2.2. Aztertutako gaiak
2011. urtean, a
dingabeen eremuan A
rarteko erakundearen jardueraren ikuspegi kuantitatiboak a
giri honetako a
talik luzeena osatzen du, a
ntzemandako a
razoen eta kezken, burututako jardueren eta, zenbait kasutan, lortutako emaitzen edo ondorioen a
urkezpen kualitatiboa barne hartzen baitu. Zenbatu diren kexen portzentajeak iradoki duen ordenan, informazio hori gaikako esparruen a
rabera a
ntolatuta a
urkeztu da.
2.2.1. Hezkuntza
Aurreko grafikoetan a
dierazi bezala, a
urten izapidetu diren eta a
dingabeekin lotura zeukaten kexen erdia baino gehiagok (% 55) hezkuntza sistema formalari lotutako egoerak hizpide ditu. A
rlo horretan gertatutakoa a
zaltzeko, Hezkuntzari dagokion Eusko Legebiltzarrean a
urkeztutako txosten orokorraren kapituluan herri-administrazioen jardueraren ikuskapenari buruz a
dierazitakoa errepikatuko dugu; izan ere, gehienbat haur eta nerabeengan eragina dauka. Unibertsitateko ikasketei dagokienez, txosten honetan soilik unibertsitatean sartzeko proben ondorioz sortutako zenbait zailtasun jaso ditugu, ulertzen baitugu a
din nagusitasunaren mugan duten neska-mutilengan eragina eduki dezaketela.
2.2.1.1. Hezkuntzako plangintza edo programazioa
Hezkuntzako plangintzaren inguruko kexak haur hezkuntzako lehen ziklorako programatutako hezkuntza eskaintzari buruzkoak (bi urteko gelak) izan dira bereziki. Horrek, a
ldi berean, a
urrerago a
ipatuko dugun ikasleak onartzeko prozeduraren inguruan izapidetutako kexa kopuru handia a
zaltzen du. Horren a
dibidea da Gasteizen gertatutakoa, haur kopuru nabarmena plazarik gabe geratu Bautzen ikasleak onartzeko prozesuan eta itxaron zerrendatan geratu behar izan dira eskolatzeko a
ukerak zehaztu diren a
rte. Egoera hori dela-eta, ofiziozko jarduera bat hasi behar izan dugu, 2011-2012 ikasturtea hasi ondoren, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ezarritako a
dierazleen betetze maila ezagutze a
ldera, unibertsitatez kanpoko zentroen sarearen plangintza lanean hobekuntza jarraitua lortzeko. A
dierazle horien a
rtean honako hauek daude: 1) funts publikoekin mantendutako zentroetan hala eskatzen duten bi urteko ikasleen %90ari gutxienez eskola plaza bermatzea eta 2) plaza lortzen duten bi urteko ikasleen eskaera guztiak, gutxienez % 90ean familiak egindako a
ukerari erantzuten diola ziurtatzea.
Plangintzaren inguruko kexa horiek izapidetzean egiaztatu a
hal izan dugu bi urteko maila horretan hezkuntza a
dministrazioak, berezitasun zehatzak kontuan hartuta ratio ezberdineko taldeak eratu a
halko direla dioen hezkuntza langileen lan baldintzak a
rautzen dituen erabakiaren xedapen batean oinarrituta, zenbaitetan, hasiera batean ezarritako ratioak malgutu ditu eskura dagoen hezkuntza a
zpiegituraren a
halmena hobetzeko as
moz eskola postuen eskaerari erantzuteko.
Kexa horiei jarraiki, ezin dugu gure kezka ezkutatu hezkuntza a
dministrazioak hezkuntza eskaintzaren plangintza eredu linguistiko ezberdinen a
rabera kontuan hartzen a
ri dela ikusita. Izan ere, hezkuntza zentroek programatutako ereduen eskaintzaren ustezko izaera irekia erabiltzen a
ri da (eskaera nahikoa egotera bakarrik baldintzatuta) hezkuntza plangintzan eragina duten eremuen mugatzea zentro bakoitzak benetan eskainitako eredu linguistikoen maila edo xehetasunera jaitsi gabe egin daitekeela a
zaltzeko. Egia da ikasleak onartzeko prozesuen kudeaketa gero eta hobeagoa egiten saiatzeko nahiak horrelako irizpide motak defendatzea a
zal dezakeela. Hala eta guztiz ere, horrek ezin gaitzake hezkuntza a
dministrazioak a
dierazitako eta hartutako konpromisoa a
lde batera uztera eraman, hau da, familiek eredu linguistikoaren a
ukera as
kea bermatzera, Euskal Eskola Publikoari buruzko otsailaren 19ko 1/1993 Legearen 5 e) a
rtikuluan xedatutakoaren babesean. Gure ustez, errealitate horrek, ikasleak onartzeko prozesuaren plangintza eta kudeaketa modu horrekin jarraitzekotan, gogoeta zehatzagoa eskatzen du horrekin a
ukeratutako eredu linguistikoaren a
raberako hezkuntza sistemara sartzeko interesatuta dauden familia guztiek berdintasun baldintzatan lehiatzen a
ri diren zehazteko.
Hala eta guztiz ere, beste hezkuntza garaiei buruzko kexak ere jaso ditugu eta, gure ustez, hezkuntza a
gente guztiek herritarren benetako hezkuntza premietarako plangintza demokratiko eta egokia egiteko parte hartu behar dutela bermatzen du horrek. Horrela gertatu izan da, a
dibidez, Iruarteta BHI eta Viuda Epalza HLHIko hezkuntza elkarteek sustatutako kexen kasuan.
Atal hau ixteko, egokitzat jotzen dugu hezkuntza a
dministrazioak oraindik ere derrigorrezko bigarren hezkuntzako ikasketak eta dantza edo musikako ikasketa a
rautuak a
ldi berean egiten dituzten ikasleentzako sarbide lehentasunak ezartzeko a
ukerari dagokionez ekimenak zehaztu ez dituela bermatzen duten beste kexak jaso ditugula a
dieraztea. Beste hainbat jaso ditugu hizkuntzen irakaskuntza eskaintzan egon diren a
ldaketen ondorioz (Bermeoko HEO).
2.2.1.2. Onartzea
Aurten kexa ugari jaso ditugu zentro publikoetan eta itunpeko ikastetxe pribatuetan ikasleak onartzeko prozedura a
rautzen duen martxoaren 4ko 35/2008 Dekretuan xedatutakoaren babesean urtero iragarritako prozedura dela-eta.
Izapidetutako kexa gehienak plaza nahikorik ez dagoen kasuetan a
plikatu beharreko irizpideekin lotuta egon dira. Kexa horiek a
ldez a
urretik emandako hainbat gomendio eta ondorioren jadanekotasuna a
ztertzera eraman gaituzte. Horrela bada, etxebizitzarekiko gertutasunaren inguruko irizpideari dagokionez erakunde honek 2007ko uztailaren 16ko ebazpenean esandakoa a
zpimarratu behar du (Arartekoaren ebazpena, 2007ko uztailaren 16koa. Horren bidez, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailari iradokitzen zaio ikasleak onartzeko prozesu baten eraginetarako familia batek a
itortu duen helbidearen egiazkotasuna ziurtatzeko saiakera egin dezala). Era berean, zentroak as
katasunez a
ntzemandako beste egoerak kontuan hartzeko a
ukerari dagokionez, 2011ko martxoaren 10ean emandako ebazpena a
zpimarratu beharra dugu (Arartekoaren ebazpena, 2011ko martxoaren 10ekoa. Horren bidez, ikasleak onartzeko ezaugarri garrantzitsu gisa premutasuna lehenesten duen irizpidea a
plikatzeari buruzko jarduera a
maitzen da.)
Eztabaidagai izan den beste irizpide bat familia unitatearen urteroko errentari buruzkoa izan da. Erakunde honetara jo duten familiek irizpide hori a
plikatzeko modua berrikusteko komenientzia proposatu dute eta familia eta lan bizitza bateratzeko a
ukerekin lotzeko beharra defendatu dute.
Baina, kexa horiez gain, prozesuaren kudeaketa mekanizatua egiteko a
ukera eskaintzen duen aplikazio informatikoaren inguruko beste batzuk ere jaso ditugu. Horiek izapidetzeari esker, baieztatu a
hal izan dugu a
plikazio horrek ez duela kontuan hartzen eskatzaile bakoitzak egiazta dezakeen puntuazio ezberdina eskatutako hezkuntza zentro bakoitzari dagokionez a
plikatzen diren irizpideen a
rabera. Fase bakar batean bigarren eta hirugarren eskaerak esleitzeak ez du a
ukerarik ematen eskatutako zentro bakoitzarentzat puntuazio ezberdina bereiztea, berez, baremoaren irizpideen a
rabera berma daitekeen a
rren. Horrek, gure ustez, harrera lortu nahi duten hautagai guztien berdintasun baldintzak urratzen ditu.
Ohiko epe horretatik kanpo, urteroko izaerarekin deiturikoa, ikasleen onarpena eskolatzeko lurralde batzordeen bidez kudeatzen da. Proposamenak a
urkezterakoan, batzorde horiek, familiek a
dierazitako borondateaz gain, euskal hezkuntza sisteman a
halik eta integraziorik normalizatuena jarraitu behar dute, zehazki honako irizpideen babesean: 1) zentroaren gertutasuna familia etxebizitzari dagokionez eta eskolan dagoeneko a
nai-arrebarik ote dagoen; 2) funts publikoekin mantendutako zentro guztien (publikoak eta itunduak) a
rteko oreka; 3) zentroetan dauden baliabide teknikoen eta giza baliabideen erabilera eraginkorra eta 4) zentroaren egokitasuna ikasleari hezkuntza erantzuna emateko.
Hala eta guztiz ere, izapidetutako hainbat kexa ikusita, kontu-hartze falta egon daitekeela pentsatzen dugu, familien borondatea dela-eta. Horren a
dibide gisa familiek eskatutako eredu linguistikotik eta zentro motatik hurrenez hurren urruntzen ziren eskolatze proposamenen kasuak a
ipatuko ditugu.
2.2.1.3. Haur hezkuntza
Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak haur hezkuntzako lehen zikloan gerta daitezkeen gertaera a
nitzak ezagutzeko a
ukera eskaintzen duen diagnosi orokorra egiteko proposamena errepikatu du. Diagnosi hori une honetan egiteke dago. Hori dela-eta, ofiziozko espediente bat hastea erabaki dugu egoera horien errealitatearen jarraipen egokia egite a
ldera. Horien a
rtean erakunde honen a
urrean kexa baten a
rrazoi izan den errealitate bat dugu. Zehazki, bi urteko geletarako ezarritako laguntza osagarriko edo errefortzuko langileak familien esku daudeneko hainbat hezkuntza zentro dira.
Azken horren harira, a
zpimarratu nahiko genuke zer nolako finantziazio a
ldeak gerta daitezkeen bi urteko mailan gertatzen den hezkuntza eskaintza bikoitzaren ondorioz. Errealitate horren berri izan dugu hainbat familiek egindako kexak direla eta, euren seme-alabak hasiera batean Gasteizko udal eskoletan egon ondoren Haurreskolak Partzuergoaren mende geratu baitira eta seme-alabek bertan jarraitzea nahi izan dute 2 urte izan a
rren. Erabaki horrek udaleko laguntza ekonomikoak eskuratzeko a
ukerak murriztu dizkie.
Era berean, sektore ezberdinek helarazi diguten kezka a
ipatu behar dugu partzuergoaren mende dauden haurreskoletan burutzen a
ri diren taldekatzeei dagokienez, izan ere, taldekatze horiek emandako zerbitzuaren kalitatean eragina izan dezaketenaren beldur dira. Halaber, a
dierazi nahiko genuke Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak sustatutako zerotik hiru urte bitarteko haurtzaroarekiko a
rreta plan berriak (Haur Etxea) eman ditzakeen emaitza berrien zain gaudela.
2.2.1.4. Garraioa eta jantokia
Garraio eta jantokiko zerbitzu osagarri horiek konfiguratzeko modua dela-eta, kudeaketa zuzeneko jantokiko zerbitzuaren baimenak eguerdiko eskola garraioaren zerbitzuaren ukapena dakar berekin. Planteamendu horrek erakunde honen esku-hartzea ukatzera eraman gaitu nolabaiteko eztabaida izan duten egoeretan (IPI Ikasbidea Duranako ikastola). Edonola ere, hezkuntza-administrazio honek bateraezintasun orokortu horren salbuespen posible gisa ezartzen ditu jantoki-zerbitzuek garraiatutako ikasle guztiei a
rreta eman ezin dieten kasuak. Hori kontuan hartuta, ikasleek zerbitzu hauek eskuratzeko duten a
ukera-berdintasuna benetan betetzen dela bermatze a
ldera, eguerdian garraiorik ez duten ikasleei jantoki-kuota murriztu behar ote zaien planteatu behar dela uste dugu. Horrela, kudeaketa zuzeneko jantokietako jarraibidea, kuota hobaridunei dagokienez, erakunde baimenduen bidez kudeatzen diren beste jantokietara ere hedatuko litzateke. (Arartekoaren ebazpena, 2011ko a
benduaren 26koa. Horren bidez eskolako jantokiko zerbitzuaren finantzazio baldintzei buruzko jarduera a
maitzen da).
Kasu berezia izanda ere, une honetan izapidetzen a
ri den kexa baten eragile izan den egoerarekiko gure kezka a
dierazi nahi dugu. Egoera horrek ASPACE zentroetara joan ondoren ikasketa zentro a
rruntetara joan behar diren ikasleen garraioen baldintzen ingurukoa da.
Noski, eta ohikoa den moduan, zirkularrean ezarritako irizpideen a
plikazio objektiboaren ondorioz, zerbitzu horietara heltzeko baimena faltarekin a
dos ez dauden familien kexak egon dira, zehazki, zonifikazioaren inguruan plaza libreak egon a
rren.
Jantokiei bereziki dagokienez, a
urrekari gisa jantoki zerbitzu hori partzuergoko haur-eskola guztietan progresiboki ezartzen saiatu ziren parlamentuko ekimenak hartu ditugu zerbitzuaren uneko egoera a
ztertzeko. Horren bidez baieztatu a
hal izan dugunez, oraingoz, haur-eskoletan jantoki zerbitzua eskaintzea edo ez zerbitzuaren bideragarritasunaren mende dago, ez bakarrik instalazioen baldintzen a
rabera baita familiek a
dierazitako a
ukeraren a
rabera ere.
Bestalde, hezkuntza a
dministrazioak kontratatutako enpresa pribatuei loturiko eskola jantokien langileen grebatik sortutako a
razoak, kexen bidez, bere protagonismoa izan du. Gatazka hori, a
zkenik, bideratu izan da.
2.2.1.5. Bekak eta bestelako laguntzak
Une honetan liburuen kudeaketa solidarioaren programa lehen hezkuntzako ziklo guztietan hedatzen da baita derrigorrezko bigarren hezkuntzako lehen bi zikloetara ere. A
plikazio mailakatu horrek, une honetan DBHko hirugarren mailan ez a
plikatzea dakarrenak, kexa berriak eragin ditu, okerrekoak badira ere, ustezko diskriminazioa a
legatuz.
Aurreko urteetan bezala, bekak ematean gertatutako a
tzerapenengatik a
urkeztutako kexak, ukatzeko erabakiekiko desadostasunak, deialdien baldintzak zalantzan jartzea, etab. ere egon dira.
2.2.1.6. Hezkuntza-premia bereziak
2011. urte honetan zehar izapidetutako kexen errealitateak berriro ere a
gerian utzi du beharrezkoa dela a
haleginak a
reagotzea hezkuntza zerbitzuen a
rteko koordinazio handiagoa eskaintzera bideratutako jardunbide egokiak zehazteko. Horrek, a
ldi berean, hezkuntza premia bereziak dauzkaten a
dingabeei emandako hezkuntza erantzunaren jarraipen egokia eta ebaluazio a
proposa eta familiekiko lankidetza handiagoa bermatuko ditu. Horrela gertatu da hezkuntzaren a
rlo zorrotzetik kanpoko zerbitzuek a
rtatzen zuten eskola a
dineko a
dingabe baten kasuan, une berean kasuaren balorazio psikopedagogikoaren zain zegoen bitartean. Jakina den moduan, erakunde honetan beti a
zpimarratu izan dugu behar horiek baloratzeko eta a
ntzemateko beharra. Horregatik, hezkuntza a
dministrazioak ikasle horren balorazio psikopedagogikoa ezin zuela a
tzeratu baloratu izan dugu, a
zkenean egin zuen moduan.
Nolanahi ere, zerbitzuen a
rteko lankidetza onaren a
dibide ugari ere egon dira. Haur-eskola batera zihoan a
dingabe bati eskaintzen zitzaion hezkuntza erantzuna a
ztertzean egiaztatu a
hal izan dugu. Bertako langileak, hezkuntza eta laguntza programaren bidez, harrera goiztiarraren eremuan lan egiten duten beste erakundeetan ohikoak diren errehabilitazio eta prestaketa ildoak indartzen saiatu dira.
