IV) Txosten bereziak
2011. urtean hiru txosten berezi egin dira. Urtarrilean, EAEko garraio sistema publikoak duen irisgarritasunari buruzko diagnostikoaren inguruan egin genuen ikerketaren berri eman genuen, eta ekainaren a
maieran, EAEn norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko legearen a
plikazioa txostena a
urkeztu genuen. Bi kasuetan uler dezakegu txostenaren a
nalisiaren xedea haurrei eta nerabeei ere badagokiola, baina, talde horri buruzko berariazko erreferentziak oso urri direnez, interesa duten pertsonak txosten orokorreko V. a
talera edo txosten horietara igortzen ditugu.
Txostenetako hirugarrenak, a
urrekoek ez bezala, haurrengan jartzen du a
rretagunea, zehazkiago beren eskubideak a
rrisku handiagoan dituzten haur eta nerabe jakin batzuen egoeretan. Txosten honetako ondorio eta gomendio nagusiak a
urkeztuko ditugu kapitulu honetan.
Txosten hau bi ezaugarrik bereizten dute beste txosten berezietatik. Hasteko, A
rartekoak bere baliabideekin egin du oso-osorik, zehazki Haurrei eta Nerabeei A
rreta Emateko Bulegoan sartuta dauden A
rartekoko langileek. Bestalde, ez da hainbeste ikerketa berri edo zehatz baten emaitza, baizik eta A
rartekoan urte as
koan hainbat egoeraren inguruan egindako jarraipen-lan etengabearen emaitza. Egoera horiek denek izendatzaile komun bat daukate, ezaugarri partekatu bat: haurrei eragiten diete, eta, batez ere, eskubide a
ldetik a
hulen diren haurrei eta nerabeei. Hortik izenburua: "Arrisku egoera berezietan dauden a
dingabeak".
Haur eta nerabe guztiak, dituzten ezaugarri bereziengatik, a
rrisku berezian dauden biztanleriaren sektore bat dira. Gure kasuan, Euskal A
utonomia Erkidegoko 18 urtetik beherako biztanleria osatzen duten 158.000 neskak eta 167.000 mutilak, zenbaki biribiletan. Denak, hala izate hutsagatik. A
labaina, multzo horren barruan, a
rrisku-egoera berezietan dauden taldeak edo sektoreak bereiz daitezke eta bereizi behar dira.
Urte hauetan, A
rartekoak lehentasunezko a
rreta eman izan die egoera txarretan edo premia berezikoetan dauden haur eta nerabeen sektoreei: a
rriskuan edo babesik gabe dauden haurrak, babeserako gizarte-zerbitzuetan hartu direnak (ia 2.000 a
zken urteetan); bakarrik dauden a
tzerritar a
dingabeak (azkenaldian, 1.000tik gora urteko); a
dingabe a
rau-hausleak (1.000-1.200 inguru a
zken urteetan); desgaitasunei loturiko hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleak (12.000 inguru gaur egun), familiaren egoera sozioekonomikoari (zailago da zenbatzen) edo jatorriari (20.000 etorkin baino gehiago) edo etniari (ia 4.000 ijito inguru) loturiko hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleak; osasun mentaleko a
razoak dituzten a
dingabeak (10.000 ingururi ematen zaie a
rreta urtean); droga-kontsumo problematikoak dituzten nerabeak (kopurua as
ko a
ldatzen da a
dinaren, sexuaren edo substantziaren a
rabera); eskola-jazarpena pairatzen duten a
dingabeak (hemen ere oso a
ldakorrak dira kopuruak, baina milaka eskola-umeri eragiten die)...
Begi bistakoa da haurrei eragiten dieten a
razoak ez direla hemen bukatzen, badirela horiek bezain garrantzitsuak diren beste egoera batzuk ere. A
rartekoak horiei eman dien a
rreta ez da izan hain sistematikoa, baina bai esanguratsua: joera homosexuala (lesbianak eta gayak) edo bisexuala eta transgenero edo transexual identitatea duten a
dingabeen egoera, genero-indarkeriaren egoeretan tratu txarrak pairatutako haurrak, teknologia berrien erabilera txarraren edo gehiegizkoaren ondoriozko a
rriskuak, komunikabideetan a
dingabeei emandako tratamendua... Sektore horiek, egoera horiek ere jaso dira txosten honetan; nahiz eta ez zaien jarraipen sistematizaturik egin urteetan zehar, ikusarazi egin nahi ditugu, eta jendeari a
rduraturik a
urkeztu.
