
legatutako eteteko zioa ukatzea, zehaztea edo onartzea a
halbidetzen dio.
Prestazioaren ordainketa izatez etendakoan, berriz hastea denboran luzatzen da, a
re etetearen iraupen mugatuko edo Lanbideren a
kats a
rgiko kasuetan.
Etete epe horretan, eta Lanbidek hartutako erabakia egokia denetz egiaztatu bitartean, interesatuei guztiz ukatzen zaizkie elkarbizitza unitatearen sarrera guztiak eta, beraz, ezin diete a
urre egin haren kideen hezkuntza, elikadura eta ostatu gastuei.
Etetearen desegokitasuna egiaztatutakoan prestazioa eta a
tzerapenak ordaintzen hasteak ez ditu erabakiaren kalte a
tzeraezinak ekiditen, eta kasu batzuetan, berandutzea dela-eta, elkarbizitza unitatearen kaleratzea ekar dezakete.
Horri dagokionez, azaroaren 29an egin genuen 9/2011 Gomendio Orokorrera jo behar dugu. Gomendio hura Diru-sarrerak Bermatzeko Errentarako eta Etxebizitza gastuetarako Prestazio Osagarrirako eskubidea etetearen ondorioei buruzkoa zen.
Araudiak DBErako eskubidea eteteko kasuak jaso ditu, betebehar bat ez betetzearen edo prestazioaren hartzailea izateko betekizunak galtzearen edo ez betetzearen a
rteko mailaketarik ez bereizketarik egin gabe. Gure iritziz, betebeharrak bete ezean prestaziorako eskubidea etetea gehiegizkoa da elkarbizitza unitateak prestazioaren hartzailea izateko betekizun guztiak betetzen jarraitzen badu, kasu horretan bere oinarrizko premiei a
urre egiteko sarrerarik gabe jarraitzen duelako.
Gure ustez, betebeharren bat betetzen ez denean, zigor a
raubidera jo behar litzateke, prestazioaren onuraduna izateko betekizunak betetzen badira.
Beste arazo larri bat a
rrazoiketa da, orokorrean osagabea edo nahasia izaten baita. Hori, entzuterik ezarekin batera, babesgabetasun larriko egoerak eragiten a
ri da, gure a
buruz.
2.5. Behar gabe jasotako kopuruen erreklamazioa
Aurten jasotako kexa as
ko foru a
ldundiek hasitako prozeduretan behar gabe jasotako zenbatekoen erreklamazioari daude lotuta. Ordainketa itzultzeko prozeduraren a
rauketa oso urria eta mugatua da eta, hori dela-eta, hutsune as
ko daude. Hutsune horiek, gure a
buruz, ekarri dituzten interpretazioak ez dira pertsonen eskubideen oso a
ldekoak; izan ere, betebeharrak ez betetzeak edo betekizunak galdu izanak eragindako etete kasu guztietan dirua behar gabe jasotzat jotzen da. A
raudiak, bestalde, ez du a
urreikusi ondorioetarako datarik eta, beraz, zenbateko oso handiak erreklamatzen a
ri dira.
Orokorrean, ordainketa desegokien erreklamazioak gizarte bazterketa egoera larrian dauden pertsonei eragiten die. Kasu batzuetan, zorra itzultzea ia ezinezkoa da, diru-sarrerarik ez dutelako eta bazterketa egoera larrian daudelako. Zorrak izugarri zailtzen du pertsona horiek gizarteratzeko prozesua. Gainera, DBE jasotzen denean, batere baliabiderik ez edukitzeko kasuan legokiokeen zenbatekoaren % 30 kentzen a
ri da, elkarbizitza unitatea osatzen duten pertsona guztien kopuruaren a
rabera, a
raudiak ehuneko txikiagoa kentzeko a
ukera a
urreikusi duenean.
Aurten, A
rabako Foru A
ldundiari dagozkion ebazpen as
ko egin ditugu. A
ldundi horrek, prozedura eta ebazpen berean, eteteari eta behar gabe jasotako prestazioagatik kopuru bat itzuli beharrari heltzen zien, 56 eta hurrengo a
rtikuluetan xedatutako prozedura urratuz. Orokorrean, betebeharren urraketa zen, zor handiak izanda (Foru A
ldundiak berak jakinarazi zigun zenbatekoari buruz hausnartzen a
ri zela, handia zeritzolako).
Arartekoak gai horri buruz onartu ez ziren ebazpen as
ko (33) egin zituen. Eragindako pertsona batzuek a
uzi bidera jo dute eta lortu dituzten epaietan behar gabe jasotako kopuruak erreklamatzeko erabilitako a
dministrazio prozedura baliogabe jo zen. Oraintxe bertan Lanbide A
rabako foru erakundearen a
urrean sortutako zor horren kobrantza kudeatzen a
ri da, eta titulu baliogabean oinarritzen dela errepikatu behar dugu. Gure iritziz, Arabako Foru A
ldundiak erabaki zituen espediente horiek berraztertu behar dira, a
raudi a
plikagarria urratu baitzen haietan.
2.6. Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta ukatzeko zioak: kasuak
2.6.1. Egiazko bizilekua ez frogatzea
Kexak a
ztertutakoan, ikusi dugu prestazioak eten direla edo ez direla onartu edo ez direla berriz hasi edo berritu pertsonak egiazko bizilekua frogatzeko betekizuna betetzeari utzi diolako, hilabetez edo a
re gutxiagoz EAEtik kanpo bidaiatu izanagatik. Baina a
raudiak ez du zehaztu noiz ez den frogatzen egiazko bizilekuaren betekizuna eta, beraz, gure ustez, egiten a
ri den interpretazioa a
rautu gabea eta oso murriztailea da. A
tzerrirako bidaia batek EAEn bizitzeko hiru urteen zenbaketa hausten duela ulertzea, udal erroldak zer ere a
dierazten duen, ez dago jasota a
plikatu beharreko a
raudian. Lanbideren 2012ko a
zaroaren 6ko gutunak EAEtik kanpoko bidaiak jakinarazi beharra eta prestazioaren eskubiderako titular eta onuradunengan dauden ondorioak a
rautu ditu, baina ez da horretarako zuzenbide tresna egokia. DBEren prestazioa eskatzen denean ere a
ri da irizpide hori erabiltzen Lanbide eta, beraz, 15 egunetik gorako bidaiak egiazko bizilekua frogatuta egotea hausten du eta egun harrezkeroztik 3 urteko errolda eta egiazko bizilekua frogatu behar lituzkete. Lanbideri jakinarazi diogu gure iritziz jokatzeko modu horrek ez daukala lege babesik.
2.6.2. Familia berrelkartzea
Bakarrik bizi diren pertsonen elkarbizitza unitate ekonomiko independentea osatzeari buruzko a
urreikuspenari lotutako kexak jaso ditugu, pertsona horiek etorkinak direnean eta haien ezkontidea edo haiekin ezkontzaren a
ntzeko harreman iraunkorra duen pertsona denean, 147/2010 Dekretuko 5.1 a
) a
rt. Manu horren a
rabera, elkarbizitza unitate berezi jotzeak urtebetez baino ez dirau, eta beste batez luza daiteke; horren ondoren, familia berrelkartzerik ez badago, prestazioa ukatu edo eteten da.
Kexak izapidetzerakoan ikusi ditugun egoerarik larrienen a
rtean, euren a
rdurapean a
dingabeak dituzten familia gurasobakarrak daude.
147/2010 Dekretuko 5.1 a
) a
rtikuluko 4. idatz-zatian jasotako xedapenaren a
ldeko interpretazioa egiteko egin genion gomendioa onartu zuen Lanbidek; hala, pertsonak Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren prestazioaren onuraduna izateko gainerako betekizunak betez gero eta Estatuaren A
dministrazio Nagusiak ezkontideari berrelkartzeko baimen a
dministratiboa ukatu badio, ez zaio a
maiaraziko edo ukatuko Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren prestazioa. Hala ere, praktikan hori ez da betetzen a
ri, eta 2012ko a
zaroaren 6ko gutunean ez da hala interpretatu. Hortaz, 2013 osoan haren jarraipena egingo dugu.
2.6.3. Ondasun higiezin biren titularrak diren pertsonak
DBE a
rautzen duen 18/2008 Legeak a
utomatikoki baztertzen ditu laguntzetatik ohiko etxebizitzaz beste higiezin baten jabeak diren pertsonak, non ere dagoen hura eta zein ere diren haren merkatuko balioa edo handik etekina a
teratzeko a
ukerak.
DBE eskatzaileen eta jasotzaileen kexa ugari izapidetu dira, zio hori dela-eta prestazioa ukatu edo eten zaielako, horren ondoren haien egoera oso hondatu delarik.
Bateraezintasun horren lege xedapenaren oinarria da bere etxebizitza ez diren higiezinak dauzkanak ekonomikoki ustia ditzakeela, baina ez da a
intzat hartu kasu batzuetan etetea eragin duten ondasun higiezinek ez diela batere etekinik ematen euren titularrei edo gauzatzen zailak direla.
DBE kasu horietan eteteko erabakiak, legearen a
raberakoa bada ere, erabateko behin-behinekotasuneko egoeran jartzen ditu pertsona horiek, errendimendurik a
teratzerik ez duten ondasun baten erruz euren diru-sarrera iturri bakarra galtzen baitute.
Zentzu horretan, A
rartekoak indarreko legediaren alderdi hori a
ldatzea proposatu du, ondasun horien balioa txikia denean baliabide urriko pertsonek DBE eskuratzeko oztopoa izan ez dadin.
2.6.4. Gizarte Segurantzaren “zaintzapeko seme-alabagatiko esleipena” jaso eta DBE eskatzen duten pertsonak
Baliaezintasunagatiko kotizazio gabeko pentsioa, 18/2008 Legeko 9.2.a) a
rtikuluaren ondoreetarako, pentsiotzat jotzen da, eta elkarbizitza unitate bereziari 18 urtetik a
urrera pentsiodun eskubidea ematen dio. Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak “zaintzapeko seme-alabagatiko esleipena” izeneko prestazioari ere tratamendu bera ematea onartu zuen. Prestazio hori % 65 edo gehiagoko desgaitasuna onartuta duten 18 urtetik gorako pertsonak direnean ematen da. Haren a
plikazioa a
razo handiak ematen a
ri da, 2011.5.30ean horretarako onartu zen gutunaren idazketa dela-eta, zehazki, “prestazioaren titularra” DBEren osagarriaren eskubide subjektu a
ipatzen duelako, eta as
kotan haien onarpena galarazi du horrek. A
lderdi hori konpontzeko gestio as
ko egin a
rren, oraindik ez da konpondu eta, beraz, kexak jasotzen jarraitu dugu.
3. A
raudi-testuingurua eta politika publikoak
Epigrafe honetan indarrean sartu diren lege a
ldaketa batzuk eta a
rloari eragin dioten jarduketa publikoak a
ipatu dugu.
2012an gertatu lege berrikuntzen a
rtean, a
zpimarratu behar da Gipuzkoako lurraldean Diru-sarrerak bermatzeko Laguntza ezartzeko ekainaren 19ko 31/2012 Foru Dekretua onartu dela (2012ko ekainaren 27ko GAO)
2012ko uztailaren 1ean sartu zen indarrean eta Diru-sarrerak Bermatzeko eta Gizarteratzeko Legea a
ldatzeko a
zaroaren 24ko 4/2011 Legeak egindako a
ldakek eragindako babesgabetasuneko egoerak estaltzea bilatu du, batez ere EAEn hiru urtez erroldatutako egoteko eskakizunari dagokionez.
Aipatu DBEren 4/2011 Legea 2011ko a
benduaren 13an indarrean sartu a
rren, a
rgi dago haren ondorioak batez ere 2012an hedatu direla, eta Lanbidek diru-sarrerak bermatzeko errenta kudeatzeko egoera berria definitu du.
Lege berria dela-eta, Lanbidek erabateko protagonismoa hartu du Diru-sarrerak Bermatzeko eta Gizarteratzeko Euskal Sistemaren a
plikazioan; izan ere, Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren (DBE) eta Etxebizitza gastuetarako Prestazio Osagarriaren (EPO) kudeaketa bere gain hartu du, bai eskatzeko eta izapidetzeko faseetan (udalek egiten zituzten haiek lehen) bai ebaztekoan (foru a
ldundiek ebazten zuten lehen).
2011ko urteko txostenean a
urreratu genuenez, 18/2008 Legearen a
ldaketa horretarako DBEren eta EPOren a
rautegiak egokitu behar dira (egun, 147/2010 D. eta 2/2010 D.), baina gaur egun ez zaio oraindik lan horri heldu, a
ipatu Legeko Lehen Xedapen Gehigarrian xedatutako urtebeteko epea igaro a
rren.
Gizarte Larrialdietarako Laguntzen a
raudiak ez du batere a
ldaketarik izan 2012an, Gizarte Larrialdietarako Laguntzak eskuratzeko ondare mugak ezarri dituen 2011ko a
benduaren 28ko A
ginduak eragindako ondorioak izan ezik, zeinek, Diru-sarrerak Bermatzeko eta Gizarteratzeko 18/2008 Legeko 46.f a
rtikulua urratzeagatik, ofiziozko espedientea ireki beharra xedatu baitzuen. Haren laburpena a
urrerago sartu da.
2013an laguntzak onartzeko mugak eta irizpideak ezarriko dituen A
gindua onartzeke dago oraindik.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
4.1. Bilerak
Gizarteratzearen eremuan gizarte bazterketa prozesuak pairatzen dituzten pertsonen eskubideen defentsan lan egiten duten elkarteekin bildu gara a
urten.
Pertsona as
ko Diru-sarrerak Bermatzeko sisteman sartzeko edota bertan geratzeko izaten a
ri diren zailtasunen berri eman digute. Lanbidek herritarren a
rretan eta prozeduren izapidetzean dauzkan disfuntzioei buruzko kexa ugari izan dira. Baita prestazio ekonomikoen eskaerak ebazteko atzerapenei eta zerbitzuen erabiltzaileekiko elkarrizketarik ezari buruzkoak ere.
Halaber, a
dierazi dutenez, diru-sarrerarik ez duten pertsonei ematen zaizkien prestazio ekonomikoak urriak dira eta murrizketak izaten a
ri dira. Nagusia etxebizitzako elkarbizitza unitate bitara mugatzea izan da; baita Gizarte Larrialdietarako Laguntzak kobratzeko eskatzen diren baldintza berriak edo beste prestazio batzuetan, hala nola Bizkaiko Foru A
ldundiak kudeatzen dituen Gizarteratzeko Laguntzetan, gertatzen a
ri diren mugak ere.
Berriz errepikatu dute, eteteko prozeduretan, kasu guztietan ez dela alegazio izapidea bete.
Bestalde, prestazioen kontrol eta ikuskaritza jarduketak a
ipatu dituzte; izan ere, elkarbizitza unitatearen a
utonomiaren esparruan hainbeste sartzen dira tartean ezen a
zkenean a
dministrazioak erabakitzen baitu zein gastuk duten lehentasuna eta zeinek ez.
Azkenik, hitzarmenetan eta diru-laguntza lerroetan egondako murrizketak eta onartutako diru-laguntzeak ordaintzeko a
tzerapenak direla-eta dauden finantzaketa zailtasunen berri eman digute.
Bilera as
ko egin dugu Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailarekin. Haietan, Lanbideren funtzionamenduari eta prestazioak eskatu, eten, berriz hasi eta berritzeko prozedurari dagozkien kexak izapidetzeko ikusi ditugun a
razoak eztabaidatu dira.
Aldundietako gizarte politiketako Sailekin ere bildu gara, DBEren kudeaketari buruzko eta Lanbideri espedienteak eskualdatzeari buruzko gaiak eztabaidatzeko. Bilera guztietan A
rartekoak jarraitzen a
ri zen prozedurari eta a
raudiaren interpretazioari eta ikuskaritza eta kontrol jarduketei buruz duen iritzia helarazi diegu, herritarren eskubideak murrizten a
ri direla uste baitugu.
4.2. Ofiziozko jarduerak
2012an ofiziozko sei espediente izapidetzen hasi gara.
Espediente horien edukia Lanbideren funtzionamendua eta Bizkaiko Foru A
ldundiak eskualdatu barik zeuzkan espedienteetan berriz hasteko eskabideak a
urkezteko zailtasuna zen. Halaber, gizarte erakundeek A
rartekoari helarazi zizkioten kezken berri eman zen. Era berean, Lanbideri gestio lan horretarako tresna diren a
plikazio informatikoetan a
tzemandako disfuntzioei buruzko a
rgibideak eskatu zitzaizkion.
Azkenik, Gizarte Politiketako Sailburuaren A
gindu baten bidez, Gizarte Larrialdietako Laguntzen (GLL) onuraduna izateko ezarritako mugengatik hasitako ofiziozko a
zken espedientea a
zpimarratu behar da. Espediente horrek Arartekoaren 2012ko a
benduaren 4ko Ebazpena eragin zuen. Horren bidez, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailari gomendatzen zaio, 2013rako gizarte larrialdietarako laguntzetan jasotako gastu espezifiko bakoitzerako gehienezko zenbatekoak ezartzen dituen a
ginduaren onespenari dagokionez, 2011ko a
benduaren 28ko A
ginduan ezarritako irizpideak berrikus ditzan.
Gizarte jantokia erabili a
hal izateko Gasteiz udalerriko erroldan lehenagoko denbora bat frogatzeko eskakizunari buruzkoa ere bai. Udalak erantzun zigunez, betekizun hori kenduko zuten, baina elikadurarako eskubidea erabiltzeko zenbait oztoporen berri izan dugu eta, beraz, haren jarraipena egingo dugu.
4.3. Bisitak
Bisita erronda bat egin zitzaien Lanbideren bulegoei egun DBE eta EPO kudeatzeko a
rdura duen sarearen egunerokotasuna lehen eskutik ezagutzeko. Informazio hori Lanbideri helarazi zitzaion. Lanbidek erabilgarritzat jo zuen eta a
tzemandako gabeziak konpontzeko gogoa a
dierazi zuen.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
1. Bizi dugun krisi ekonomikoa dela-eta, familiek euren betebeharrei eta ohiko gastuei a
urre egiteko dituzten zailtasunak ez dira 1996azgeroztik ezagutu. Paraleloki diru-sarrera urritasunari lotutako txirotasun eta behin-behinekotasun a
rrisku egoerak ugaritu dira, eta 2012an egiazko txirotasun eta behin-behinekotasun egoeren eta txirotasun ezkutuko moduen eragina handitu da.
2. Hala ere, 2012ko egiazko pobrezia eta behin-behinekotasun tasak 1986 eta 1996ko mailetatik urrun daude, neurri handi batean DBE/EPO/GLL prestazio sistemaren eragin onari esker. Eragile horiekin –hala nola pentsio politikaren eragin onuragarria– batera, diru-sarrerak bermatzeko sistema horrek EAEko txirotasun eta bazterketa tasei Europar Batasuneko batez besteko zenbatekoen a
zpitik eusten lagundu du, eta Euskadi Europan desberdintasun mailarik txikiena duten gizarteen a
rtean sendotu da. Horri dagokionez, EAE guztiz a
ldendu da Espainian nagusi den egoeratik. Prestazio horien eskuragarritasunari esker (xedatutako betekizunak betetzen direnean), zein ere den a
urreikusitako a
urrekontu-saila, sistemak eginkizun hori bete dezake, euren oinarrizko premiei a
urre egiteko sarrera ekonomikoak izatear uzten dioten pertsona kopurua handitu a
hala saila ere handitzen delako.
3. Horrexegatik, Diru-sarrerak Bermatzeko Euskal Sistemari, gizarte kohesio eta babeseko faktorea den a
ldetik, bazterketa a
rriskua prebenitzeko lan hain garrantzitsuari a
urre egin a
hal izateko behar diren baliabideak eta tresnak eman behar zaizkio.
Bereziki, Lanbidek bere gain hartu duen DBEren eta EPOren kudeaketak urratsak eman behar ditu herritarren a
rreta hobetzeko.
Gutxieneko kalitate estandarrak erdietsi behar dira, batez ere, ebazteko epeari dagokionez, sistema bizkorra izatea eta zerbitzuaren erabiltzaileentzako tratua haien egoera pertsonalei egokitua, duina eta eraginkorra izatea lortu behar dugu.
Horretarako, Lanbideren bulego guzti-guztietako baliabide materialek, bereziki aplikazio informatikoek, eta giza baliabideek nahikoak eta egokiak izan behar dute, ematen den zerbitzuaren eraginkortasuna bermatzeko.
4. Baliabide nahikotasun horrekin batera, Lanbidek diru-sarreren bermearen berariazko a
raudian eta Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen Legetik eratorritako orokorrean xedatutako prozedura bermeak bete behar ditu, batez ere prestazioak eteteko kasuetan.
Behin eta berriz a
zpimarratuko dugu prestazio horien izaera hauskorra; izan ere, pertsona talde gero eta handiagoak, eta batez ere gizarte eta ekonomia desberdintasunengatik, gizarte bazterketaren a
talasea gurutzatzea saihestea bilatzen dute.
5. Diru-sarrerak bermatzeko 18/2008 Legearen a
rau garapena premiazkoa eta beharrezkoa da. Horretarako, DBEren eta EPOren a
rautegiak egokitu behar dira (egun, 147/2010 D. eta 2/2010 D.), baina gaur egun ez zaio oraindik lan horri heldu, a
ipatu Legeko Lehen Xedapen Gehigarrian xedatutako urtebeteko epea igaro a
rren.
6. Bazterketa kontuetan lan egiten duten gizarte erakundeak pairatzen a
ri diren murrizketa handiek haien lanak zailtzen dituzte. Halaber, finantzaketa a
razo larriak daude eta haiek jarraitu a
hal izatea a
rriskuan jartzen du horrek. Egiten duten lana oso garrantzitsua da gure gizartearentzat, herritarrei hurbiltasuna eta malgutasuna ematen dizkielako eta herri-administrazioetara hurbiltzen ez diren edo haiek ezarritako betekizunak betetzen ez dituzten pertsonei a
rreta ematen dielako; hortaz, erakunde horiek bestela a
rretarik gabe geratuko litzatekeen esparru humanitarioa betetzen dute. Haien lanari laguntzea funtsezkoa da gizarte kohesiorako eta desberdintasunen a
urka borrokatzeko.
7. Etxerik gabeko pertsonek euren oinarrizko premiak beteta izan behar dituzte. Janariaz, bizilekuaz, batez ere neguetan, higieneaz eta jantzi egokiaz a
ri gara. Betekizun humanitario minimoak dira eta gizarte murrizketak direla-eta ez dira saihestu behar. A
urrekontu-sail horiei lehentasuna eman behar zaie krisialdietan, pertsonarik a
hulenen zailtasunak a
reagotzen baitira haietan.
8. Ijitoak eta beste gutxiengo kultural batzuk
Aurrekariak
Urteko txostenaren a
tal honetan A
rartekoak ijitoen inguruan bideratutako jardueren berri eman nahi dugu.
Krisi ekonomikoaren egoera talde a
hulenei eragiten a
ri da. Talde horietako bat ijitoak dira. Talde horrek pairatu duen bereizkeriak haien gizarteratzea eta laneratzea bultzatuko duten, haurren hezkuntza-hobekuntzaren a
lde diharduten eta behar bezalako egoeretan etxebizitza bat eskuratzeko a
ukera ematen duten politika publikoak behar ditu. Gutxiengo kulturaltzat jotzeak, gainera, haien kultura eta gizarte- eta politika-izaerako partaidetza sustatzea dakar. Hortaz, haien gizarteratzearen a
ldeko borondate irmoa behar da.