Bestalde, euren seme-alaben eskolatze a
ukerak egiaztatzera erakunde honetara jo behar izan duten familien kasuak ere izan ditugu. Horietako bat disfasia mistoa zuen a
dingabe bat zen, eta familiak A
ereduan jarraitzea nahi zuen. Bestalde, ezgaitasun intelektuala zuen a
dingabe baten berri izan genuen. Familiak hezkuntza bereziko zentro itundu batean eskolatzeko a
ukera zehaztu nahi zuen. Ikasle taldeen eskolatze baldintzen berri ere jakin nahi izan dugu, hala nola Elgoibarreko BHIn lanen ikaskuntza ikastaroa jarraitzen duten ezgaitasun intelektualeko gazteek osatutakoa.
Azpimarratu behar dugu familia batzuek erakunde honi euren kezka helarazi diotela gaindohatzeko baldintza pertsonalekin loturiko hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleei eskaintzen zaizkien erantzuna dela-eta. 2010-2011. ikasturtean Hezkuntza Berrikuntzarako Zuzendaritzak batzorde tekniko bat eratu zuela jakin izan dugu gaitasun handiko ikasleen hezkuntza erantzunean esku hartzen duten profesional guztien laguntza eta babeserako a
giri bat burutzeko helburuarekin. Hala eta guztiz ere, ikasle mota horrekiko a
rreta a
niztasunarekiko a
rreta plan estrategikoaren barnean bilduta geratu beharko da berehala ezagutuko den eskola inklusibo baten esparruan. Beste interesdun batzuk ere horren mende daude, hala nola DISLEBI (Euskadiko Dislexia Elkartea) elkarteko kideak.
Zoritxarren a
dierazi behar dugu entzumen ezgaitasunak dituzten eta zeinu hizkuntzako interpreteen laguntza behar duten ikasleen beharrei erantzuna ematen a
tzerapenak egon direla berriro ere.
Banakako egokitzapen kurrikular berezia eskatzen zuen kexaren bat ere jaso dugu, baita baliabide gehiago eskatzen zituztenak ere.
Era berean, zenbait osasun-beharren inguruan bideratutako kexak a
zaletik behintzat a
ipatu nahi ditugu. Hainbat kasu behar bezala bideratu dira eskola ordutegian zehar langile espezializatua eta behar horiek a
rtatzeko berariaz prestatua eskaini baita. Beste kasu batzuetan, berriz, (1 motako diabetes mellitus duen a
dingabea) 2005eko a
zaroan onartutako Eskola orduetan osasun a
rreta berezia a
rautzen duen zirkularraren a
raberako a
rretarako a
ukerak zehazteko zain gaude.
Hona a
rte hezkuntza behar bereziak hizpide dituzten kexen izapidetzearen ondorioz a
ntzemandako a
razoak. Banakako edo kolektiboek a
urkeztutako kexez gain, ikasleen kolektibo edo talde batzuen hezkuntza behar berezi edo zehatzen a
rreta A
rarteko erakundearen jarraipenaren helburua izan da 2001. urtean EAEn hezkuntza-premia bereziei emandako erantzuna txosten berezia a
rgitaratu zenetik. 2011ko maiatzean Arrisku egoera berezietan dauden haurren gaineko txosten berezia a
urkeztu zenez (txosten honetako V. kapituluan horren inguruan a
rituko gara) eta bertan A
rarteko erakundearen baitan 2010. urtera a
rte a
dingabeei buruz egindako txosten guztietako gomendioak "eguneratu" zirenez, 2011. urtean ez zaio Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailari gai horren inguruko informaziorik eskatu. Dena den, erakundeak oraindik ere a
rreta eskaintzen die errealitate horiei eta hurrengo urteko txostenean jarraipenekin a
urrera jarraituko da.
Zentzu horretan, bi ikastetxetan bisitaldiak egin dira; horietan, gizartean egoera a
hulean dagoen populazioak eta etorkinak edo ijitoak diren haurrek behar duen a
rreta gogoan duten errealitatea da: Gasteizko Ramon Bajo LHI eta Sestaoko Vista A
legre LHI. Bi hezkuntza zentro horietan ikasleekin zein familiekin oso inplikatuak eta tartean dauden profesionalekin topo egin dugu.
Sestaoko Vista A
legre zentroko ikasleria, A
eredukoa, jatorri a
tzerritarra duten eta ijitoak diren haurrez osatuta dago. Zentroak ikasleen beharren (ez bakarrik hezkuntzari lotutakoak) erabateko a
rreta errazten duten programak ditu eta horrek, a
rgi eta garbi, a
bsentismo eta eskola uzteari buruzko maila oso baxuekin zerikusia dauka. A
zaldutakoaren a
rabera, zentro horretan dagoen a
razo nagusia irakasle egonkorrak eta esperientzia dutenak behar dituztela da. Horretarako, uste dute egokiago litzatekeela zentro berezitzat jotzea eta irakasleek gutxienez lau urtez egotea. Zentroa a
uzoan modu egokian integratuta dago; hala ere, egokitzat jo dugu a
zpimarratzea beste errealitate batzuekin loturak ezartzean sakontzea komenigarria dela.
Ramon Bajo LHIko D ereduaren kasuan, ikasgelan a
niztasuna kudeatu behar duen zentro batek dituen zailtasunak a
zaldu zizkiguten; izan ere, nazionalitate desberdineko hainbat haur daude, as
ko mugitzen direnak (ikasturtean zehar, une desberdinetan heltzen dira, beste a
uzo batzuetara edo herri batzuetara joaten direlako irteten dira) eta, kasu as
kotan, egoera emozional a
hulean daudenak (deserrotzea, familia-egoera zailaren ondoriozko estutasuna...). Gizarte eta kultura a
niztasun hori kudeatzeak zentroaren kudeaketari lotutako lan-karga handitu egiten du; izan ere, ohiko a
dministrazio kudeaketari banakako tutoretzaren lan handia, familiekin egin beharreko lana, gizarte laneko profesionalekin koordinazioa, etab. gehitu behar zaio. Edonola ere, gure iritziz, zentroaren ezaugarririk esanguratsuena ikuspuntu komunitarioa da. Ziur daude eskolako a
rrakasta ezin dela gizarte-integraziotik bereizi, hezkuntza pertsonentzako a
dierazgarriak diren ikasketen bitartez lortzen baita, hortaz, euren erronka handia a
uzoko populazioa erakartzea da, eskolak portzentajeen bidez a
uzoaren errealitatea islatu dezan. Modu horretan, ikasgeletan taldeen egonkortasunaren eta orekaren a
lde egiten da; modu berean, familiei ere egonkortasun handiagoa eta erreferentzia bat diren eredu integratuak ematen zaizkie.
Ikuspegi hori eta A
rarteko erakundeak, hezkuntza behar berezi eta zehatzak dituzten ikasleak modu orekatuan banatzea eta "eskolako ghettoak" saihestea bermatzen duten neurriak hartzeari dagokionez, a
zpimarratu duen jarrera bat datoz. Erakunde honen a
buruz, hezkuntzako behar bereziak eta zehatzak dituzten ikasleak zentro jakin batzuetan biltzeak a
rriskua eta zailtasuna dakartza gizarte kohesionatu baten eskola sistema inklusibo bat lortzeko. Gai hori berriro nabarmendu da gorago a
ipatu dugun A
rrisku egoera berezian dauden haurrak izeneko txosten berezian.
2.2.1.7. Ikastetxeak
Dagoeneko ohikoa den moduan, hezkuntza zentroak handitzeko eta berritzeko hainbat obren jarraipena egiten saiatu gara eskola kontseiluko edo gurasoen elkarteetako kide diren interesdunek hala eskatu izan digutenean. Zentzu horretan jasotako a
zken eskaera a
urretik zeuden Urumea, Elizatxo eta Langile BHIak elkartzetik sortutako Hernani BHI berriari erantzuna emateko beharrezkoak diren a
zpiegiturak ditu hizpide.
Txosten honek eskaintzen duen a
ukeraren bidez a
urreratu nahiko genuke kexa berriak a
urkeztu direnez beharrezkotzat jo dugula hainbat hezkuntza zentroek burutzen dituzten kopuru jakin batzuen kobratzeen ikerketan sakontzea derrigorrezko ikasketaren berezko doakotasuneko erregimena a
rriskuan jar baitezakete.
2.2.1.8 Eskolako bizikidetza
Abenduaren 2ko 201/2008 Dekretu bidez onartutako ikasleen eskubide eta betebeharren a
raudi berriak eragin dituen a
ldaketa sakonak direla-eta, hezkuntza a
dministrazioak Ikastetxeetan berdinen a
rteko tratu txarrak gertatzen direnean jarduteko gida berria burutu behar izan du. Gida berri horrek, gainera, Ziberbullying-kasuetan ikastetxeetan jarduteko protokoloa dauka osagarri gisa.
Gidaren zioen a
zalpenean a
dierazten den moduan, hezkuntza a
dministrazioak bizikidetza gatazkak bideratzeko hezkuntza bidezko erantzuna erabili nahi du. Horrela bada, hezkuntza a
bordatze hori, prebentzioarekin batera, zentroetatik bizikidetza a
purtzen duten jarrerak eta, bereziki, berdinen a
rteko jazarpena baztertzeko oinarriak izango dira.
Hala eta guztiz ere, a
zpimarratu behar dugu eskola bizikidetzan sartuta dauden pertsonek ez dutela beti planteamendu honekin bat egiten. Horrela a
zaltzen du, gure ustez, erakunde honen a
urrean etengabe a
urkezten dituzten kexen errealitateak. Hori dela-eta, familiekiko lankidetza eta elkar ulertzea estutzeko komenientziari dagokion praktika ona a
zpimarratu nahi dugu. Nolanahi ere, hezkuntza ikuskaritzak ustezko jazarpen kasuak pairatu ditzaketen ikasleek izan ditzaketen ondorio larriak a
hal den heinean saihesteko eta erantzuna ematen saiatzeko erakutsi duen gogoaren berri eman nahi dugu.
2.2.1.9. Ebaluazioa
Aurten eztabaida berezia proposatu da Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako titulua lortzearen inguruan. Kexa a
urkeztu zuen familiak zioenez, EAEn Oinarrizko Hezkuntzaren curriculuma sortu eta ezartzen duen Dekretua a
ldatzen duen martxoaren 30eko 97/2010 Dekretuaren euskarazko bertsioaren a
rabera titulu hori onartu behar zitzaion bi ikasgaitan ebaluazio negatiboa lortu zuen ikasle bati. Hala eta guztiz ere, hezkuntza a
dministrazioak egoki a
rgudiatu duenenez, xedapen horrek (testuen a
rteko a
ldea duena) maiatzaren 3ko hezkuntzako 2/2006 Legean xedatutakoaren babesean, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzari dagozkion gutxieneko ikasketak ezartzen dituen abenduaren 29ko 1631/2006 Errege Dekretuaren a
raudia osatzen du EAEren eremuan eta, horregatik, gaztelaniazko bertsioari dagokion interpretazioa da lehentasuna izan behar duena.
Era berean, kexa gisa a
urkeztu da batxilergoan egindako probak eskuratzeko a
ukera izatea. Zentzu horretan, Batxilergoaren a
ntolamendua eta ebaluazio-prozesua a
rautzen dituen Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketako sailburuaren 2010eko uztailaren 26ko A
ginduaren 32.1. a
rtikuluak ezartzen duenez "ikasleek eta, a
din txikikoen kasuan, gurasoek edo legezko ordezkariek ikasleen errendimenduaren ebaluazioan eragina izango duten lan, proba eta a
riketa guztiak eskuratu a
hal izango dituzte, zuzenduta daudenean…", proba eta a
riketa horien kopiak eskuratzearen inguruko berariazko erreferentziarik egin gabe. Hala eta guztiz ere, berariazko erreferentzia hori ez egoteak ezin gaitu eraman Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoari eta A
dministrazio Prozedura Erkideari buruzko azaroaren 26ko 30/1992 Legearen 37.8. a
rtikuluak ezartzen duen sarbiderako eskubideak lotuta daraman kopiak lortzeko eskubidea ez ezagutzera, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak berak a
zkenik ulertu duen moduan.
Une egokitzat jotzen dugu hau gurasoak banatuta dauden kasuetan eskaini behar den informazioari buruzko gomendio orokorra mahaigaineratzeko (Arartekoaren 8/2011 gomendio orokorra, a
zaroaren 15ekoa. Banandutako gurasoek jaso behar duten informazioa, a
dministrazioak haien seme-alaben inguruan dituen datuei dagokienez, eta a
urkeztu behar dituzten a
giriak).
Ebazpen horren bidez Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailari gomendatu zaio indarreko instrukzioak berrazter ditzan, bananduta eta dibortziatuta dauden gurasoei haien seme-alaben eskolako bilakaeraren gaineko informazioa jasotzeko eskubidea onartuz (seme-alaben zaintza daukaten edo ez a
lde batera utzita), baita irakasleekin elkarrizketak edukitzeko eta zentroko hezkuntza komunitatean lankidetzan a
ritzeko eskubidea ere, gainontzeko gurasoen baldintza eta a
rreta berarekin. Ebazpen horren betetzearen jarraipen egokia burutuko dugu.
2.2.1.10. Hizkuntza normalizazioa
Une honetan, EAEn errotuta dauden ikastetxe a
tzerritarrek eskaini behar duten curriculuma ezartzen duen a
raudiaren xedapena a
rgitaratzeke dago oraindik. Hori guztia, oinarrizko hezkuntzaren curriculuma xedatu eta EAEn ezarri duen dekretua a
ldatzen duen martxoaren 30eko 97/2010 Dekretuaren a
rtikulu bakarraren (5) zortzigarren puntuak ezarritakoa garatuz. Hala eta guztiz ere, badirudi sailak euskara eta literaturako ikasketak ikastetxe a
tzerritarretan ezartzeko as
moa duela 2011-2012 ikasturte honetatik a
urrera, ikasketa ebaluagarri bihurtuz, curriculumeko gainontzekoak bezalaxe.
Zalantzarik gabe, pixkanakako eta mailaz mailako ezarpen horren ondorioz, modu paraleloan, euskal hizkuntza eta literaturaren irakaskuntzen salbuespen a
ukerak a
ztertu beharko dira, sail horrek onartzen dituen a
rauekin bat eginez, betiere, dagoeneko a
ipatu dugun martxoaren 30eko 97/2010 Dekretuaren a
rtikulu bakarraren hogeita bigarren puntuan xedatutakoari jarraiki. Baina, bitartean, erakunde honen ustez, ikastetxe a
tzerritarren batek irakaskuntza horien ezarpena a
urreratzeko erabakia hartu duela eta barruko zenbait salbuespen onartu dituela a
intzat hartuta, ez da ulergarria mota horretako ikastetxe horietako ikasleak hezkuntza a
dministrazio horrek, Hezkuntza Saileko sailburuordeak emandako jarraibideen bidez, onartu duen salbuespenen a
raubide orokorraren eraginpean jartzea; izan ere, beste ikastetxe a
tzerritarretako ikasleei ez zaie tratamendu bera ematen.
2.2.1.11. Eskubideak eta betebeharrak
2011. urte honetan, Musikene goi-mailako musika ikastegiak igaro duen egoera zailaren esparruan, A
rartekoak ebazpen bat eman du Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko erantzuleei a
dierazteko ikastegi horretako ikasleen eskubide eta betebeharrei buruzko barne erregimeneko a
raudiak edukia EAEko unibertsitatetik kanpoko hezkuntza zentroetako ikasleen eskubide eta betebeharrei buruzko a
benduaren 2ko 201/2008 Dekretuaren xedapenetara egokitu behar duela eta, beharbada, desegokitzat eta a
urkakotzat jotzen diren edo zentroko elkarbizitza larriki kaltetzen duten beste jarrera mota batzuk gaineratuz, baina betiere diziplina erregimenean nagusitu behar den tipikotasunaren printzipiotik eta helburutik sortutako eskaeren a
rabera: hezkuntza zentroetan bizikidetza mantentzea eta bermatzea (Arartekoaren ebazpena, 2011ko uztailaren 22koa. Horren bidez Musikeneko ikasleen eskubide eta betebeharren a
raudiari buruzko jarduera a
maitzen da).
Atal honetan a
zpimarratzekoa da ere, berezia izan baitzen, ikastetxe itundu bateko ikasle baten a
mak a
urkeztutako kexa. Bertan 200 euro itzul ziezazkioten eskatzen zuen semeak ezin izan zuelako ikasketa bidaiara joan diziplina zigor bat zela-eta. EAEko unibertsitatetik kanpoko hezkuntza zentroetako ikasleen eskubide eta betebeharren uneko a
raudiak estaldura nahikoa eskaintzen du hezkuntza zentro horrek hartutako neurri zuzentzaileen inguruan: eskolaz kanpoko jardueretan, hala nola, ikasketa bidaian, parte hartzeko eskubidea etetea. Beste kontu bat da, gure ustez, zuzenketa neurri horiei ekonomia mailako beste ondorio batzuk lotu a
hal zaizkien, a
ldez a
urretik ordaindutako zenbatekoen galera, esaterako. Hori dela-eta, hezkuntza a
dministrazioak jokabide a
ktiboa izan behar du jarrera desegokiak zuzentzearen ondorioz ikasleen eskubide eta betebeharren a
raudian berariaz ezarrita ez dauden neurriak har ez daitezen.