Hasieran esan dugun bezala, haurren a
rloan egindako a
urreko txosten bereziekiko a
lde handiena da honako honetan sektore bakoitzari buruzko ikuspegi sintetikoago, globalago bat eman nahi dugula, ez hain zehatza; funtsean, eboluzio-ikuspegi bat (ez une jakin batekoa), zertan a
urreratu den, zerbaitetan a
tzera egin ote den edo oraindik hobetzeko zer dagoen nabarmentzeko modua emango duena... Horrez gain, egoera guztietan sortzen diren harremanak a
ztertu nahi izan ditugu, horietako askok batean izan ditzaketen a
razoak.
Beraz, sintesi-txosten bat da. Hemen, etengabe a
ipatzen dira gaur a
rte A
rartekoak haurrei buruz a
rgitaratu dituen ia txosten berezi guztiak edo haurrei berariaz eskainitako a
talak dituztenak, eta lortutako informazioa a
probetxatu nahi izan dugu, urtez urte horietako bakoitzaren inguruan egindako jarraipenak baliatu.
Aukera horrek baditu bere arriskuak, eta baita mugak ere. Hala, esate baterako, oraingoan nahiago izan dugu a
urreko txosten monografikoen luzera, sakontasuna eta zehaztasuna bera a
lde batera utzi, a
rgitasunaren eta laburtasunaren mesedetan, eta a
re, beharbada, dibulgazio-balio handiago baten mesedetan. Halaber, erabilitako informazio-iturriak a
lbait gehien murriztu nahi izan ditugu. Funtsean, erakundean bertan erabilgarri ditugun iturriak soilik erabili ditugu. Horri dagokionez, a
ipatu behar dugu a
ztertutako informazioaren denbora-muga 2009ko a
bendua dela; izan ere, txostena 2010ean zehar egin dugu. Ohar horrek badu garrantzia; izan ere, errealitate batzuk oso a
zkar a
ldatu dira ordutik, eta ez beti orduan erakusten zuten joerei jarraituz.
Hemen, Haur eta Nerabeen Bulegoaren jarduketak a
urkeztean, sektore bakoitzaren errepaso txiki bat egingo dugu: lehendabizi, oinarrizko zenbait datu, funtsezko a
razo batzuk eta gomendio edo hobetzeko proposamen batzuk nabarmenduko ditugu, eta, ondoren, ikuspegi orokorrago bat emango dugu, hala a
razoena nola txostenak eskaintzen dituen balizko irtenbide bateratuena.
Arrisku edo babesgabezia larrian dauden a
dingabeei buruzko daturik esanguratsuenen a
rtean, nabarmentzekoa da a
zken hamabost urtean hirukoiztu egin dela gizarte-zerbitzuek haurrei bigarren mailako a
rreta emateko ireki dituzten urteko espedienteen kopurua. A
rlo honetan dauden a
razoen edo hobetu beharreko a
lderdien a
rtean, A
rartekoaren ikuspegitik, lau hauek dira bereziki esanguratsuak:
alternatiba guztiak indartzeko premia.
arteko koordinazioa hobetzeko beharra (batez ere tokiko eta foru esparruen
artean).
arreta berezia jartzeko beharra, gero eta gehiago baitira halako zentroak.
Adingabeek eta haien familiek esku hartzeko bideak sustatzeko beharra.
Gomendioak (9 espezifiko kapitulu honetan) hobekuntza horiek lortzeko as
moz egin ditugu, nahiz eta beste kontu batzuk ere ematen dituzten a
ditzera, hala nola erreferentziako tutorearen figura, gizarte-txostenen kalitate teknikoa, prozedurak egitea edo hobetzea, eta a
bar.
Arrisku edo babesgabezia larrian dauden a
dingabeen a
rtean, a
rreta berezia jarri behar diegu bakarrik dauden a
tzerritar a
dingabeei. Sektore hori ia ez zen existitzen duela urte gutxi batzuk a
rte, eta oso denbora gutxian a
ldatu egin du babesik gabeko a
dingabeentzako bizitegi-baliabideen sarea.
Hala eta guztiz ere, zalantzarik gabe, a
rriskuan dauden biztanleen a
rtean sektore horri eskaini behar izan dio dedikazio gehiago A
rartekoak a
zken urteetan. Txostenean a
itortzen da handia izan dela erakundeek harrera-baliabideak sortzeko egin duten a
halegina, nahiz eta lurraldeen a
rtean a
lde handia izan. A
labaina, oraindik ere a
razo as
ko dago konpontzeko. A
rartekoak 2008. eta 2009. urteetan egindako esku-hartzeak a
ztertuta, ikusiko dugu a
lderdi hauekin lotuta egon zirela: a
dina zehazteko probekin, hezkuntzarako, defentsarako edo entzunak izateko zuten eskubidearekin, zentro jakin batzuen kokapena baztertzearekin, erkidegoen a
rteko lekualdatzeekin, tutoretzak hartzeko betebeharra ez betetzearekin...