Sektore publikoaren laguntzarik ezak, ordea, gizarteratzeko prozesua zailtzen du pairatzen duten bereizkeriagatik eta nozitzen dituzten desberdintasunengatik. Ijitoek zailtasun handiak dituzte etxebizitza bat eskuratzeko, lan bat bilatzeko edo kalitatezko hezkuntza bat jasotzeko.
Europar Batasunak eta Europako Kontseiluak a
zken urteotan txostenak egin eta estrategiak proposatu ditu egoera hori zuzentzeko. Horretarako, hurbilen dauden herri-administrazioen, udalen, a
ldundien eta Eusko Jaurlaritzaren lankidetza behar da. Diagnosiak egiten eta neurriak proposatzen a
urrera egin bada ere, eragile publikoen borondate irmoa hartzeke dago a
ipatu bideak a
bian jartzeko eta, nahitaez, horiek gauzatzeko beharrezko finantzaketa bideratzeko.
Jorratzeke dagoen beste a
lderdi bat da gizartearen gehiengoak dituen estigmei eta a
urreiritziei a
urre egiten dieten a
rduradun publikoen eta gainontzeko eragile publiko eta sozialen a
ldetik jarrera irmoa mantentzea. Ijitoen inguruko a
dierazpen orotan kontuan hartu beharko litzateke pairatu duten jazarpena eta egindako kalteak. Estigmen jarraitzeak talde honen a
urrerapena eta gizarteratzea zailtzen du, gutxiengo kultural diren a
ldetik, oraindik ere a
rbuioak, bereizkeria eta haien premien erantzunik eza pairatzen baitituzte.
1. Kexarik a
ipagarriena
Aurten jaso ditugun kexek erroldan izena emateko zailtasunekin eta izaera ekonomikoko gizarte prestazioen etetearekin dute zerikusia. Halaber, etxebizitza bat eskuratzeko zailtasunari buruzkoak ere jaso ditugu. A
zpimarragarrienak komentatuko ditugu:
1.1. Erroldan izen-ematea ukatzea
Abanto-Zierbenako Udalak ez zion utzi ijito familia bati udal erroldan izena ematen. Familia hori Santa Juliana a
uzoan bizi zen haren seme-alabekin. Joan den urteko txostenean jarduera horren eta bideratu genuen ebazpenaren berri eman genuen. (2011ko a
benduaren 15eko A
rartekoaren ebazpena. Horren bidez, A
banto-Zierbenako Udalari gomendatzen zaio erroldan inskriba dezan Santa Juliana a
uzoan bizi den familia bat.
Urte honetan udalak erroldan izena eman die, hortaz, gure esku-hartzea a
maitu dugu.
1.2. Eduki ekonomikoa duten gizarte prestazioen etetea
Aurten diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestazioa eteteko prozedurak familia ijito batzuei eragin die Bilboko Udaltzaingoaren txosten baten ondorioz. Udaltzaingoak, erasoak eta pertsona batzuen a
txiloketak hizpide zituen gertaera baten ostean, ikerketa bat a
biarazi zuen diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestazioa jasotzeko a
raudian xedatutako baldintzen betetzearen inguruan. Lanbidek, txosten hori jaso ostean, familia batzuei prestazio ekonomikoak eten zizkion. Jasotako informazioa a
ztertzean egiaztatu a
hal izan dugunez, eragindako batzuk betebeharrak urratu zituzten, kasu batzuetan a
raudi berria a
plikatzearen ondotik, baina diru-sarrerak bermatzeko errentaren titular izateko baldintzak betetzen jarraitzen zuten. Hala, Lanbideri espediente hauetan etete-egoera mantentzearen inguruan erakunde honek duen kezka helarazi diogu. Eteteko prozeduraren hasiera zigor-ondorioak izan ditzakeen gertakari batekin lotuta zegoen, baina ez du eraginik diru-sarrerak bermatzeari buruzko a
raudian. Ez da ohikoa prestazio ekonomikoen espedienteen berrikuspenak udal bateko segurtasuneko zinegotziaren txosten batekin hastea. Gainera, Lanbidek diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestazioaren ordainketa eten zuen a
ldez a
urreko entzunaldirik eman gabe. Diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestazioaren etete-egoera mantentzea eskubidearen titular izateko baldintzen urraketan oinarrituta egon beharko litzateke, 147/2010 Dekretuaren 9. a
rtikuluan xedatutako baldintzen urraketan hain zuzen. A
urreko dekretuaren 46. artikuluak hauxe ezartzen du: ”Diru-sarrerak bermatzeko errenta etetea eragin zuten a
rrazoiak desagertutakoan, foru-aldundiak, ofizioz edo a
lderdi batek eskatuta, egiaztatu egingo du une horretan prestazioa ordaintzeko baldintzak gertatzen ote diren eta, hala badagokio, prestazioaren zenbatekoa ezarri. Horretarako, dekretu honetako 53., 54. eta 55. a
rtikuluetan a
urreikusitako prozedura-arauak a
plikatuko dira”. Era berean, 147/2010 Dekretuaren 9.3. a
rtikuluak baldintzen a
rtean ezartzen du baliabide nahikoak ez edukitzea.
Familia hauek ez dute baliabide nahikorik legezko xedapen horren babesean, beraz, prestazioaren titularrak izateko baldintzak beteko lituzkete. Lanbidek emandako informazioak ez ditu biltzen dituzten baliabide ekonomikoei buruzko datuak, a
legia, ez dago jasota baliabide ekonomiko nahikoak dituztenik. Hainbat ibilgailuren jabetza izatea ondarearen balioa zehaztean kontuan hartu beharra dago, 147/2010 Dekretuaren 23. a
rtikulua eta hurrengoak, baina ez, ordea, ondare nahikoa dutela ulertzeko presuntzio moduan, horien balioa a
intzat hartuta.
Gure iritziz, betebeharren urraketek ondorioak izan behar dituztela a
lde batera utzita, bai zigortzeko prozeduran, bai etetearen iraupenean (147/2010 Dekretuaren 45. artikuluan xedatzen den moduan), familia horiek diru-sarrerak bermatzeko errentaren titular izateko baldintzak betetzen ez badituzte bakarrik ukatu dakieke prestazioaren berrabiarazpena.
Azkenik, a
dierazi genuen ebazpenak zehatzagoak izan behar izan zirela eta diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestazioaren titularrak izateko baldintzak zergatik betetzen ez diren a
rrazoiak behar bezala ezarri behar izan zirela. Garrantzitsua da ijito herriko familiak direla gogoraraztea. Herri horrek historikoki bereizkeria eta gutxiespena pairatu du, oraindik ere oso nabaria dena haien kideen zein haien gizartearen a
rtean. Era berean, oso garrantzitsua da haien kideetako as
ko gizarte bazterkeria egoeran daudela. Diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestazioaren titular izateko baldintzak betetzen ez dituztela ebatzi izana, beraz, oso justifikatuta egon behar da, nahasteak ez sortzearren. Gure ustez, kasu hauetan emandako ebazpenetan ez da a
geri legezko justifikazio a
rgirik prestaziorako eskubidea ez berrabiarazteko a
rrazoia a
zaltzeko. Oraindik ez dugu Lanbideren erantzuna jaso, a
urreko balorazioa helarazi bagenion ere.
1.3. Bidegabe jasotako zenbatekoak erreklamatzea
Bizkaiko Foru A
ldundiak 36.244,24 euro itzultzeko eskatzen zuen kexa bat izapidetu dugu. 5 kideko familia batek 3 urte baino gehiagotan diru-sarrerak bermatzeko errenta gisa jasotako zenbatekoa zen. Foru a
ldundiak, Bilboko Udaleko kontrol eta ikuskapenerako bulegoaren txosten baten ostean egiaztatu zuen familiak a
zoka txikian lan egiten zuela eta, hortaz, ulertu zuen famili horrek zituen diru-sarreren berri emateko duen betebeharra ez zuela konplitu. Erakunde honek haren balorazioa Bizkaiko Foru A
ldundiari helarazi zion eta bertan a
dierazi genion, familia horrek hileroko diru-sarreren zenbatekoa jakinarazteko betebeharra konplitu ez badu ere, egoera horretatik ezin dela ondorioztatu diru-sarrera nahikoak izan dituenik eta diru-sarrerak bermatzeko errentaren jasotzaile izateko baldintzak betetzen ez dituenik.
Gure ustez, 36.244,24 € eskatzea jarduera ekonomiko bat burutzen dela jakin izan ondoren diru-sarrerak bermatzeko errentari egokituko litzaiokeen kopurua gainditzen duten etekinak jasotzen dituela bermatu izan gabe egozten zaizkion gertakariekiko desorekatua da. 18/2008 Legeak eta 147/2010 Dekretuak ez dute ezartzen betebeharren urraketak behar ez bezala jasotako kopuruak itzultzeko beharra dakarrenik, beraz, urraketa horrek diru-sarrerak bermatzeko errenta gisa jasotako kopuruak itzultzeko beharra dakarrela ulertzean a
ipatutako a
raudiak xedatu duena baino harago joan da. Beraz, familia horrek salmenta ibiltariarekin lortutako diru-sarrerak egiaztatu beharko lirateke eta, egin ondoren, diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestaziorako eskubidea izaten jarraitzen duen a
ztertu, prestazioaren edozein modalitatetan, osorik edo dagozkion deskontuekin.
1.4. Taldeari eragiten dioten eta beste a
rlo batzuetan –zehazki, hirigintza a
rloan– izapidetutako kexak; jarduerak narriadura pairatzen duten a
uzoetan
Abanto-Zierbenako Santa Juliana a
uzoa: Arartekoaren ebazpena, 2010eko irailaren 20koa, a
uzokide talde batek a
urkeztutako erreklamazioari buruzkoa. Bertan, A
banto-Zierbenako Santa Juliana a
uzoak gizarte eta hirigintzaren a
ldetik duen egoera eskasa a
gerian jarri zuten.
2011ko txostenean, egin genuen jarraipena eta A
banto-Zierbenako Udalaren erantzuna a
ipatu genituen. 2012ko uztailean, Etxebizitza Sailak txosten bat bidali digu. Bertan A
banto-Zierbenako Hiri A
ntolamendurako Plan Orokorraren behin betiko onarpena jaso da. HAPO horrek plan partzial baten bitartez a
urrera eraman behar den Santa Juliana a
uzorako sektorea a
urreikusten du.
Horrez gain, Santa Juliana sektorearen a
urretiko a
zterlana idazteko zenbait jarduera burutu dira udalarekin eta Bizkaiko Foru A
ldundiarekin koordinazioan eta lurraren eta lurzatien egoerari buruzko informazioa bildu da. Une horretan eremu horren a
ntolamendu xehatuaren proposamena egon badago. Sortu den eragozpenetako batek HAPOren zehaztapenak a
ldatzea eragin dezake. Horregatik, a
dierazi da lau urteko epea behar dela urbanizazio eta eraikuntza obrekin hasteko beharrezkoak diren a
giri guztiak lantzeko. Halaber, txostenak dio udalak bizigarritasunaren baldintzak eta zerbitzuak mantentzea xede duen esku hartzeko plan bat berehala egin behar duela, eta erabateko biziberritzearen hirigintza jardueren a
urrekoa. Herritarren partaidetzari dagokionez, sailak egokitzat jo du Plangintzaren Kontseilu A
holkulariaren bidez a
uzotarren iritzia bermatzeko proposamena. Edozelan ere, eraitsi beharreko etxebizitzetan legez bizi diren pertsona guztiei berriro bizilekua emateko eskubidea bermatzeko interes publikoarekin bat dator. Ondorioz, gailendu behar dugu gizarte- eta hirigintza-izaerako biziberritze prozesua aurrera egiten a
ri dela, horretarako behar diren a
ntolamendu planak a
dosteak eta egiteak dakarren denbora luzea izan a
rren.
1.5. Etxebizitza-premia
Etxebizitzak hustearen ondorik ostatu ibiltarietan –adibidez, furgonetak– bizi diren EAEko ijito familien etxebizitza-premia hizpide duten kexak jaso ditugu a
urten. A
dingabeak haien kargura dituzten familiak dira eta, ondorioz, zaurkortasun handiko egoeran daude. Babes ofizialeko etxebizitzen a
lokairuari buruzko a
raudi berriak familia horiei behar bezalako etxebizitza eskuratzen lagunduko dielakoan gaude, oinarrizko eskubide bat baita.
2. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
Ijito herriaren erabateko sustapenerako eta gizarte partaidetzarako kontseiluak, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailari a
txikitakoak, erabaki zuen Ijito herriaren erabateko sustapenerako eta gizarte partaidetzarako II. planaren iraunaldia luzatzea, bi urteko a
ldi osagarria. Horrek jarduerak berrikusi eta eguneratzea dakar, kontuan hartuta ez bakarrik planak orain a
rte izandako garapena, baita 2020ra a
rte ijitoak gizarteratzeko estrategia nazionalen Europako esparruaren ziozko zuzentarauak eta proposamenak eta Espainian ijitoak gizarteratzeko estrategia nazionala (2012-2020) ere. Erabakia hartzeko a
intzat hartu ziren a
rrazoien a
rtean zegoen 2009. urtean onartutako neurri as
ko ez zirela betearazi.
Urte honetan Eusko Jaurlaritzak Ikasle ijitoen eskolatzea hobetzeko plana onartu du. Ikasle ijitoen eskolatzea hobetu nahi du eskola inklusiboaren esparruaren barruan. Horren bidez eskolatzearen sarbidearen gaineko ekitatea, jarraipena eta ikasle ijitoen a
rrakasta bermatu nahi da, baita genero desberdintasunak gainditu, irakaste-ikaste prozesuen hobekuntza eta kultura a
rteko klabeetan curriculumaren a
berastea bultzatu ere. Horrez gain, helburuetako bat da harremanak eta ijito kultura a
gerian jar daitezen, familiek parte har dezaten eta ijito erakundeek hezkuntzaren a
rloko esperientziarekin eta ikasle ijitoen hezkuntzako eragile guztiekin lankidetzan a
ritu daitezen.
Astigarragako Udalak barne a
raudi bat egin du herriko txabolen as
entamenduari buruzkoa (autobiaren a
zpian, Urumea ibaiaren ondoan).
Bertan 5 urtez egon daiteke, betiere, bizikidetasunari lotutako a
rau jakin batzuk betetzen badira. Udalak erroldan izena emango die txabola horietan bizi eta erroldan izen-ematea eskatzen duten eta a
raudia betetzeko konpromisoa hartuko dutela sinatzen duten eta egoitza egonkorraren a
dierazle gisa hiru hilerako egongo diren pertsonei. A
raudian gain hartzen diren konpromisoak eta ez-betetzearen ondorioak a
ipatzen dira.
Aurten araudi berria a
rgitaratu da, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Sailarena, etxebizitza eskatzaileen erregistroa eta babes ofizialeko etxebizitzak nahiz a
raubide a
utonomikoko zuzkidura-bizitokiak esleitzeko prozedurak erregulatzen dituena (2012ko urriaren 15eko A
gindua).
Araudi horrek, besteak beste, babes ofizialeko etxebizitzak hautatu eta esleitzeko prozeduren erregulazioa a
ldatzen du. Etxebizitzak zozketarik gabe emango dira errentamendu erregimenean, lehentasunezko irizpideei jarraiki barematutako zerrendarekin bat etorriz. Horrek bidea ematen die etxebizitza bat eskuratzeko zailtasunak dituzten eta bazterkeria egoeran dauden familia batzuei a
ukera gehiago izan ditzaten a
ipatu etxebizitza errentamendu erregimenean izan dezaten, hain zuzen, baremazio hori a
plikatuz.
Aurten a
raudia a
ldatu da eta a
ldaketa horrek Errumaniako ijitoei eragin die. Europar Batasuneko estatu kideetako zein Europako Esparru Ekonomikoari buruzko hitzarmena sinatu duten gainerako estatuetako herritarrak Espainian sartu, joan-etorri as
kean ibili eta bizitzeari buruzko otsailaren 16ko 240/2007 Errege Dekretuaren 7. artikuluaren a
ldaketa da, hain zuzen, apirilaren 20ko 16/2012 Legegintzako Errege Dekretuaren bidez egindakoa, eta hori garatzen duen a
radia: 240/2007 Errege Dekretuko 7. artikulua a
plikatzeko a
rauak ematen dituen uztailaren 9ko PRE/1490/012 A
gindua. A
raudi horrekin bat etorriz, Espainian bizitzeko as
moa duten errumaniarrek egiaztatu behar dute ez dituztela baliabide ekonomikoak.
Horrez gain, a
tal honetan 2020ra a
rte ijitoak gizarteratzeko estrategia nazionalen Europako esparrua a
ipatu dugu, Ministroen Kontseiluko a
kordioaren bidezkoa, 2020ra a
rte ijitoak gizarteratzeko estrategia nazionalen Europako esparrua a
plikatuz.
Estrategiak gizarteratzerako funtsezko lau a
lorrak jorratzen ditu: hezkuntza, enplegua, etxebizitza eta osasuna. Horietako bakoitzean 2020rako lortu behar diren xede kuantitatiboak ezartzen ditu, biztanleria-ehunekoetan zehazten direnak, baita 2015erako erdiko helburu batzuk ere. Lau a
lor horiez gain, estrategiak jardun-ildo osagarriak xedatzen ditu gizarte ekintzaren, partaidetzaren, talde hori ezagutzeko hobekuntzaren, emakumearen berdintasunaren, bereizkeriarik ezaren, kulturaren sustapenaren eta beste herrialde batzuetako ijitoei laguntzeko a
rreta bereziaren inguruan.
Europar Batasunak Europako Legebiltzarrarentzako, Kontseiluarentzako, Europako ekonomia eta gizarte Lantaldearentzako eta Eskualdeetako Lantaldearentzako Batzordearen jakinarazpena egin du: Ijitoen gizarteratzerako estrategia nazionalak: EB Bruselaren esparrua handitzeko lehenengo urratsa, 21.5.2012, COM(2012) 226 a
zkena.
Jakinarazpen horrek ijitoen gizarteratzeko estrategia nazionalak a
ztertzen ditu, estatuek a
urkeztutakoak, batzordeak 2011ko a
pirilaren 5ean ijitoen gizarteratzeko estrategia nazionalen Europako esparrua bideratu ostean.
Estatu kideek hainbat sektoreetan –horien a
rtean hezkuntza, enplegua, osasuna eta etxebizitza– neurriak konbinatuko dituen ikuspegi osoa eta iraunkorra garatu eta a
plikatu behar dute. EBko esparruak lehenengo a
ldiz mahaigaineratu du ijitoen integrazioa Europar Batasunaren mailan eta a
rgi eta a
rgi Europa 2020 Estrategiarekin lotu du.
Bertan, a
ipatzen da ijitoen gizarteratzerako estrategia nazionalak hartzea lehenengo urrats bat baino ez dela. Hurrengo fasean, a
haleginak betearazpenean elkartu beharko dira ijitoen integraziorako egokitutako neurri zehatzak, egutegi a
rgia eta behar bezalako finantzaketa biltzen dituzten jarduketa-planen bitartez.
Batzordearen ebaluazioak estatu kideek hezkuntzaren, enpleguaren, osasun a
rretaren eta etxebizitzaren oinarrizko lau eremuetan baliatutako ikuspegiak jorratzen ditu, baita egitura-baldintzak (lankidetza gizarte zibilarekin eta eskualdeko eta tokiko a
gintaritzekin, jarraipenerako jarduerak, bereizkeriaren a
urkako borroka eta harremangune nazionala sortzea) eta finantzaketa ere. Oinarrizko a
lorrei dagokienez, xedeak honako hauek dira: haur ijitoek, gutxienez, lehen mailako ikasketak a
mai ditzaten eta kalitatezko hezkuntza jaso dezaten a
ukera dutela bermatzea, ijitoen eta gainontzeko herritarren a
rteko enplegu-tasaren desberdintasuna murriztea, ijitoen eta gainontzeko biztanleen osasun egoeraren a
rteko a
ldeak gutxitzea, ijitoek etxebizitza eta zerbitzu publikoak eskuratzeko proportzioaren eta baldintza horietan gainontzeko herritarrenaren a
rteko desberdintasuna ezabatzea.
Estrategia nazionalen ebaluazioak a
gerian jarri du estatu kide gehienek ez dituztela a
urrekontu baliabide nahikoak bideratu xede honetara –adibidez, Espainia– eta EBko finantzaketa babesten dutela proiektatzen dutela diotela baina hori ez da nahikoa. A
urreikuspena da, hain zuzen, neurri horiek, estatuen finantzaketa ere behar dutenak, Egitura Funtsen eta Landa Garapenerako Europako Nekazaritza Funtsaren 2014-2020 programazioaren a
ldirako negoziazioek jorratu behar dituztela.
Halaber, a
ipatuko ditugu Espainian a
rraza edo etniagatiko bereizkeria egoerari buruzko Tratu Berdintasuna eta A
rraza edo Etniagatiko Bereizkeriarik eza Sustatzeko Kontseiluak egin dituen hiru txosten, (1) biktima izan daitezkeen horien ikuspegiari buruzko a
zterlana, (2) a
rraza edo etniagatiko bereizkeriaren biktima diren horiei laguntza emateko zentro sarearen emaitzen 2011ko urteko memoria, emandako a
rreta eta komunikazio eta sentsibilizazio jarduerak barne hartzen dituena eta (3) Espainian a
rraza edo etniagatiko bereizkeria egoerari eta tratu berdintasunaren printzipioaren a
plikazioari buruzko urteko txostena, legegintzaren esparruko a
urrerapenak, jurisprudentzia, a
zterlanak, jardunbide onak eta kontseiluaren jarduerak biltzen dituena.
Azkenik, ijitoen giza eskubideei buruzko Europako Kontseiluaren txostena a
dieraziko dugu ”Human rights of Roma a
nd Travellers in Europe”. Txosten horren xedeen a
rtean dago ijitoek Europako Kontseiluko 47 estatu kideetan pairatzen duten desberdintasun-egoera a
gerian jar dadila eta marjinalizazioaren egoerarekin a
maituko duten politika publikoak a
bian jartzen lagun dadila.
3. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Ijitoen eskubideak defenda daitezen eta haien kultura onar dadin lan egiten duten gizarte erakundeekin bilera bat izan dugu a
urten.
Helarazi zizkiguten kezken a
rtean Lanbidera egindako kudeaketa-aldaketa a
ipatu zuten, hain zuzen, izaera ekonomikoko gizarte prestazioei dagokienez (diru-sarrerak bermatzeko errenta eta etxebizitzarako prestazio osagarria). A
zaldu zizkiguten zailtasun as
ko bazterkeria egoeran dauden edo hala geratzeko a
rriskuan dauden pertsonen a
talari buruzko txosteneko zatian a
ipatu ditugunen a
ntzekoak dira eta horri lotzen gatzaizkio. Ijitoei eragiten dizkieten espezifikoek zerikusia dute jasotzen duten a
rretarekin, a
rreta ematen den lekuetako konfidentzialtasunik ezarekin –jorratzen diren gaiak oso sentikorrak badira ere–, tratuarekin eta gizarte erakundeek emandako laguntzarako zailtasunekin, baita langileek gizarte lanaren inguruan eta profil jakin batzuen gainean duten prestakuntza eskasarekin ere. Horrez gain, esan ziguten kezkatuta zeudela prestazioak eten dizkietelako eta horrek pertsonen bizitzan dakartzan ondorioengatik, ezin baitituzte a
lokairua edo oinarrizko beste premia batzuk ordaindu. Laneratzeari dagokionez, eskuratutako beste gaitasun batzuen inguruko ezagutza –adibidez, mekanika– edukitzeko garrantzia mahaigaineratu zen, oinarri a
kademikoa ez izan a
rren.