2.2.1.12. Unibertsitateko irakaskuntza
2011. ikasturte honetan a
ipatu behar ditugu Unibertsitatera Sartzeko Probaren ohiko deialdiaren kimikako a
zterketa dela-eta jazotako gertakariak. EHUko Idazkaritza Nagusiaren a
urrean egindako izapideei esker a
zterketa horren inguruan a
urkeztutako gertakariei dagokienez hartutako erabakiak ezagutu a
hal izan ditugu. Hori bai, gure ustez, pasa den deialdi horren esperientziaz baliatuta, EAEn graduko unibertsitate ikasketa ofizialetarako sarbidea a
rautzen duen apirilaren 19ko 79/2011 Dekretuan a
ntolamendu batzordeak esleituta dituen hainbat eginkizun indartu behar dira, hala nola, unibertsitatearen eta batxilergoa eskaintzen duten ikastetxeen a
rteko koordinazioa bermatzen duena, a
riketak batxilergoko curriculumari egokitzen direla ziurtatze a
ldera. Izan ere, horren inguruko jarduera bat burutzen a
ri gara.
Sarbide proba horiekin jarraituz, hainbat kexa a
urkeztu direla ikusita, EHUri a
dierazi diogu proba a
ldez a
urretik gainditu zuten ikasleentzako Unibertsitatera Sartzeko Gidan dagoen informazioa zabaltzea komenigarria litzatekeela.
Horri esker, gainera, batzorde a
ntolatzailearen jarduteko modua zehaztasunez ezagutu a
hal izan dugu proba horiek a
rautzen dituen oinarrizko a
raudiarekin izandako jarduna a
maituta. Hala eta guztiz ere, hainbat gogoeta proposatu ditugu. Egia da hainbat a
giri, hala nola, unibertsitatean sartzeko a
zterketak, eskuratzeko eskubidea kontsulta zuzeneko izapide baten bidez erabil daitekeela. Kasu horietan, zerbitzuen funtzionamendu ona zaintzeko beharrak a
zaltzen du izapide hori probak a
ntolatzen dituen batzordeak ezarritako hainbat baldintzen mende egotea lekuari (espedienteak gordetzen diren Campusa), ordutegiari (jendearentzako a
rreta), eta a
barri dagokionez. Hori bai, a
girietarako sarbidea dagokien kopiak lortuz as
etzat jotzen bada, a
zpimarratu beharko genuke horrelako karga osagarriak ezartzeak ez duela inolako zentzurik, a
re gehiago teknologia berriek kopiak egiteko a
ukera erosoak eta errazak, sarearen bidez, etab. eskaintzen duten unean. Gure ustez, a
zken kasu horietan, ustezko interesdunen as
moa a
girien kopiak lortzera mugatzen denean, unibertsitateak kopia horiek eskaini beharko lituzke euren eskaerei erantzunez, haiei kontsulta zuzeneko izapidean ohikoak diren baldintzak eskatu gabe.
2.2.2. Babesgabetasun egoeran dauden haurrentzako gizarte zerbitzuak
2.2.2.1. Zenbait datu kuantitatibo
Atal horretan jasotako informazioaren pisurik handiena bigarren mailako gizarte zerbitzuen jarduerak dauka, batez ere, eskumen foralekoei dagokienez, zenbait gogoeta eta ondoriok babesgabetasun egoeran edo egoera hori pairatzeko a
rriskuan dauden haurren eta nerabeen a
rretan parte hartzen duten gainontzeko eragile instituzionalak ere barne har ditzaketen a
rren (espero dugu haiek ere iritzi berdinekoak izatea). Hala, informazio kuantitatiboa eta egin dugun egoitza-baliabideen sareari buruzkoa 2010eko a
zaroan hiru foru a
ldundiei eskatu genien.
Eskatutako lehenengo datua foru a
ldundi bakoitzean a
rtatutako populazioarena da: urtean ireki diren espediente berriak eta guztira zenbat espediente izapidetu diren, bai eta tartean dauden a
dingabeen kopurua ere. Eskaeraren a
niztasuna foru a
ldundien praktika ezberdinen ondoriozkoa da, zenbait kasutan a
dingabe bakoitzari espediente bat esleitzen baitiote eta, beste batzuetan, espedienteak familia osoa identifikatzen du; beraz, a
dingabe bat baino gehiago tartean egon daiteke.
5. grafikoa. 2011. urtean haurrentzako foru gizarte
zerbitzuek a
rtatu dituzten adingabe berrien kopurua
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
Antzemandako joera hauxe da: modu a
rinean gora egin du, beraz, pentsa dezakegu gizarte zerbitzuen sistemak babesgabetasun egoeran dauden haurrentzako duen zerbitzuaren a
ntzemateko eta a
rreta eskaintzeko a
halmena gero eta finkoagoa eta egonkorragoa dela, helarazitako gainontzeko datuek baieztatzen duten moduan. Dena den, bi ohar gaineratuko ditugu. Lehenengoa Bizkaiko datuari buruzkoa da, hau da, a
zaroaren 30era a
rte a
rtatu diren a
dingabe berrien datu erreala oinarritzat hartuta, 2011. urterako kalkulu bat. Bigarrena Gipuzkoako foru erakundeak a
rtatu duen a
dingabe kopuruaren osaketaren gainekoa da, "bertako" haur eta nerabeak as
koz gehiago baitira. A
urreko urtearekin a
lderatuz, portzentajea % 11,3 hazi da, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren portzentajeak, berriz, % 33era a
rte behera egin du.
Adingabe horiei eta ordura a
rte a
rreta jasotzen zutenei a
plikatzen zaizkien babes-neurriak, funtsean, lau dira: familian esku-hartze trinkoa burutzeko programak, familia-harrera, egoitza-harrera eta a
dopzioa. A
dingabeak euren gurasoetatik a
ldentzea barne hartzen duten bi neurri nagusien eboluzioa, hau da, egoitza-harrera eta familia-harreraren eboluzioa, ondorengo bi grafiko hauetan ikus daiteke:
6. grafikoa. Egoitza-harrera neurriaren eboluzioa 1995-2011
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
7. grafikoa. Familia-harrera neurriaren eboluzioa 1995-2011
alt="07_grafikoa" />
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
8. grafikoa. EAEn eta lurraldearen a
rabera, 2011. urtean egoitza-
eta familia-harrera neurrien a
rteko konparaketa
alt="08_grafikoa" />
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
Bistakoa da lehenengo bi grafikoetan familia-harrerako kasuen kopuruak nolabaiteko goranzko joera eduki duela eta, a
ldi berean, egoitza-harrerek a
pur bat behera egin dutela. Horixe gure a
ldundiek, bigarren a
ukeraren a
urrean, familiaren a
ukerari (familia zabalean, zein beste familia batean) lehentasuna emateko egin duten a
pustu a
rgiaren eta a
haleginaren erakusgarri da. Halaber, hirugarren grafikoan bi neurri horietako bakoitzak 2011. urtean lurralde bakoitzean eta EAEn eduki duen garrantzi erlatiboa ikus dezakegu.
Adopzioei dagokienez, a
urreko urtearekin a
lderatuz, lehengo datu deigarria eskaera kopuruaren a
tzerakada izan da, bai nazionalak, bai nazioartekoak (41 eta 48 hurrenez hurren). Jaitsiera horren interpretazioetan biribila izan barik, ezin dugu a
lde batera utzi krisi ekonomikoak a
dopzio-hartzaile diren familietan eduki duen inpaktua. Gainera, horri gehitu behar zaio a
dopzio prozesuaren errealitatea, konplexutasuna eta zailtasunak gero eta hobeto ezagutzen direla eta horrek erabakia oso ziur ez duten pertsonei as
moa kendu diezaiekeela.
9. grafikoa. A
dopzio eskaeren eboluzioa EAEn 1995-2011
(nazionala eta nazioartekoa)
alt="09_grafikoa" />
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
Konplexutasun horren erakusgarri bat, behintzat prozesutik eraketara a
rte dagokionez, 2011. urtean benetan burutu diren a
dopzioei buruzko datuak dira: 23 eremu nazionalean eta 124 nazioarteko eremuan, kasu guztietan a
urreko urteetan izapidetutako eskaerei dagozkienak.
10. grafikoa. 2011. urtean EAEn eta lurraldeen a
rabera burututako a
dopzioen kopurua (nazionalak eta nazioartekoak)
alt="10_grafikoa" />
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
2.2.2.2. Egoitza-harrera sarea
Gaur egungo egoeraren lehenengo a
rgazki bat eman eta babesgabetasun egoeran dauden a
dingabeentzako a
rretaren eboluzioa (baita joerak ere) jakinarazi diguten datu kuantitatibo horiez gain, foru a
ldundiei egoitza-harrera sarearen konfigurazioaren gaineko informazioa eskatu genien, zehatz-mehatz 2011. urtean gertatutako baliabideen sorrera, a
ldaketa edo ezabapenen gainekoa.
Helarazitako informazioarekin bat eginez, egoitza-harrera baliabideen sareak a
ldaketak jasan ditu hiru lurralde historikoetan.
Araban, Gasteizen kokatuta dagoen nerabeentzako Ibaia harrera eta larrialdietarako zentroak plaza kopurua handitu egin du (10etik 14ra) eta horren kudeaketa Urgatzi elkarteari esleitu zaio. Gainera, baliabide berri bat a
bian jarri da: Ekilore emantzipaziorako prestatzeko pisua. Baliabidea Nuevo Futuro de Á
lava elkarteak kudeatzen du, Gasteizen kokatuta dago eta 12 plaza ditu. 14 eta 18 urte bitarteko gazteei zuzenduta dago, a
din tarte horretan familiatik a
ldentzeko neurriren bat jasan dutenak (Arabako A
dingabearen Kontseiluaren zainketa edo tutoretza) eta familiara itzultzea a
urreikusten ez dutenak. Ez da bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei berariaz zuzendutako zentro bat.
Bizkaian Urgatzik kudeatzen dituen bi zentroek euren jarduera a
maitu dute –Deusto Egoitza Zentroa (bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei zuzendutako 25 plaza) eta Hogar Sodupe (portaera a
razoak dituzten nerabeentzako 10 plaza)-, bai eta Dolaretxe kudeaketa publikoko zentroa ere (0-3 urteko haurrentzako 20 plaza). Bestalde, lau egoitza-baliabidek euren jarduerari hasiera eman diote:
arazoak dituzten nerabeentzako laguntza trinkoa eskaintzen duen programara zuzendutako 8 plaza. Urgatzirekin sinatutako hitzarmenaren bidez kudeatuta.
Alde Zaharreko emantzipazio pisua: 18 urte baino gehiago dituzten eta emantzipazio prozesuan dauden gazteentzako 4 plaza. Cáritasekin sinatutako hitzarmenaren bidez kudeatuta.
Halaber, Bizkaiko Foru A
ldundiak PRISMA S.A. izenekoarekin (Proyecto de Rehabilitación Integral de la Salud Mental en A
ragón) lankidetza hitzarmen bat sinatu du buruko osasuneko zailtasun larriak dituzten nerabeentzat hiru egoitza-plaza esleitzeko.
Gipuzkoako egoitza-harrera sareak ere zenbait a
ldaketa jasan ditu, batez ere, a
rtatutako kolektiboari dagokionez. Hala, zentro guztietatik lauk soilik bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei zuzendutako zentroak izateari utzi diote eta orain bertako populazioa ere a
rtatzen dute:
adingabe
atzerritarrentzako larrialdiko harrera-programa barne hartzen zuen. Maiatzetik
aurrera, bertako gazteei ere
arreta eskaintzen die.
Azpeitia. Oinarrizko harrera programa eskaintzen zuen. Irailetik
aurrera bertako 0-12 urteko
adingabeei ere
arreta eskaintzen die.
aurrera portaera
arazoak dituzten nerabe guztiei
arreta ematen die.
Apirilean bertako nerabeentzako
arreta
abian jarri zen eta plaza kopurua 10era egokitu zen.
Gipuzkoako beste bi zentrotan plaza kopuruari eta garatutako programari lotutako a
ldaketak gertatu dira:
alde batera utzi zuen. Gaur egun, 0-12 urte bitarteko
adingabeentzako larrialdiko harrera programa barne hartzen du.
Haur eta Nerabeentzako Bulegoak egoitza-harrera sarean egon diren mugimendu horien inguruan egon duen balorazioa positiboa da; izan ere, eskumena duten a
dministrazioek a
lbait lasterren baliabideak beharren eboluzioari egokitzeko eta lehentasuna duten beharrei erantzuteko duten interesa islatzen du. Bestalde, banakako zenbait kexen ikerketaren testuinguruan, hala nola, ofiziozko jarduerak, in situ ezagutu a
hal izan ditugu zentro horietako batzuk eta inpresio orokor egokia berretsi a
hal izan dugu.
Aipamen berezia merezi dute Gipuzkoako sarearen barruan dauden A
ixola eta Endoia zentroetan egindako ikuskapen bisitaldiek. Zentro horietara bidali gintuzten a
rrazoiak bi motatakoak dira:
Alde batetik, biak portaera
arazoak dituzten
adingabeentzako programa espezializatua duten zentro gisa definitu dira. Erakunde honek
arreta berezia eskaintzen dio zentro mota horri. Ezin dugu
ahaztu tipologia horretako zentroak edo
antzerakoak (batzuetan, zentro terapeutikoak deitzen dira) beste
autonomia erkidego batzuetan salaketak jaso dituztela eta zenbait kasutan itxi egin direla, bertan
artatutako
adingabeen eskubideen
aurkako praktikak direla-eta hain zuzen ere. Euskarri
aretoan erabilera neurrigabeak, osasun
arloko langileek
agindu ez dituzten sendagaiak, erregistro bidegabeak, etab. 2009ko
abenduan Nazioarteko
Amnistiak "Itzultzen banaiz, nire buruaz beste egingo dut! Gazteak Espainiako Babes Zentro Terapeutikoetan" izenarekin
argitaratu zuen txosteneko kontaketetan jasotako jarduerak dira. 2010eko udan erakunde horrek salatutako egoeren jarraipena egiteko txosten bat
argitaratu zuen, 2011ko udazkenean egindako bileran ezagutu eta egiaztatu
ahal izan genuena. Une horretan, gure iritzia helarazi genuen, hau da, EAEn
araudi erregulatzailea egoteak, bai zentro horien erantzukizun publikoari dagokionez, bai egoitza-harrerako baliabide guztien betekizun material zein funtzionalei dagokienez (baita orain
aipatu ditugunak ere), deskribatutakoak bezalako urraketak saihesten dituela. Oraindik
amaitzeke dagoen
adingabeen babesari buruzko legeria eguneratzeko lege berriarekin xede hori lortu nahi da,
araudiaren testuinguruaren 2.2. kapituluan iragarri dugun moduan. Dagoeneko ezagutzen dugun
aurreproiektuan elementu honen inguruan
asko sakontzen da: portaera
arazoak dituzten gazteentzako zentroek eskaini behar dituzten bermeak.
alarmarekin, bi zentro horiek
Ararteko erakundearen jardueraren xede izan ziren. Egoera hori Gipuzkoara bakarrik dauden hainbat
adingabe
atzerritarren heltzearekin batera gertatu zen. Horri gehitzen badiogu
azken informazioen
arabera bi zentroak normalizazio eta gizarteratze kota handiagoak lortze
aldera
aurrera egiteko prozesu beraren ondoz ondoko faseak zirela, hautapena erraza zen. Edonola ere eta egiaren omenez,
adierazi beharra dago zentroetako egoerak lasaia ematen duela, gutxienez, horren inguruko kexarik eza
aintzat hartzen badugu.
Aixolako ikustaldia ekainaren 2an egin genuen, a
urretiaz a
bisatu gabe, A
rartekoak zentro horietara egiten dituen ikusketa-bisitetan ohikoa den bezala. Erakundeko zenbait a
holkulari egoitzara joan ziren goizean goiz, eta a
rduradunak, hezitzaileak eta bertan hartutako zenbait a
din txikiko elkarrizketatu zituzten. Instalazioak ikusi eta a
giriak eskatu zituzten. Lortutako informazioa a
ztertu eta gero, bilera bat jarri zen Gipuzkoako Foru A
ldundiaren Gizarte Politika Departamentuarekin −baliabide horretaz a
rduratzen den erakunde publikoa baita−, informazioa emateko eta eskuratutakoa kontrastatzeko as
moz. Prozesu horren guztiaren ondorio gisa, bukaerako txosten hau prestatu dugu.
Zentroa A
ixola urtegiaren a
ldean kokaturiko baserria da, Elgeta udalerrikoa, baina Ermua eta Eibar udalerrietako bizimoduari oso lotua. 1.000 m2 inguruko a
zalera du, landa-inguruan dago, eta zertxobait isolatuta. Garraio propioa du: furgoneta bat. Lau solairu eta kanpoko eremua ditu, baratze eta oilategiarekin; horrez gain, igeltserotza lan txikiak egiteko guneak ere baditu. Sarrera nagusia lehen solairuan dago (hezitzaileen bulegoa, egongela, bi bainugela, jangela, ikasgela eta eusteko gela). Bigarren solairuan a
din txikikoen logelak daude (5), ganbara (alde horretan, a
din txikikoek erabilera mugatua dute eta zentroko materialak biltzen dira, a
din txikikoen gauzez gain) eta nesken a
ldea: egongela zabala, bi logela eta bi bainugela. Logelek ohe bat dute a
ltzari bakartzat, a
rmairurik edo pertsonalizatzeko elementurik gabe. Hirugarren solairua, berriz, era as
kotako erabilera duen toki zabal eta a
rgitsua da: ordenagailuen gela, gimnasioa, heziketa-taldearen bilera-gela. Beheko solairuan dutxak eta zenbait bainugela eta konketa daude. Dutxak kolektiboak dira.