Gomendio espezifikoei dagokienez, a
zterlan honetan hiru nabarmendu dira. Beharrezkoa dela:
akordio bat lortzea
administrazioen
artean
adingabeen harreraren
arloan.
adina zehazteko prozeduran bereziki eraginda.
adingabeen euren interesen
artean gatazka sortzen denean.
Delituren bat egin duten eta neurri judizialak ezarri zaizkien a
dingabeei dagokienez, txostenean jaso diren datuen a
rabera, 12 urtean bilakaera hau izan da: 1998an 140 neurri hartu ziren, 2001ean 400 baino gehiago —urte horretan sartu zen indarrean Adingabeen Erantzukizunari buruzko Legea—, eta 2009an, berriz, 1.200 baino gehiago. Ingurune zabaleko neurriak guztizkoaren % 70 baino gehiago dira, eta barneratze-neurriak lautik bat dira. Gehikuntza horren ondorioz, jakina, handitu egin behar izan da a
rreta emateko baliabideen sarea.
Arlo honetako a
lderdi kezkagarrienen a
rtean honako hauek nabarmentzen dira:
Adingabe
asko eta
asko babes-sistemetatik datozela.
agertu direla edo ugaritu direla, hala nola bakarrik dauden
atzerritar
adingabeak edo familian delituak egiten dituztenak (seme-alabek gurasoekin indarkeriaz jokatzea).
arazoekin eta/edo toxikomaniarekin loturiko jokabideak.
Gazte Justiziaren Sistema hobetzeko, zazpi gomendio espezifiko egin ditugu, batzuk oso orokorrak (hala nola gaur egungo a
rau-esparrua bere potentzialtasun osoan a
plikatzea eta zerbitzuen a
rteko lankidetza hobetzea), eta beste batzuk oso zehatzak, hala nola ofiziozko txanda hobetzea, a
dingabeentzako polizia-bulego espezifikoak ezartzea eta medikazioaren erabilera eta kontrola hobetzea.
Hezkuntza-premia berezi edo espezifikoak dituzten ikasleei dagokienez, txosten honek bost a
zpikapitulu ere eskaintzen dizkie: bat desgaitasunen bati loturiko premiei, beste bat gizarte-egoera a
huleko ikasleei loturiko premiei, beste bat ijito-herriko ikasleei loturikoei, beste bat sasoiko langileei loturikoei eta beste bat etorkinei loturikoei. Horietako bakoitza bere ezaugarri espezifikoekin a
ztertu da, baina denak ikuspegi berberarekin: a
biapuntuko desberdintasunak konpentsatzea; gizarteratzeko bidean a
lbait gehien laguntzea. 35.000 ikasle baino gehiagori buruz a
ri gara —hau da, eskolatutako biztanle guztien % 10-11 inguru—, txostenean "gizarte-egoera a
huleko" gisa a
gertzen den taldea kontuan hartu gabe, eta banaketa oso desberdina da ikastetxeen a
rtean.
Zorionez, euskal hezkuntza-sistemak duela urte as
ko egin zuen eskola-integrazioaren a
ldeko a
pustu irmoa, edo, nahiago bada, inklusioaren a
ldekoa. Eta horri baliabide eta programa ugari eskaini izan dizkio eta eskaintzen dizkio. Eskolatze-datuek eta eskolako a
rrakastari eta porrotari buruzko datuek, ordea, ekitaterik ezaren zantzu nabarmenak a
gertzen dituzte, eta, erakunde honen iritziz, gainditu beharra dago hori. Hori horrela, sektore bakoitzaren kasuistikan sartu gabe, txostenak 8 gomendio espezifiko egiten ditu a
lderdi hauen inguruan: konpentsazio, detekzio eta esku-hartze goiztiarrerako neurriak ezartzea, familiekin lankidetzan a
ritzea, ebaluatzea, a
niztasuna izatea profesional-taldeetan ere, a
rkitektura-oztopoak behin betiko kentzea.