Halaber, a
dierazi zuten prestazioen kudeaketa a
ldatu eta horiek Lanbidera helarazteak eragina izan duela eta, ondorioz, udal batzuetan dagoeneko ez dela esku hartzen, ez dela a
ri burutzen “beste gizarte lan bat”. Gizarte behar larrietarako laguntzak ere ez dira a
ri ematen eta horren kudeaketa bai mantentzen dutela.
Beste esparru batzuetan salatzen duten moduan, eredu berria ez da a
ri a
intzat hartzen ijitoen berezitasunak –adibidez, ia ekarpenik ez duen ekonomia informalean jarduera ekonomikoak gauzatzen dituztela; hala ere, horrela merkatuan a
ktibo daude eta esku har dezakete eta familiaren gastuetan lagundu–.
Erakundeek a
dierazi zuten beste a
dibide bat dela ez dela kontuan hartzen ijitoen iritzia ikastetxe a
nizdunetako kupoen a
plikazioan. Kupo horiek haur ijitoak behartzen dituzte haien etxebizitzetatik urrun dauden beste ikastetxe batzuetara joan daitezen. Ikastetxe horiek hitzartuak izan daitezke eta horrek ijito familiei gastu handiagoa dakarkie hainbat kuotagatik eta zentroan, batzuetan, ez dute harrera ona jasotzen.
Gomendio orokorren jarraipenari dagokionez, 2011. urtean A
rartekoak gomendio orokor bat egin zuen: Arartekoaren 3/2011 gomendio orokorra, urriaren 5ekoa. Jatorriz Europar Batasunekoak diren eta Euskal A
utonomia Erkidegoan bizi diren ijitoen egonlekuetan esku hartzeko jardute-protokoloak garatzeko beharra. Bertan, ijitoek EAEn dituzten as
entamenduen egoera eta haien premiarik oinarrizkoenei erantzuna emateko gabezia a
ztertzen dira.
Asentamendu horiek gure erkidegoan a
ri dira jazotzen eta uste dugu herri-administrazioen behar bezalako a
rreta behar dutela. Urte honetan As
tigarragako Udalaren jarduera gailenduko dugu, testuinguru sozial eta politikoari buruz hitz egiterakoan hizpide izan duguna. A
rartekoak modu positiboan baloratzen du udalaren erabakia, a
legia, haren udalerrian ijito jatorridun errumaniarren as
entamendua errespetatzea. Horretarako, errespetatu behar diren jokabidearen inguruko konpromiso eta a
rau batzuk ezartzen dituen a
raudia onartu du udalak. Pertsona horiek zaurkortasun egoeran daude eta herri-administrazioen neurriak behar dituzte. Gizarteratzeko prozesu bat a
urrera eramateko, beharrezkoa da egonkortasuna egotea eta gizarte zerbitzuen, ikastetxeen eta gainontzeko gizarte zerbitzuen laguntza edukitzea. Bai Europar Batasunak bai estatu kideetako a
dministrazioek ijitoen bizi-kalitatea, hezkuntza eta prestakuntza hobetzeko a
ukera emango duten estrategiak bideratu behar dituzte. Udal hori Europar Batasuneko ijitoen estrategiaren esparruan gain hartutako konpromisoak betetzen a
ri da. Erakunde honek oso positibotzat jo ditu As
tigarragako Udalak eta Gipuzkoako Foru A
ldundiak talde horri erantzuna emateko bideratutako urratsak, beste udalerri batzuetan a
urrera eraman diren jardueren a
urrean –adibidez, finkatu ziren ijitoei haien bizilekuak utzaraztea–. Jardunbide on horrek tokiko ekimena behar du eta, halaxe izan da, eta dagokion a
ldundiaren eta Eusko Jaurlaritzaren babesa behar du emaitzak lortzeko. Halaber, garrantzitsua da a
uzotarren informazioa eta partaidetza izatea eta, As
tigarragan, hala izan zen. As
entamenduaren jarraipenerako batzorde bat sortu da eta bertan hainbat eragile publikok eta sozialek parte hartzen dute (udala, a
ldundia, gizarte zerbitzuak, ikastola, osasun zentroa, Udaltzaingoa, Caritas, Romi Bidean Elkartea, etab.) eta hori oso positiboa da neurri honetako proiektu batek beti dakartzan a
razoak konpontzeko. Ijitoen premiei erantzuna emango dieten eta haiek gizarteratzeko eta a
zken hamarkadetan jasan dituzten erbesteetatik urrun haien seme-alabentzako historia berri bat eraikitzeko a
ukera emango dieten a
ntzeko ekimenak ondorengo hilabeteetan egongo direlakoan gaude.
4. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
4.1. Gutxiengo kultural honek mendeetan zehar jazarpena eta arbuioa jasan ditu, a
zken hamarkadetan bakarrik jarri dira a
bian haien premiei erantzuna emango dizkieten politika publikoak baina a
rgi dago ez direla nahikoak izan. Pairatzen duten estigmatizazioa oraindik haien gizarte, ekonomia eta kultura a
rloko sustapena eragozten duen traba bat da. Zailtasun eta traba horiek gainditu dituzten eta ikasteko a
ukera eta lan duina edukitzeko a
ukera izan duten ijitoak badauden a
urren, oraindik ijito as
ko bizi dira biziraupen zaileko baldintzetan, a
legia, behar bezalako etxebizitzarik, urik, a
rgirik gabe, beste gabezia batzuen a
rtean. A
nalfabetismo indizeak eta bizi-itxaropen txikiagoa biztanleria hori desberdintzen jarraitzen duten faktoreak dira, arteen a
rloan egindako ekarpenagatik eta familia-elkartasunaren balioak mantentzeagatik gailentzen bada ere.
Legezko a
urreikuspenen, zenbait jarduketa planetan onartutako konpromisoen eta errealitatearen a
rtean alde oso handia a
ntzematen dugu. Egia da, oro har, gure estatuan zerbitzu eta prestazio publikoak modu berean eskuratzen dituztela baina neurri horiek ez dira nahikoak, ezta egokiak ere, laneratu eta gizarteratu daitezen. Izan ere, ez dituzte kontuan hartzen marjinazioari eta gizarte bazterkeriari a
urre egiten urteak eta urteak daramatzan herri horren berezitasuna eta premiak. Horregatik, planek barne hartzen dituzten berariazko neurriak (adibidez EAEn onartu diren bi planak) oinarrizkoak dira haien sustapen eta gizarte partaidetzarako. A
urrerapausoak eman dira beharrezko neurriak bideratu eta diseinatzen baina ez, ordea, horien betearazpenaz a
rdurako diren herri-administrazioetako sailek hartu beharreko erabakietan. Ijito herriaren sustapenerako eta partaidetza sozialerako II. Euskal Planean xedatutako neurrien betearazpena lehentasun bat izan beharko litzateke eta tartean hartzen dituen a
rduradun publikoentzako exijentzia bat.
4.2. Finantza krisia, lanaren suntsiketa eta a
zken hori ez sortzea, batez ere, desberdintasun eta desabantaila sozial gehien dituzten pertsonei a
ri da eragiten eta horren a
dibide dira ijitoak. Langabezia tasa handia pairatzen a
ri den lan merkatuak eta eskulana a
ukeratzeko lehentasunak ijitoak marjinatzen jarraituko du. Diru-sarrerak bermatzeko euskal sistemaren testuinguru honetan funtsezkoa da ijitoen gizarte bazterkeriaren a
urka borroka egiteko.
4.3. Lanbideren kudeaketa hobetu behar da eta ijitoen premiak eta berezitasunak a
intzat hartu behar ditu. Pertsona horiei emandako a
rretak kontuan hartu behar ditu sufritzen dituzten desberdintasunak. Gizarteratzeko hitzarmenek barne hartzen dituzten konpromisoek zein familiari zuzentzen zaien erreparatu behar dute. Horrez gain, lan a
ktibazioa duten profilera egokitu behar da. Beharrezkoa da Lanbideren kudeaketa ijitoen berezitasunetara egokitzea eraginkorra izan dadin eta a
lde batean utz ez dezan izaera ekonomikoko gizarte prestazioen titularrak izateko baldintzak betetzen dituen talde bat, baita lan munduan a
ktibo egon daitezen ere.
4.4. XXI. mendean ijitoek etxebizitza bat eskatzen dute duintasunez bizitzeko. Egun etxebizitza bat eskuratzea geroz eta zailagoa suertatzen zaie gizarte-arloko zailtasunak dituzten familia ijitoei. Programa publikoak ezinbestekoak dira familia horiek baldintza osasungaitzetan bizi ez daitezen. Programok haien premiak eta a
uzotarren a
urreiritziak kontuan hartuko dituzten gizarte esku-hartzeak eta hezkuntza-laguntza behar dituzte.
4.5. Beste premia garrantzitsu bat erroldan izen-ematea eta bizilekuaren egonkortasuna udalerrian mantendu a
hal izatea da. Ijitoen historian behin eta berriro errepikatu diren egoerak, besteak beste, erbesteak, erroldan izena ematea ukatzea, bizilekuak utzaraztea, etab. izan dira. Tokiko ekimenak –adibidez, As
tigarragako Udalekoak– oso garrantzitsuak dira udalerrian dagoen as
entamendu bati tratamendu humanitarioa ematen baitiote. Herritar horiei a
ukera bat ematean datza eta bi a
lderdien a
ldetik eskubideak eta betebeharrak ezartzean, a
uzotarren a
rteko bizikidetzarako bidea emango duena. A
itzitik, a
rretarik eta konpromisorik ezak a
razoak dakartza eta erantzun bakarra bizilekuak utzaraztea. Zaurkortasun egoeran dauden pertsonak direnean, beharrezkoa da politika humanitarioak a
plikatzea eta, horietan, pertsona, haren bizitza eta zaurkortasuna hartu behar da a
intzat a
uzotarren a
rbuioak eta a
urreiritziak eragin ditzaketen jarduera jakinak baino harago.
4.6. Erabakigarria da a
rduradun publikoek ijitoen eskubideekiko errespetuaren eta bereizkeriaren a
urkako borrokaren inguruan jarrera irmoa izatea eta diskurtso publikoak gogora ekar dezala herri honek pairatu duen eta oraindik ere pairatzen duen jazarpena eta a
rbuioa eta haien sustapenerako eta gutxiengo kultural gisa onar dadin konpromisoak txertatzea.
9. Etorkinak
Aurrekariak
Urteko txostenaren a
tal honetan A
rartekoak a
tzerritar etorkinen harira egindako jarduerak a
ztertuko ditugu; zehazki, euskal herri-administrazioetako politiken hartzaile diren a
ldetik dagozkien eskubideei buruzkoak.
Kontuan hartu beharra dago a
tzerritarren sarrera, egoitza eta lanari buruzko immigrazio-politikak Estatuko A
dministrazio Orokorraren eskumena direla. Hori horrela, A
rartekoak ezin ditu jarduera-eremu horri eragiten dioten kexak ezagutu, herritarren defendatzailearen bulegora bideratzen baitira.
Gure a
utonomia-erkidegoan bizi diren etorkinak igo egin dira 2012. urtean, baina, Euskadi, oraindik ere, a
tzerritar portzentaje txikiena duen a
utonomia-erkidegoetako bat da. A
dibide gisa, Euskadin a
tzerritarrak % 6,9 dira, Nafarroan % 11, Madrilen % 15etik gora eta estatu osoan % 12,1.
2012. urtean EAEn dagoen biztanleria a
tzerritarra (behin-behineko datuak) 151.162 pertsonakoa da eta kopuru horren barruan gizonak (77.795) emakumeak (73.367) baino gehixeago dira, Immigrazioaren Behatokiak emandako datuen a
rabera.
Estatu-mailan, 5,7 milioi a
tzerritar daude, espainiar nazionalitatea eskuratu duten pertsonak kontuan hartu gabe. A
utonomia-erkidego batzuetan etorkinen kopurua jaitsi egin dela eta emigrazioa igo egin dela nabaritu da. Krisiak eta murrizketek eragin zuzena dute enpleguan eta gizarte-prestazioetan, biak gizarteratzeko oinarriak izanik. Hori dela eta, kasu batzuetan enplegu-aukera hobeak beste nonbait bilatzea erabakitzen dute.
Etorkinen a
rteko langabezia handiagoa da espainiarren a
rtean baino eta jasaten a
ri diren zailtasunak kasu as
kotan larriagoak dira, ez daukatelako behar bezala zainduko dituen sarerik familian eta erkidegoan.
2012. urtean, lehenengoz, Euskal A
utonomia Erkidegoan dagoen nazionalitaterik garrantzitsuena marokoarra da. Hala ere, kontuan hartu beharra dago Latinoamerikatik datozen pertsonek a
zkarrago eskuratzen dutela espainiar nazionalitatea.
Ikuspegik egin duen a
zken barometroaren a
rabera, krisi sozioekonomikoaren testuinguruak ezartzen dituen mugak gorabehera, barometroak ez du a
ldaketa handirik eragin euskal herritarrek a
tzerriko immigrazioarekiko duten jarreran. Jarrera uzkur nabarmenak dauden a
rren, ez dago a
tzerriko immigrazioaren a
urkako posizio, iritzi, jarrera eta a
barrik daukan muturreko talderik.
Eta hori ezinbestekoa da bizikidetzarako, batez ere kontuan hartzen badugu a
ginte publikoek informazioaren tratamenduan hartzen duten jarreraren garrantzia eta erantzukizuna. Horren harira, era positiboan baloratu behar da, salbuespenak salbuespen, Euskadin “immigrazioaren erronkak” duen trataera, baita Euskadin immigrazioaren a
ldeko itun soziala edo zurrumurruen kontrako a
genteen prestakuntza sustatzeko ekimenak ere, geroago a
zalduko dugun bezala.
1. A
rloa kopurutan
Jasotzen ditugun kexak a
rlo desberdinei buruzkoak dira. Izan ere, etorkinak herri-administrazio desberdinekin erlazionatzen dira, gainerako herritarrak bezala.
Arlo honetan 32 kexa jaso ditugu, honela banatuta:
– Atzerritarrak erroldatzea.....14
– Herritarren eskubideak.....7
– Etorkinak diskriminatzea.....5
– Administrazioaren funtzionamendua eta a
dministrazioaren prozedura.....4
– Berdintasuna eta ekintza positiboak.....2
Esan bezala, beste a
rlo batzuetan tramitatzen ditugun kexa as
kok ere eragiten diete etorkinei. A
urten igo egin dira diruzko gizarte-prestazioen ukapen, indargabetze eta iraungitzeari buruzko kexak eta horrek eragin nabarmena du a
tzerritarrengan, gizartean baztertuak dauden edo hala egoteko a
rriskua duten pertsonak baitira. Beste a
rlo batzuetan tramitatutako kexen a
rtean honakoak nabarmentzen dira: Herrizaingo a
rloan tramitatutakoak, Ertzaintzak eta Udaltzaingoak a
tzerritarrei ematen dien tratuari buruz, eta Osasun a
rlokoak, osasun-arretarako sarbideari buruz. Era berean, gurtze-leku islamiko baten irekierari buruzko kexa a
ipatuko dugu. A
zkenik, burujabetzeko prozesuan dauden gazte eta a
dingabe etorkinei eragiten dieten kexa eta jarduerak Haur eta Nerabeen Bulegoaren txostenean kontsulta daitezke.
Txosteneko a
tal horietara joko dugu, jardueren edukia zehatzago ezagutu a
hal izateko.
2. Kexarik a
ipagarrienak
2.1. Atzerritarren estatutu juridikoari buruzko kexak
2.1.1. Identifikaziorik eza
Pertsona batek erakunde honetara jo zuen, 5 urte zeuzkanetik Espainian bizi a
rren ez zeukalako inolako identifikaziorik. A
dinez nagusia izan a
rren, ez dauka bera identifikatzen duen a
giririk, bere gurasoak, Errumaniakoak biak, bere jaiotza inskribatu gabe hil baitziren bera a
dingabea zenean. Inskripzio-zedula bat eskatzeko a
dierazi genion eta eman egin zaio.
2.1.2. Egoitzagatiko nazionalitate espainiarren eskaera ebazteko edo berau ukatu ondoren egindako errekurtsoa bideratzeko a
tzerapena
Espediente horiek herriaren defendatzailearengana bideratzen dira. Berrikuntza gisa, herriaren defendatzailearen bulegoak zera jakinarazi digu, Justizia Ministerioak kudeaketa-agindu bat sinatu duela Espainiako Jabetza Erregistratzaileen eta Merkataritzako Erregistratzaileen Elkargoarekin, eskaerak tramitatzean Erregistro eta Notariotzaren Zuzendaritza Nagusiarekin lankidetzan a
ritzeko as
moz. Elkargoak babes tekniko eta materiala emango du, prozedurak a
halik eta gehien a
rintzeko. Helburua eskaerak a
halik eta a
rinen ebaztea da.
2.1.3. Ezkontza Erregistro Zibil Nagusian inskribatzeko a
tzerapena
Espediente horiek ere herriaren defendatzailearengana bideratzen dira. Erakunde horrek jakinarazi digunez, behin eta berriz egin ditu txostenak zerbitzu publiko honen funtzionamendu txarrari buruz eta Erregistro Zibilaren uztailaren 21eko 20/2011 Lege Organikoaren a
urreikuspenak lehenbailehen betetzeko beharrizanari buruz. Lege horrek guztiz a
ldatzen du egungo erregistro-sistema, baina zati handiena ez da indarrean egongo 2014. urteko uztailaren 22ra a
rte.
2.2. Euskal herri-administrazioen jarduerari buruzko kexak
2.2.1. Udal-erroldan inskribatzeko a
lta-eskaeraren ondore-datak
Pertsona batek Vitoria-Gasteizko Udaleko biztanleen erroldan a
lta emateko eskaera egin zuen, pasaportea galtzeari buruzko salaketa eta Marokok Bilbon duen Kontsulatuaren pasaportearen ziurtagiria erantsita, pasaporte berria egin bitartean. Hasieran Udalak ez zuen eskaeraren data kontuan hartu. Horren harira, Udalei udal-errolda eguneratzeari buruzko jarraibide teknikoak ematen dizkien Estatistikako Institutu Nazionalaren buruaren eta Lurralde Lankidetzako zuzendari nagusiaren uztailaren 4ko ebazpena a
rgitaratzeko xedatzen duen idazkariordetzaren 1997ko uztailaren 21eko ebazpenean ezarritako a
urreikuspenari buruzko oharrak jakinarazi zizkion erakunde honek Vitoria-Gasteizko Udalari. A
urreikuspen horren a
rabera, errolda-orriko a
katsak zuzendu edo osatzeko beharrizanak ez du eragozten inskribatzeko a
ukera (2 eta 3. a
rtikuluak). Interesdunak dagokion kontsul-ziurtagiriaren bidez egiaztatu zituen bere oinarrizko datu pertsonalak eta pasaportearen kopia tramitazio-fasean zuela (aurrekoa galdu zuelako) baieztatu zuen. Gure ustez, interesdunak emandako datuak nahikoak ziren bere nortasuna egiazkoa zela frogatzeko, pasaportearen kopia eskuratzean osatu beharko ziren a
rren. Udalak onartu egin zuen bidalitako oharra.
2.2.2. Zorrozaurreko pabilioi a
bandonatu batzuetan bizi ziren a
tzerritarrak bertatik a
teraraztea
Aurten a
maiera eman diogu Bilboko Udaltzaingoak 2011ko ekainaren 15ean Bilboko Zorrozaurre a
uzoan izandako jardueraren ondoriozko kexan izandako gure esku-hartzeari.
Gure balorazioan zera a
dierazi dugu, pertsonek industria-pabilioiak okupatzen badituzte gaua bertan pasatzeko, etxerik, lanik edo bizirauteko baliabide nahikorik ez daukatelako da, eta, beraz, funtsean gizarte-arazo bat. Hala ere, ez dugu inon ikusi poliziaren esku-hartzearen a
urretik gizarte-jarduerarik egin ote den. Gure ustez a
razo hau ikuspegi sozialetik jorratu behar da, pertsonen ezaugarri pertsonalak eta a
hultasun-egoera kontuan hartuta eta gizarteratzeko ibilbidea pertsona horien esku jarrita. Segurtasunaren ikuspegi hertsiaren ondorioz, gizarteak delitu-profilekin identifikatzen ditu a
tzerritarrak eta hori ez da bat ere positiboa bereizkeriaren a
urka borrokatzeko eta gizarte-kohesioa sustatzeko.
Jarduera horiek behar bezala justifikatuta egon behar dira, itxura fisikoan, kolorean edo a
rraza edo etnia bateko partaide izatean soilik oinarritutako polizia-jarduerak saihestu a
hal izateko. Beraz, 2011ko ekainean Zorrozaurren egindakoa (edo beste batzuetan egin direnak) bezalako jarduerak ezin dira justifikatu polizia nazionalak a
tzerritarren gaineko eskumena duela eta a
tzerritarren kokaleku bat dela soilik a
rgudiatuta. Bidegabekeria a
dministratibo (edo penal) baten susmagarri izatea ez da nahikoa pertsona-talde handi bat kontrolatu eta identifikatzeko polizia-gailu bat martxan jartzeko, beren itxura fisikoan, kolorean edo a
rraza edo etnia bateko kide izatean oinarrituta. Halaber, ez genuen uste Zorrozaurreko polizia-jarduera hori gure a
utonomia-erkidegoan bizi diren a
tzerritarren bizikidetza eta integrazioaren a
lorrean onartutako tresnetara eta politika publikoetara egokitzen zenik eta pertsonak nola a
terarazi behar den a
zaldu genuen, eskubide humanitarioan oinarrituta. A
zkenik, a
tzerritarrek bizilekuaren bortxaezintasunerako eskubidea dutela a
dierazi genuen, pertsona guztiei pertsona izateagatik dagokien funtsezko eskubidea baita, beren egoera a
dministratiboa edozein izanda ere. Hori horrela, jarduera hori egiteko epailearen baimena behar zen. Ondorioz, Udaltzaingoaren etorkizuneko esku-hartzeetan parametrook kontuan hartu behar direla jakinarazi genion udalari. Udalak erantzun zigunez, poliziaren etorkizuneko esku-hartzeetan gizarte-zerbitzuei dei egingo zaie, talde horiei behar bezalako a
rreta emateko as
moz, gizartean a
hul eta baztertuta daudela kontuan hartuta. Ondoren, 2012. urtean zehar bi kexa berri jaso ditugu, tramitazio-fasean daudenak, a
ntzeko polizia-jarduerei buruz: Basurton, Funespañaren jabetzako tanatorioaren obretako eraikinean gaua pasatzen zuten pertsonak a
terarazteko polizia-jarduera eta Zorrozaurreko pabilioietan a
zaroan 9an pertsona batzuk a
terarazteko egindako jarduera. Jarduera horietan a
urreko parametroak bete ote diren a
ztertuko dugu.
2.2.3. Gurtze-leku islamikoa irekitzeko eskaera ukatzea
Bilboko Basurtu a
uzoan gurtze-leku islamiko bat irekitzeari dagokionez, hainbat kezka eta idazki jaso ditugu a
uzokideen eskutik. Bestetik, Bilboko Udalak berau irekitzeko tramitazio a
dministratiboa zaildu duela ere salatu digute. Izan ere, 2010eko a
benduan eskatu zen kultura-zentroa (meskita) instalatzeko nahitaezko jarduera-lizentzia eta ez zen inolako erantzunik jaso.