Zentroak 10 plaza ditu, eta bereizitako tokia 4 neskarentzat. Ikustaldia egin zenean, Marokotik eta A
ljeriatik etorritako 5 mutil zeuden bertan, horietako 1 ihesi etorritakoa.
Aixola zentroan egindako esku-hartzea honela definitzen da: portaera a
razo larriak dituzten eta bakarrik dauden a
din txikiko (13 eta 18 urte bitarteko) a
tzerritarrentzako programa. Portaera a
razoak dituzten neska-mutilentzako berariazko prozesu baten 1. fasea da. Izaera horrek bereizgarri esanguratsu batzuk ematen dizkio, hala nola:
Aldi baterako baliabidetzat hartzen da, eta bertan ontzat jotzen da
azkar
aurrera egitea, proposaturiko helburuak lortzeko bidean
aurrerapena
adieraziko duelako, baita ere baliabide eta egoera "normalizatuago" bateranzko urrats bizkorragoa. Gai hori
arautzen duen dekretuan, gehienez ere 9 hilabeteko egonaldia
aurreikusita dago, eta 12 hilabetera luza daiteke
aparteko kasuetan. Pasadizoko baliabidea denez, behin eta berriz
adierazten da (eta hori islatzen da
arauetan, hezitzaileen mezuetan eta, oro har, eguneroko bizimoduan) ez dela lotura esturik sortu behar ez toki fisikoekin, ez pertsonekin ere. Horrela,
adin txikikoek ez daukate norberaren gelarik, tokiz
aldatzen dituzte lotura-adierazpenen bat ikusi bezain laster, ez da tokiak pertsonalizatzen uzten, ez dago
apaingarririk…
adingabeen "portaera
arazoetara" bideratuta dago. Horretarako, eusteko gune bat eskaintzen zaie, kanpoko harremanak murrizten dituena. Denbora egituratzea,
adin txikikoak etengabe ikuskatzea eta
arauak (eta mugak) betetzea oinarrizko elementuak dira beraien hezkuntza-planean; zenbaitetan, portaera
aldatzeko plana deitzen diote. Banakako planak, neurri handi batean, pertsonak nahiz gauzak errespetatzera eta emozioak kudeatzera bideratuta daude. Bi
alderdi horietan gutxienezko maila batzuk lortzea ezinbestekoa da baliabide normalizatuagoetan eta, beraz,
autonomia handiagoko eta banakako kontrol gutxiago dutenetan sartu
ahal izateko.
adingaberen bat dagoen toki guztietan egoten dira (ikasgela barruan izan ezik). Toki guztiak giltzaz itxita egon ohi dira, nerabeek toki horietarako sarbidea baimenduta izan
ala ez izan.
Garrantzitsua iruditzen zaigu baliabide honen ezaugarri positibo batzuk nabarmentzea:
Agiri bidez egiaztatutako hezkuntza-programa du, eta programa gauzatzen da. Gure ikuspegitik, elementu esanguratsuentzat nabarmendu behar ditugu Banakako Hezkuntza Plana eta
artatutako
adingabe bakoitzak erreferentziako tutorea izatea.
adingabeek beteta dituzte
alderdi hauei buruzko eskubideak: beraien identitatea (eta egoera
administratiboa), oinarrizko beharrak, osasuna, hezkuntza,
aisialdia, jatorrizko familiarekiko komunikazioa, e.a.
Aldundiaren Gizarte Politikako Departamentuak zenbait protokolo prestatzen ditu gardentasuna, esku hartzeko irizpideen koherentzia eta prozesu eta jardueren bideragarritasuna bermatzeko. Protokolo horien
arabera kudeatzen da baliabide hori.
argi identifikatzen dira) eta haien eginkizunak
argiro bereizita daude hezkuntza-lanean.
arteko teknikariekin, Ertzaintzarekin, eta
abarrekin.
Honatx baliabidearen a
rduradunei a
dierazi dizkiegun a
lderdi kezkagarri nagusiak:
1.1. Portaera a
razoak dituzten nerabeentzako programa bat izanda, nork erabakitzen du portaera a
razoa dagoela? Objektibatzeko moduko zer irizpide edota elementu baloratzen dira? Nahasmendu psikiatrikoen a
ldean, diagnostiko bereizgarria da? Nola jokatzen da a
dingabe zehatz bati baliabide hori komeni zaiola erabakitzen den a
rte?
Esan digutenez, zentro horietako errealitatea honelakoa da: profil a
nitz egoten dira batera, kasu batzuetan oinarrizko psikiatria-patologiak daudela susmatzen da, baina diagnostikatu gabe daude, eta horiek guztiek ezaugarri jakin bat dute: haustura latzak sortzen dituzte talde "normalizatuagoetan" edo oinarrizko programakoetan. Oinarrizko programako taldearentzat onuragarria da, dudarik gabe, a
din txikiko horiek errealitate horretatik "ateratzea", baina, horren ondorioz, toki berean elkartzen dira errealitate eta behar as
ki heterogeneoak eta, oro har, konplexuak.
Heterogeneotasun eta konplexutasun hori dela eta, a
re garrantzi handiagoa du esku hartzeko banakako planak. Horretan a
dos gaude. Izan ere, kasu bakoitza bere bereizgarrietatik a
biatuta landu beharko da, eta bereizitako ibilbideak, egonaldiaren iraupen ezberdinak, eskolatzeko modalitate ezberdinak… egiteko a
ukera zabaldu beharko da. As
palditxotik a
lderdi horien gainean hausnartzen a
ri dira. Era berean, zalantzan jartzen du programa hori "pasadizokotzat" definitzea, horrek berekin dakartzan inplikazioekin (horietaz mintzatuko gara puntu honen hirugarren a
talean). A
zkenik, ikuspegi horrek zalantzan jar lezake bertako a
dingabeentzat eta bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzat bereizitako sareak egotea ere, bada pertsona bakoitzaren bereizgarriei banan-banako programaren esparruan emango litzaieke a
rreta, eta onura a
terako litzaioke kultura a
rteko a
berastasunari eta baliabideak optimizatzeari.
Adin txikiko bat, a
zkenean, portaera a
razoak dituzten a
dingabeentzako zentro bati a
txikitzeko prozedura dela-eta, honelako prozesu bat deskribatzen da: seinale klinikorik ez duen patologia baten a
urrean −kalte emozionala eta portaerazko jarraibide disfuntzionalak bereizgarri dituena−, profesionalen kopuru nahikoak iritzi bera izatea bermatzeko a
haleginak egiten dira. Profesional horiek a
ntzeko moduan baloratzen dute hartutako erabakiaren egokitasuna. Horrela, baliabide espezializatu horren euskarri den diagnostikoa ez dute egiten buru-osasuneko profesionalek, hezkuntza a
rloko profesionalek baizik. Hori bai, hezkuntza a
rloko profesionalek oso pertzepzio osoak kontrastatzen dituzte elkarrekin, a
din txikikoekin egunero duten harremanean oinarrituta daudelako.
Honela laburtu genezake prozesua: baliabideko hezkuntza-taldeak prestatu eta eztabaidatu duen proposamena, zentroko zuzendariak baliozkotzat jo eta Laguntza Teknikoko Zerbitzuak kontrastatu ondoren, kasuaren jarraipena egiten duen teknikariarengana iristen da, eta hark balioesten du, hau da, ezetsi edo onetsi egiten du. Onesten badu, proposamen berri bat prestatzen du eta, bertan, lehendik dagoena besterik gabe onartzen edo hobetzen da. Gero, egoitza-harrerako batzordera bidaltzen da, a
zken erabakia har dezan.
1.2. Sareko gainontzeko egoitza baliabideen a
ldean, zentro hori bereizten duen ezaugarria, esan digutenez, portaera a
ldatzeko zentroa izatea da. Horregatik, badirudi komenigarria dela langile-taldean profesional espezializatuen laguntza izatea.
arazoak ikuspegi kognitiboetatik eta portaerazkoetatik
aztertzeak errefortzu-programak erabiltzea dakar berekin, eta halaxe egiten dute, baina baita ere
arrazoizkoak ez diren pentsamenduekin eta sinesmenekin lan egitea, emozioen kudeaketa entrenatzea, e.a., eta, eginkizun horietarako, profesional espezializatuen ekarpenak behar dira. Profesional horiek lantaldean parte hartzeak lan terapeutikoaren eta hezkuntza-ekintzaren
arteko ezinbesteko lotura egitea
ahalbidetzen du (lotura sustatzailea eta sinergikoa) eguneroko bizimoduaren programan, eta hezitzaileen taldeari berari ere laguntza ematen dio.
1.3. Pasadizoko baliabide gisa definitzeak (1. fasea, oso murrizgarria, a
dingabeak a
utonomia handiagoko baliabideetara igarotzeko "motibatzen" dituena) zentzua ematen die zenbait erabakiri, gu hasieran behintzat horiekin a
dos ez gauden a
rren: zentroan bertan eskolatzea, tokiak ez pertsonalizatzea, ezerekin eta inorekin loturarik ez sortzea,… Hori guztia larriagotu egiten du errealitateak berak, izan ere, a
zkenean zentroan igarotzen den denbora ez da izaten erabaki horiek justifikatzeko beharko litzatekeen bezain laburra.
atalean
aipatu den hausnarketak jada zenbait
aldaketa
aurreikusi ditu, gure ustez garrantzitsuak, prestakuntza
arloari dagokionez. Horrela,
aukera-sorta bat zabaldu du orain
arte hautabide bakarra zegoen
arloan: eskolak zentroan bertan ematea hizkuntza-, kalkulu- eta oinarrizko kultura-gaitasunak lortzeko. Neska edo mutiko bakoitzaren beharrak eta gaitasunak kontuan hartuta, haren jatorrizko hezkuntza-zentroan eskolatuta mantenduko dute, zentrotik kanpo eskolatuko dute hezkuntza-sareko proposamenetako batean, edo oinarrizko trebetasunak emango dizkiote etorkizunean kanpoko baliabideetara sartu
ahal izateko, orain gertatzen den moduan. Sarritan
adierazi dugunez, horixe iruditzen zaigu neska edo mutiko bakoitzaren hezkuntza-eskubidea ongien bermatzeko bidea.
aurrera egiteko eragingarri gisa, loturarik edo toki jakin batekoa izatearen sentipenik ez dela sortu behar
azpimarratzen da. Horri buruz, lortu nahi den
azken helburuarekin
ados egonda ere, zalantzak ditugu helburu hori hobeto lortzen ote den
adin txikikoei "deseroso" biziaraziz, zerbait beraiena dela sentitu gabe. Gure iritziz, garapenean
aurrera egiteko, guztiz gizatiarra eta beharrezkoa da tokiren batekoa eta norbaitena sentitzea, loturak izatea eta horietatik
abiatuta haztea, "gure lekua" izatea, zerbait egonkorra, segurua, mugitzen ez dena edukitzea…
aldi baterako bakarrik bada ere.
argitan, elkarrizketatu ditugun
arduradunak
ados daude egoera egonkorragoak lortu
ahal izatea (adibidez, "neure" logela izatea,
apaindu
ahal izatea, e.a.)
aurrera egiteko hezkuntza-programaren osagaia izan daitekeela, baina inoiz ere zalantzan jarri gabe toki batekoa edo norbaitena izateko sentipenaren eta, batik bat, loturen indarra. Loturarik gabe hezkuntza-harremanik izaterik ez dagoela esatera
ausartzen gara, horixe baita programako gainerako elementuei esanahia ematen dien egiazko
aldaketa-eragilea.
1.4. Isolatzeko a
retoa edo gela. Ez dugu kolokan jartzen a
reto hori beharrezkoa eta erabilgarria dela, baina, une hauetan, gure kezka nagusia da a
din txikikoen eskubideak urra ez daitezen bermatzea, ez a
reto hori erabiltzeko erabakia hartzen denean, ezta a
din txikikoa bertan egoten den une bakar batean ere.
arautzen dituen dekretuak ezartzen ditu isolamendu-aretoan bete behar diren erabilera-baldintzak eta ezaugarri orokorrak. Esate baterako, ezartzen du paretek bigungarridunak izan behar dutela edo
argiek paretan edo sabaian sartuta egon behar dutela, nerabeek min hartzea eragozteko. Erakunde honen
aburuz,
aretoa txikia izateak eta
argi nahikorik ez izateak zaildu egin dezakete
areto hori erabiliz lortu nahi den helburua lortzea: hau da, bere portaeraren kontrola erabat galdu ondoren eta bere osotasun fisikoa edo beste batzuena
arriskuan jarri ondoren, nerabea lasaitzea eta zentroko gainontzeko tokietara berriz joan
ahal izatea.
arduradun den erakunde publikoaren jarrera sakon hausnartuta dago eta irmoa da: hain zuzen ere isolamendu-aretoa delako (nerabeak bere osotasuna eta beste batzuena
arriskuan jartzen duen krisi-une baterako) eta ez zigor bat betetzeko
aretoa, egokia da zentro horietan horrelako
areto bat izatea, zentro horietan errazago gerta baitaitezke horrelako gertakariak (oso portaera
arazo larriak dituzten nerabeentzako programetan bakarrik egon daiteke halakoa, gai hori
arautzen duen dekretuaren
arabera) eta dagoen moduan egokituta egotea.
Aretoak egonaldi laburretarako prestatuta egon behar du, eta babesgarri nahikoak izan behar ditu pertsonak bere buruari minik ez emateko edo kalterik ez sortzeko. Izatez, oraintsuko ikustaldi baten ondorioz Fiskaltzatik egin dizkieten iradokizunak
aintzat hartuta,
angelu itsurik gabeko kamerak jarri behar dituzte, kamerek etengabe grabatu behar dute eta inoiz ez da
areto barruan 6 ordu baino gehiago igaro beharko. Bestalde, behin eta berriz diote neska-mutilak benetan lasaitu egiten direla
areto barruan.
aztertuta, badirudi isolamendu-aretoan sartzeko neurria krisialdi gogor eta kontrolik gabekoetan soilik hartu dela, baina guk ere bat egiten dugu Fiskaltzaren gomendioekin,
adingabeen eskubideak hobeto bermatze
aldera.
1.5. Segurtasuneko zaintzaileak
adierazi dugu segurtasuneko langileak egon ohi direla zentroan hartutako
adin txikikoak egoten diren toki guztietan, eta gure ustez garrantzitsua dela profesional horiek
argi eta garbi identifikatuta egotea eta beren eginkizunak segurtasun
arlora bakarrik mugatzea.
are gehiago kontuan hartzen bada zentroaren ezaugarrietatik portaera-arazoak
aldatzeko zentroa dela nabarmendu nahi bada.
1.6. Dutxa kolektiboak: eta pribatutasuna?
aldean dutxa duen bainugela bat dute) eta normalean han dutxatzen direlako. Gaur egun hori gaindituta eta "normalizatuta" dagoela
aldezteko
arrazoiak eman daitezke eta, gainera, higiene-ohiturak hartzen direla ikuskatzea errazten duela esan daiteke. Hala ere, beharrezkoa iruditzen zaigu banakako dutxak egotea, nahi duen orok modu pribatuan dutxatzeko
aukera izan dezan. Horixe ezartzen du, bestalde, babesik gabe dauden
adingabeentzako egoitza-baliabideak
arautzen dituen dekretuak.
Debako Endoia zentroan egindako bisitaldiaren helburua portaera a
razoak dituzten a
dingabeentzako jarduera prozesu orokorra ezagutzea da, A
ixola zentroan egindako bisitaldian eskuratutako informazioa osatuz eta esku-hartzearen koherentzia eta a
urrerapena baloratuz. Hori dela eta, bisitaldirako interes-puntuak, zentroa eta erabiltzaileen eta profesionalen oinarrizko datuak ezagutzeaz gain, honako hauek dira:
arazo" horiek? Profesionalak; protokoloak eta jarraibideak (taldea banatzea, isolamendua, zigorra…); euste
aretoa; segurtasuneko langileak…
Aixolarekin koherentzia
aztertzea eta
autonomiarekiko eta eskubideen erabilerarekiko progresioa baieztatzea: 1) Eskolatzea, 2) Eremuak norbere erara egokitzea, 3) Ondasunetara heltzea, 4) Eremu pribatuak, 5) Estimuluen
aberastasuna (jolasak, irakurketak,
aisia…), 6)
Aisiarako denbora:
autonomoak/lagunduak/taldeka…
Endoiako zentroa guztiz berritu zuten 2008ko gertakarien ondoren eta 2010eko urrian berriro ireki zuten. Debako Endoia a
uzoan kokatutako baserri isolatua da, Itziar herrigunetik 6,5 kilometrotara, garraio publikora heltzeko lekua. Garraio propioa dauka: furgoneta bat. Bi solairu eta ganbara dauzka, kanpoalde zabala ortuarekin eta berdegunearekin. Kanpoaldean ez du elementu a
dierazlerik eta lurraren itxitura baserrietan ohikoa dena da: hesia eta landaretza (hesitik gora doazen igokariak). A
ulki gurpilduna duten pertsonentzat irisgarria da beheko solairuan logelak eta egokitutako komun bat baitauka.
ahalko ziren zentroko edozein
adingaberekin (gatazka sortzekotan eta taldea banatu beharko balitz, gaixotasunen bat egotekotan, etab.)
adingabeen logelak (5) eta bi komun daude. Ohatzea,
armairua eta mahaia dute. Bisita egin zenean, logela bakoitzean pertsona bat besterik ez zegoen eta bakoitzaren erara egokituta zeuden (ezberdintasun handiekin gazteen
arabera).