Haurren eta gazteen osasun mentalaren a
rloan, eta a
urkeztutako kexekin eta egindako jarraipenekin bat etorriz, txostenean funtsezkotzat jotzen diren hiru a
lderdi nabarmentzen dira:
Arazoen detekzio eta
arreta goiztiarra, larriagotu
aurretik.
arteko koordinazio-arazoak, maiz erantzuteko
ahalmena oztopatzen baitute.
Adin-tarte jakin batzuetarako (esate baterako, 16-18 urte) edo premia jakin batzuetarako baliabide eta programen urritasuna.
Eta, ondorioz, berriro ere nabarmendu nahi ditugu osasun-sistemari egindako gomendioetako batzuk, hala nola a
dingabeek baimena jakinaren gainean emango dutela bermatzeko, haurren a
rretari lehentasuna emateko, osasun-sistemaren eta gainerako sistemen a
rteko koordinazioa hobetzeko, a
dingabeen osasun mentaleko a
razoei ematen zaien erantzuna hobetzeko eta a
dingabeen osasunerako eskubidea zenbateraino a
plikatzen den "neurtzeko" jarraipen-elementu gisa osasun-adierazle jakin batzuk erabiltzeko gomendioak.
Eskola-eremuko bizikidetzari dagokionez, egindako jarraipenak hein berean ditu a
rgiak (esate baterako, a
rau-esparruari edo protokoloen existentziari dagozkionak) eta ilunak (esate baterako, urtez urte berdinen a
rtean mantentzen diren eskolako jazarpenaren eta tratu txarren datuei dagozkienak). A
lde horretatik, sei gomendio a
zpimarratu ditugu, hala nola:
aplikatzeko parte-hartzea sustatzea.
aplikatzeko jarraipen sistematikoa egitea.
aplikazioen jarraipena egitea (esate baterako, berdinen
arteko botere-abusuaren edo bullyingaren ondoriozko tratu txarrena).
Azkenik, txostenak a
tal espezifiko bat eskaintzen dio errealitate ez oso ezagun bati: nerabe homosexualen (lesbianak eta gayak), transexualen eta bisexualen problematika. Oraindik ere intolerantzia, gaitzespena eta homofonia badirela a
gertzen duten datuekin batera, A
rartekoak 2008an a
bian jarritako foroan a
gerian geratu zen hezkuntza a
fektibo-sexuala oraindik ere konpondu gabeko a
razo bat dela gure eskola-sisteman, eta baita beste sistema batzuetan ere; horrek bide ematen du bereizkeriaz jokatzeko eta jendeak oro har horren berri ez jakiteko, eta zaildu egiten du sexu-aniztasuna onartzea. Egoera hori gainditzeko, hezkuntza-sistemari hiru gomendio espezifiko egin dizkiogu, batzuk oso orokorrak eta beste batzuk zehatzak: a
niztasun a
fektibo-sexualari buruzko plan bat, horri heltzeko modua a
ntolatu eta sistematizatuko duena; jarduketa konkretuak a
niztasuna ikusarazteko eta homofobia erauzteko; haur eta nerabe lgtb-entzako tutoretzak.
Honaino, txostenean a
ztertutako sektore edo egoera batzuen errepaso txikia, ezinbestean laburra eta a
lderdi batzuk a
zpimarratzera mugatua. A
uziari heltzeko modu horrek —sektorez sektore edo egoeraz egoera—, ordea, hainbat muga edo a
rrisku ditu, eta komeni da hori ez a
haztea: ez du a
halbidetzen ikuspegi global bat, egoeren a
rtean izaten diren harremanak, horien a
rtean batzuetan izaten den jarraipena eta gehiago edo gutxiago partekatzen dituzten a
razoak a
gerrarazi eta nabarmenduko dituena. A
reago, bide eman dezake pentsatzeko elkarrekin loturarik ez duten egoerak direla, elkarren a
rtean inolako loturarik ez duten a
dingabeen taldeak direla. Baina hori ez da hala. Kasu as
kotan, gaur harrera-zentro batean dagoen nahiz eskola utzi duen edo eskolan porrot egiten a
ri den haur edo nerabe berbera bihar barneratze-zentro batean a
urkituko dugu, edo a
urrerago berriro a
rrisku-egoera berezi batean a
urkituko dugu. Horrek a
gerian uzten du badirela benetako bazterketa-zirkuitu edo –bideak, horietako as
ko a
dingabeak hazteko eta bere premietarako oinarrizko euskarri eta laguntza gisa familiarik ez izateari lotuak edo familiak horretarako gaitasunik ez izateari edo soil-soilik porrot egin izanari lotuak.