Azkenean, 2011ko urriaren 31ko ebazpenaren bidez eman zen lizentzia, 177 pertsonako edukierarako eta zenbait neurri zuzentzaile ezartzeko baldintzapean. Bestalde, udalak zera jakinarazi zigun, osoko bilkurak 2011ko urriaren 28an egindako bileran Hiri A
ntolamendurako Plan Orokorra a
ldatzea erabaki zuela, gurtze erlijiosoen zentroek bete beharreko hirigintza-aginduak (dimentsioak, edukierak, kokapena…) sartzeko as
moz. Erabaki hori 2011ko a
zaroaren 10eko BAOn a
rgitaratu zen. Ondorioz, Bilboko Udalak jarduerok hirigintza-plangintzaren a
ldaketa baten bidez a
rautzea erabaki du, eta, beraz, urtebeteko epean eten da hirigintza-lizentzia berriak emateko a
ukera.
Arartekoak Bilboko a
niztasun erlijiosoaren kudeaketari buruzko hainbat hausnarketa egin zituen ebazpen honetan: Arartekoaren ebazpena, 2012ko urtarrilaren 9koa. Horren bidez, Basurtu a
uzoan gurtze-leku musulman berria irekitzean sortu ziren a
razoak direla-eta, A
rartekoaren jardunari a
maiera emango zaio.
2.2.4. Beste jarduera batzuk
Aurten ere pertsona a
utoktonoek honakoak salatu dituzte: etorkinek zerbitzu eta prestazio publikoak gehiegi erabiltzen dituztela, pertsona horiek lehentasunezko tratua dutela herri-administrazioetan, islamaren ordezkaritza handiagoak gizartean izango duen ondorioaren beldur direla, edo a
tzerritarren kasuan delitu gehiago egiten direla eta a
gintari publikoek ez dutela a
razo hori behar bezala jazartzen.
Kasu horietan guztietan, A
rartekoak idatzi horiei erantzun die, erakunde honetara jotzen duten pertsonek jakin egin behar dutelako helarazten dizkiguten eta “egiatzat” jotzen dituzten datu horiek ez direla immigrazioaren fenomenoaren azterketa zehatzaren ondorio, baizik eta gizartean fundamenturik gabe hedatu diren a
urreiritzien ondorio. Hartara, giza eskubideak eta gizarte demokratikoaren baloreak (adibidez, a
niztasun eta dibertsitaterako eskubidea) errespetatu eta gizarte-politikak defendatzen dituen ikuspegia islatu nahi da eta beren jarreren a
tzean dauden iritzien a
urkako ondorioak a
teri dituzten a
zterketa eta ikerketak jakinarazi nahi dira.
Alderdi politiko baten propagandak etorkinak bereizten zituela-eta ere jaso ditugu kexak. A
rartekoak bere iritziaren berri eman zien kexa hori bidali zuten pertsonei eta a
lderdi politikoa jakinaren gainean jarri zuen.
3. A
raudia eta politika publikoak
Aurten, Osasun Sistema Nazionalaren iraunkortasuna bermatzeko eta bere prestazioen kalitatea eta segurtasuna hobetzeko premiazko neurriei buruzko apirilaren 20ko 16/2012 Legegintzako Errege Dekretua a
zpimarratu behar dugu berrikuntza gisa. A
raudi honek Estatuko osasun-laguntzarako eskubidearen legedia a
ldatu du, zehazki as
eguratuaren izaera a
rautzen duelako eta A
tzerritarrek Espainian dituzten eskubide eta as
katasunei eta beren gizarteratzeari buruzko urtarrilaren 11ko 4/2000 Lege Organikoko 12. a
rtikulua a
ldatzen duelako.
Araudi horren a
rabera, erregistratuta ez dauden a
tzerritarrek (hau da, Europar Batasuneko estatu-kideetako, Europako Espazio Ekonomikoko edo Suitzakoak diren eta Espainian bizi diren pertsonak) edo bizitzeko baimenik ez daukatenek, premiazko egoeretan eta haurdunaldian, erditzean eta erditu ostean soilik jasoko dute osasun-arreta. Hamazortzi urtetik beherako a
tzerritarrek, bestalde, espainiarren baldintza berdinetan jasoko du osasun-arreta.
Aldaketa horiek a
rgi eta garbi mugatzen dituzte eskubideak, osasun-arretaren doakotasuna murrizten dutenez gero. Osasuna babesteko eskubide konstituzionala giza eskubidea da eta bizitzeko eta osotasun fisikorako eskubidearekin lotuta dago, Giza Eskubideen Nazioarteko Itun ugaritan jasotzen den bezala. Pertsona guztiei bermatu behar zaie eskubide hau; a
rrazoi ekonomikoen ondorioz biztanleriaren zati bati eskubide bat murrizteak ez dauka justifikaziorik zuzenbideko estatu sozial eta demokratikoan.
Eusko Jaurlaritzak Euskal A
utonomia Erkidegoaren eremuan Osasun Sistema Nazionalaren osasun-prestazioak emateko a
raubideari buruzko ekainaren 26ko 114/2012 Dekretua onartu zuen.
Bertan ezarritakoaren a
rabera, as
eguratuak direnen osasun-prestazio berberak jasoko dituzte Euskal A
utonomia Erkidegoan 16/2012 Legegintzako Errege Dekretua indarrean sartu baino lehenago emandako Banakako Osasun Txartela duten pertsonek eta honako baldintza hauek betetzen dituztenek:
Autonomia Erkidegoko edozein udalerritan erroldatuta egotea, bertan ohiko egoitza duelarik gutxienez urtebete jarraian, osasun-arreta
aitortzeko eskaera
aurkeztu baino lehen.
araudiaren
arabera.
aukerarik ez izatea.
Espainiako Gobernuak eskumenei buruzko gatazka positiboa planteatu zuen a
raudi honen gainean eta A
uzitegi Konstituzionalaren bilkurak gaia ebatzi zuen 2012ko a
benduaren 13ko epaian (4540/2012 zenbakia).
Auzitegi Konstituzionalak a
urreko dekretuaren galarazpena indargabetu zuen osasun-arretarako eskubidearen titularrak definitzeari zegokienez, ondasun konstituzional bereziki sentikorren babesarekin lotutako interesak direla kontuan hartuta. Hala, berau a
plikatzearen ondoriozko kalteak ez daukate larritasun eta sendotasun nahikoa legezkotasunaren presuntzioaren gainetik geratzeko.
Europar Batasuneko estatu-kideetako eta Europako Espazio Ekonomikoari buruzko A
kordioaren parte diren beste estatu batzuetako herritarrak Espainian sartu, as
katasunez mugitu eta bizitzeari buruzko otsailaren 16ko 240/2007 Errege Dekretuko 7. a
rtikuluak ere a
ldaketa nabarmena eragin du a
tzerritarrei (kasu honetan Europar Batasunekoei) eta beren senideei eragiten dien a
raudian. Pertsona batek egoitzarako eskubidea lortzeko, betiere lanean edo ikasten ez badago (zenbait baldintza bete beharko dituelarik), baliabide nahikoak izan beharko ditu berarentzat eta bere senideentzat, Espainian bizi den bitartean gizarte-laguntzarako karga bihur ez dadin eta, horrez gain, Espainian a
rrisku guztiak estaltzen dizkion gaixotasun-asegurua eduki beharko du. Baliabide ekonomiko nahikoak baloratzeko erabiltzen den irizpidea ez da finkoa, baina ez du gizarte-laguntzetarako eskubidea eman behar.
Bestalde, Atzerritarren Barneratze Zentroetan (ABZ) sartzeko neurriari buruz behin eta berriz jaso ditugun kexak nabarmendu behar ditugu. Neurri hori a
tzerritarrak kanporatzeko zigorra betearazten dela bermatzeko a
urreikusi da. Euskal A
utonomia Erkidegoan ez dago A
BZrik, baina hori ez da eragozpen gure a
utonomia-erkidegoan bizi diren a
tzerritarrak estatuko A
BZren batean sartzeko. 2012. urtean zehar hainbat salaketa egon dira ez dagoelako a
raudirik 2008ko zuzentarau europarraren (egoera irregularrean dauden hirugarren herrialdeetako nazionalak itzultzeari buruzkoan) bermeak jasotzen dituenik, bai eta horietan ezinbestekoak diren zerbitzu eta a
zpiegiturak falta direlako, edo ez dagoelako a
raudirik A
BZetan as
katasunik ez duten pertsonen eskubideak bermatzeko eta horietan lan egiten duten pertsonen prestakuntza eta hautaketa a
rautzeko. Herriaren defendatzaileak behin eta berriz a
dierazi du kontrol-mekanismoak ezarri behar direla, neurri hori jasan duten pertsonen eskubideak bermatzeko. Horretarako, kontrol-funtzioak esleitu zitzaizkien jarraibide-epaileei, oraindik prozeduraren a
raudiari buruzko gabeziak dauden a
rren. Une honetan A
tzerritarren Barneratze Zentroen Barne A
raubideari eta Funtzionamenduari buruzko A
raudia onartuko duen Errege Dekretuaren a
urreproiektua egiten a
ri dira, eta, beraz, laster a
raudi hori edukitzea espero dugu.
Aurten, a
tzerritarren eskubide eta as
katasunei buruzko Legearen A
raudi berria (557/2011 Errege Dekretua) a
plikatzean Enplegu eta Gizarte Gaien Sailaren Immigrazioko eta A
niztasuna Sustatzeko Zuzendaritzak hartutako zeregina finkatu da, sustraitzeari buruzko txostenak, integrazio-ahaleginari buruzko txostenak eta etxebizitza egokitzeari buruzko txostenak egiteari dagokionez. Era berean, Immigrazio, Herritartasun eta Kultura a
rteko Bizikidetasunaren III. Planak (2011-2013) indarrean jarraitzen du eta udalerri desberdinetan Euskadiko Immigrazioaren a
ldeko Itun Sozialari buruzko hausnarketa eta eztabaidekin jarraitu da.
Berrikuntzen a
rtean nabarmentzen dira zurrumurruen kontrako gida eta webgune baten sorrera eta a
genteen prestakuntza. A
gente horiek, prestakuntza jaso ondoren, a
tzerritarrenganako bereizkeria elikatzen duten a
urreiritzi eta estereotipoetan oinarritutako zurrumurruei a
urre egiten saiatzen dira.
Eusko Jaurlaritzako Genero-indarkeriaren Biktimei Laguntzeko Zuzendaritzak hainbat jarduera gauzatu ditu, sexu-esplotaziorako pertsonen salerosketari buruzko koordinazio-protokoloak egiteko eta gai horren gaineko sentsibilizazioa pizteko orduan. A
zken urte hauetan drama honek a
gintari publikoen a
rreta gehiago eskuratu du, baina oraindik ere a
razo handiak daude biktimak a
ntzeman eta identifikatzeko, eta, beraz, beharrezko neurriak hartu behar dira. Herriaren defendatzaileak honako txostena egin du: “La trata de seres humanos en España” (Pertsonen salerosketa Espainian).
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Aurten Gasteizko Udalarekin batu gara, a
dina zehazten duen Fiskaltzaren dekretuaren ondorioz A
rabako Foru A
ldundiaren egoitza-zentroetatik irten behar izan duten gazte a
tzerritarren a
rretari buruz mintzatzeko. Jarduera horrek oihartzun handia izan zuen komunikabideetan, gizarte-erakundeen inplikazioaren eta gazteen egoerari buruz hartutako erabakien ondorioz. Informazio gehiago eskuratzeko Haur eta Nerabeen Bulegoaren txostena dugu.
Finantza-erakunde batean kontu korronte bat irekitzearen ukapenari eta banku-eragiketak egiteari buruzko ofiziozko jarduerak hasi ditugu.
Herriaren defendatzaileari jakinarazi diogu kezkatuta gaudela banku-erakundeek zailtasunak jartzen dizkiotelako hainbat talderi, bankuan kontu bat irekitzeko edo berau ireki ondoren eragiteko egiteko. Banku-erakundeen sukurtsal batzuek a
tzerritarren egoera a
dministratibo erregularrari buruzko baldintzak (egoitza-txartela a
urkeztea, esate baterako) eskatzen a
ri dira, baita egoera ekonomikoari buruzko baldintzak ere, txirotasun-egoeran dauden pertsonei eraginez. Pertsona batek ezin badu bankuko kontu baten titular izan, a
hultasun handian geratzen da eta laneratzeko eta gizarteratzeko orduan zailtasun handiak izango ditu.
Erakunde honi ezinbestekoa iruditzen zaio merkataritza-praktika hori saihestu a
hal izatea. Horrenbestez, gure kezkaren berri eman dio herriaren defendatzaileari, Espainiako Bankuan zenbait jarduerak garatzeko a
ukera balora dadin, Bankuko Zerbitzuen Bezeroa Defendatzeko ordezkaria den a
ldetik, eta bankuko kontu bat eskuratzeko eskubidea bermatzen duen a
rau-proposamenen bat gauzatu a
hal dadin, egun indarrean dagoen a
raudia kontuan hartuz, edo oinarrizko banku-zerbitzuak eskuratzeari buruzko hurrengo zuzentaraua onartzearen ondoriozko etorkizuneko betebeharrei jarraiki.
Duela urte batzuk, pertsona sahararren nazionalitatea eskuratzeari buruzko ofiziozko jarduera hasi genuen eta herriaren defendatzailearen bulegora jo genuen, berau zelako erakunde eskuduna. Bada, a
urten ere, jarduera horrekin jarraitu dugu. Justizia Ministerioak jakinarazi digunez, jatorri sahararra duten pertsonen nazionalitate espainiarra eskuratu edo a
itortzeari buruzko doktrina (Erregistro eta Notariotzako Zuzendaritza Nagusiarena) jasotzen duen txostena bidali zaie. Herriaren defendatzaileak, halaber, zera gomendatu du, interesdunek izan ditzaketen zalantzak a
rgituko dituen jarraibideren bat ezartzea, beren eskaera tramitatzeko biderik egokiena a
zaldu eta egun dagoen segurtasun falta nabarmena saihestu a
hal izateko. A
uzitegi Gorenak ezarritako doktrinaren a
rabera, interesdunak Saharan jaio izana eta urtebetez legezko egoitza eduki duela egiaztatzen badu, egoitzagatiko nazionalitate espainiarra eskuratu a
halko du. Horrenbestez, horren berri eman behar zaio. Era berean, nazionalitatea beste prozedura batzuen bidez eskuratu nahi denean eska daitezkeen baldintzak ere zehaztu a
halko lirateke. Halaber, hainbat jarduera has litezke, Erregistro Zibilaren a
rduradun desberdinen eskutik hainbat a
giri baliozkotzat jotzeko irizpide a
dostuak lortze a
ldera.
Azkenik, ofiziozko jarduera bat hasi dugu, etorkinen kasuan bizikidetza-unitate independentea osatzeko ezkontidearekin bizi behar delako, ezkontidea edo ezkontzakoaren a
ntzeko beste harreman iraunkorren baten bidez lotuta dagoen pertsona estatuko lurraldean ez denean bizi (Diru-sarrerak bermatzeko errentari buruzko maiatzaren 25eko 147/2010 Dekretua).
Gure ustez, familia berriz batzeko baldintzak betetzen ez diren kasuetan, bakarrik dagoen pertsonak Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren prestazioa jasotzeko baldintzak bete beharko lituzke. Pertsona a
utoktonoak as
katasun osoz lekualdatu daitezke, baina etorkinek baimena behar dute Estatuan sartu edo bizitzeko eta beren ezkontide edo seme-alabak batzeko.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Krisi ekonomikoak eta enpleguaren suntsipenak a
re era larriagoan eragiten die a
hultasun-egoeran dauden pertsonei. Halaxe gertatzen da a
tzerritarren kasuan, enplegu-tasa a
ltuagoa dute eta.
Krisiaren ondorioz, gainera, baliabideak urriak direnean a
utoktonoei soilik (eta ez a
tzerritarrei) zuzendutako prestazio eta zerbitzu publikoak lehenetsi behar direla uste du geroz eta jende gehiagok, hau da, gizarte-eskubideen balio unibertsala zalantzan jartzen da. Erakunde honen iritziz, gizarte-eskubideek ezin dute bereizkeriarik egin jatorri nazionalaren a
rabera, hori eskubideen izaeraren a
urka baitoa eta beren helburu nagusietako bat urratuko bailuke, pertsona guztien gizarteratzea sustatzea eta bizimodu duina bermatzea, hain zuzen ere. Gure erkidegoan, zerbitzu eta prestazio publikoak eskuratzeko orduan ez da egoera a
dministratiboaren eta jatorri nazionalaren a
raberako bereizkeriarik egiten eta oso positiboa iruditzen zaigu. Gure gizartearen a
urrerapena a
zaldu eta a
halbidetzeko, berau osatzen dugun pertsona guztiak hartu behar ditugu kontuan. Inor ez dago soberan, guztiok daukagu garatu beharreko funtzio garrantzitsu bat eta gizartea osatzen dugun pertsona eta talde guztiek a
ukera berdinak izan beharko genituzke gaitasun horretaz baliatzeko. Zurrumurruen a
urkako sarea edo immigrazioaren a
ldeko itun soziala Euskadin bezalako ekimenak oso positiboak dira, helburu hori daukate eta.
Espainiako Gobernuak osasun-arreta eskuratzeko eskubidea mugatu die (salbuespenak salbuespen) egoitza-baimenik ez daukaten edo baliabide ekonomikorik ez daukaten eta erregistratuta ez dauden etorkinei. Erabaki hori konstituziokontrakotasunaren errekurtsoaren zain dago, baina dagoeneko oihartzun izugarria izan du, eskubide baten unibertsaltasuna hausten duelako, a
tzerritarren egoera a
dministratiboaren a
rabera. Euskal A
utonomia Erkidegoan talde honi osasun-arreta osorako eskubidea mantentzea erabaki da, baliabide ekonomikorik ez daukatenen kasuan. Nahiz eta a
raudiaren a
ldaketak Banakako Osasun Txartela eskuratzeko tramitean eragin izan duen, a
tzerritarren egoera a
dministratiboaren a
raberako bereizkeriarik ez egitea oso positiboa iruditzen zaigu, a
tzerritarren bizitzeko eta osotasuneko eskubideari nahiz euren duintasunari eragiten baitie. A
tzerritarrei a
itortu zitzaien eskubide bat a
urrekontu-arazoen ondorioz murriztea ezin da zuzenbideko estatu sozial baten barruan sartu. Herritarren zati bati osasun-arreta mugatuz gero, osasun publikoari ere eragingo litzaioke, eta, ondorioz, eskubide humanitariotik eta osasuna kudeatzeko irizpideetatik erreparatuta a
tzera pausu handia da.
Gurtze-leku islamiko bat irekitzeari buruzko eztabaidak ere a
rdura handia piztu digu. Gizarte demokratikoaren parte da jatorri nazional desberdinetako pertsonen a
rteko bizikidetza a
nitza, baita kultura, erlijio eta iritzi a
nitzetako pertsonen a
rtekoa ere, gizarte-kohesioa eta interes orokorraren onura lortu eta mantentzeko eta banakoen eskubideak errespetatzeko helburu komuna lortze a
ldera. Gutxiengo kulturalek eta banakako pertsonek erlijio-askatasunerako eta gurtze-lekuak irekitzeko eskubidea dute. Halako toki bat irekitzeko mugak ordena publikoko a
rrazoietan oinarritu behar dira, baina ezingo da inola ere bereizkeriarik egin. Erlijio-askatasunerako eskubidea Espainiako Konstituzioan a
geri diren eta garrantzia konstituzionala duten beste eskubide, as
katasun eta printzipio batzuekin batu behar da. Ildo horretakoak dira 14. a
rtikuluan eta 9.2 a
rtikuluan jasotako berdintasunaren printzipioa eta 9.3 a
rtikuluan jasotako bidegabekerien debekuaren printzipioa eta etxebizitza izateko eskubideari eta ingurumen egokia izateko eskubideari (45 eta 47. a
rtikuluak) buruzko printzipio zuzentzaileak. Gai hau Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko ekainaren 30eko 2/2006 Legean jasotako a
urreikuspenekin lotuta egon behar da. Lege horrek a
gintzen duenez, hirigintzako planek, hiri-ebaluazioaren eta lurraren okupazioaren estrategiarekin bat etorriz, sistema orokorren eta tokiko sistemen txandaketa-sare bat eduki behar dute. Haien a
rtean ekipamendu kolektiboak, hala nola erlijio-zentro pribatuak, beren-beregi a
ipatzen dira. Gainera, hirigintzako tresnei esker gurtze-leku berriak irekitzearen ondoriozko gizarte-arazoen sorrerari a
urre har dakioke. Tresna horren a
dibide dira udal-plangintzako a
holku-batzordea eta planak egiteko herritarren partaidetza.
Oraindik ere a
lde nabarmena ikusten dugu integrazioa, a
niztasunaren kudeaketa eta kohesioa sustatzeko a
dostu edo martxan jartzen diren tresnen eta hainbat jardueraren a
rtean, besteak beste etxerik gabeko pertsonen babesleku diren eraikinetan a
tzerritarrak a
terarazten direnean.
Oro har, salbuespenak salbuespen, arduradun publikoek diskurtso egokia dute immigrazioaren gainean. Baina funtsezkoa da a
rduradun politikoen jarduera eta a
itorpenek zehatz-mehatz betetzea zuzenbideko estatu demokratiko eta sozialaren oinarrizko printzipioek ezartzen dituzten parametroak. Honakoei buruz a
ri gara: legezkotasunaren printzipioa (Konstituzioko 9.1 eta 103.1 a
rtikuluak), oinarrizko eskubideen inperioa (Konstituzioko 10. a
rtikulua eta I. titulua), gutxiengoen babesa (Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituneko 27. a
rtikulua), berdintasunerako eta bereizkeriarik ezerako eskubideak (Konstituzioko 9.2 eta 14. a
rtikuluak, Giza Eskubideen Europako Hitzarmeneko 14. a
rtikulua eta Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Ituneko 2.1 eta 26. a
rtikuluak), eta balore demokratikoen sustapena eta defentsa. Horrenbestez, agintari publiko guztien a
rdura da balore horiek defendatzea eta praktika xenofoboak edo islamofokoak eragin ditzaketen jarrerak saihestea.
Herri-administrazioek gizarte-erakunde eta programen laguntza-ildoak ezabatu dituzte eta horrek eragin zuzena dauka etorkinen integrazioan. Erakunde horien lana ezinbestekoa da, malgutasuna eta hurbiltasuna ematen baitute, hau da, ordezkatzeko zaila den balio erantsia. Gizartean egindako murrizketek pertsonarik a
hulenei eragiten diete eta bazterkeria-egoerak indartzen dituzte. Hori, noski, oso negatiboa da edozein gizarterako. Horren harira, gizarte-prestazioak eskuratzeko baldintzak gogortu egin dira eta neurri handigoan eragiten die a
tzerritarrei, a
urretiazko errolda-aldi bat eskatzen denean, a
dibidez.
Egoera a
dministratibo irregularrean dauden a
tzerritarrei dagozkien eskubideei buruzko nahasmendu eta ezagutza-falta oraindik ere nabaria da. Bizitzeko baimen a
dministratiboa ez edukitzeak ez du esan nahi eskubiderik ez dagoenik. Pertsona guztiek, beren jatorria edozein izanda ere, oinarrizko eskubideak dituzte. Halaber, erroldan izena emateko eta gizarte-eskubide jakin batzuk eskuratzeko eskubidea dute. A
raudia oso a
rgia da: a
dministrazioaren baimena eduki ezean ezin da lanik egin. Baina benetako tutoretza, bizilekuaren bortxaezintasuna edo as
katasunerako eskubidea bezalako eskubideen titular izaten jarraitzen dute. Duintasunerako eskubidea ere badaukate eta, ondorioz, prestazio eta zerbitzu publikoak mugatzeko hartzen diren erabakietako as
ko zalantzan jar daitezke.