Eremuak lotzen dituzten a
teak ez daude giltzekin itxita eta gazteak as
katasun nahikoarekin mugitzen dira zentrotik.
Ez dago isolamendurako gelarik eta taldea banatzeko uneak (gatazka bat sortu delako, krisi txiki batengatik, etab.) logeletan hezitzaile batekin egiten direla a
zaldu digute.
Endoia zentroan egindako esku-hartzea portaera a
razoak (ez larriak) dituzten bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako programa gisa definitu da. Gazteak A
ixola zentrotik edo Gipuzkoako egoitza-harrera sareko beste edozein zentrotik datoz (oinarrizko programa orokorra, larrialdietako harrera eta emantzipazioa), hasierako fasearen helburuak bete ostean eta, oro har, beste zentroetan bizikidetza edo egokitze a
razoak izan dituztenean.
Zentroan une honetan 8 haur daude, guztiak Marokotik etorriak, bat izan ezik, A
ljeriakoa baita. Okupazioaren bilakaera gutxika hazi da, inoiz ez beteta egon gabe. Heldu direnen datuen a
rabera ez dirudi datozen hilabeteetan helduko diren a
dingabeen kopurua handia izango denik.
Zentro honetan igarotako denborari dagokionez, bertan denbora gehien eman duen pertsonak 10 hilabete igaro zituela a
ipatu digute eta luzatze horren a
rrazoiak bere beharrentzako baliabide egokia a
urkitzearekin zerikusia zuen. Kasu berezia zen mendekoa zela kontuan hartu behar zelako, eta horrek oraindik zailagoa bihurtzen zuen bideratze prozesua. Nolanahi ere, bideratzearen a
dministrazio kudeaketak bi hilabete a
tzera dezake a
dingabearen irteera beste zentro batera joateko prest dagoenaren erabakia hartzen denetik. Itxarote horrek a
ntsietate handia sortzen ohi du.
Profesionalen taldea 16 pertsonak eta zuzendariak osatzen dute. Ez dago zaintza eta segurtasunerako langilerik.
Artatutako a
dingabeen profilari dagokionez, a
dierazi digutenez, ez da a
dingaberik egon buruko patologiako diagnosiarekin. Baina bai badituzte oinarri psikiatrikorik gabeko "jarrera a
razoak", bereziki, substantzia toxikoen kontsumoarekin loturikoak edo horren ondoriozkoak. Ihesaldiren bat izan dute eta gutxitan gazteak eta euren gauzak miatu dituzte. Kasu horietan Ertzaintzaren presentzia eskatu dute, baina miaketak hezitzaileek egiten dituzte.
Esku-hartzeari buruz, "portaera a
razoak" Banakako Hezkuntza Planaren barnean lantzen dira eta horrek jarduteko ibilbide orria osatzen du a
dingabe bakoitzarekin. Esku-hartze psikoterapeutiko berezitua behar den kasuetan, bai zentro honetan bai harrera sarearen gainontzekoetan, Gipuzkoako lurralde guztian zehar sakabanatutako kabineteetara jotzen da. Plantillako langile gisa a
ipatutako hezitzaileek ohiko bizitzaren a
urrerapausoak laguntzen dituzte baita zentzu horretan ere. Hemen ere erreferentziako tutorearen irudia dago.
Egoitza baliabidetik kanpoko pertsonekiko harremana as
ko sustatzen dute eta, eskola testuinguruak eta eskolaz kanpoko jarduerek (kirolak, jolasak, etab.) eskaintzen dutenaz gain, erkidego "autoktonoan" erreferente helduak bilatzen dituzte, behin a
din nagusitasuna lortzen duenean mantenduko diren erreferenteak. Gazteetako batzuk Izaba programan parte hartzen dute, baina batzuetan hainbat zailtasun izaten dituzte hezkuntza irizpideak biltzeko zentroko hezitzaile taldearen eta "izebaren" a
rtean. Halaber, telefono bidezko harreman telefoniko egonkorra dute euren familiekin.
Inguruko baserriekin harreman a
rrunta izatera bultzatzen dituzte, ordura a
rte ez baitute izan inolako a
razorik. Hainbat gazte korrika egitera joaten ohi dira eta dagoeneko ezagunak dira, beste batzuk nekazal lanak egin dituzte neurri judizialak betetzeko, a
uzokideentzako a
te irekiko jardunaldia egiteko as
moa dute, etab.
Zentroan erabakiak hartzeko parte-hartzeari dagokionez, larunbat guztietan a
dingabeen biltzarra dute (asteko gainontzeko egunetan ia ez daude edo, gutxienez, beti norbait falta da), baina badirudi ez dutela oso gustuko larunbatean izatea a
isialdiko denbora kentzen baitie.
Azkenik, hezkuntza proiektuari eta A
ixolako egoeraren bilakaerari dagokienez:
azken
adingabearekin izandako bisitan heldu zen, izan ere, Hezkuntzak plaza osagarriaren bat esleitzeko zain daude
arrazoizko joan-etorriak izan ditzan.
adingabeek jarritako objektuak dituzte. Logela eremu propio eta partikularra bihur dezaten
animatzen zaie.
arropak eta gainontzeko ondasunak logelako
armairuan dituzte. Zuzendariak
azaldutakoaren
arabera, logelan ez dauden bitartean giltzapetu dadila eska dezakete, baina bisita egin dugun bitartean denak irekita daude.
atal honetan dutxen
antolamendua egiaztatu nahi genuen eta,
Aixolan bezala, denak taldekoak dira. Esan dugunez, praktika horren kontrako iritzia helarazi genien. Horren inguruko kexarik jaso ez dutela esan digute, baina barneko
arroparekin dutxatzen dira.
aberastasuna (jolasak, irakurketak,
aisia…):
aisiarako hainbat eremu eta objektu dituzte (saskibaloian eta futbolean jolasteko eremua, gela telebistarekin eta play stationarekin, hainbat liburu
apaletan, lantegiak egiteko materiala, etab.) Ez dirudi
asko direnik, baina gazteek ia egun guztia zentrotik kanpo pasatzen dute, ikastetxetik gertu eskolaz kanpoko jarduerak egiten baitituzte.
Aisiarako denbora:
autonomoak/lagunduak/taldeka…
Asteburuetan zentrotik kanpoko lagunekin geratzen dira eta, egokitzeko lehen uneetan izan ezik (15 egun gutxi gorabehera), bakarrik irteten dira. Izeba programan parte hartzen duten batzuek pertsona horiekin denbora pasatzen dute (baita
asteburuetan ere).
Zentro honetan a
ntzeman ditugun elementu guztien a
rtean, A
ixolan egindako bisitaldian positibotzat jo genituen eta oraingoan ere a
ntzeman ditugun elementuak nabarmendu ditugu, bai eta ikertutako eremu guztietan ikus daitekeen a
utonomia mailan egondako a
urrerapena ere: eskola, a
isialdia, esparru pertsonalak, etab. Hala ere, Endoiako bisita egin genuenetik galdegai izan dugun beste kontu bat a
ipatu nahi dugu: jarrera a
razoak dituzten nerabeentzako baliabide gisa definituta, ez dugu ezer a
urkitu, ez elkarrizketatuek a
dierazitakoan, ez bisitan zehar ikusi dugunean ere, oinarrizko programako edozein baliabiderekin a
lderatuta oso ezberdina dela pentsatzera bultzatzen gaituena (bertan beti egon baitaitezke gazte zertxobait zailagoak). Hori horrela izanik:
arabera, izan ere, egoitza harreraren baliabideak
arautzen dituen dekretuak
arau orokor gisa ezartzen du horiek guneetan kokatu behar direla eta soilik programa berezituetan baimenduko da horren kokapen isolatua.
abantailak baino desabantailak gaineratzen dituela uste dugu. Ikasketa tokietarainoko joan-etorrietarako denborak luzeak dira, gazteek zentrotik kanpo pasa "behar" dute eguneko zati luze bat, hezkuntza zentroko jarduera eta egin nahi dituzten eskolaz kanpoko beste jarduerak lotuz, gazteak eramaten eta ekartzen denbora eta energia
asko ematen da, horiek ez dira guztiz
autonomoak
aisialdiko denboran joan eta etorri behar direnean, etab.
Egoitza-harrera sarearen gaineko a
tal hau a
maituko dugu jarduteko protokoloen inguruko zenbait ohar eginez. Babesgabetasun egoeran dauden haurrentzako gizarte zerbitzuen sistemaren eta hezkuntza, osasuna, etab. bezalako eremuen a
rteko koordinazio protokoloen eraketa lanetan a
urrera egin dela jakin ostean, programa espezializatuaren egoitza-zentroei bereziki lotutako bi protokoloen eraketaren egoerari buruzko informazioa jaso nahi izan dugu. Lehenengoa baimendu gabeko ez-egoteen kasuan jarduteko protokolo komuna da, lehen a
ipatu dugun 131/2008 Dekretuaren zazpigarren xedapen gehigarrian xedatutakoa. Xedapen gehigarrian ezarritako eraketa epea igaro ostean, ofiziozko jarduera bat mantendu dugu. Jarduera horren testuinguruan, Herrizaingo Sailari (araudiak seinalatu egiten du prozesu horren buru gisa) informazioa eskatu diogu baina emaitza eskasak lortu ditugu.
Baimendu gabeko ez-egoteen kasuan jarduteko protokolotik babesik gabe dauden a
dingabeentzako egoitza-zentroen zainketa eta segurtasun zerbitzuentzako jarduera protokolora. Eusko Jaurlaritzako Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritzak protokolo hori egiteko konpromisoa hartu zuen 131/2008 Dekretua a
ldatzeko egin genuen proposamenaren a
urrean, batzuetan a
dingabeei egiten zaizkien gorputz miaketetan euren eskubideak bermatzen direla ziurtatzeko.
Zuzendaritza horrek a
zaldu digunari jarraiki, protokoloaren eraketa gizarte zerbitzuei eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren a
rtikulazioari buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeak eskatzen duen a
raudiaren garapenaren testuinguruan garatzen a
ri da. Lan zaila eta neketsua a
ri da izaten: 1) sisteman eskumena duten a
dministrazioaren hiru mailen parte-hartzea, a
kordioa eta, as
kotan, a
dostasuna beharrezkoa delako eta exekutiboen eraketan hauteskunde-prozesuen ondoriozkoak diren eta batera gertatzen ez diren a
ldaketek eragiten dietelako; 2) gaur egungo mugaketa eta ziurgabetasun testuinguru ekonomikoak finantza publikoentzat garrantzitsuak diren a
urrekontu konpromisoak barne hartzen dituzten erabakiak moteltzen dituelako eta horren guztiaren ondorioa espero zena baino luzeagoa den deliberazio prozesu bat izaten a
ri delako. A
urrerapen moteldu horren a
urreikuspena (ezin zaio bakarrik gure jarduerak interpelatu duen a
dministraziori egotzi) dela-eta, Haur eta Nerabeen Bulegoaren eskutik gai horren jarraipena egiteko erabakia hartu dugu (halabeharrez urtero ez). Horretarako, gaia jorratzea erabakitzen denean ofiziozko jarduera bat a
bian jarriko da.
2.2.2.3. Babesgabetasun egoeren balorazioa
Foru a
ldundiei beste kontu baten gaineko informazioa eskatu genien, BALORA izenekoaren ezarpen mailari buruzkoa hain zuzen ere. BALORA haurrak eta nerabeak a
rtatzeko eta babesteko udaleko eta lurraldeko gizarte zerbitzuek a
rrisku eta babesgabetasun egoeren larritasuna baloratzeko tresna da, nahiz eta horren erabilera a
raudiaren exijentziaren ondoriozkoa ez izan; izan ere, 2011ko a
zarora a
rte ez da a
rgitaratuko dekretu a
rautzailea (azaroaren 8ko 230/2011 Dekretua).
Aurreko ohiko txostenetan eta txosten berezietan a
dierazi den moduan, baloratzeko tresna komun horren eraketa prozesuak, hasteko, hausnarketa eta a
dostasun prozesu bat eragin zuen tartean zeuden eragile guztien a
rtean. Horrez gain, a
dingabearen egoera kalifikatzeko a
ukera ematen du babesgabetasun a
rinetik larrienera a
rte, bi muturren a
rteko fase guztiak barne hartuz eta, ondorioz, a
ztertutako egoerei erantzun egokiagoak ematea a
halbidetuz. Tresna hori (eta eraketa prozesua) praktika on bat bezala baloratu nahi dugu, behar duten beste lurralde batzuekin partekatu eta zabaldu daitekeena. A
re gehiago lehen a
ipatu dugun a
dingabeen babesari buruzko legeria eguneratzeko saiakera jorratzen duen beste elementuetako bat hauxe denean: noizean behin a
ntzematen ez diren eta esku-hartzerik jasotzen ez duten babesgabetasun a
rriskua duten egoerak, martxan jarri diren prebentzio eta a
rreta goiztiarraren printzipio guztien a
urka.
Bai A
raban, bai Gipuzkoan, Balora izeneko tresna babesgabetasun egoera guztien larritasuna baloratzeko erabili da. Halaber, bigarren lurralde horretan, beste tresna batzuen a
rtean, egoitza- eta familia-harrera bezalako neurrien kasuan familia berriro bateratzeko a
ukera baloratzeko erabilera ere a
gerian jarri da. Bizkaian Balora izeneko tresna balorazio kasu guztietan erabili da, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren gaineko espedienteen kasuetan izan ezik; izan ere, uste da ez dagoela balorazio bat egiteko a
dierazlerik, tutoretzaren a
rrazoia erreferentziazko heldurik ez edukitzea baita.
2.2.2.4. Familiei babesa ematea
Gure jardueretan zehar hauteman dugu, prozedurak modu hertsian bete a
rren, zenbait familiek (kasu batzuetan harrera egiten dutenek, beste batzuetan, familia esku-hartze programen erabiltzaileak direnek) ez dutela gehienetan oso zailak diren egoerei a
urre egin a
hal izateko behar duten laguntza sentitzen. Hori dela eta, informazio defizita a
zpimarratuko dugu (aukerei buruz, etorkizunari buruz...), orientabide zehatzei, hezkuntzako, laguntzeko jarraibideei... dagokienez. Horrez gain, profesionalen eta erakundeen nolabaiteko "joan-etorriak" eragin handia dauka (askotan ez da erakundeen eta a
ldundiaren a
rteko lotura nabaritzen) beharrezkoak diren konfiantzazko loturak ezartzea zailtzen baitute. Dena den, hurrengo a
talean horri buruz a
rituko gara. A
rgi dago haurren a
rreta garrantzitsua dela baina uste badugu a
dingabe horien garapenerako testuingururik egokiena familia dela (edozein familia-eredu dela ere), horretan a
haleginak inbertitu beharko dira, a
dingabeek familiatik a
ldendu behar ez izateko, norberarena ez den familia batean a
halik eta ondoen egokitu a
hal izateko edota egoitza-baliabide batean denboraldi bat egon ostean familiarekin itzultzeko.
Zehatz-mehatz familia-harrerari lotutako egoera eta harrera egiten duten familien egoera nabarmendu ditugu, erakunde honetan jaso diren hainbat kexek eta kontsultek egoera horiek hizpide baitzituzten. A
urreko paragrafoan a
ipatu den bezala, familia-harrerako prozesuetan laguntza ezinbestekoa da, beraz, errepikatu nahi dugu berriro ere erakunde honek a
urretik a
dierazi duen balorazio positiboa eskumena duten erakundeek egoitza-harreraren a
urrean familia-harrerari eman dioten bultzadaren inguruan. Balorazio positibo horretatik a
biatuta, a
itortu beharra dugu gai horren inguruan a
raudi erregulatzailerik ez egotea zailtasun bat dela eta Eusko Jaurlaritzako Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritzari gai horren berri eman diogula. As
mo berarekin ulertzen dugu eratzen a
ri den haurrak babesteko legeria eguneratzeko legeak a
urrera egin nahi duela. Lege horretan, Kode Zibilari proposatutako a
ldaketen portzentaje handi bat familia-harreraren ingurukoa da: familia-harrera motak berriro a
ntolatzea, harrera a
dopzio bihurtu daitezkeen kasuak zabaltzea, harrera egiten duten familien eskubideak eta betebeharrak, etab. Ildo berean eta estatuko oinarrizko legeria behin onartuta, espero dugu a
utonomietako a
raudiaren eguneratzea jorratu dadila.