Azterlanak honako honi erantzun nahi dio "begirada" horrekin: Badira a
razo komunak, egoera batzuetan eta besteetan errepikatzen direnak? Zeharkako elementu-sorta moduko bat, a
legia, a
ztertutako sektore guztiei edo as
kori eragiten diena eta a
dingabe horien premiei ematen zaien erantzuna baldintzatzen a
ri dena. Hala, a
gerian geratu da badirela errepikatzen diren elementu kezkagarri batzuk, a
dingabeekin egoera horietan egiten den esku-hartzearen izendatzaile komun moduko batzuk; kontu kezkagarriak dira ikuspegi bermatzaile batetik, hobetu beharrekoak eta benetako erronka direnak, hala pertsona horien eskubideak defendatzeko nola esku-hartze eraginkorrago bat lortu nahi badugu.
Sistema publikoek a
rrisku-egoera berezian dauden a
dingabeen premiei erantzuteko dituzten a
hultasunak edo mugak dira horiek; dena dela, ez dira a
haztu behar a
uzi honetan oso garrantzitsuak diren beste elementu batzuk —giltzarriak a
ztertutako egoera as
kotan—, edo faktore estruktural jakin batzuk, kasu as
ko eta as
kotan a
rrisku-egoeren sustraian baitaude. Bereziki esanguratsuak iruditzen zaizkigun bost a
hulguneak honako hauek dira:
arteko harreman- eta erantzukizun-arazoak.
Administrazio edo sailetako zerbitzu eta erakundeen
arteko koordinazio-arazoak.
argiro mugatuko duten eta baliabideek bete beharreko prozedurak edo betekizunak ezarriko dituzten
arau-esparrurik ez izatea edo eskasa izatea.
Agertzen
ari diren edo
azkar hazten
ari diren premiei erantzun egokiak emateko zailtasunak.
arreta goiztiarraren
arazoak.
ahultasuna.
argirik edo mekanismorik ez izatea.
artean zabalduko den haurren eskubideen kulturarik ez izatea.
Adingabeen eskubideak defendatzeko eta bermatzeko gaur egungo tresnen mugak.
Kausa edo a
hultasunen a
nalisi hori baliozkoa bada:
atera beharko dira halako egoeren jatorrian dauden kausak (beraz, prebentzioa hobetu beharko da).
arteko lankidetza hobetu beharko da.
administrazioen eta zerbitzuen
arteko deskoordinazioa.
arabera, beharrezko
aldaketak sartu.
azkartasun eta egokitasun
aldetik, egoera "berriei" ematen zaien erantzuna.
Arrisku-egoera berezian dauden
adingabeekin esku hartzeko fase guztietan hobetu beharko da, batez ere hasierako faseetan (detekzioa, neurriak hartzea) eta
azkeneko faseetan, emantzipatzeko eta gizarteratzeko bide ematen baitute.
Arrisku-egoera berezietan dauden
adingabeekin esku hartzen dutenen erantzukizunak eta jarduketa-esparruak
argitu beharko dira, eta baldintza hobeak eskaini profesionalen lanerako.
Adingabe horien eskubideak defendatzeko eta bermatzeko tresna eraginkorragoak izan beharko dira.
Eta a
razo edo disfuntzio hauexei heltzen saiatu gara txosteneko gomendio orokorrenetan:
adingabeei dagokienez dituzten funtzioak egoki gara ditzaten.
argitzea erakundeen erantzukizunak eta haurrei
arreta emateko hirugarren sektorearen egitekoa.
arteko koordinazioa hobetzea
adingabeekiko esku-hartzeetan koherentzia handiagoa izango dela bermatzeko bide eraginkor gisa.
aurkako neurriekin uztartzea.
Ahultasun-egoerak eta horien eboluzioa
aldian-aldian
aztertzea.
Txosten hori 2011ko maiatzaren 3an eman genion Legebiltzarreko lehendakariari, eta, egun horretatik a
urrera, A
rartekoaren ohiko harreman-sarean banatu zen, eta, zehazki, haurren esparruan lanean diharduten erakunde/entitateen a
rtean. Horretan sakonduz, maiatzean, Gizarte Zerbitzuen Euskal Kontseiluko Haurren A
rloko Kontseiluan ordezkaritza duten gizarte-erakundeak bilera batera gonbidatu genituen, txostenaren diagnostikoa eta gomendioak a
urkezteko eta kontrastatzeko. Horren emaitza ekarpen interesgarri batzuk izan ziren. Hain zuzen, ekarpen horiek kontuan hartu ditugu dokumentu honen II. kapituluko edukiak lantzeko orduan.