Horren harira, berriz ere errepikatu nahi dugu gizarte-prestazio eta –zerbitzuen a
lorrean irizpidea honakoa izan behar dela: a
hultasun-egoera eta gizarte-zailtasuna baloratzea, jatorria eta egoera a
dministratiboa a
lbo batera utzita. Gure a
rtean bizi diren pertsonak dira, ez baita a
tzerritarren sarrera eta egoitzarako a
raudia a
plikatu. Hiru urtez hemen bizi ondoren, bizitzeko eta lan egiteko baimen a
dministratiboa eskuratuko dute. Denbora horretan eskubideak mugatzen bazaizkie, ordea, baztertuak egongo dira.
10. Lesbiana, gay, bisexual, transgenero eta transexualak
Aurrekariak
Arartekoak a
rlo honetan egiten duen lanak Konstituzioaren 14. a
rtikuluan du oinarria; izan ere, pertsona guztiak berdinak direla dioen printzipioa ezarri du eta bereizkeria debekatu du. Halaber, LGTB pertsonen eskubide berdintasuna a
ldarrikatzeko duten nazioarteko beste tresna batzuetan ere oinarritzen da. Ezin da inolako bereizkeriarik egin sexu-orientazioa edo genero-identitatea a
intzat hartuta, eta euskal botere publikoak behartuta daude pertsona guztien berdintasuna benetakoa eta eraginkorra izatea eragozten duten oztopoak kentzera. A
rlo horretan, gure lanaren xedea hauxe da: lesbiana, gay, bisexual eta transexualek herritarren eskubide guztiak osotasunean gauzatzeko duten a
ukera babestea, berdintasunaren ikuspuntutik eta sexu-orientazioagatik eta genero-identitateagatik inolako bazterkeriarik pairatu gabe. Zentzu horretan, euskal herri-administrazioen a
rtean beharrezkoak diren neurrien eta jardueren garapena sustatu nahi dugu, eskubide horiek berdintasun baldintzetan gauzatu daitezen. A
uzi horri lotutako gure jarduketa guztien xedea hiru helburu hauen bitartez laburbiltzen da:
abian jarriz.
aniztasun
afektibo-sexualari eta genero-aniztasunari lotutako eskubideen errespetuan oinarritutako kultura zabaltzea.
aurka borrokatzea (edozein formatan
agertzen bada ere), Euskadin LGTB pertsonen egoeraren gaineko ezagutza eta sentsibilizazioa zabalduz.
Gai horrekin zerikusia daukaten kexak izapidetzeaz gain, hainbat jarduera egin ditugu euskal a
dministrazioek talde horren eskubideak erabat integratzeari dagokionez hobeto funtziona dezaten bultzatu eta sustatzeko.
1. A
raudi-testuingurua
Talde horri eragiten dion esparru juridikoa a
ldatu egin da a
zken urteetan, pertsona horien eskubide zibilak erabat parekatzeko as
moz, bai sexu bereko pertsonak ezkontzeko a
ukerari dagokionez, bai transexualen edo transgeneroen genero-identitatea sentitzen duten sexura legez egokitzeko a
halmenari dagokionez. Hala, lehen-lehenik, izatezko bikoteak a
rautzen dituen maiatzaren 7ko 2/2003 Legea egin zen Euskal A
utonomia Erkidegoan; ondoren, ezkontzeko eskubidearen a
rloan Kode Zibila a
ldarazteko uztailaren 1eko 13/2005 Legearen bitartez Kode Zibila a
ldatu zen eta, a
zkenik, martxoaren 15eko 3/2007 Legea, pertsonen sexuari buruzko erregistro-aipamenaren zuzenketa a
rautzen duena, etorri zen; beraz, a
rau-multzo hori da LGTBen taldearentzako eskubideen eredu berria ezartzeko lege-oinarria. Dena dela, nahiz eta jadanik a
rrazoizko denbora-tarte bat igaro den, a
ipaturiko erreformek oraindik hutsuneak eta gabeziak dituzte a
plikazio a
ldetik. Orain dela gutxi, Konstituzio A
uzitegiaren Osoko Bilkuraren 2012ko a
zaroaren 6ko 198/2012 Epaiak behin betiko ziurtatu du uztailaren 1eko 13/2005 Legea. Horren bidez, Kode Zibila a
ldatu zen ezkontzeko eskubidearen eremuan; izan ere, sexu bereko pertsonen a
rteko ezkontzaren legezko a
raudia konstituzionaltzat jo zen. Horrela, Espainiako zuzenbidean konstituzioan ezarritako sexu bereko pertsonen a
rteko ezkontzen erabateko legezkotasuna finkatu zen eta a
ipatutako legearen a
urka egin zenetik mahai gainean jarraitzen zuen eztabaida erabaki zen.
Halaber, 2012. urtean Eusko Jaurlaritzak lege berri bat a
tera du transexualen a
rretarako legezko testuingurua a
rautzeko xedearekin. Genero-identitateari lotutako a
rrazoiengatik ez baztertzeko eta transexualen eskubideak a
itortzeko ekainaren 28ko 14/2012 Legea da. Bertan, euskal erakunde publikoek talde horri eman diezaioketen a
rretari buruzko a
lderdi garrantzitsuenak jorratu dira. Legezko testuinguru berri horren erabateko a
plikazioak zenbait zalantza eta erronka mahai gainean jarri ditu a
raudiaren etorkizuneko garapenari dagokionez.
2. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
2012. urterako egin dugun jarduketa-planaren esparruan, a
rlo horretan nagusiki zer jarduketa egin ditugun a
zalduko dugu. Hain zuzen, a
gerian jarriko dugu zeintzuk izan diren A
rarteko erakundearentzat a
rretagune nagusiak LGTB pertsonen eskubideen defentsaren a
rloan:
2.1. Arlo horretan sustatutako ofiziozko jarduketak
Guraso bakarreko familiei eta sexu bereko bikote eta ezkontideei a
dministrazio oztopo formalak kentzeari eta bi emakumez osatutako bikote batek laguntza bidezko ugalketa-tekniken bitartez seme-alaba bat duenean a
ma ez-biologikoaren legezko a
matasunaren zehaztapenari buruzko Arartekoaren a
benduaren 23ko 4/2010 Gomendio Orokorraren jarraipenari dagokionez, bere garaian, Eusko Jaurlaritzako Immigrazio eta A
niztasunaren Kudeaketa Zuzendaritzari laguntza eskatu genion a
ipatutako gomendio orokorrean jasotako bi iradokizun nagusiak betetze a
ldera. 2012. urtean hori gauzatzeko beharra a
zpimarratu dugu. Orain a
rte, jakin dugu zuzendaritza horrek (txosten hau a
maitu zenean eta LGTB kolektiboarekin zerikusia daukaten gaiei dagokienez, Familia eta Komunitate Politiken Zuzendaritzaren barruan zegoen) orain a
rte a
lor horretan eman diren a
urrerapausuen inguruko datuak biltzen jarraitzen duela. Zuzendaritzaren eskutik lortu dugun informazioa ikusita, ondorioztatu dezakegu, Euskadin, emaitza oraindik desberdina dela. Hala, a
dministrazio oztopo formalak deuseztatzeari dagokionez, gaur a
rte ezin izan dugu egiaztatu jaurlaritzako sail guztietan zeharka jorratu ote den eskabide, inprimaki eta bestelako a
girien egoera berrikustera zuzendutako ekimenik, ikusi a
hal izan dugunez, oraindik ere oztopo formalak baitaude guraso bakarreko familientzat eta bikote zein ezkondutako bikote homosexualentzat. Estatu mailako eskumeneko eskabideei dagokienez, Espainiako Herriaren Defendatzaileak –aldez a
urretik horren inguruan bidali genion errekerimendu bati erantzunez– Berdintasunaren Estatuko Idazkaritzak emandako informazioa helarazi digu. Bertan, a
dierazi da legezko errealitate horrekin bat ez datozen a
dministrazio a
giri edo inprimakien kasuan, banaka eskatu beharko dela egokitu ditzaten.
Bi emakumeren a
rteko ezkontzaren barruan lagundutako ugalketa bidez jaiotako haurren seme-alabatasuna legez zehazteko a
razoari dagokionez, Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak, 2011. urtean une horretan Immigrazioko eta A
niztasuna Kudeatzeko Zuzendaritza zenaren bidez, jakinarazpen bat bidali die lagundutako ugalketa-teknikak a
plikatzen dituzten Euskal A
utonomia Erkidegoko osasun-zentro publiko eta pribatu guztiei; horren bidez, jakinarazi zien a
ma lesbianek lege-egoera a
nbiguoa dutela eta laguntza eskatu zien, eragindako guztiei (teknika horien bidez seme-alabak izan nahi dituzten emakumez osatutako bikoteei) a
dieraz ziezaieten beharrezkoa dela Erregistro Zibilaren a
rdura duen epaileari haur jaioberria semetzat edo a
labatzat hartu nahi dutela a
dieraztea. Gai hori Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailaren web orrialdean jaso da, hortaz, gai horri lotutako informazioa bitarteko horretan a
rgitaratu da. Dena den, gaur egungo Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Politikaren Zuzendaritzak jakinarazi digu oraindik klinika eta osasun zentro jakin batzuetan ez dietela informazio nahikoa ematen a
razo hori daukaten emakumez osatutako bikoteei. Horren harira, Espainiako Herriaren Defendatzaileak jakinarazpen bat bidali digu, bi emakumeren a
rteko ezkontzaren barruan lagundutako ugalketa bidez jaiotako haur baten a
ma ez-biologikoa legez zehazteari lotutakoa. Bertan, a
zaltzen da Justiziako Estatuko Idazkaritzak ulertzen duela legeak ezarri duela a
maren ezkontideak eman behar duen baimena seme-alaba jaio baino lehen eman behar duela. Baina, horrez gain, a
dierazi digute, Erregistroen eta Notariotzaren Zuzendaritza Orokorrak besteak beste 2008ko a
pirilaren 17ko, maiatzaren 22ko eta a
zaroaren 24ko ebazpenetan a
zaldutakoa a
intzat hartuta, baliozkotzat eta nahikotzat jotzen dela a
ma ez-biologikoak umea jaio ondoren, umea inskribatzean, a
dierazitako a
dostasuna ere.
Justiziako Estatuko Idazkaritzak emandako a
rgibide hori oso garrantzitsua da, hortaz, gure ustez, laguntza bidezko ugalketa-tekniken gaineko maiatzaren 26ko 14/2006 Legearen interpretazio posible hori Euskadiko erregistro zibilen a
rdura daukaten organo judizialen a
rtean helarazi eta zabaldu beharra dago (gure gomendio orokorrean jasotako ikuspegiarekin bat dator).
2009. urtean egindako “Transgeneroen eta transexualen egoera Euskadin” izeneko txosten bereziaren jarraipenari dagokionez, Eusko Legebiltzarrak ekainaren 28ko 14/2012 Legea onartu zuen, transexualak genero-identitateagatik ez baztertzeari eta haien eskubideak a
itortzeari buruzkoa eta erakunde honek a
ipatutako txostenean a
zaldu zituen helburuan zati handi bat jasotzen duena. Horrela, parametro berriak ezarri dira transexualentzako a
rretaren a
rloan euskal herri-administrazioen jarduerak ebaluatzearen inguruan. Izan ere, xedapen horiek erabili daitezke kolektibo horren eskubideak baliatzerakoan. A
zken urteetan, A
rarteko erakundeak transexualen eta transgeneroen egoera hobetzeko tresna zehatzak biltzen dituen legeria komenigarria dela a
ldarrikatu izan du eta hala a
dierazi genuen 2009ko txosten berezian. Izan ere, pertsona horiek behar bezalako a
rreta eta laguntza jaso behar dute euskal erakunde publikoen eskutik. Txosten hau itxi zen unean, A
rarteko erakundeak Eusko Jaurlaritzako zuzendaritza eskumendunarekin harremanetan jarraitzen zuen, a
ipatutako legean ezarritakoa modurik onenean inplementatzeko as
moz, erakundearen ikuspuntua jakinarazteko a
ukera edukitzeko helburuarekin, batez ere, zailtasun teknikorik handienak eragiten dituzten legezko a
lderdien garapenari eta a
plikazio eraginkorrari dagokienez.
2.2. Bilerak elkarteekin
a. Bilera Gehituren Hezkuntza Batzordearekin, a
niztasun a
fektibo-sexualari eta genero-identitateari lotutako eskubideak hezkuntzaren eremuan gaiaren ingurukoa
Aurten ere, elkarte horrekin bilera bat egin dugu eta jakinarazi digu kezkatuta dagoela bere ustez eskola-ingurunean sexu-joerari edo genero-identitateari dagokionez bestelako portaera duten haurrak as
kotan babesik gabe geratzen direlako. Elkarte horretako a
rduradunek lanean dihardute gai horren inguruko hainbat planteamendu a
biapuntutzat hartuta eta, gai horri lotuta, Europa mailako proiektuetan lankidetzen a
ritzeko prest daude A
rarteko erakundea bezalaxe (beherago horren gaineko erreferentzia zehatzagoa egingo dugu). Ondorioztatu da, gai horren inguruan, irakasleei eta ikastetxetako zuzendaritzei prestakuntza eskaintzea eta kontzientziatzea ezinbestekoa dela. Horretarako, Gehitu elkarteko ordezkariek halabeharrezkotzat jo dute Hezkuntza Sailak helburu hori lortzera zuzenduta dagoen ildo politikoa bere gain hartzea. Gai horri dagokionez, gure esku-hartzea mahaigaineratu genuen, zehazki, Rainbow Has Europako proiektu berriaren bidez (aurrerago a
zalduko den moduan, A
rarteko erakundeak koordinatuko du 2013-2014 biurtekoan zehar). Proiektu horrek hainbat hezkuntza erakunde, familia eta irakasle tartean sartzeko tresnak barne hartzen ditu, a
niztasun a
fektibo-sexualari eta genero-aniztasunari lotutako eskubideekiko a
deitsua eta onuragarria den eskola lortzeko xedearekin.
b. Ararteko erakundeko a
rduradunen eta Eusko Jaurlaritzako Berdindu zerbitzuan lan egiten duten LGTB pertsonen eskubideen defentsarako elkarteen a
rteko bilera
Bilera horretan eta A
rarteko erakundearen laguntza behar izan zuen kasu zehatz bat a
biapuntutzat hartuta, a
dingabeei, familiei, irakasleei eta ikastetxeei laguntza emateko modua jorratzeko a
ukera izan dugu, ikastetxeetan a
dingabeek identitate-aniztasunarekin eta genero-rolekin zerikusia duten egoerei edo jokamoldeei a
urre egin behar dietenean. Erakunde honek 2013. urtean zehar gai hori jorratzen jarraitzeko as
moa dauka.
c. Ararteko erakundeko a
rduradunen eta A
ldarteren a
rteko bilera
Bilera horretan, A
rartekoaren proiektuak eta horri lotutako hainbat kontu jorratu ziren. Era berean, erakundeak elkartearen eskaintza bat jaso zuen –LGTB pertsonen errealitateari buruzko ezagutzak a
intzat hartuta– LGTBen eskubideen inpaktua ebaluatzeko, ikuspegi hori gizarteko hainbat eremutan gaineratzeko eta etorkizunean A
rarteko erakundeak horren gaineko ikerketa bat egin dezala, txostenak edota beste tresna batzuk erabiliz.
2.3. Bilerak a
dministrazio eta erakundeekin
2012. urtean zehar zenbait bilera egin ditugu Eusko Jaurlaritzako Immigrazio eta Kudeaketa Zuzendaritzako langileekin. 2012. urtea a
maitzerakoan eta gobernu a
ldaketarekin bat etorriz, funtzio horiek Eusko Jaurlaritzako Familia eta Komunitate Zuzendaritzan sartu ziren. Urte guztian zehar, bilera horietan Eusko Jaurlaritzaren zein A
rarteko erakundearen interesekoak diren gaiak jorratu dira:
aipatu ditugun eta guraso bakarreko familiei eta sexu bereko bikote eta ezkontideei
administrazio oztopo formalak kentzeari eta bi emakumez osatutako bikote batek laguntza bidezko ugalketa-tekniken bitartez seme-alaba bat duenean
ama ez-biologikoaren legezko
amatasunaren zehaztapenari buruzko Arartekoaren
abenduaren 23ko 4/2010 Gomendio Orokorraren jarraipenaren gaineko jarduerei lotutako kontuak.
aitortzeari buruzko ekainaren 28ko 14/2012 Lege berriaren gaineko kontuak, hala eraketa prozesuan zehar, nola horren ostean, etorkizuneko inplementazioari dagokionez.
Autonomia Erkidegoko LGTBen elkarteekin elkarlanean egindako
agiriari buruzko
alderdiak, “Aniztasun
afektibo-sexualaren kudeaketa. 2011-2013ko lan-plana” izenekoa. Bertan, xeheki
azaltzen dira denboraldi horretarako ezarritako helburuak eta estrategiak.
arloan, LGTB pertsonen eskubideak hizpide dituzten Europako proiektuen garapenean Eusko Jaurlaritzaren lankidetzaren inguruko kontuak,
Ararteko erakundeak ere horietan parte hartzen baitu
aurrerago
azalduko dugun moduan.
adingabeek identitate-aniztasunarekin eta genero-rolekin zerikusia duten egoerei edo jokamoldeei
aurre egin behar dietenean,
adingabeei beraiei, familiei eta irakasleei laguntza emateko moduaren eta protokolo bat ezartzeko
aukeraren inguruan hausnartzeko beharrari buruzko kontuak, baita jazarpen egoeren
aurrean jarduteko indarrean dagoen protokolo orokorrean jazarpen homofoboaren ondoriozko (edo orientazio
afektibo-sexualean dagoen
aniztasuna dela-eta) zehaztasunak gaineratzeko beharraren inguruan ere. Modu berean, kontu horiek guztiak Berritzegune Zentralaren
arduradunekin batera jorratu dira, baita Eusko Jaurlaritzako Berdindu zerbitzua kudeatzen duten elkarteekin ere.
2.4. LGTBen eskubideak sustatzeko beste jarduketa batzuk
a. LGTB a
dingabeen eskubideen a
ldeko Europa mailako proiektuetan parte hartzea
Erakunde honek lortutako informazioaren a
rgitan, bai eta A
rartekoaren “Adingabeei balioak transmititzea” txosten bereziaren emaitzak ikusita ere, A
rarteko erakundea jabetu zen premiazkoa zela irmoki lan egitea hezkuntzaren esparruan bestelako sexu-joera edo genero-identitatea duten haurrei, nerabeei eta gazteei erabat garatzen laguntzeko, bai eta, oro har, haurtzarotik LGTBen eskubideen erabateko errespetuan eta gizarte-integrazioan oinarritutako herritarren kultura bat eratzeko ere.
Testuinguru horretan, 2011. urtean, Europako zazpi herrialdetako beste bederatzi erakunderekin batera, Europako Batzordeak (Justizia, Elkartasun eta Segurtasunerako Zuzendaritza Orokorraren Oinarrizko Eskubideen eta Herritartasunaren a
ldeko Zuzendaritza) sustaturiko Rainbow proiektuan parte hartzen hasi ginen (proiektua inspiratu duen kontzeptuaren ingelesezko siglak jasotzen ditu: Rights A
gainst IntoleraNce: Building a
n Open-minded World/ Intolerantziaren a
urkako eskubideak: a
urreiritzirik gabeko mundu bat eraikiz). Horren xedea haurren, nerabeen, gazteen eta irakasleen a
rtean homofobiaren eta transfobiaren a
urka borrokatzeko testuak eta ikus-entzunezko materialak sortzea eta zabaltzea da, baita Europan homosexualen eta transexualen eskubideak erabat errespetatu eta a
itortuko dituen kultura bat sustatzea ere.
Aipatutako proiektua gauzatzeko epea (bi urtekoa) 2012. urtean a
maitu da. Urte horretan, 2011n Euskadiko ikasleen eta irakasleen a
rtean gai horren inguruan dauden estereotipoen gainean egindako ikerketa a
biapuntutzat hartuta, 15-19 urte bitarteko euskal gazteen parte-hartzea sustatu dugu homofobiaren eta transfobiaren a
urkako film laburren nazioarteko lehiaketa batean (irabazlea Bizkaiko gazte bat izan da) eta eskoletan estereotipo horien a
urka borrokatzeko eta as
katasun giroa eta a
niztasun a
fektibo-sexualarekiko errespetua sustatzeko tresna didaktiko bilakatuko diren hezkuntzako materialen eraketa a
maitu dugu. Europako beste herrialde batzuekin lankidetzan a
rituz proiektu horretan izandako esperientzia oso a
berasgarria izan da eta erakunde hau ziur dago 2013. urtetik a
urrera material hori hainbat ikastetxetara eta a
niztasun a
fektibo-sexualari eta genero-aniztasunari lotutako eskubideen erabateko integrazioaren a
ldeko hezkuntza sustatzeko a
halmena duten beste erakunde batzuetara helduko dela.
Modu berean, 2012. urtean, A
rarteko erakundeak Europa mailako beste proiektu batean konprometitzeko erabakia hartu du. Gaia bera da: hezkuntzaren a
rloan a
niztasun a
fektibo-sexualari lotutako eskubideak eta xedea a
urrekoari jarraitutasuna ematea da. RAINBOW HAS izeneko proiektuari buruz a
ri gara (proiektuaren Europako erreferentzia ofiziala: JUST/2012/FRAC/AG/2652). Europako Batzordearen Justizia Zuzendaritza Nagusiak sustatu duen “Funtsezko eskubideak eta herritarrak” izeneko komunitatearen ekintza-programaren testuinguruan, proiektu hori, A
rarteko erakundeak koordinatuko duena, Europar Batasunak a
ukeratu du finantzazioari dagokionez (5. orrialdea). Rainbow Has izena ondorengo ingeleseko siglek osatzen duten a
kronimoa da: Rights through A
lliances: Innovating a
nd Networking BOth Within Homes a
nd Schools (Eskubideak elkartasunaren bidez: Berrikuntzak egin eta sareak osatu etxean zein ikastetxean).
Proiektu hori A
rarteko erakundeak koordinatuko du eta Europako 8 herrialdetako 13 erakundek parte hartuko dute (Alemania, Belgika, Bulgaria, Espainia –Katalunia eta Euskadi– Holanda, Italia, Polonia eta Erresuma Batua). 2013-2014 biurtekoan zehar garatuko da eta a
lderdi hau a
zpimarratu nahi du: sexu-aniztasunari dagokionez (sexu-orientazioari eta genero-identitateari lotutako a
niztasuna), haurren eta nerabeen eskubideen egoeraren a
zterketa eta hobekuntza hezkuntza eremuan, zentzu zabalean, hau da, hezkuntza erakundeak, irakasleak zein mota guztietako familien elkarteak barne hartuz. Xedea haurtzarotik a
niztasun sexualarekiko hezkuntza irekia jasotzea da, sexu-orientazioaren edo genero-identitatearen ondoriozko bazterkeria edo jazarpena (edozein formatan, hau da, jarrera homofobo edo transfoboak) saihesteko eta horren a
urka egiteko gai dena.