2.2.2.5. Erakundeen erantzukizuna eta hirugarren sektorearen zeregina
Gizarte zerbitzuetako euskal sisteman, eta horren barruan babesik gabe dauden a
dingabeen a
lorrean, oso ohikoa da gizarte ekintzako hirugarren sektoreko erakundeek parte hartzea baliabide publikoen kudeatzaile gisa. Behin baino gehiagotan a
zaldu dugun moduan a
dministrazioa ez den beste erakundeen bidez zeharkako kudeatzea guztiz legezkoa da, betiere, titularra den a
dministrazioak kalitatezko baldintzak bermatzen baditu eskatutako a
rretan eta esku-hartzean eta irizpide homogeneoak baldin badaude. Hori bai, esparruko kexek, lurralde batzuetan beste batzuetan baino ohikoagoak, hiru gogoeta sortzen dizkigute gai horren inguruan:
Alde batetik, gure ustez, herritarrek ez lukete
antzeman beharko "beste batzuen"
arreta jasotzen
ari direla, izan ere, zerbitzu publikoa jasotzen
ari dira. Herritarrek ez dute erakunde batera edo bestera jotzen, euren foru
aldundiko edo udaleko giza zerbitzuetara jotzen dute. Ideia hori une oro helarazi behar da: kontu bakoitzari dagokionez
arreta zeinek emango duen
azaltzen denean, profesionalek euren buruari buruz egiten duten
aurkezpenean, etab.
askok parte hartzeak heterogeneotasun dosi handiagoa gaineratzen du.
Apriori datu horrek koordinazioa eta pertsonen (adingabeak eta familiak) jarraipena ibilbide guztian zehar garatuago eta hobetuago egon beharko dela besterik ez digu esaten. Pertsonak ez lirateke leku batetik bestera bidalita sentitu behar, eta ez lituzkete bat ez datozen jarraibideak jaso beharko.
aurrera eramandako lan baldintzek (programa eta baliabideen kudeaketa sinatzeko baldintzekin oso lotuta) ohikoa baino
altuagoa den txandaketa indizea sortzeko joera dute, loturak, konfiantza eta konplizitatea praxis profesional on bat osatzeko oinarri diren esku-hartze baterako beharrezkoa dena.
alde guztien
artean egoera hau berraztertzeko beharra
azpimarratu nahi dugu, eremu sendo eta iraunkorragoak izateko
aukerak
aztertzekoa,
aplikazioa hedatzekoa, eta, edozein kasutan, Hirugarren sektoreak burututako lan handia duintzekoa, profesionalizazioa potentziatzekoa eta ebaluazio eta kontrolerako elementuak hobetzekoa, beti
Administrazioari baitagozkio,
Administrazioa baita
adingabeen eskubideak bermatzeko
azken erantzulea.
2.2.2.6. Txostenen kalitatea
Zenbait kexen ikerketa burutu bitartean, hainbat helburu (diagnosia, jarraipena, deribazioa, etab.) zituzten eta zerbitzuetako profesionalek egindako txosten teknikoen berri izan dugu. Gehienetan gertatu ez den a
rren, irakurri a
hal izan dugunaren a
rabera, kasu batzuetan, a
dierazitako espresioek, inferentziak dirudite eta ez datuak edo jardute a
ntzemangarriak, iritziak eta gertaerak nahastuta a
geri dira, pronostikoak oinarri objektiborik gabe a
gertzen dira, pertsonei buruzko balorazio sendoak… Beharbada a
ipatzen ditugun espresio, balorazio eta pronostiko horiek ezagutzen ez dugun oinarri objektiboa dute –ez baitago a
dierazita–, profesionalek ezagutzen dituzten baina a
dierazten ez dituzten pertsonen inguruko jokabide eta a
dierazpen errealen a
rabera a
dierazita daude, etab.; beraz, a
razo nagusia gizarte txostenen kalitatea dela uste dugu, horiek zehazki eta teknikoki zuzen idatzi behar baitira.
Txosten horiek pertsonen bizitzan duten eragina kontuan hartzen badugu; izan ere, haientzat oso garrantzitsuak diren erabakiak hartzen dira bertan bildutakoaren a
rabera edo hori oinarri hartuta, ez genuke huskeriatzat hartuko, ezta kontu formal hustzat ere, bere zorroztasun teknikoa bermatu behar dela a
zpimarratzea. Hori dela-eta, profesionalen prestakuntzan eta kualifikazioan eskumena duten erakundeei kezka helarazi diegu eta programen eta zerbitzuen jarraipena egiterakoan elementu hori a
intzat hartzeko gonbidapena luzatzen dizuegu.
2.2.2.7. Hirugarrenen datuen babesa
Urteak a
urrera egin a
hala hainbat pertsonek helarazi digute euren intimitatea kaltetuta ikusi dutela lehen zein bigarren harretako (udalak eta a
ldundiak) gizarte zerbitzuen talde sozio-hezitzaileek eta psikosozialek egindako espediente osoen a
uto judizialetan gaineratzeagatik. Espediente horiek gizarte zerbitzuek, a
dingabeei eta/edo guraso bati edo biei dagokienez, a
bian jarritako programak eta burututako jarduerak barne hartzen dituzte. Halaber, familiako beste senide batzuengan ere eragina eduki dezake. A
rrazoi hori dela-eta jasotzen ditugun kexek zera mahaigaineratu dute: espediente horiek epaitegiek eskatzen dituzte eta a
utoetan osorik eransten dira. Horrek esan nahi du zenbait informazio sentikor barne egon daitekeela; izan ere, zenbait a
lderdi, a
uzirako garrantzirik gabekoak badira ere, pertsonen intimitatean eragina daukate, 1. a
rtikuluan ezarritakoarekin bat eginez.
Gurasoek a
dministrazioari espediente horiek eskatzen dizkiotenean, Herri A
dministrazioen A
raubide Juridikoaren eta A
dministrazio Prozedura Erkidearen 37.2. a
rtikulua a
plikatzen da. Horren a
rabera, pertsonen intimitatearekin lotutako datuak dauzkaten a
giriak soilik eragindako pertsonek eskuratu a
halko dituzte (37.2. a
rtikulua). Dena den, a
lderdiek epaitegiari eskatu a
hal diote, prozedura judizial batean zehar, a
dministrazioari informazio hori bidaltzeko eskatu diezaion. Kasu honetan, pentsatu dugu hauxe dela a
zaldutako a
razoa saihesteko modu bat: epaitegiak, kasu horietan, dagokion esku-hartze psikosozial edo hezkuntzako esku-hartze osoa barne hartzen duen a
dministrazio espedientea osorik eskatu beharrean, epaiketan eztabaidatu behar den a
rloari buruzko daturik garrantzitsuenak jasotzen dituen txosten zehatza eska dezala. Horrela, a
hal den neurrian, pertsonen intimitatean eragina duten datuak a
gerian jartzea saihestuko litzateke. Jakin badakigu a
dministrazio espediente osoa eskatzea errazagoa dela. Hala ere, udalei eta foru a
ldundiei eskatzen zaizkien testigantzen edo jendaurrean erakutsi behar diren dokumentuen eskaerak zehazteak edota a
bian dagoen prozedura judizialarentzat beharrezkoa eta nahikoa den edukia jasotzen duen txosten zehatza eskatzeak datuen tratamendua erraztuko luke, horien babesari buruzko a
raudiarekin bat eginez. Modu horretan, pertsonen intimitateak ez luke kalterik jasoko eta epaitegiak prozedura a
urrera eramateko behar duen informazio garrantzitsu guztia eskuratu a
halko luke.
Proposamen hori Justizia A
dministraziora bidali da eta horren Gobernuko Salak A
uzitegiei helarazi zien konponbide gisa berariazko txosten bat eska zedila beharrezkoak diren datu nabarmenekin eta ez a
dministrazio espediente osoak, pertsonen intimitatea ez eragiteko modu gisa.
Horrez gain, babesik gabe dauden haurrentzako gizarte zerbitzuei, lehenbizi a
ipatutako kexekin zuzenean loturikoei, baina baita posible izan den beste foroetan ere, berariazko txosten zehatz eta zorrotzak egiteko komenientzia jakinarazi zaie, bertan a
gertzen diren pertsonei buruzko datuen babesa bereziki zain dadin.
2.2.2.8. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako a
rreta berezia
Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren berariazko beharrei dagokienez, foru a
ldundiei hainbat datu kuantitatibo (artatutako herritarrak, a
dministrazio egoera eta erregularizazioari buruzko datuak…) eta hainbat balorazio eta informazio kualitatibo eskatu zitzaizkien. Informazio horrekin batera, ondoren bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren egoerari buruzko kexen izapidetik sortutako jarduera batzuen emaitza a
urkezten dugu.
Artatutako adingabe a
tzerritar kopuruari dagokionez daturik a
ipagarriena da 2011. urtean iritsitakoen beheranzko joerak jarraitu duela eta, ondorioz, baita a
rtatutakoena ere, 2009an hasitako eta 2010ean Gipuzkoan eta A
raban nabarmendutako joera.
11. grafikoa. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritar "berriak",
foru a
ldundietako haurren gizarte zerbitzuek a
rtatuak. Bilakaera, 2005-2011
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
12. grafikoa. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak, a
benduaren 31ra a
rte foru a
ldundietako haurren gizarte zerbitzuek a
rtatuak. Bilakaera, 2005-2011
alt="12_grafikoa" />
Iturria: guk eginda foru a
ldundiek eskainitako datuak oinarri hartuta
Bizkaian bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren urteroko sarrera a
urreko urtekoarekin a
lderatuta mantendu da. Hala eta guztiz ere, a
rtatutako kasuak guztira % 10 inguru murriztu da a
din nagusitasuna lortzen duten eta foru a
ldundien haurtzaroen zerbitzuak uzten dituzten haurren ondorioz.
Profilean gertatutako a
ldaketei edo a
rtatuta a
dingabe a
tzerritarren ezaugarriei dagokienez, Bizkaiak eta Gipuzkoak ez dituzte a
ldaketa handirik pairatu. Hala eta guztiz ere, Gipuzkoako foru zerbitzuek bai a
ntzeman dituzte a
ldaketak a
rtatutako talde handi baten migratze proiektuan, izan ere, euren a
dierazpenaren a
rabera, Gipuzkoa iragaite etapa litzateke Europako Iparreko herrialdeetarantz. Ondoriorik zuzenena da Larrialdiko A
rrera Zentroan a
rtatutako a
dingabe as
ko egun batzuk igaro ondoren desagertzen direla. A
raban, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren taldea gehien bat mutilek osatzen duten eskualdean, 2011. urtean Ghana Errepublikatik etorritako mutilen hazkuntza eta Pakistandik hiru mutil etorri direla a
ntzeman da. Era berean, a
giririk gabe edo a
giri bakar gisa a
rgazkirik gabeko jaiotze egiaztagiria eramanez datozen a
dingabeen kopurua handitu da.
Artatutako a
dingabe a
tzerritarren kopuruan beheranzko joera hori, harrera sarearen erantzun a
halmena gainditu beharrean, Bizkaian zenbait egoitza baliabide ixtea eragin du (2.2.2.2. a
talean a
zaltzen den moduan), eta a
rreta orokorreko sarean egindako a
ldaketak eragin dituen faktoreetako bat da, Gipuzkoa bezalako kasuetan, orain a
rte paraleloak ziren haurtzaro a
tzerritarrentzako eta "bertako" haurtzaroentzako a
rretarako sareak irekiagoak egiten dituena.
Foru a
ldundien balorazioa esku hartu duten beste a
dministrazioekin lan koordinatuari dagokionez bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren integrazio prozesuan, orokorrean, ona da. Arabako A
ldundiak prestakuntza zentroekin izandako koordinazio egokia eta Osakidetzaren mendekoak diren Zaramagako osasun zentroaren eta Txertaketa sailaren jarduerak a
zpimarratzen ditu. Udal eremuan, erroldaren unitate teknikoaren bulegoaren, herritarren a
rretarako bulegoen edo kiroleko udal zerbitzuaren lana a
zpimarratzen du. Gipuzkoako Foru A
ldundiaren balorazioa beste sistemekiko lankidetza mailari dagokionez (hezkuntza, osasuna, gazteen justizia, polizien zerbitzuak, gobernuaren ordezkariordetza, udal zerbitzuak…) a
ldekoa da eta a
zpimarratzen du, berriro ere, Probintzia A
uzitegiaren Fiskaltzaren a
ldetik jasotako lankidetza maila. Hala eta guztiz ere, hobetu beharreko hainbat a
razo eta kontu ere a
ntzeman dira, hala nola Bizkaiko Foru A
ldundiak a
ipatutakoak ustezko babesik gabe zegoen a
dingabe a
tzerritar bat topatu eta A
dingabe A
tzerritarren Erregistroan bere a
ipamen datuak jasotzeko itxaronaldi luzeari dagokionez edo a
dina zehazteko probak egin eta emaitzak eta erabakian hartu bitartean igarotako denbora luzeari dagokionez. Beste hainbat kasutan, zailtasunek haurren a
girien kudeaketan Kontsulatuak a
rrazoitu ez dituen a
tzerapen garrantzitsuekin zerikusia dute. Egoera horrek ondoren a
ipatzen dugun a
din nagusitasuna betetzean dagozkien emantzipazio programetarako sarbidea eragozten du.
2011n kexa kopuru ugari jaso izanak erakunde honek emantzipazio prozesuekiko duen kezka ugaritu du, hau da, 18 urterekin, a
dministrazioaren tutoretza galtzeagatik, ofizialki "nagusi a
utonomo eta emantzipatutzat" jotzen diren gazteen egoerarekiko, izan ere, ez dituzte beharrezko baldintzak ezta baldintza nahikoak ere emantzipazio errealean kokatzeko eta a
rrisku handia dute baztertze egoeran geratzeko edo, behintzat, baztertze a
rriskuan, kasu as
kotan bertan behera geratuz urteetan zehar hezkuntza sistemek, gizarte zerbitzuek, etab. egindako lana (eta emaitzak) haur horiek pertsonalki garatzeko eta gizarteratzerako. Gazteen III. Euskal Plana garatzeko diagnosian a
zaltzen den moduan, familia baldin bada gazteak mantentzen dituena (dagoeneko ofizialki heldu a
utonomoak direnak) lan merkatu ezegonkorrera sartzeko egoera zailen a
urrean (behin-behinekotasun tasa a
ltuak, zatikatzeak, ezegonkortasuna, etab.) bizitza a
utonomo bat mantentzeko diru-sarrera eskasaren errealitatearen a
urrean eta egoitza a
utonomia lortzeko zailtasunaren a
urrean etxebizitzaren garestitasuna dela-eta, familia ez dagoenean (edo jarduten ez duenean), ez da euskarririk eskaintzen eta gazte horiek lur ezegonkorretan geratzen dira.
Hori dela-eta, bereziki erakundeek a
dingabe a
tzerritarrei haurrak babesteko gizarte zerbitzuen sistema utzi behar dutenean -adinez nagusi direlako edo fiskaltzak dekretu bat eman duelako a
dinez nagusi direla zehaztuz- ematen dieten erantzuna ezagutu nahi izan dugu. Horrela bada, hiru foru a
ldundiei informazioa eskatu diegu a
din nagusitasuna lortzen duten a
dingabeen emantzipaziorako dituzten baliabideen inguruan eta erakundeen edo sailen a
rtean ezarritako lankidetza mekanismoen inguruan. Jasotako kexak kontuan izanda, bereziki larria dirudi A
raban, izan ere, jakin izan dugunez, bertan, prestakuntza baliabideak erabiltzen dituzten hainbat gaztek, kasurik onenean ere, baztertze handiko egoeran dauden pertsonentzako baliabideetan igaro behar dute gaua.
Orokorrean, fiskaltzak zehazten badu a
din nagusitasuna, gazte horiek ez dute inolako jarraitasun programarik, beraz, gainontzeko herritarren bezalaxe jotzen dute udaleko gizarte zerbitzuetara eta ekonomia laguntzak eskatzen dituzte zaurkortasun egoera oso berezietarako laguntza bereziak egonez gero (Bizkaian edo Gipuzkoan bezalaxe), izan ere, 23 urte baino gutxiago izatean, ez dituzte diru-sarrerak bermatzeko errenta jasotzeko baldintzak betetzen.
Adin nagusitasuna haurrentzako zerbitzuen a
rreta jaso a
hala lortzen duten gazteen kasuan, a
ldundiek hainbat jarraipen programa zehaztu dituzte, betiere beti betetzen ez diren hainbat baldintza betetzearen mende. Bestalde, estaldura ezberdina da lurralde historiko bakoitzean, beraz informazioa lurraldeka xehatua eskaintzen dizuegu hurrengo paragrafoetan.
Bizkaiko Foru A
ldundiak hainbat formula ezarrita ditu euren zerbitzuetan a
din nagusitasuna lortzen duten gazteen emantzipazio prozesua babesteko: egonaldia gehienez ere 18 hilabetez luzatzea haurren egoitza baliabideetan, SAIO programa, Emakumea eta Familia eta Gizarteratzea zerbitzuetara bideratzeko protokoloak. Bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren emantzipazio prozesuen kasuan, ehuneko oso a
ltuan, gizonezkoak, bide ohikoena Gizarteratze Zerbitzuarekin lankidetzan burutzen dena da. Urtean bitan Haurtzaroaren Zerbitzuak zerrenda bat bidaltzen du hurrengo seihilekoan a
din nagusitasuna betetzen duten eta horrek ezarritako baldintzak betetzen dituzten a
dingabeen datuekin. Baldintzak honakoak dira:
Aldundiaren mendeko babeseko zentro batean sartu izana, gutxienez, 18 urte bete baino 12 hilabete lehenago eta bertan jarraitzea eskaera egiterakoan.
ahozko
adierazleen ulermen eta
adierazpenaren bidez zehaztuta.
arazorik ez izatea.
aurkako jarrerarik ez izatea.
arte.
aldera
aldeko jarrera izatea.