Proiektu hori a
bian jartzeko, A
rarteko erakundeak herrialde parte hartzaileetako erakunde parte hartzaileak (unibertsitateak, ikerketa soziologiko eta pedagogikoak burutzen dituzten taldeak, udalak, haur hezkuntza sustatzeko elkarteak, LGTB pertsonen eskubideen a
ldeko elkarteak eta guraso bakarreko familien elkarteak) koordinatuko ditu batera lan egin dezaten bi urtetan zehar, ondorengo lan ildoak jarraituz honako xede hauek lortze a
ldera:
aurkako zerbitzuen edo LGTB pertsona eta
adingabeentzako zuzeneko babeserako zerbitzuen
alorrean Europako praktikarik onenak
aztertzea.
antolatzea
agente publiko zein pribatuekin: hezkuntza erakundeak eta familia elkarteak, irakasleak eta LGTBen elkarteak edo hezkuntza esparruan eragin zuzena duten beste motatako elkarteak.
antolatzea irakasleekin eta familia elkarteekin edo ikasleen gurasoekin.
aldera, hezkuntza esparruan erantzukizuna duten
agenteen (politikan edo hezkuntzan lanean diharduten pertsonak, komunikabideak, etab.) kontzientziazioa
azpimarratzen duen
agenda edo ibilbide-orri baten bidez.
agente guztien
artean ondorengo
aplikazioan ustezko eragina izan dezaten.
Proiektu hori a
maitzen denean eta a
ipatutako lan ildoekin bat eginez, laburbilduz, hauek izango dira lortu nahi diren emaitza nagusiak:
artean gaiaren inguruan gailentzen diren eztabaiden gaineko ikerketaren emaitzak jasotzen dituzten hainbat herrialdetako txostenak, baita praktikarik onenak jasotzen dituztenak ere. Halaber,
alor zehatz horretan dauden baliabideen Europako mapa gaineratzea espero dugu.
adingabeak barne hartzen dituzten familien elkarteen eta parte hartu duten, parte hartzen
ari diren edo hezkuntza eremuan LGTB pertsonen eskubideen gaia jorratu nahi duten gainontzeko elkarteen esperientziei lotutako datuak biltzen dituen txostena.
adingabeak barne hartzen dituzten familien elkarteak eta familien beste elkarte batzuk batzen dituen Europako sare bat sortzea. Elkarte horiek etorkizunean gai horri lotutako eragin handiko estrategiei buruzko
agendari
atxikitzeko prest egon behar dira (proiektua behin
amaituta).
Laburbilduz, 2013. urtean Euskadin egingo den talde osoaren lehenengo bileraren bitartez a
bian jarriko den proiektu horren garapenaren oinarria gizarte a
liantza sendoak ezartzean datza eta xedea herritarren eskubideen a
lorrean a
urrerapausuak ematea da: elkarteen, erakundeen eta hezkuntzaren inguru formalaren a
rteko a
liantzak, gehiengoaren interesak ordezkatzen dituzten elkarteen (ikasleen familien edo gurasoen elkarteak) eta gutxiengoen eskubideak defendatzen dituzten elkarteen (guraso bakarreko familien elkarteak eta LGTB pertsonen eskubideen babeserako elkarteak) a
rteko a
liantzak. Erakunde honentzat erronka bat izateaz gain, Europa mailan a
liantzen prozesu baten buru izateko a
ukera ezin hobea da. Horri esker, beste herrialde batzuen parean a
urrera egingo dugu eta gure elkarteen eta erakundeen sareak konektatuko ditugu haurren, nerabeen eta gazteen a
niztasun a
fektibo-sexualerako eskubideen defentsaren a
lde.
b. Hainbat forotan, jardunalditan eta zabaltzeko beste jarduera batzuetan parte hartzea
2012. urtean zehar, LGTBen eskubideekin zerikusia duten jarduerak edo jardunaldiak a
ntolatu dituzten hainbat forotan parte hartu dute bai a
rartekoak, bai a
rlo horretako a
rduradunek. A
rartekoaren jardueren gaineko informazio zehatzagoa txosten honetako V. kapituluan a
urkitu daiteke, erakunde honetako titularraren jardunen ingurukoa baita.
Ekainaren 28an, LGTBen harrotasunaren nazioarteko egunaren ospakizuna dela-eta, erakunde honek erakunde-adierazpen bat egin zuen. Horren bitartez, gogora ekarri genuen sexu-orientazioan eta genero-identitatean dagoen a
niztasunak oraindik ere bazterkeria, estigmatizazioa eta gizarte bazterkeria eragiten dituela. A
dierazpen horretan a
zaldu genuen hezkuntzaren eremuan eskubide horiek babesteko lehentasunezko helburua ezartzea beharrezkoa dela, ikastetxea leku seguru bat dela bermatzen duten estrategiak ziurtatuz eta a
dingabeak sexu-orientazioaren eta genero-identitatearen erabateko garapen as
kean babesa eskainiz.
3. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa LGTBen eremuan
Oro har, egiaztatu a
hal izan dugu eremu horretan jaso ditugun herritarren kexak urriak eta ez oso esanguratsuak izan direla. Hori ez dator bat Euskadiko LGTBen elkarteen sare indartsuak helarazi dizkigun a
ldarrikapen a
rgiekin eta eremu horretan burutu dugun sustapen lanaren bitartez a
ntzeman a
hal izan ditugun gabeziekin. A
urreko urteetan a
ntzeman a
hal izan genuen moduan, herritarrek a
rlo honetan euskal herri-administrazioei ezer ez egoztea honela interpreta liteke: gure sisteman berdintasun formala ziurtatuta dagoela, behintzat jarduketa publikoei dagokienez; baina horrek, noski, ez du esan nahi homofobia eta heteroarauzkotasuna erauzi direnik, oraindik ere gure gizartean baitaude, nahiz eta modu sotil eta ezkutuagoan a
gertu. Edonola ere, hori kontuan hartuta, pentsa dezakegu LGTB pertsonen eskubideen eremuaren a
urrerapena herri-administrazioek sustatu behar dutela, gure a
dingabeen hezkuntzan bereziki a
zpimarratuz, hau da, haurtzarotik a
niztasun a
fektibo-sexualerako eta genero-aniztasunerako eskubideen erabateko gauzatzea errespetatzera zuzendutako ekintzak sustatuz.
1. Transexualen a
rloan a
ntzemandako a
razo nagusiak eta hobetzeko eremuak jarduerei eta politika publikoei dagokienez
a) Arazo nagusiak: Alde batetik, a
zpimarratu behar ditugu transexualen salaketen bidez a
gerian jarritakoak, euren erabateko gizarteratzea errazteari buruzkoak. Transexualek jasotzen duten a
rreta hobetzeko eskatzen jarraitzen dute oraindik ere, sexua a
ldatzeko osasun- eta lege-prozesuen ondorioz talde horri sortzen zaizkion a
razoak salatzen dituztenean. Orain dela gutxi, 2012. urtean, Eusko Legebiltzarrak transexualentzako a
rreta integralari buruzko lege zehatz bat sustatu zuen eta horrek, beharbada, salaketa horiei erantzuna eman a
hal die, betiere, edukia dagokion erregelamenduzko garapenaren eta, beharrezkoa den a
lorretan, dagokion zuzkidura ekonomikoaren bitartez gauzatzen bada. Hala eta guztiz ere, pertsona horien beharrak integratzen dituen a
rreta lortze a
ldera, a
lor horretan erreferentziazkoa den osasun unitate baten instituzionalizazioa eta osasun-gida baten legezko xedapena a
intzat hartu beharreko urratsak dira.
b) Hobetu beharreko eremuak: Legezko xedapen horiek euskal osasun sistema osora zeharka eraman behar dira, batez ere, lehen mailako a
rreta, pediatria, endokrinologia eta buruko osasun zerbitzuetara. Modu horretan, osasun zerbitzu horietan erreferentziazko unitatearen ezagutza espezializatua eta planteamendu mediko eta psikologikoak integratuko dira eta euskal legerian a
urreikusitako transexualen gaineko osasun gida osatuko da. Halaber, tartean dauden osasun a
rloko langileek gai horren inguruko prestakuntza zehatza jaso beharko dute.
Gure iritziz, transexualen a
urkako bazterkeria desagerrarazteko legez ezarritako tresnak modu zehatzean nola a
rtikulatu eta kolektibo horrentzako a
rreta publiko integrala lortzeko (euren gizarteratzea eta eskubide-berdintasuna bultzatzen duena) oinarriak modu eraginkorrean nola finkatu hizpide duen hausnarketak mahai gainean jarraitzen du. Zentzu horretan, Euskadin transexualen izaera aitortzeko a
dministrazio dokumentazioari buruzko legezko xedapenen gauzatzea jorratu beharko da –diseinuari eta gauzatzeari dagokionez, zailtasun bereziak a
gerian jarri badira ere, izan ere, eskumenen a
rloan dauden mugak kontuan hartu behar dira–. Horrez gain, euskal a
dministrazioari dagozkion erregistroaren a
ldaketak burutzeko eta transexualei legez a
itortutako identitate berriari erabat egokitzen diren a
giriak emateko eginbeharra ezarri dioten legezko xedapenen gauzatzea ere jorratu beharko da.
2. Gay eta lesbianen a
rloan a
ntzemandako a
razo nagusiak eta hobetzeko eremuak jarduerei eta politika publikoei dagokienez
a) Arazo nagusiak: Erakunde honek a
urreko urteetan mahai gainean jarritako zenbait kontu jorratzeke daude, hala nola, a
dineko gay eta lesbianei euren eskubideen gaineko informazioa emateko beharra (bikotekidea hiltzen den unean babesgabetasuna saihesteko); a
dministrazio guztietan guraso bakarreko familiek edo sexu bereko bikote edo ezkondutako bikoteek gainditu behar dituzten oztopo formalak edo a
dministratiboak deuseztatzeko beharra zabaltzea edo a
ma lesbianen egoera behin betiko a
rgitzeko beharra, seme-alaben eta a
ma ez biologikoaren a
rteko seme-alabatasuna a
itortzeari dagokionez. Hori guztia, erregistro zibiletako praktikak bateratuz lortuko da, seme-alabatasun ez biologikoaren a
itorpenari dagokionez, emakumez osatutako bikoteen kaltetan izan gabe eta bikote heterosexualei a
bantailarik eman gabe.
b) Hobetu beharreko eremuak: Zentzu horretan, euskal a
dministrazioek a
halegin bat egin behar dute a
dministrazioen koordinazioa hobetze a
ldera, hala euren a
rtekoa, nola Estatuko A
dministrazioarekiko koordinazioa. Horrela, eragindako herritarrek ez dute modu bidegabean pairatu beharko legeriak berak barne hartzen ez dituen ondorio zitalak, legeak, kasu horietan berdintasuna a
ldarrikatu baitu.
3. LGTB a
dingabeen a
rloan a
ntzemandako a
razo nagusiak eta hobetzeko eremuak jarduerei eta politika publikoei dagokienez
a) Antzemandako a
razoak: LGTB haurren eta nerabeen a
lorrean, gabezi nabarmena a
ntzeman dugu hezkuntza sisteman, a
niztasun a
fektibo-sexualerako eta genero-aniztasunerako eskubideen erabateko errespetua integratzeari, bistaratzeari eta sustatzeari dagokionez. Hori guztia honetan a
ntzeman daiteke: ez dago irakasleak prestatzeko eta sentsibilizatzeko plan edo programarik, ikasgelan ez dira kontu horiek modu sistematikoan eta a
ntolatuan jorratzen, ez dago sexu-orientazioari eta genero-identitateari buruzko material zehatzik eta egun erabiltzen diren material didaktikoetan ez dira bizikidetza eredu berriak islatzen. Halaber, egiaztatu dugu ez dagoela jazarpen homofoboa berariaz jorratzen duen mekanismorik –gero eta ikerketa gehiagok a
rgi utzi duten a
rren ikastetxeetan jazarpen mota hori as
kotan gertatzen dela eta ondorio larriak dituela–. Hala eta guztiz ere, ematen du zehaztasun hori ez dela a
intzat hartu eskolako jazarpenari erantzuteko protokoloan. Zentzu horretan, irakasleek a
ntzeman dute hezkuntza sistemak ez diela inolako laguntzarik eskaintzen gai horiek behar bezala jorratu a
hal izateko. Hala a
dierazi da Euskadin egindako landa-lanean, Rainbow Europako testuinguruan, gorago a
ipatu duguna hain zuzen ere.
b) Hobetu beharreko eremuak: A
rarteko erakundearen iritziz, haurrekin eta gazteekin ikastetxearen eremuan eta elkarteen eremuan lan egitea funtsezkoa da, sexu-orientazioan eta genero-identitatean dagoen a
niztasuna erabat onartzearen a
ldeko hezkuntza eratuz gazte-gazteak direnetik. Zentzu horretan, haurtzarotik errealitate hori kontuan hartzen duen hezkuntzaren garapena irmotasunez jorratzea ezinbestekoa da:
ahal izateko. Izan ere, oraindik gaur egun sexu-orientazio edo genero-identitate desberdinak zailtasunak eragiten ditu
adingabeen gizarteratzean.
askatasunean oinarritutako balioak irakastea,
aniztasun
afektibo-sexualaren
aurkako
aurreiritziak eta eginkizunak eta genero-identitateak zalantzan jartzen dituzten ideiak behin betiko gainditu
ahal izateko.
adingabeen eta nerabeen garapen pertsonal zoriontsua bermatuko duena eta
aniztasuna barne hartzen duena.
11. Adinekoak
Aurrekariak
Arartekoak arreta berezia jartzen du gero eta ugariagoa den 65 urtetik gorako pertsonen talde heterogeneoarengan.
Talde horren %80 inguru bizitza modu a
utonomoan gara dezaketen pertsonek osatzen dute, eta gehienak 80 urtetik beherakoak dira. Gainontzeko %20a eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar duten pertsonek osatzen dute, eta horiek gehienetan emakumeak eta 80 urtetik gorakoak izaten dira.
Pertsona bakoitzaren premiak desberdinak dira, beren osasun-egoeraren (zentzurik zabalenean hartuta), menpekotasun-mailaren eta gaitasun ekonomikoaren a
raberakoak izaten baitira. Familiarengandik zein gizartearengandik jasotzen duten laguntzak eta bizi diren inguruko ezaugarriek (irisgarritasuna, eta a
bar) eragin zuzena izango dute beren bizi-kalitatearengan.
Adinekoek gizarteari hainbat a
lorretan egindako ekarpen garrantzitsua, hala nola, ezagutza eta esperientziaren igorpena, trebakuntza, sormena, etab., baita senideak zaintzen eta laguntzen burutzen duten egiteko ukaezina ere, a
dineko horien parte hartzea a
halbidetzen duten eta zahartzaroa a
halmenenez edo gaitasunez beteriko bizi etapa gisa a
gerian jartzen duten politika publikoen garapenean jaso behar dira; gizarte a
ldaketarako bidea eman duten eta a
dinekoei merezi duten gizarte esku-hartzerako eta solaserako protagonismoa eta gaitasuna ematen dieten politikak.
1. A
rloa kopurutan
2012an 40 kexa berri erregistratu dira a
dineko pertsonen a
rloan. Kexak izapidetzeko lana osatzeko, ekintza planari buruzko kapitulu honetako IV. a
talean a
zaldu ditugun jarduketak egin dira.
2.1. Bizkaiko eta A
rabako pertsonen zenbait kexa eta kontsulta izan ditugu. A
rrazoia izan da administrazioek behin eta berriz eskatu dizkietela dagoeneko euren eskuetan dauden a
giriak, norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasuneko egoerari a
rreta emateko zerbitzuak eta prestazioak eskatzeko prozeduretan.
Alde batetik, kezkatuta gaude, a
lde batetik, a
dministratuek dagoeneko diharduen a
dministrazioaren eskuetan dauden a
giriak ez a
urkezteko duten eskubidea urra lezakeelako horrek (Administrazio Prozedura Erkideari buruzko a
zaroaren 26ko 30/92 Legeko 35.f a
rtikulua eta herritarrek zerbitzu publikoak elektronikoki eskuratzeko ekainaren 22ko 11/2007 Legeko 6.2 b a
rtikulua) eta, bestetik, errekerimendu horiek prozedura a
tzeratu eta hain a
hula den taldeari (mendetasuneko egoeran dauden pertsonena) bere eskubideak erabiltzeko as
moa ken liezaioketelako, gestio horiek zaintzaileei –kasu as
kotan a
dineko pertsonak dira– ekar liezaieketen gainesfortzua dela-eta, berez lan zama handia hartzen baitute euren gain. As
kotan a
dierazi dugunez, gure erakundeek a
halik eta gehien a
rindu behar diete lan zama hori.
Bizkaiko Foru A
ldundiko (aurrerantzean, BFA) Gizarte Ekintza Sailak kezka horretan bat datozela esan digu; haren iritziz, “...mendekotasuna baloratzeko prozedurak eta baliabideak esleitzeko prozedura bakar batean batu behar dira izapideak eta zereginak errepikatu ez daitezen.” Erantsi duenez, zentzu horretan lan egiten hari dira eta zenbait jarduketa egin dute hari buruz, hala nola “L.D. a
plikazioa (balorazioak) modu informatikoan migratu da familia barruko zaintzak eta egoitza iraunkorrak a
plikatzearekin bateragarria den ingurune batera. Horrela, L.D. a
plikazioan dauden datu guztiak a
utomatikoki irauli dira beste a
plikazioetan. Baliabideak kudeatzen dituzten a
dministrazio unitateek balorazio unitateek egindako BAPak ez berrikusteko a
gindua eman da, eta era berean, gehiago luzatu gabe eta a
utomatikoki baliabidea esleitzen jarraitu dadin ere a
gindu da.” edo BJA sinatutakoan prestazioa a
maitutzat emateko a
ukera, eskatzaileak hala nahi badu.
Azkenik, a
ipatu duenez, “Printzipio horiek betetzen dira, baina batzuetan zaila da horiek zorrotz betetzea, prozesuan a
dministrazio batek baino gehiagok parte hartzen dutelako: udalak, balorazioa egiteko eskabidean (eta etxez etxeko laguntza bada, baliabidea esleitzean), A
ldundia (baliabidea baloratzean eta esleitzean) eta beste batzuk (Gizarte Segurantza FLPOn eta Eusko Jaurlaritza Telelaguntzan)”.
Horrek, berriz ere, a
gerian utzi du erakundeen a
rteko koordinazioa bultzatu behar dela EAEn norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko legearen a
plikazioa txosten bereziko hirugarren eta laugarren gomendioetan a
ipatu genuenez.
2.2. Senide bat kexu zen Irungo egoitza zentro pribatu batean a
dineko pertsona bati emandako a
rreta medikuagatik. Gure iritziz, Gipuzkoako Foru A
ldundiko (aurrerantzean, GFA) Inbertsio, Ikuskaritza eta Lankidetza Zerbitzua bat etorri ez a
rren, zentzu horretako jardunbide desegokiak gertatu zirela ondorioztatzeko zantzuak zeuden. Kexa horiek izapidetuz a
gerian geratu da egoitza zentroan a
rreta jasotzen duen pertsonaren osasun egoerak zentro horren a
rreta a
halmena gainditzen duenean, egoera hori familiari berehala jakinarazi behar zaiola, a
dineko pertsona beste toki batera eramateko.
2.3. Kexa batzuen izapidetzearen kariaz, foru erakundeei a
restian a
ipatu txosteneko gomendioei buruzko oroigarriak igorri dizkiegu, zehazki, 11.16 gomendioa GFAri eta 11.6 eta 11.7 gomendioak Arabako Foru A
ldundiari (aurrerantzean, A
FA).
2.4. Enkarterrien eskualdeko (Bizkaia) eguneko zentrorako sargarritasunari buruzko zenbait kexa jaso ditugu. Dirudienez, Balmasedan eguneko zentro berria a
biarazteak eragina izan du eskualdeko beste eguneko zentroetan; hala, Gueñesko Lújar Zentroa itxi egin da eta eskualdeko erabiltzaileek, senideek eta herritarrek horren a
urka egin dute, eta beste zentro batzuetan, hala nola Zallako Enkarterri Zentroan, okupatutako plazak murriztu dira. Eskualde horretan biztanleria oso sakabanatuta dago eta, beraz, herri txikietatik gertu zentroak egoteak hobeto bermatuko luke a
rreta, a
re gehiago kontuan hartzen badugu oraintxe bertan itxarote-zerrenda dagoela, batez ere a
dineko pertsonak Balmasedako zentro berrira eroateko zailtasunek eraginda (eguneroko joan-etorriak luzeegiak dira).
Sakoneko beste a
razo bat dago, eguneko zentro pribatuen homologaziorik ezari lotuta. A
rrazoia, Gizarte Ekintza Sailaren a
rabera, Eusko Jaurlaritzak mendeko a
dineko pertsonentzako eguneko zentroei buruzko urriaren 17ko 202/2000 Dekretuaren a
raudia garatu ez duela da. Eusko Jaurlaritzaren ustez, bestalde, ez da beharrezkoa a
raudia garatzea foru erakundeak berak homologazioak egin a
hal izateko betekizunak behar bezala ezar ditzan. Gure iritziz, premiazkoa da a
razo horri erantzuna ematea, a
utonomia eta foru mailako erakundeen a
rteko koordinazio egokiaren bidez.
Beste kexa batzuk izapidetzerakoan, Bizkaiko beste eskualde batzuetako eguneko zentroetan ere itxarote-zerrendak daudela egiaztatu dugu. Hori dela-eta, BFAko Gizarte Ekintza Sailari berriz esan behar izan diogu zerbitzu horiek zerbitzuari lotutako prestazioa a
rautzen duen a
raudian sartzea komeni dela (izan ere, egun, prestazio horretatik kanpo utzi dira). Sailak jakinarazi digunez, “prestazioa zabaltzeko premiari, komenigarritasunari edota, egokia balitz, a
ukerari eta eguneko zentro pribatu batean emandako a
rretak eragindako gastuak ordaintzen laguntzeari buruzko hausnarketa” hasi du.
2.5. Pertsona batzuek salatu dutenez, Bilboko Udalak uko egin dio etxean zaintza pertsonalak egiten zituen laguntzaileak a
dineko pertsonari eguneko zentrorako foru garraioaren geralekura lagun ziezaion onartzeari. Gure ustez, eskaera a
rrazoizkoa zen eta baliabideak optimizatzen laguntzen zuen (Udalak, ordea, helburu horretarako beste pertsona bat ordu erdiz kontratatzea proposatu zuen, eta horrek zaintza pertsonalak galarazi edo haien intentsitatea gutxiarazten du).
BFAk derrigorrez eskaini behar du garraioa eguneko zentrora iristeko, baina erabiltzaile guztiak errazago biltzeko (alferreko itxaronaldiak saihestuz) zenbait geraleku a
dieraziz gaitu dezake. Batzuetan, erabiltzaileak bildu beharretarako egokitzapenak egiten dira, baina a
zaldu dizkiguten kasuetan, a
ldaketak pertsona gehiagori zekarzkion kalteak onurak baino.
Gure ustez, Bilboko Udalak etxez etxeko laguntza zerbitzua (aurrerantzean, ELZ) kudeatzeak irtenbidea eman behar luke, a
rreta pertsonala eta lagun egitea uztartuz, pertsona bakoitzarentzat a
urreikusitako zerbitzu intentsitatearen esparruan. Halako kasuetan, Bilboko Udalari a
dierazi diogu etxez etxeko laguntza zerbitzuan eguneko zentrorako garraioaren bilketa gunerako lagun egite laburra sartzea komeni dela. Etxean burututako zaintza pertsonalen a
maierarekin bat etorri behar luke denboran eta beharrezko bidea da eguneko zentroaren zerbitzua eraginkortasunez eskaini a
hal izateko. Udalak a
ukera posibleak a
ztertuko dituela esan digun a
rren, orain a
rte ez du a
gertutako a
razoa konpondu.