Baztertze zerbitzuetarako egoitza eskaera eta laguntza ekonomikorako eskaera -gizarteratzetik ere kudeatuta- Haurtzaro Zerbitzuan sinatzen dira, jarraituko duten prozesua a
zaltzen den lekuan. Hemendik garapen txosten bat bidaltzen zaio Gizarteratzekoari mutilaren a
giri guztiekin batera. Behin plaza esleituta eta egoitza baliabide berrian sartu a
rte, Haurtzaro Zerbitzuko profesionalek gazteak laguntzen dituzte Gizarteratze Zerbitzuko euren homologoekiko lehen kontaktuekin.
Gipuzkoako Foru A
ldundiak ere Gizarteratze eta Enplegu Zerbitzuak kudeatzen duen 18 urtetik gorako gazteentzako a
lojamendu baliabideen bideratze mekanismo bat ezarri du. Koordinazioa Egoitza A
rretarako Laguntza Teknikoko Zerbitzu taldearen bidez ekiten da. Horrek hezkuntza taldeen gizarte txostenak jasotzen ditu eta Gizarteratzeko a
lojamendu a
talera bidaltzen ditu. Balorazioaren ondoren, eskaera onartzen bada, gaztea itxaron zerrenda batean gaineratzen da zentroetara sartzeko. Ezezko balorazioa lortuz gero, gaztea laguntza programara bideratzen da eta, bilakaeraren a
rabera, eskaera berri bat a
urkeztu a
halko du sei hilabete igaro ondoren.
Arabako Foru A
ldundiak a
zaltzen du hilabetean behin Gasteizko Udalari a
din nagusitasuna eskuratzeagatik egoitza programatik a
teratzen diren haurren berri ematen diola, euren beharrak helaraziz prestazioen jarraitasunari, egoitza baliabideei, tratamenduei, etab. dagokionez. Duela gutxi a
rte bideratze prozesu hori a
zkartasunez funtzionatu du, Gasteizko Udalak gazte horiek (dagoeneko a
dingabeak ez zirenak) bere programekin eta udal zerbitzuekin hartu eta a
rtatu baititu. Jasotako kexek, hala eta guztiz ere, prozesuan galera egon dela a
dierazten dute, izan ere, haurtzaroko foru baliabideetatik a
teratzen jarraitzen dira, baina a
razoak topatzen dituzte gizarteratze prozesuan babesten zituzten udal zerbitzuetan sartzeko. Espedienteak irekita daude oraindik ere, Gasteizko Udalak emango duen erantzunaren zain.
Arreta faltako egoera zehatz honen a
urrean, diela gutxi gazte horiek babesteko plataforma bat a
ktibatu da, etxe partikularretan egoitza ematera ere heltzen dena. Nolanahi ere, gizarte erakundeek burutzen duten lanaren a
dibide bat da, erkidegoko solidaritateko sareak eskaintzen narriadura pertsonala ekidinez eta kalean bizi diren pertsonen gizarteratze ibilbideak sustatuz. A
rreta hori, berriro ere, a
rriskuan egon daiteke a
dministrazioaren maila guztietan erakunde horien lana babesteko esleitutako a
urrekontu partiden murrizketa bermatuarekin.
Jasotako beste kexa multzo bat foru baliabideak egoitza harreratik a
tzeratzeko unearekin zerikusia dauka, baina tutoretza eteteak, egoitza harreraren eteteak edo ez ohiko egoerengatik egoitza baimenaren eskaera a
urkezteko beharrezkoa zen gomendioaren eteteak a
ipatzen duen agiriak ez entregatzeari egiten dio erreferentzia. Foru a
ldundiek, orokorrean, a
urreko a
giriak ondoren eman dituzte, kasu batean izan ezik, tutoretza etetea ez baitzen eman, izan ere, a
zaldu zigutenaren a
rabera, ez zen a
dministrazio bidez neurri hori bideratu, ia unean bertan jakin baitzen a
dinez nagusi zela. Kasu honetan a
ldez a
urretik beste a
utonomia erkidegoetan egon zen beraz, erantzun zigutenez, bere garaian dagozkion erakundeek a
din nagusitasun hori bermatzen duten a
dministrazio ebazpenak eman zizkioten interesdunari. Nolanahi ere, jardute hori ikertzen a
ri gara.
Eta a
dministrazio a
giriei buruz hitz egiten, ezin ditugu a
lde batera utzi a
dingabe horien a
dministrazio erregularizazioan gertatutako hainbat a
razo. A
raban A
dingabeen eta Familiaren A
lorra eta Bideberria zentroa a
rduratzen dira a
dingabeen a
giriak izapidetzeaz Bizkaian, Gizarte Ekintza Sailak Bizgarri elkartearekin a
giri kudeaketa kontratatuta dauka eta Gipuzkoan erakundeen hezkuntza langileak -foru zerbitzuek ikuskatuta- a
rduratzen dira bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren erroldatzeez, osasun txartelaz, pasaporteaz, egoitza baimenez…
Foru a
ldundiek a
dingabe horiek dokumentatzeko duten beharra denboran luzatzen ohi da kontsulatuek eta enbaxadek euren nazionalei eskatzen dizkieten baldintzak betetzeko beharra dela-eta. Hori, zenbaitetan, oztopo bat izan da udal erroldan izena emateko, eta errolda funtsezkoa da pertsonen bizitzarako, izan ere, eskubideen erabilerarako (hezkuntza, osasuna, gizarte parte-hartzea…) eta herri a
dministrazioekin harremanak izateko sarbidea da.
Hori erantzun nahi izan du urriaren 17ko 5/2011 A
rartekoaren gomendio orokorra, udalek duten beharrari buruzkoa euren herrian bizi diren etxebizitzarik gabeko pertsonak eta egoitza zentroetan bizi diren foru a
ldundien tutoretzapeko a
dingabeak erroldatzeko hainbat jarduera bideratzeko. Horren a
rabera, erroldan izena ematea eta udalen jarduera erregulatzen duen a
raudia a
ztertuta, horiei orokorrean gonbidatzen zaie pertsonen interesen onurarako a
plikatu beharreko a
raudia interpretatzen dituzten praktikak barne har ditzaten eta, egoitza harreran dauden foru a
ldundien tutoretzapeko a
dingabeen kasu zehatzean, jarduera protokolo bat eratzera Herri A
dministrazioek dituzten beharrak kontuan har ditzan haurtzaroari dagokionez, ez direnak a
lde batera utzi a
dingabea a
giririk ez izateagatik ezta a
dingabeak une jakin batean kontzertatutako plazak baino gehiago izateagatik. Protokolo horrek a
dingabearen goi-mailako interesa kontuan hartu beharko du eta erroldan izena ematea a
urre ikusi beharko du tutoretzen duen foru a
ldundiak dituen datuekin. Nolanahi ere, erroldan baja emateko a
ldez a
urretik tutoratzen duen foru a
ldundiari helarazi beharko zaio.
Aurten a
ntzeman izan dugun beste zailtasun bat izan da fiskaltzarentzat eta babes erakundearentzat baliozkotasuna duen a
dinaren (fiskaltza dekretuak a
itortzean duena izan ohi da) eta pasaportean a
gertzen denaren a
rten. A
zken horrekin gazteek egoitza baimen a
dministratiboa bideratzen dute. Hori dela-eta, gazte gehiagok dute Barne Ministerioak emandako egoitzaren a
dministrazio baimena. Bertan, pasaporteak a
dierazten duen a
dina a
gertzen da, baina ez da fiskaltza dekretuak a
ipatzen duena, handiagoa edo txikiagoa izan daiteke. Egoera horiek a
rgitu beharko lirateke gazte horien a
rtean nahasteak eta zalantzak sortzen baitituzte, euren a
dina dela-eta, zaurkortasun egoeran baitaude. Batez ere kontuan hartzen bada a
dina zehazteko mediku proben doitasun falta, duela gutxi herriaren defendatzaileak a
dina zehazteko prozesuei buruzko txosten batean a
ztertu duen moduan (Adingabeak edo helduak? A
dina zehazteko prozedurak) A
dina zehazteko probei dagokienez, herriaren defendatzaileak duela gutxi Justizia Ministerioari zuzendutako gomendio bat egin du a
dina zehazteko zerbitzu berezitua ezar dezan eta nazioarteko protokolo bat susta dezan nazio mailako legezko medikuntzako edozein institutuk egindako helburu hori duten probak eta a
uzitegiko txostenak elkartruka daitezen.
Desadostasun egoera horrek harreman zuzena dauka bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako larrialdiko harrera protokoloarekin egoitza harrera baliabideak a
rautzen dituen 131/2008 Dekretuaren seigarren xedapen gehigarrian a
zaldutakoa eta oraindik ere garatzeke ezarritako epe guztiak jada igaro diren a
rren.
Eusko Jaurlaritzako Immigrazioa eta a
niztasunaren kudeaketaren Zuzendaritzatik maiatzean lehenbizi bildu zen protokoloa burutzeko eratutako lantaldea, a
urkitutako deialdi a
razoak gainditu ondoren, urte hasieran jakinarazi zizkigutenak. Harez geroztik hainbat zirriborro teknikotan lan egin da, oraindik ere parte-hartzaile guztien a
ldetik a
giri bateratu bat lortu ez dutena. Gauzak horrela, a
ldez a
urretik A
rartekoak a
lor honetan zuen ikuspuntua helarazi badu ere, bi ideia a
zpimarratu nahiko genituzke:
alderdi
anitzeko egoera batean esku hartzen duten herri
administrazioak, erakundeak eta, kasuan kasu, gizarte
agenteak daudela kontuan hartzen dugu. Jarduera horiek biltzen dituen
agiri batek esku-hartzea sistematizatzeko
aukera eskaintzen du, eta horrek erabilgarritasun handia dauka gizarte
agenteentzat eta
agente publikoentzat,
aldez
aurretik garatuko dituzten funtzioak, zein unetan, norekiko harremanetan edo lankidetzan, etab. ezagutu baitezakete. Gainera, protokoloan bideratzen diren jarduerak zehaztean, harrera prozesuaren ebaluazioa errazten da (kasu honetan) eta ordenamendu juridikoak
adingabeei onartzen dizkien berme eta eskubideak betetzen diren ezagutu daiteke.
adingabe horientzako gizarte eta hezkuntza
arretarako gizarte zerbitzuen zeregin lehenetsia.
Adingabeak izan daitezkeen (hala diote) pertsonak direla dugu oinarri, beraz, topatzen direnetik
adinen inguruan zalantzak desagertzen diren
arte foru
aldundien haurtzarorako zerbitzuek
artatu behar dituztela uste dugu, batez ere kontuan hartuta
adina zehazteko prozesuak denbora bat behar duela, eta ez dela berehala egiten. Babesik gabe dauden
adingabeentzako baliabideak eta gizarte zerbitzuak lekurik egokienak lirateke pertsona horien
arretarako izapide guztiak egiten diren bitartean (Adingabe
Atzerritarren Erregistroan kontsulta, proba erradiologikoak,
auzitegiko medikuaren balorazioa…), horrela bada euren hezkuntza, janari, egoitza, etab. beharrak
aseta egongo direla eta gizarte eta hezkuntza mailako profesionalek
artatuko dituztela bermatuko da. Egia da poliziak zaindu zitzakeela eta beste lokal mota batzuetan egon zitezkeela, baina testuingururik egokienak, zalantzarik gabe,
adingabeen gizarte zerbitzuek eskain ditzaketenak dira.
adingabeei euren egoeraren eta egingo dizkieten proben berri emateko egokienak, baita euren defentsarako eskubidearen berri emateko egokienak ere. Informazio hori poliziak edo Fiskaltzak ere eskain dezake, baina berriro ere babesgabezian dauden haurrentzako gizarte zerbitzuen egoera pribilegiatua
azpimarratzen dugu, haurrak eta nerabeak babestu eta zaintzeko 3/2005 Legean eta
atzerritarren eskubide eta
askatasunei buruzko 4/2000 Lege Organikoaren 35.
artikuluan 2/2009 Legean
azken
aldaera egin ondoren, zein hura garatzen duen araudian, 557/2011 EDko 190.
art.,
azaltzen den moduan.
Adina zehazteko a
razoarekin jarraiki, a
dingabe edo gazte horien defentsarako eta tutoretza judizial eraginkorrerako kontua mahaigaineratu nahi dugu. A
dingabeko pertsonari jakinarazi behar zaio a
dina zehazteko probak egiteko eta ez egiteko eskubidea duela, eta horrek denak dakartzan eskubideak ere bai. A
rartekoaren iritzian, Udaltzaingoak edo dagokion foru a
ldundiko Haurren Babes Zerbitzuak jakiten dutenean a
dingabekoa, erreferentziazko pertsona heldurik ez duena, a
dingabea izan daitekeela eta dokumentaziorik gabe dagoela, gomendagarria litzateke ofiziozko a
bokatu bat izendatzea. Gainera, a
dina zehazteko proba medikoak egin ondoren Ministerio Fiskalak erabakitzen badu a
dinez nagusia dela, erabaki horren a
urkako errekurtsoa egin a
hal beharko luke ofiziozko txanda egokitu zaion a
bokatuak. Erabaki horrek pertsona honen interes eta eskubideengan eragina dauka, eta defentsa-eskubidea eta babes judizial eragingarrirako eskubidea a
plikatuz errekurritu a
hal izan beharko litzateke.
Kontuan izan behar da lagundu gabe dagoen a
tzerritar a
dingabekoak foru a
ldundiko Haurren Babes Zerbitzuaren a
rreta jasotzen duenean, gero proba medikoak egiten bazaizkio eta Ministerio Fiskalak erabakitzen badu a
dinez nagusia dela, foru a
ldundiak a
dosten badu babesa bertan behera uztea bide judizialean errekurritu a
hal diela (babesa bertan behera uztearen kasu as
ko errekurritu dira bide judizialean). Horrenbestez, pertsona honen a
dina frogatzeko egin diren proba medikoek eta fiskaltzaren dekretuak pertsona hau a
dinez nagusia dela a
dieraztearen ondorioz babes neurririk ez gauzatzeko a
gintzen duen erabakiaren a
urkako errekurtsoa egin behar da era berean. Erabaki horrek pertsona honen egoera zibilean eta beraren interes eta eskubideetan eragina du, lehen esan dugunez.
Foru a
ldundiei egindako a
zken galdera bat zentrotik ihes egindako kasuan hartutako gazteen tutoretzarako ondorioei buruz mantentzen duten irizpideari buruzkoa zen, izan ere, hainbat informaziok irizpide ezberdinak zituztela zirudien.
Horrela jakin izan dugu Bizkaiko eta Gipuzkoako foru a
ldundiek Adingabeen Fiskaltzaren jarraibideen a
rabera, egoitza harrerako zentroak nahita uzten dituzten tutoretzapeko a
dingabeen a
dministrazio espedientea irekita mantentzen dutela eta, beraz, ez duela eraginik tutoretza onartzean.
Arabaren kasuan, berriz, larritzekoa da irizpide baten a
rabera tutoretza onartzen duen ebazpenak bere iraungipenera daramaten hainbat egoera xedatzen dituela, besteak beste, egoitza nahita uztea. Dirudienez, kasu bakoitzaren xehetasunak kontuan hartzen diren a
rren ihesaldi batzuk besteetatik ezberdinduz, beharrezkotzat jotzen dugu gogoraraztea a
dingabe baten ihesa edo a
ldentzeagatik tutoretza etetea ez dagoela justifikatuta ezta legez babestuta ere.
Babestuta ez dauden a
dingabe a
tzerritarren beharrei berariazko a
rretari buruzko a
tala aberriratze prozeduretan a
ntzemandako hutsuneen inguruko espedienteari eta urteroko beste txostenetan a
ipatu dugun protokolo baterako beharrari buruzko a
zalpen batekin a
maituko dugu. Herriaren Defendatzaileak A
tzerritarren Integraziorako Zuzendaritza Nagusiak bidali dion txostenaren inguruan helarazi digun informazioak a
zaltzen duenez prozedura hori, dekretu berrian zehatzago a
raututa dagoenez, horren beharra ez da berdina, beraz, jatorriaren balorazioa a
urreragorako uzten du a
ldi baterako hutsuneak edo a
katsak a
ntzemango balira.
2.2.3. Justizia
Alor honetan a
urkeztutako kexa gehienen (ia % 50 Haur eta Nerabeentzako Bulegoak zenbatutakoen kasuan) ezaugarri bereizgarria, dagokion txosten orokorraren orrietan a
zaltzen den moduan, eskumen faltagatik formalki ukatzen direla da. Zenbait kasutan, partikularren a
rteko gatazkak dira; beste zenbaitetan, berriz, Estatu zentraleko a
dministrazio-organoen jarduketen a
urkako kexak dira, eta, beraz, estatuko gure homologoari helarazten zaizkio horiek. Gainerakoak a
uzitegien erabakiekin a
dos ez egoteagatik sortzen dira, eta haien independentziak galarazi egiten du jurisdikziotik kanpoko instantziek kontrola ditzaten.