ELZri lotutako beste kasu batean, mendetasuneko III. gradua daukan a
dineko pertsona baten familiak A
rabako foru erakundeak a
rreta horretarako esleitu zituen zereginetako batzuk a
ldatu nahi zituen. A
rartekoaren esku-hartzeak a
ldaketa bultzatu zuen haiek nahi zuten zentzuan, eta hala a
lderdi bien onerako a
kordioa lortu zen.
2.6. GFAk pertsona onuraduna hil ondoren laguntza produktu bat (ohe a
rtikulatua) biltzeko luzamenduari dagokionez, Sailak jakinarazi zigunez, bilketa egin zen eta a
legatu zuenez ez zuen legez xedatutako eperik urratu. Halaber, bat etorri zen A
rarteko erakundearen: halako prozesuek bizkorrak izan behar dute, a
dministrazioak dauzkan baliabideak optimizatzeko eta balizko erabiltzaileen onerako.
2.7. Urte hasieran, kexak a
reagotu ziren Bizkaian balorazio prozesua luzatzen zelako, etxez etxeko bisitak egiteko a
rdura duen erakundearen kontratazioari lotutako zenbait gorabeheraren ondorioz. Momentu batean, erakunde honek a
dierazi zuen mendetasuna baloratzeko lanak foru erakundeetako langileen a
rdura izatea komeni dela, bai ezagutzen diren datuen izaera pertsonalagatik, bai independentziaren printzipioa bermatu eta a
zaldutakoa bezalako egoera okerrak saihestu beharragatik, hori dena Norberaren A
utonomia Sustatzeko eta Mendetasuneko egoeran dauden Pertsonen A
rretarako abenduaren 14ko 39/2006 Legeko (aurrerantzean, A
MAL) 28.6 a
rtikulua betez.
2.8. Donostiako Udal Kirol Patronatuak, kirol jarduerak bere lehentasunen a
rabera a
ntolatzeko a
halmena izan a
rren, kexa a
urkeztu zuten a
dineko pertsonekin batera a
dineko pertsonentzako kirol ikastaroak beste zentro batean (egokiagoa eta irisgarria haien iritziz- eskaintzeko a
ukera baloratzea onartu du, baldin eta pertsona kopuru a
rrazoizko batek ikastarora joateko konpromisoa hartzen badu. Gure iritziz, pertsona horien osasuna sustatzen eta zahartze a
ktiboa bultzatzen duten a
ztura osasungarriak hartzen laguntzen du horrek.
2.9. Aurten kexa as
ko A
FAk onartutako mendetasun graduaren murrizketarekiko desadostasunari eta familia inguruko zaintzetarako prestazio ekonomikoengatik (aurrerantzean, FIZPE) behar gabe jasotako zenbatekoak itzuli beharrari dagokionez horrek zekartzan ondorioei buruzkoak izan dira.
Ikusi dugunez, halako kasuetan, hasierako mendetasunaren onarpenaren baliozkotasun epea iraungitzeko egun berberetan, gutun bat helarazten zitzaien eta bertan interesatuei balorazio berria eskatu eta horretarako data ezartzen zen, gutxienez, handik lau hilabetera, balorazio berritik erator zitezkeen ondorioen berri eman barik.
Balorazio berriaren ondorioz, FIZPE emateko betekizuna indargabetzen zen eta horren ondorioak a
restian a
ipatu iraungitze datara a
tzera eramaten ziren. Hala, herritarrek hasierako balorazioaren iraungitze dataren eta balorazio berriaren ebazpenaren dataren a
rtean jasotako hileko kuotak itzuli behar zituzten.
Gure iritziz, a
dministrazio prozedura orokorrari buruzko legediaren eta A
MAL garatzeko, FIZPEren a
raudia onartu zuen abuztuaren 3ko Diputatuen Kontseiluaren 40/2010 Foru Dekretuko 6, 20.a) eta 21.c) a
rtikuluen interpretazio zuzenak, prestazio desegoki horiek eskatzeko a
intzat hartutako eragin data mendetasun gradu berria onartzeko datan jarriko luke, eta ez a
urreko onarpena iraungi zenekoan. Ezinezkoa litzateke frogatzea eskatutako betekizuna berrazterketa izatez egin den unea baino lehen gertatu dela. Data horretan egiazko irizpen teknikorik egon ez a
rren hala jotzea eduki zehaztugabea edo ezinezkoa duen ebazpen baten a
tzerareagina a
rgudiatzea bezalakoa litzateke (HAAJ eta A
PELko 62.1.c a
rtikulua). Egokia iritzi genion behar gabe jasotako prestazioak itzultzeko eskatzen duten ekintza a
dministrazio horiek ofizioz berrikusteari. Foru erakundea ez dator bat interpretazio horrekin.
AFAri a
dierazi genion, pertsona horiei –diru-sarrera urriak dituzten eta jasotako prestazioak gastatu dituzten a
dinekoak gehienak– eragiten a
ri zitzaien kaltea ikusita, berrazterketa egoteko data iraungitzea gertatzen den hil berean finka zezala eta, edonola ere, a
rgi eta zehatz a
zal zitzatela balio-epearen preklusiotik eratorritako balizko ondorioak. Hori guztia a
dministrazioaren jarduerarik ezak pertsona interesatuak kalte ez zitzan.
Balorazioari berari dagokionez, irizpide teknikoak eta medikuak darabiltza eta, haien izaera dela-eta, ez dagokio erakunde honi haiek eztabaidatzea. Hala ere, kezka handia sortu digu, herritarrek balorazio horiei buruz erakutsi duten desadostasunarekin batera, baloratutako pertsonen laguntza eta zaintza premiak ikusita, nekez uler daitezkeen graduazioei buruzko pertzepzioa ere egoteak –hala a
dierazi digute sare publikoko osasun langileek edo gizarte langileek, gure informazioa haiekin kontrastatu dugunean–.
AFAk mendetasuna baloratzeko baremo berriaren (indarrean otsailaren 18az geroztik) a
plikazio zuzenean a
rrazoitu ditu balorazio edo gutxitze berriak, haren a
buruz, baremo berriak lehenagoko balorazio tresnaren disfuntzio a
rgiak zuzendu baititu. Halaber, honako irizpide teknikoa ere a
rgudiatu du: mendetasuna egoera iraunkorra da eta ez dago a
rrazoizko a
ukerarik pertsonaren funtzionamendua leheneratzeko edo hobetzeko. Honakoa ere erantsi du: “adin a
urreratuko, gaixotasuneko edo desgaitasuneko egoera guztiek ez dakarte mendetasunik, ofizialki onartzeko ondoreetarako, eta jardute oker orok ez dakar derrigorrez egoera hori ofizialki onartzea”.
Bestalde, foru erakundeek eskatzen duenari espediente osoaren kopia eman zein ez, erasandako pertsonek euren defentsa prestatzeko dituzten zailtasunak ikusita, komenigarria deritzogu ebazpenarekin batera balorazio irizpena ere eransteari.
2.10. Gure esku-hartzearen kariaz, BFAk aldi baterako egonaldiko baliabidea onartu zion lehenago hura ukatu zitzaion a
dineko pertsona bati, zaintzaile nagusiak a
rgudiatutako premia bereziko zioak berrikusi ondoren.
3. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
3.1. 2012an, gizarte zerbitzuen zorroa a
rautuko duen dekretua izapidetzen hasi da. A
utonomia, foru eta udal eremuan zerikusia duten a
dministrazioen a
rteko lau urteko negoziazioen ondoren eman da urrats hori. Bertan herritarrek eskubidea duten zerbitzu mota, haien ezaugarriak, eskuratzeko betekizunak eta eskumen eremua jasoko dira.
Gizarte Zerbitzuen Erakunde a
rteko Organoak bere baitan lan-talde baten eraketa sustatzea erabaki du. Lan-talde horrek erabaki beharko du zorroaren finantza nahikotasuna, hots, erakunde bakoitzak esleitzen zaizkion eskumenak garatzeko izan behar dituen baliabide ekonomikoak.
3.2. Gizarte Zerbitzuen Erregistroei buruzko uztailaren 24ko 155/2012 Dekretu berriaren bidez, gizarte zerbitzuen erregistroen berariazko a
rauketa eguneratu eta sistematizatu da.
3.3. 2012an, Europako Zahartze a
ktiboaren eta belaunaldien a
rteko elkartasunaren urtean, gure geografian paradigma horren a
ldeko zenbait ekimen gertatu dira. Gure a
dministrazioek hura barneratu behar dute politika publikoen diseinuari a
urre egiterakoan. Besteak beste, OMEk sustatutako “Ingurune a
diskidetsuak” proiektua a
zpimarratu behar da. Euskadiko zenbait hiritan garatzen a
ri da eta zenbait eremu jaso ditu, hala nola hiri ingurunea, garraioa, merkataritza, kultura, etab.
3.4. EMAKUNDEk Euskadiko “adineko” emakumeen a
utonomiari eta jabekuntza prozesuetan egindako ekarpenari buruzko a
zterlan interesgarria a
rgitaratu du. Bertan erakutsi dutenez, emakume bitatik batek batez beste 23 urtez izan du esperientzia lan eremuan. Emakume belaunaldi horretan banakako a
utonomia maila handia a
tzeman da. Haiek maiteen duten balioetako bat da hori, eta batez ere independentziaz bizitzeko eta kudeaketa ekonomikoa bere egiteko (gehien-gehienek egiten dute) joeran islatu da. “Zahartzeko esperientzia”ri buruz duten beldur handienetako bat euren eguneroko bizimodua gidatzen eta eratzen duten erabakien gaineko a
utonomia galtzea da.
3.5. Estatu mailan, otsailaren 11ko 2011/174 Errege Dekretuak onartutako mendetasuna baloratzeko baremo berria otsailaren 18an sartu da indarrean. Dauzkagun datuen a
rabera, haren a
plikazioak balorazio berrazterketetan gradua murriztea eta a
ntzeko egoeretarako a
restiko baremoaren a
plikazioaren a
rabera lortutako baino graduazio baxuagoak dakartza.
I eta II graduei laguntza pertsonalerako prestazio ekonomikoa handitu izanak izan ezik, hari oso onuragarria baiteritzogu, a
urrekontu egonkortasuna bermatzeko eta lehiakortasuna sustatzeko neurriei buruzko uztailaren 13ko 20/2012 Errege Lege Dekretuaren bidez (aurrerantzean, 20/2012 ELD) hartutako gainerako neurriek, gure ustez, atzerapen handia ekarri diote pertsonen a
utonomia sustatzeko eta mendetasuneko egoeraren a
rretarako politiken garapenari. Hala, besteak beste, honako neurriak hartu dira:
abenduaren 31 baino lehenago 2. mailako I graduan baloratuta egonda ere data hori baino lehen prestazioa onartu ez zaienak sisteman sartzea 2015eko uztailaren 1
arte
atzeratzea.
araubidea gogortzea.
atzeraeragineko eraginak izateari utzi dio 20/2012ko ELD indarrean sartutakoan prestazio horiek jasotzen hasi gabe daudenentzat (dagoeneko sortutakoei eutsita). 20/2012 ELD indarrean sartu denez geroztik, pertsona horien
alde onartutako FIZPEak gehienez ere urte biko etenaldiari lotuta geratzen dira.
arren, zaintzaileen hitzarmen berezia eta, beraz, kotizazioak sinatzen duenaren kargura baino ez dira egongo.
IV.2 a
talean a
ztertuko dugu euskal herri-administrazioak, babes maila gehigarriak ezartzeko a
halmena erabiliz, zer neurritan a
ri diren –edo ez diren– a
tzerakada horren ondorioak a
rintzen.
20/2012 ELDaren ondorioz, mailakako sailkapena desagertu da eta, beraz, indarrean sartu denez geroztik, graduazioak I gradua, II gradua eta III gradua kategoriak baino ez dira izango.
Aurten IMSERSOk honako gidak a
rgitaratu ditu: Mendetasuneko egoeraren a
rauzko balorazioaren jardunbide profesionalerako gida: norberaren a
utonomiari laguntzeko produktuak eta adineko pertsonentzako, desgaitasuna duten pertsonentzako eta mendetasuneko egoeran dauden pertsonentzako prestazioen gidaliburua –estatu eta a
utonomia baliabideak–.
3.6. Nazioarte mailan Europako Kontseilua Nazioarteko Hitzarmen berri batean adineko pertsonen oinarrizko eskubideak jasotzeko urratsak ematen a
ri dela a
zpimarratu nahi dugu. Hitzarmen horretan informaziorako eta komunikaziorako eta bizitza politikoan, publikoan eta kulturalean parte hartzeko eskubidea a
zpimarratu da gehien.
3.7. Arabako Batzar Nagusiek, maiatzaren 14ko 34/2012 Mozioaren bidez, laguntzen eta diru-laguntzen ordainketa bizkortzeko bideak gaitzeko eskatu diote A
FAri. A
dineko pertsonen a
rretaren eremuan lan egiten duten elkarte batzuk egoera oso zailak bizitzen a
ri dira, batez ere A
FAk diru-laguntzak emateko ebazpenetan daukan a
tzerapenagatik. A
rartekoak, 2005eko gomendio orokorraren bidez, gizarte eremuan lan egiten duten elkarteei laguntza instituzionala emateko bideak eta prozedurak hobetu beharrari buruz duen iritzia eman zuen. Premiazkoa da a
dministrazioek halako egoerak saihesteko behar diren neurriak har ditzatela.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
4.1. Arartekoak EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren a
rretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta a
ukerak izeneko a
zterlana a
rgitaratu du. Bertan, euskal herri-administrazioek a
zken urteotan talde hain a
hul horien osasun mentalaren a
rreta eta babes kontuetan egin duten esfortzu handia onartu du eta, a
ldi berean, ekimen berriak, garapen handiagoa edo hobekuntza behar dituzten kontuei erreparatu die gehien, eta haiei buruzko gomendioak egin ditu.
4.2. EAEn norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko legearen a
plikazioa izeneko txosten bereziaren segimendua
Txosten berezian jasotako datuak 2007, 2008, 2009 eta 2010. Urteei zegozkien. 2011ko ohiko txostenean, berriz, ekitaldi hartako datuak a
ipatu genituen. Jarraian, labur a
ztertuko ditugu 2012. urtearen gaineko datuak.
Txosten berezian behin eta berriro a
zpimarratu genuen legez, oraindik ere a
razoak ditugu mendetasuna a
rtatzeko eta a
utonomia pertsonala sustatzeko a
rloan a
zterketa kuantitatibo fidagarria egin a
hal izateko. Horrexegatik gomendatu genuen txosten horretan a
ldi oro indarrean dagoen informaziorako sistema integratua sortzeko urratsak eman behar zirela.
Eskuragarri ditugun iturri ezberdinek –IMSERSOren menpeko A
utonomiarako eta Mendetasunari Laguntzeko Sistemaren informazio-sistema (AMLSIS), Eusko Jaurlaritzaren Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila, A
rabako Foru A
ldundia, Bizkaiko Foru A
ldundia eta Gipuzkoako Foru A
ldundia– eman dizkiguten datuak ez datoz guztiz bat. Bereziki kezkagarria da zer-nolako a
ldea dagoen Bizkaiko Foru A
ldundiak emandako datuen eta, a
urten, elkarren a
rteko koherentzia gordez, IMSERSOk eta Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak a
urkeztu dituztenen a
rtean. Horrek berriz ere zehaztasunik ez edukitzera garamatza, eta ondorioz, kasu bakoitzean fidagarrien gerta daitezkeen datuak erabili behar ditugu edo, bestela, iturri bakoitzak ematen dien tratamendua kontuan hartuta gai honen inguruan gertatzen den bilakaerari buruzko ondorioak a
teratzen lagunduko digutenak.
4.2.1. Foru A
ldundiek 2007ko urtarrilaren 1etik 2012ko a
zaroaren 1era bitartean emandako datuen a
rabera, EAEn guztira 195.800 eskari jaso dira 133.065 eskatzaileren mendetasun-egoera a
itortzeko. Hona hemen datu horien lurraldekako banaketa:
Iturria: A
rabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru A
ldundiak.
Hona hemen kasu bakoitza baloratu ondoren mendetasun-egoera bakoitzari ematen zaion sailkapena (0 graduan sartzen dira a
utonomotzat jotzen diren pertsonak).
Araba
Bizkaia
Gipuzkoa
Iturria: A
rabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru A
ldundiak
(*) Bizkaiko A
ldundiak emandako datuak ez datoz bat eskatutakoarekin (baloratutako pertsonak) eta graduen a
raberako balorazioi buruzkoak dira. Hori dela-eta, ezin dugu EAE osorako a
nalisirik egin, ofizialki mendetasuneko egoeran dauden pertsonei eta haiek osatzen duten euskal biztanleriaren ehunekoari dagokienez. Halaber, ez dago lurraldekako konparaziorik egiterik.
Lurraldez lurraldeko biztanleriari dagokionez, Gipuzkoan mendetasuneko egoera onartu zaien pertsonen tasa 36,45 da, 1.000 biztanleko. A
raban tasa hori % 32,37 da; lurralde horretan, ehuneko hori murriztu egin da a
urreko urtearen a
ldean.
Mendetasuneko egoeran dagoen pertsonaren sexuari dagokionez, EAE osoan, gehiengoa emakumeak dira oraindik (mendetasuneko egoeran baloratutako pertsonen % 63 baino gehiago emakumeak dira).
Mendeko biztanleriaren graduazioari dagokionez, esan behar dugu Gipuzkoan % 32,09 mendetasun handikoak direla (III gradua), % 35,82k mendetasun larria dute (II gradua) eta gainerako % 32,09k mendetasun neurritsua (I gradua). A
raban, ehuneko horiek % 29,50, % 38,62 eta % 31,88 dira, hurrenez hurren. Joan den urteari dagokionez, II graduan baloratutako mendeko biztanleen ehunekoaren goranzko joera ikusi dugu, mendetasun handikoen proportzioaren kalterako.
Graduazioa eta sexua a
ldagaiak gurutzatzen baditugu, ondorioztatu behar dugu emakumeen taldean mendetasun handikoen –egoerarik larriena– ehunekoa gizonezkoei dagokienez baino sei puntu handiagoa dela eta, a
ldi berean, balio hori a
urreko urtean baino puntu bi handiagoa dela.
4.2.2. IMSERSOk eta Eusko Jaurlaritzaren Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak emandako datuei esker 2011 urtearekiko egon den bilakaerari buruzko zenbait ondorio a
tera daitezke.
Iturria: A
MLSIS eta Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila.
* Administrazioak eskatzailearen mendekotasunaren balorazioaren gainean emandako irizpena, hura a
utonomotzat jotzen duena edo, bestela, bere mendekotasunaren gradua eta maila zehazten dituena.
** Ezin da lurraldez lurraldeko daturik eman, izan ere, IMSERSOk ez ditu bereiz a
dierazi eta sailak eman duen informazioan ez da inolako daturik a
gertzen uztailean egindako nomenklatura a
ldaketaren ondorengo mailaketa berriez.
Prestaziorako eskubidea izanda dagoeneko prestazioren bat esleituta duten pertsonen ehunekoak hobekuntza txikia izan du eta, beraz, 2011n 2010aren a
ldean erregistratu zen hobekuntza handiko joera hautsi da. Hortaz, 2012an prestaziorako eskubidea izanda a
rretaren zain dauden pertsonak % 15,47 dira (% 15,63 ziren iaz).
1.000 biztanleko izapidetutako espediente kopurua handitu eginda A
raban (33,53tik 35,37ra 2012an) eta Gipuzkoan (45,88tik 46,61era 2012an), eta murriztu egin da Bizkaian (2011ko 34,55etik 2012ko 32,65era). Gipuzkoako lurraldea da, bere biztanleriarekiko proportzioan, lan bolumenik handiena erregistratu duena, berriz ere.
Ebazpen maila (irizpenen proportzioa espediente kopuruarekiko), iaz nabarmen hobetu ondoren (2010eko % 92,40etik 2011ko % 96,01era), a
pur bat okertu da a
urten (2011ko % 96,01etik, emandako irizpideen % 95,93a hasitako espediente kopuruarekiko, 2011n).
Aurreko urtearen a
ldean, 1.000 biztanleko prestaziorako eskubidea duten pertsonen tasa murriztu egin da, baita prestazioak esleituta dauzkaten pertsona onuradunei dagokiena.
EAE osoan, pertsona onuraduneko prestazio ratioak, 2011n 1,15etik 1,19ra hazi ondoren, berdin iraun du. Lurraldez lurralde, Gipuzkoak eta Bizkaiak a
pur bat hobetu dute eta A
raban jaitsiera txikia gertatu da, oraindik ere ratiorik onena badauka ere.
4.2.3. Prestazio motari eta haien banaketari dagokienez, bildutako datuetan kontraesanak daude. Hala ere, IMSERSOk eta Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak emandakoei kasu eginez gero, honako ondorioak a
tera ditzakegu:
arreta prestazioen % 18,51 da. Proportzio hori iazkoa (% 16) baino dezente handiagoa da.
aurreko urtearen
aldean (% 12 inguru zen) jaitsiera handia izan du.
arretari dagozkion ehunekoak
apur bat jaitsi dira 2011koen
aldean (% 11 inguru).
aurtengo 2,42ra) eta Bizkaian eta
Araban oraindik hutsaren hurrengoa da.
4.2.4. Aurrekontu-egonkortasuna bermatzeko eta lehiakortasuna sustatzeko neurriei buruzko uztailaren 13ko 20/2012 Errege Lege Dekretuak (20/2012 ELD) norberaren a
utonomiaren sustapenari eta mendetasunaren babesari ekarri dien okerragotzea ikusita, a
urten 6.3, 7, 8, 11.6, 11.7 eta 11.13 gomendioen jarraipena egin dugu, a
ipatu 20/2012 ELDn a
tzerapen a
rgia izan duten a
lderdiak hobetzeko iradokizunak dakartzatelako. Ondorio nagusiak a
zpimarratuko ditugu:
Gipuzkoako Foru A
ldundiak 2012an 2. mailako I graduan baloratutako pertsonak sisteman sartzea bermatu du eta hurrengo urteetan ere halaxe egingo du. 2013an, ordea, 40 puntutik beherako puntuazioa daukatenek (1. mailako I gradua) ez dute prestazio ekonomikoetarako eskubiderik izango. Prestazio ekonomikoen zenbatekoak ezartzeari dagokionez, foru erakundeak erabaki du ez duela murrizketarik egingo baina, mailak desagertu direnez gero, graduaren eta balorazioan lortutako puntuazioaren a
raberako zenbatekoak ezarri ditu. Iragarri digunez, 2013an prestazio ekonomikoak a
rautzen dituen foru dekretuan a
ldaketak egingo dira, graduen a
raberako sailkapen berriari, laguntza pertsonalaren graduazio guztietarako zabaltzeari eta pertsona zaintzaileen hitzarmen bereziaren izaera berriari egokitzeko. Bestalde, a
urreratu digunez, erreforma horren bidez hartuko diren neurri guztietan gure zortzigarren gomendioa a
intzat hartuko da. 11.7 gomendioari jarraituz, foru erakunde horrek ez du prestazio ekonomikoen ordainketaren a
tzeraeragina indargabetu eta oraindik ere eskabidea a
urkezteko dataren ondorengo lehen egunetik sortuko da prestazioa. Gainera, praktikan, 11.6 gomendioaren edukia betetzen du.
2012an Bizkaiko Foru A
ldundiak mendetasuneko 2. mailako I graduan baloratutako pertsonen FIZPEari eutsi dio. Jakinarazi digunez, 2013rako ere eutsiko diote. I graduan baloratutako pertsonek a
dineko pertsonen eta desgaitasuna duten pertsonen eguneko egoitzak erabil ditzakete. 2012an prestazioen zenbatekoak ez dira murriztu eta, esan digunez, 2013rako ere berdin jarraituko dute. A
ldundiak informatika hobekuntza batzuen berri eman digu. Haien bidez baloratzeko eta baliabideak esleitzeko prozedurak prozedura bakarrean bateratu nahi dira, haien izapidetzea bizkortzeko. 2013rako 11.6 gomendioa bete nahi du. Eskabidea a
urkezteko unerako a
tzeraeragina ez dio prestazio bakar bati ere a
plikatzen eta, beraz, ez du 11.7 gomendioa bete.
Zaintzaileek emandako a
rretaren kontrolari dagokionez (11.13 gomendioa), etxeko a
rreta jasotzen duten mendetasun handiko pertsonen egoerari buruz konparazio-azterlanaren ondorioen berri eman digu. Egoitza zentroetan zeudenen a
ldean, emandako zaintzen a
dierazleetan ez zegoen a
lde handirik, eta beraz, mendetasun handiko pertsonek etxean ere a
rreta egokia jasotzen dutela ulertu dute. Bestalde, mendetasun gradu txikiagoetako mendeko pertsonen eta haien zaintzaileen jarraipen lanak ere egin ditu, eta inguruaren eta zaintzailearen egoeraren RAI screener + eskalako zaintza-adierazleak neurtu dituzte horretarako (gizarte egoerari buruzko txostena eginez eta gainkarga neurtuz –Guberman eskala–).
Arabako Foru A
ldundiak 20/2012 ELD indarrean sartu zen egunean III eta II graduetarako zeuden (zerbitzuen eta prestazioen a
rteko) bateragarritasunei eusten jarraitu du, baina data harrez geroztik prestazio eta zerbitzu guztien bateraezintasuna ezarri du –telelaguntzari dagokionez izan ezik– 2. mailako I gradurako. 2012an mendetasuneko 2. mailako I graduan baloratutako pertsonen FIZPEari eutsi dio. A
raudia laguntza pertsonalaren prestazioa gradu guztietara zabaltzeko egokitu du, 40 puntuz a
zpiko puntuazioa lortu dutenentzat izan ezik (lehengo 2. mailako I gradua). Prestazio ekonomikoen zenbatekoei dagokienez, ez da murrizketarik egin mendetasuneko egoera a
urreko graduazioaren a
rabera onartuta zutenentzat. Graduazio berrien a
rabera baloratutakoei (40 puntuz a
zpiko III gradua, II gradua eta I gradua, eta I gradua 3 urtez a
zpikoei dagokienez), ordea, oso murriztu zaizkie prestazioak, eta 20/2012 ELDn finkatutako zenbatekoak ezarri dira. Kasu bietan, zenbateko as
koz handiagoak xedatu ditu beste betekizunez gain lurralde historikoan 3 urtetik gorako erroldatzea frogatzen dutenentzat. Etxez etxeko laguntza zerbitzuaren intentsitateak oso gutxitu dira, 20/2012 ELDk ezarritako zentzuan. Eskabidea a
urkezteko unerako a
tzeraeragina ez dio prestazio bakar bati ere a
plikatzen eta, beraz, ez du 11.7 gomendioa bete. Praktikan, 11.6 gomendioaren edukia betetzetik gertu dago.
Profesionalak ez diren zaintzaileek emandako a
rretaren kontrol eta jarraipen neurriak bultzatzeari dagokionez (11.13 gomendioa), jakinarazi digunez, jarraipen berezia egin du babesgabetasun a
rrisku egoeretan eta hausaz hautatutako zenbait kasutan, besteak beste, honako faktoreak batzen direnean: “mendetasun gradu a
ltua, a
ntzinatasun handiagoa prestazioan, errolda a
ldaketak, a
dineko zaintzailea edota zenbait prestazioren a
ldibereko erabilera”. 2012an Sailak egin duen Arabako LHko familia inguruneko zaintzetarako prestazio ekonomikoaren garapena a
zterlanaren berri eman digu. A
zterlan horretan ondorioztatu denez, gogobetetasun maila handia dago zaintzaile profesionalek emandako a
rretari buruz eta ematen duten tratua egokia da zaindutako pertsonen premietarako. A
zterlan horretan zenbait egoeraren jarraipena eta behaketa egin beharra gomendatu da. Egoera horietan, besteak beste, a
dineko zaintzaileak, mendetasuna duen pertsona bat baino gehiago bizi diren bizilekuak edota bizilekuan zaintzen duten pertsonarekin baino bizi ez diren mendeko pertsonak sartu dira.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. 65 urtez gorako pertsonek talde oso heterogeneoa osatzen dute. Talde horrek bizi proiektua a
utonomiaz gara dezaketenak (% 80) eta mendetasuneko egoeran egonda a
rreta behar dutenak (% 20) biltzen ditu.
Adineko pertsonek ekarpen ukaezina egiten diote gizarteari eta, dauden estereotipoen a
urrean, zaintzak ematen dituen taldea osatzen dute.
5.2. Zahartze a
ktiboaren a
lde egin nahi duten urrats batzuk ikusi ditugun a
rren, berriz esan behar dugu politika publikoek a
dineko pertsonen giza eskubideen a
itortzan eta independentzia, partaidetza, duintasun, laguntza eta a
utorrealizazio printzipioetan oinarritutako kontzepzio horren isla zintzoa izan behar dutela. A
zken helburua pertsona orok ongizate fisiko, sozial eta psikoafektiborako duen a
halmena bere bizi ziklo osoan gauzatzea, eta gizartean bere premien, desiren eta gaitasunen a
rabera parte hartzea da, behar duenean, babesa, segurtasuna eta zaintza egokiak jasoz. Bultzatzea komeni den neurriak zehaztuta daudenez gero –teoria mailan–, a
zpimarratu behar da gure herri-administrazioek haiek a
biarazi behar dituztela orain.
5.3. Norberaren a
utonomiaren sustapenari eta mendetasuneko egoeraren a
rretari dagokienez, gure ustez funtsezkoa da euskal herri-administrazioek daukaten eskumena erabil dezatela, A
MLLko 7 eta 11.2 a
rtikuluen a
rabera, dagokion taldearentzako babes maila gehigarriak ezartzeko, batez ere, Estatu mailan egindako lege a
ldaketak ikusita, politika horietan a
tzerakada nabarmena ekarri baitute. Hori osatzeko, Euskadiko Gizarte Zerbitzuei buruzko a
benduaren 5eko 12/2008 Legea eta haren a
rauen garapena ezarri behar dira.
Estatu mailan eskubideak murrizteko hartutako neurri batzuek a
ipatu dugun a
tzerakada ekarri dute, baina a
ipatu eskumenaren erabilerari esker a
rindu egin dira, gehiago Gipuzkoako lurraldean beste bietan baino. A
raban, Estatuaren ildoari jarraituz, hartu diren neurri batzuk, hala nola etxez etxeko laguntza zerbitzuko intentsitateak murriztea edo lehen 2. mailako I gradua zeritzonarentzako bateraezintasun a
raubide berria, kezkagarriak dira.
2012ko norberaren a
utonomiari eta mendetasunari buruzko estatistika datuek EAE osoan egoerak okerrera egin duela ohartarazi digute. A
urreko urteetan goranzko joera izan ondoren, a
urten zenbait a
dierazle, hala nola prestazioetarako eskubidea duten onuradun kopurua, prestazioak dituzten onuradun kopurua edo ebazpen maila, gutxitu egin dira.
Euskadiko Gizarte Zerbitzuen Legea gure erkidegoari gizarte laguntza kontuetan emandako eskumen esklusiboaren a
dierazpen a
rgia da. Hura eta A
MLLn a
urreikusitako babes maila gehigarriak ezartzeko eskumen gehigarria erabiltzeak esparru nahikoa eman digute a
zken urteetan gure herri-administrazioek gizarte zerbitzuen a
lde egindako lan kementsua egiten jarraitzeko, a
rretaren hazkundeko eta hobekuntza iraunkorreko ibilbide horretan interferentziarik gertatu barik.
5.4. Izapidetu ditugun kexa-espedienteen izaerak ohartarazi digunez, pertsona bere etxean geratzea bilatzen duten neurri guztiak (etxez etxeko laguntza, laguntza produktuak, etxebizitzaren egokitzapena, eguneko zentroak, a
ldi baterako eta as
teburuko egonaldiak egoitzetan eta eguneko zentroetan, bono-taxi zerbitzua, zaintzaileei laguntzeko programak, etab.) indartu behar dira; izan ere, mendetasunari a
urre egiteko bizimoduei dagokienez a
dineko pertsonak horixe nahiago dutela egiaztatu da.
Pertsona bere etxean geratzea a
halbidetzen duten zerbitzuei buruz jasotako kexen proportzio handiagoa eta haien emaitza kontuan izanda, gure a
dministrazioek a
doretu behar lukete haien funtzionamendu onari eta haiek eskuratzeko betekizunen malgutzeari a
rreta handiagoz erreparatzeko, eta zaintza lana emakumeen eta gizonen a
rtean zuzentasunez banatzea sustatzeko.
Aurten, berriz ere, familia inguruko zaintzetarako prestazio ekonomikoaren prebalentzia handitu da. Gure a
dministrazioek, mendetasun handiko zein mendetasun larriko edo neurritsuko egoeretan, zaintza horiek duten kalitateari eta egokitasunari buruz egun dituzten a
zterlanek eta jarraipenek eman dituzten ondorioak ez dira haien egokitasunaren oso a
ldekoak.
Horrekin batera, familiak eta gertuko inguruneak –emakumeak gehienak– egindako lanaren garrantzi ukaezina onartu du FIZPEk. Hori dela-eta, gure herri-administrazioek Estatu mailan zaintzaileen Gizarte Segurantzarako kotizazio osoa haien kargura izateko hartutako neurri hain kaltegarria konpondu behar dute, haren ordainketa bermatuko duten neurriak hartuz.
5.5. Egoitza a
rretan zenbait gabezia a
tzematen dira oraindik. Gure erakundeetan a
urrera egin behar da pertsonak erdigunean jartzen dituen a
rreta gerontologikoaren eredua ezartzen, zerbitzuen a
dineko erabiltzaileen a
utodeterminazioari eginkizun nagusia eman dielako. Pertsona bakoitza eta haren bizi proiektua a
rretaren eta, beraz, erakundearen eta laguntza prozesuen erdigunea dira. Izaki bakarra den a
ldetik pertsonaren duintasuna, haren eskubideak, haren lehentasunak errespetatzea eta norberaren ongizatea bilatzea funtsezko balioak dira a
rreta eredu horretan, baita a
dimenaren a
ndeatze larriko egoeretan ere. Printzipio horiek ezartzeko sentsibilizazioa eta prestakuntza behar dira, eta rol profesional berriak pentsatu behar dira, a
ntolakuntza sistema batzuk berrikusi eta begirada berri horren a
raberako esku-hartzeak diseinatu.
12. Talde terroristen biktimak
Aurrekariak
Urte as
kotan zehar, indarkeria terroristaren ekintzek Euskadin pertsona as
koren giza eskubideak eta, zehazkiago, bizitzarako, segurtasun fisikorako eta as
katasunerako eskubideak, oso larriki urratu zituzten. Milaka herritar mehatxatu eta estortsionatzen zituzten eta hilketak gertatzen ziren ekintza terroristaren ondorioz.
Arartekoak beti indarkeria terroristarekin loturiko egintza guztien a
urka erabat dagoela islatu du eta terrorismoaren biktimengandik hurbil dagoela a
dierazi du. Hori dela-eta, poztasun handia sentitu dugu 2012an, 2011n ETA talde terroristak “ekintza a
rmatuaren behin betiko etetea” izendatu zuena iragarri ondoren, inolako hilketari pairatu behar izan ez dugulako ekintza terroristaren ondorioz.
1. A
rloa kopurutan
Aurreko urteetan gertatu den bezala, oso gutxi dira terrorismoaren biktimen a
rloan izandako kexak, 2 baino ez dira a
urkeztu.
2. A
raudi- eta gizarte-testuingurua
2.1. Terrorismoaren biktimen ordain osorako eskubidea
Terrorismoaren Biktimak A
intzatetsi eta haiei Osoko Babesa emateko irailaren 22ko 29/2011 Legearen onespenak, Gorte Nagusiek a
ho batez onartutakoak, erantzuna eman zion terrorismoaren biktimen elkarteek behin eta berriz a
dierazitako a
ldarrikapenetako bati. Haren lehen a
zken xedapenak a
rauzko garapenerako a
ntolaketa ezartzen du. Erregelamendu mailako a
rau hori beharrezkoa da legearen helburuetako batzuk bete a
hal izateko eta, bereziki, terrorismoaren biktima guztien tratu zuzena bermatzeko, a
tentatuak edozein unetan eta lekutan gertatuta ere. Hori dela-eta, errege dekretu honen onespena ere terrorismoaren biktimen a
ldarrikapenerako a
rrazoi da.
2012ko a
zaroaren 7an Herrizaingoko Idazkariordearen ebazpena eman zen. Horren bidez, Terrorismoaren Biktimak A
intzatetsi eta haiei Osoko Babesa emateko irailaren 22ko 29/2011 Legea garatzeko a
raudia onesten duen Errege Dekretuaren proiektua burutzeko interesa zutenei entzunaldiko izapidea irekitzea a
dostu zen.
Errege dekretuaren proiektuak legearen hainbat xedapen garatzen ditu: ekintza terrorista baten ondoriozko heriotza edo kalteengatiko ordainak; kalte materialak ordaintzeko laguntzak; osasun a
rreta eta a
rreta psikosozialerako laguntzak; hezkuntza eta etxebizitzaren a
rloko laguntzak; baita ezohiko laguntzak emateko a
ukera ere. Gainera, terrorismoaren biktimekiko ohorezko onespenen a
raudia gaineratzen du.
Espero izan dezakegu, beharrezkoak diren izapideak bete ondoren, 29/2011 Legea garatzeko errege dekretu hori nahiko a
zkar onartuko dela haren xedapenak burutu a
hal izateko.
Bestalde, Eusko Jaurlaritzak Euskal A
utonomia Erkidegoan, 1960tik 1978ra bitartean, motibazio politikoko indarkeria-egoeran izandako giza eskubideen urraketen ondorioz sufrimendu bidegabeak jasan zituzten biktimak a
itortzekoa eta biktima horiei ordainak emateko ekainaren 12ko 107/2012 Dekretua onartu zuen. Dekretu horrek biktima horien sufrimendua konpontzeari buruzko Eusko Legebiltzarreko Osoko Bilkurak onartutako martxoaren 31ko 61/2011 Legez besteko Proposamena betetzen zuen. Dekretu horrekin biktima horien eskubideak onartu eta sortutako sufrimendu bidegabea konpondu nahi da, bizikidetza finkatzen lagunduko duena.
2.2. Terrorismoaren biktimek partaidetza eskubidea
Jakina den moduan, terrorismoaren biktimei a
itorpena eta erreparazioa egiteko ekainaren 19ko 4/2008 Legeak, 6. a
rtikuluan, Terrorismoaren Biktimen Partaidetzarako Euskal Kontseiluaren sorrera xedatzen du, Terrorismoaren Biktimen Partaidetzarako Euskal Kontseiluaren otsailaren 23ko 55/2010 Dekretuaren bidez gauzatu zena. Organo hori, herri a
dministrazioen eta gizarte zibilaren ordezkarien a
rtean paritarioki osatuta dagoena, erregulartasunez bildu da 2012an zehar eta terrorismoaren biktimengan eragina duten kontu interesgarriak eztabaidatzeko a
ukera ematen du.
Garrantzitsua iruditzen zaigu legez onartutako parte hartzeko eskubidea betetzen duen foro hori egotea.
2.3. Memoriarako eskubidea
Terrorismoaren biktimei a
itorpena eta erreparazioa egiteko 4/2008 Legearen a
ginduetako batek, 8.1. a
rtikuluan jasotakoak, botere publikoek “memoria kolektiboa finka dadin” sustatuko dutela xedatzen du.
2012ko a
zaroaren 10ean Terrorismoaren biktimak gogoratzeko hirugarren eguna ospatu zen. Egun hori a
ukeratu zen karga sinboliko handia duelako, izan ere, ekintza terrorista baten ondorioz hildakoak edo zaurituak izan ez dituen egun bakarra da.
Egun horren ospakizuna erakunde-unitaterik gabe egin zen. Memoria kolektiboak “bakean eta as
katasunean oinarritutako elkarbizitza lortzen eta biolentzia erabat eta errotik deslegitimatzen laguntzeko” beharrezkoa da erakunde publikoen, a
lderdi politikoen eta biktimen elkarteen a
rteko a
dostasunak bilatzea desakordioek eta desadostasunek helburu horiek lortzea eragotzi ez dezaten.
Bestalde, helburu horiek lortzeko garrantzitsua da ere memoriarako eskubidearen erabilera udal esparruan, herritarrekiko hurbilagoa baita.
Azpimarratzekoa da 2012ko ekainaren 7an Eusko Legebiltzarreko Osoko Bilkurak Memoria, Bizikidetza eta Giza Eskubideen Institutua sortzeko Lege Proposamena kontuan hartzearen a
lde bozkatu zuela. Hauteskundeen deialdiak ez-legezko proposamen horren izapidea a
maitzea eragotzi zuen.
Giza eskubideen urraketa larriak egon diren herrialdeetan memoriarako institutuak edo zentroak egotea tresna oso eraginkorra bihurtu da memoria oinarri izanda bizikidetza finkatzeko.
2.4. Bakean eta as
ke bizitzeko eskubidea: komunikabideen eta terrorismoa prebenitzeko hezkuntzaren bidez terrorismoa deslegitimatzeko biktimen interesa
Bakerako, as
katasunerako eta bizikidetzarako eskubidea 4/2008 Legeko 9. a
rtikuluan a
intzatesten da, eta terrorismoaren deslegitimazio etiko, sozial eta politikoaren ideiari loturik a
geri da.
4/2008 Legeak berak botere publikoei eskatzen die jar ditzatela martxan “terrorismoaren deslegitimazio etiko, sozial eta politikorako neurri a
ktiboak (…), Zuzenbide Estatu demokratikoaren zilegitasuna gizartean sustatuz eta, gure as
katasunen eta bakezko elkarbizitzaren berme gisa, elkarbizitza integratzailerako a
rauetan a
ntolatuz”.
2010. urtean Bizikidetasun Demokratikoa eta Indarkeria Deslegitimatzea Plana (2010-2011) onartu zen eta horren bidez Bakearen eta Giza Eskubideen a
ldeko Hezkuntzako Euskal Plana Birformulatu zen.
Urtarrilaren 11ko 1/2011 Dekretuak Giza Eskubideetan eta Bakean Hezteko A
holku Batzordea sortu zuen. A
holku Batzorde horren osaera as
kotarikoa da, izan ere, herri a
dministrazio eta erakundeetako ordezkariek zein gizarte zibil a
ntolatuko ordezkariek osatzen dute. Zehazki, kontseilu honen parte dira Eusko Jaurlaritzako hainbat sailetako zenbait kide; kide bat foru a
ldundi bakoitzeko eta hiru kide euskal herriak ordezkatuz; bakerako eta giza eskubideen a
ldeko hezkuntzan lan egiten duten elkarte eta erakundeetako lau ordezkari; Euskadiko Eskola Kontseiluko lau kide; UPV/EHUko ordezkari bat; EITB ordezkatzen duen kide bat; eta A
rartekoko ordezkari bat.
2012an zehar kontseilu hori hainbatetan bildu izan da, bai osoko bilkuran bai sortutako lan-batzorde ezberdinetan, eta topaketa horien emaitza gisa, kontrako botorik gabe, “Euskadiko bizikidetza demokratikoaren a
lde. Elkarrekin as
katasunean, bakean eta justizian bizitzeko proposamenak” izeneko a
giria onartu zen. A
giri honek honako puntuak ditu:
alorreko berdintasuna eta
askatasuna bizikidetza demokratikoaren oinarri direla ulertzea.
aintzat hartzea eta kalteak ordaintzea, parekatzeak eta justifikazioak
alde batera utzita.
alde zeudenak edo
aurka jarri ez zirenak demokraziaren bidera ekartzea.
aurreikusitakoaren
arabera.
alorreko hezkuntza eta bizikidetza demokratikorako hezkuntza sustatzea.
3. Kexarik a
ipagarrienak
Jadanik a
dierazi dugu terrorismoaren biktimek oso kexa gutxi jarri dituztela. 2012an, 2 kexa baizik ez ditugu jaso.
Horietako batean prozedura kontu bat a
zaltzen zen eta, a
ztertu ondoren, gerora sortutako ez onartzea zegoela kontsideratu zen, erreklamatzailea terrorismoaren biktima ez zelako.
Bestalde, “jazarpen indarkeria” izenekoa pairatu duen pertsona batek -horren ondorioz Euskal Herria utzi eta a
utonomia erkidego honetatik kanpo bizi behar izan zuen- Eusko Jaurlaritzako Terrorismoaren Biktimei Laguntzeko Zuzendaritzaren a
urkako kexa bat a
urkeztu zuen, eskatu zituen laguntzak ukatu zizkiolako. Urteko Txosten hau itxi zen unean ebazteke zegoen.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
4.1. Elkarte eta fundazioekiko harremanak
Terrorismoaren biktimen elkarte eta fundazioek funtsezko zeregina izan dute biktimen eskubideen defentsan eta euren beharrak eta a
ldarrikapenak ezagutu daitezen lagundu dute.
COVITE elkartearekin bilerak izan ditugu eta bertan terrorismoaren biktimen egoeran eraginda duten hainbat kontu jorratu dira. Horrez gain, harremanetan egon gara zenbait fundaziorekin, hala nola Fernando Buesa Fundazioarekin, eta hainbat elkartek eta fundaziok a
ntolatutako ekitaldi batzuetan izan gara.
4.2. Bilerak herri-administrazioekin
Ararteko erakundeak, 2012an zehar, hainbat bilera izan ditu Herrizaingo Saileko Terrorismoaren Biktimei Laguntzeko Zuzendaritzarekin zein Justizia Saileko Giza Eskubideen Zuzendaritzarekin eta bertan terrorismoaren biktimen zein euskal gizarte guztiaren eskubideak bermatzera zuzendutako hainbat jarduera a
ztertu ditu, bizikidetza demokratikoa finkatzera zuzendutako neurrien esparruan. Zentzu horretan, Bizikidetzarako eta Memoriarako Komisionatuarekin ere bilerak izan dira.
Gainera, dagoeneko a
ipatu den moduan, A
rarteko erakundeko ordezkari batek Giza Eskubideetan eta Bakean Hezteko A
holku Batzordearen bileretan parte hartu du.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. Bereziki a
ipagarria da, zorionez, 2012an zehar, ETAk “indarkeriaren behin betiko etetea” a
itortu ondoren, bizitza, segurtasun fisikoa, as
katasuna edo norberaren segurtasunerako eskubidea urratu ez izana ekintza terroristen bidez.
Egoera horrek ETAren mehatxua eta estortsioa pairatu izan duten milaka pertsonen bizi baldintzak hobetu ditu.
5.2. Arauen esparruan positiboki baloratu da 107/2012 Dekretua onartu izana, horri esker sufrimendu bidegabe baten biktimen eskubideak onartu eta konpontzeko eta bizikidetza finkatzeko a
ukera egongo baita.
Bestalde, terrorismoaren biktimak a
intzat hartzeko eta haiei babes osoa emateko 29/2011 Legearen a
rauzko garapena behin betiko gauzatu behar da, horri esker haren xedapenak bideratu a
halko baitira.