Hala eta guztiz ere, eta goian a
ipatutako irizpidearen a
rabera, kexa bat a
urkezten duenari gure eskura dagoen laguntza oro eskaintzeko, erreklamazioaren harrera formala kontuan hartu gabe, hurrengo paragrafoak jorratutako gaien a
rabera bideratuko dira, kexaren kalifikazio formalari buruzko xehetasun zehatzetan sartu gabe
Adingabeen justiziaren a
lorrean daturik nabarmenena, hain zuzen ere, horren inguruko kexa murritza da. Jarduteko egindako eskaera bakarra, egun gutxitara indargabetu zena egoera konpondu izanagatik gazteen justizia sistemaren barne mekanismoetatik.
Hala eta guztiz ere, egia da a
lor honetan A
uzitegiekin eta Fiskaltzarekin izandako lankidetza heldu zaizkigun hainbat egoera bideratzeko bereziki emankorra izan dela, txosten orokorraren justizia a
talean a
zaltzen den moduan.
Jarduteko ohiko beste eremu bat ezkontza prozeduren ebazpen judizialen betearazpenarekin loturikoa da, bertan eragin nabarmena dute bikotearen seme-alabek. Banaketa eta dibortzio prozeduretan seme-alaben inguruan judizialki erabakitako neurriekin a
dos ez daudenak kontuan hartu gabe, ez dira falta izan, a
urten ere, horiek bete ez dituztenak. Larrienak adingabeen nazioarteko osteak izan dira. Bizkaian gertatu ziren, eta a
dingabe horien eskubideak defendatzeko eskatutako laguntza osoa eman zion Fiskaltzak erakunde honi (ikusi Justizia txosten orokorrean).
2011 honetan jarduerak bideratu izan diren hirugarren esparrua familia elkarguneak (aurrerantzean FEG) izan dira. Zerbitzu horiek erakunde honen kezka izan dira, batez ere 2007az geroztik, zerbitzuarekin pozik ez zeuden pertsonen kexa ugari edo funtzionamenduaren irizpide zehatzekiko kritikak heltzen direnean. Horien bidez euren egoeraren ezagutza nahiko zehatza lortzen da. Kontuan izanda, hurrengo urtean gizarte zerbitzuen abenduaren 5eko 12/2008 Legea eta epaileak a
gindutako kontsultaren ondoriozko familia elkarguneak a
rautzen dituen dekretua onartu zela (hortaz, sistema publiko batean ezin hobeki kokatuta eta Eusko Jaurlaritzan haren eskumena ezarrita geratu zen), 2009. eta 2010. urteetan ohiko jarraipen bat besterik ez genuen egin eta gainetik horren berri eman da Legebiltzarrari bidalitako urteko txostenetan. 2011. urtearen hasieran, deribazio judizialaren ondoriozko familia elkarguneak a
rautzeko a
ipatutako dekretuaren xedapen iragankorrean ezarritako bi urteko epealdia bukatu zenean, ofiziozko jarduera bat ireki genuen egindako a
urrerapenak eta gaur egungo egoera baloratze a
ldera.
Ofiziozko espediente horren testuinguruan honako jarduera hauek burutu dira:
asko jaso zirelako eta
aldaketa handiak jasan dituelako: erakunde titularra, kokapena, baldintza materialak, erakunde kudeatzailea, profesionalak, jarduera protokoloak...
aurreikuspenak.
Erakunde honetan jasotako erantzunean ekainaren 8an eskatutako informazioa zatikatzen da eta a
ldi berean eskumen a
ldaketaren berri ematen zaigu (astebete lehenago jada publikoki a
rgitaratuta), 2012ko lehen egunetik indarrean, izan ere Euskal A
utonomia Erkidegoan deribazio judizialaren bidezko Familia Elkarguneak a
rautzen dituen Dekretua a
ldatzeko azaroaren 22ko 239/2011 Dekretuan herritartze a
giria lortzen du.
Donostiako familia elkargunean egin genuen bisita eta gero lortu genuen ikuspuntuari esker eta Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak emandako dokumentazioa a
ztertu ostean, hiru urte horietan egondako a
ldaketa positiboa a
ntzeman dugu. Hala eta guztiz ere, oraindik ere kezkatzen gaituzten edo, gure ustez, hobetu behar diren zenbait elementu daudela a
zpimarratu behar dugu:
arriskua eta kolapsoa: zifrek leialki islatzen duten baliabide hori gero eta gehiago erabiltzen
ari dela, truke zerbitzuen edo Euskal
Autonomia Erkidegoko Familia Epaitegiek zehaztutako tutoretzapeko bisitaldien edo tutoretzarik gabeko bisitaldien hornitzaile gisa. Eboluzio hori
aintzat hartuta, gainbegiratutako bisitaldiena bereziki, ez da zaila imajinatzea kasu berriei
arreta eskaintzea zaila izango dela lokaleko edukiera mugara heltzen denean, ordu jakin batzuetan behintzat.
asko inbertitu behar dute lekualdaketa egiten. Praktikan, horrek esan nahi du trukea egiteko beste eremu batzuk erabiltzen
ari direla (gizarte zerbitzuak, Ertzaintzaren bulegoak), beharbada familia elkarguneek ziurtatzen dituzten gutxieneko bermeak eduki gabe. Denok dakigu familia elkargune berriak hiriburuak ez diren beste leku batzuetan irekitzeak
aurreko paragrafoan
aipatu dugun
asetzeko
arriskua
arinduko lukeela.
abiatuta, batzuetan falta den zehaztasunak helburuei, berraztertzeko epeei edo instantzia deribatzailetik egindako jarraipenari dagokienez, gainbegiratzeko formula
arinagoetarantz eta,
azkenik, baliabidetik irteteko formuletarantz
aurrera pausuak ematea galarazten du. Bestalde, familien igarotzean
arintasun handiagoa egongo balitz,
asetzeko
arriskua txikiagoa izango litzateke. Edonola ere, egoera bakoitzak behar duen erritmo partikularra errespetatu behar da.
alde-egiteak ohikoak dira. Izan ere, egonkortasuna eta soldata hobeak bilatzen dituzte eskaintza publikoan. Horrek zerbitzuetan daukan ondorioa da langileak nolabait txandakatu behar direla eta horrek esan nahi du erabiltzaileentzat eta lantalde berarentzat erreferentzia bat diren langileak
aldatzen direla.
arren, zenbait defizit
antzeman
ahal dira koordinazioari dagokionez, hasteko sistema judizial deribatzailearekin baina baita gizarte zerbitzuekin, Ertzaintzarekin eta Udaltzaingoarekin ere. Hortaz, horren gainean lan egiten jarraitu behar da.Gai horri dagokionez, familia elkarguneetako gaur egungo profesionalek egiten dituzten iradokizunak (Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak jasotzen dituztenak) interesgarriak dira. Izan ere, lanean erabiltzen dituzten praktika eta ohikeriei buruzko hobekuntzak irudikatzen dituzte.
Gure ikuspuntutik a
ztertutako elementu horiek guztiak une honetan eskumena duen erakundera helarazi dira, Eusko Jaurlaritzako Justizia Zuzendaritzara, igarotako eskumena onartzeko unean egindako egoeraren diagnosia osatzen (beharbada zuzentzen) lagun dezaketelakoan.
2.2.4. Familia
2.2.4.1. Familia-politika
2011ko a
benduan, Euskal A
utonomia Erkidegoan Familiei Laguntzeko Erakunde A
rteko III. Plana (2011-2015) onartu zen. Horren bidez, familiei laguntzeko datozen bost urteetako politika publikoei forma emango dieten estrategia eta helburuen esparrua a
urkeztu da, eta, hala, jarraipena eman zaio 2002an lehenengo planarekin hasitako plangintza- eta koordinazio-lanari.
Familia eta Komunitate Politikarako Zuzendaritzarekin izandako bileraren esparruan, jakinarazi ziguten plan hori testuinguru ekonomikoak baldintzatu duela; izan ere, testuinguru horrek inoiz baino gehiago behartzen du lehentasunak ezartzera. Edonola ere, a
urrekoekin a
lderatuz plan berriak dakarren a
ldaketarik nabarmenena kualitatiboa da: zeharkakotasuna ideia gidari gisa a
gertzen da; hain zuzen, horren xedea da ondorio eraginkorrak lortzea Jaurlaritzako beste sail batzuen eta beste euskal a
dministrazio publiko batzuen inplikazioari eta konpromisoari dagokienez. Badirudi plana ondo hartzen a
ri direla, a
re tradizionalki hain irekiak ez diren sistemetan ere, eta hori berri ona da. Nolanahi ere, gu ere erne gaude, familiaren funtzioaren birbalorazio horretan ez ote den eragiten a
ri zenbait gizarte-sistemari eusteko dagoen zailtasuna. Planaren beste elementu a
ipagarrienetako bat da jarduketa-ildo berriak ireki dituela, gaur a
rte a
ztertutako bideez bestelakoak; izan ere, familien gastuen a
raberako konpentsazio-politika gainditu nahi da, eta familiei laguntzeko beste zerbitzu-eskaintza bat sortu.
Arartekoan a
dierazi genuen bat gentozela plan berriaren oinarrian dagoen ildo orokorrarekin eta filosofiarekin, eta, une hori baliatuz, gure erakundean jasotako kexekin zerikusia duten a
uzi batzuen berri ere eman genuen:
arautzen dituen seme-alabengatiko diru-laguntzen sistemari dagokionez, berriro
adierazi genuen laguntzak modu
automatikoan ematearen
alde gaudela (Europako beste herrialde batzuetan gertatzen den bezala); izan ere, horrek erraztu egingo luke laguntzen kudeaketa, eta unibertsal bihurtuko lituzke. Halaber,
adierazi genuen komenigarria litzatekeela zuzeneko laguntza horiek koordinatzea, zerga-neurriak
areagotuta. Dena dela, uste dugu beharrezkoa dela euskal lurralde osoan familiei
aplikatuko zaizkien zerga-hobarien irizpideak bateratzea (tokiko zergak eta tasak barne direla) eta gaur egun errentarako ematen diren zerga-hobariak handitzea. Zuzendaritzak horren inguruan
argitu zigun, seme-alabengatiko diru-laguntzei buruzko 255/2006 Dekretuari dagokionez, balizko erreformari heldu
aurretik hobetu litezkeen esparru guztien berri izan nahi dutela,
aldatu beharreko
alderdi guztiak zehaztu daitezen. Era berean,
adierazi zuen familia-errenta estandarizatuaren prozedura
arautu
asmo dutela, familiei era guztietako laguntzak emateko irizpideak bateratzeko.
autonomoen kexen berri eman genuen; izan ere, ez dira sartzen lana eta familia bateragarri egiteko laguntzei buruzko 177/2010 Dekretuaren
aplikazio-eremu subjektiboan. Uste dugu Eusko Jaurlaritzak sistema bat era dezakeela
arlo horretan iruzurra kontrolatzeko, hori baita pertsona horiek halako laguntzen onuraduntzat ez hartzeko
arrazoi nagusia.
adierazi genuen Enplegatu Publikoaren Estatutuaren eta Langileen Estatutuaren
artean desberdintasunak daudela, eta hori bereizkeria
argitzat daukatela eremu pribatuko langileek. Lege-kontu bat dela onartuta, iradoki genuen ezar daitezela neurriak, Zuzendaritzaren eskumenen esparruan, diferentzia hori leuntzeko. Zuzendaritzak jakinarazi zigun
abian direla laneko malgutasunari buruzko
azterlan bat, enpresa-talde txiki batekin egiten
ari diren esperientzia pilotu bat eta gaia gizarte-eztabaidarako mahaian sartzea.
aurre egiteko, edo, familiei laguntzeko 13/2008 Legearen hitzetan esanda, zaugarritasun-egoera objektiboan baitaude.
Modu osagarrian, interesgarria iruditzen zaigu, dokumentu honetan zehar A
rartekoarentzako interes berezikotzat edo kezkagarritzat a
zaldu diren a
lderdiekin duen loturagatik, Zuzendaritza horrek 2011. urtean landu dituen helburuetako hiru a
ipatzea:
aniztasunaren gainean sentsibilizatzea.
aldeko programak sustatzea, dauden programak detektatuta eta ebaluatuta, eta ondoren programak diseinatuta.
Atal honen a
maieran, jakinarazi dugu 2012rako txosten berezi bat egitea erabaki dugula Euskal A
utonomia Erkidegoan familiei laguntzeko politika publikoen inguruan, eremu horretan dauden politika publikoen egoera a
rgitzeko, bai eta euskal familiek zer premia dituzten eta zer eskatzen duten a
rgitzeko ere. Txostenean, beste hainbat konturen a
rtean, familia ugarien egoera a
ztertu dugu, Hirukide Euskadiko Familia Ugarien Elkarteen Federazioarekin hartutako konpromisoa betez.
2.2.4.2. Familia homoparentalak
Iaz Eusko Legebiltzarrarentzat egin genuen txostenean jakinarazi genuen hainbat a
razo a
urkitu genuela bi emakumek osaturiko ezkontzen barruan seme-alabatasuna legez zehazteko, eta horren a
nalisi sakona egin genuen gure 4/2010 Gomendio Orokorrean.
Bi emakumek osaturiko ezkontzen barruan lagundutako ugalketa-tekniken bidez jaiotako seme-alaben a
ma ez-biologikoen a
matasuna legez zehazteari dagokionez, 2010ean ofiziozko jarduketa bat hasi genuen, erregistroko gaur egungo jardunbideak berrikus daitezen sustatzeko. Erakunde honen iritziz, lagundutako ugalketa-teknikei buruzko maiatzaren 26ko 14/2006 Legean a
uzi hori modu a
nbiguoan zehaztu zela eta, erregistroetan ez ziren modu berean jarduten a
ri, eta zenbait kasutan litekeena zen bereizkeria-egoerak ere sortzea bi emakumek osaturiko ezkontzen barruan.
2010. urtearen a
maieran, eskumen-arrazoiengatik, Herriaren Defendatzaileari helarazi genion a
razoa, lege-interpretazioa a
rgitzeko bidezkotzat jotzen zituen jarduketak has zitzan. Gure jarduketaren emaitza gisa, jakin dugu Justiziako Estatu Idazkaritzaren ustez seme-alabak jaio ondoren ere a
dieraz daitekeela seme-alabatasuna onartzeko nahia —ama biologikoaren ezkontideari legez eskatzen zaio—. Horrek gure 4/2010 Gomendio Orokorrean planteatu genuen a
razoa konponduko luke. Hala, horren berri Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailari eman genion, informazio hori EAEko erregistro zibilez a
rduratzen diren epaileen a
rtean zabaltzeko.
Bestalde, Magala elkarteko ordezkariek a
dierazi ziguten kezkatuta zeudela halako familiak eskuarki eskoletan erabiltzen dituzten material didaktikoetan ikusten ez direlako, bai eta ikasleei errealitate horren berri ematea xede duten hezkuntza-material espezifikoak urri direlako eta a
re ez daudelako ere. Elkarte horren as
moa da Euskal A
utonomia Erkidegoko ikastetxeetan guraso bakarreko familien integrazio eta normalizaziori bide emango dioten ikasmaterialak heda daitezen sustatzea. Ildo horretan, a
dierazi digute zailtasun handiak izan dituztela halako materialak euskaraz lortzeko, ikastetxeetan zabaldu a
hal izateko; izan ere, gehienak ingelesez, gaztelaniaz eta katalanez daude, eta euskarara itzuli behar izaten dituzte; horretarako, erakundeen laguntza bilatzen dute. Konpromisoa hartu dugu a
rlo horretan Eusko Jaurlaritzaren laguntza lortzeko, eta, a
ldi berean, a
dierazi diegu Europako proiektu batean sartuta gaudela (Rainbow). Horren berri zehatzagoa dokumentu honetako 6.4 idatz-zatian emango dugu.
2.2.4.3. Banandutako gurasoentzako informazioa
Aurten, ondoko a
uzi hau hainbat ikuspegitatik a
gertu da, eremu as
kori eragiten dien a
ldetik (hezkuntza, osasuna, ogasuna, errolda...): banandutako gurasoek zer informazio jaso behar duten A
dministrazioak haien seme-alabei buruz dituen datuen inguruan eta zer dokumentu a
urkeztu behar dituzten. Horren inguruan a
urkeztu genuen azaroaren 15eko 8/2011 gomendioan, xeheki a
zaltzen dira jakin ditugun egoerak, a
plikatzen diren protokoloak eta instrukzioak, zuzenbide-oinarriak eta horren guztiaren ondorioak. Edonola ere, txosten orokorreko gomendioen a
talean a
zaltzen den bezala, a
dierazi dugu seme-alabak beren a
rdurapean dauzkaten pertsona banandu batzuek zailtasunak izaten dituztela guraso gisa Legeak esleitzen dizkien eskubide eta betebehar jakin batzuk baliatzeko. Zailtasun horietako batzuk sortzen dira A
dministrazioak baldintza batzuk ezartzen dizkielako banandutako pertsonei guraso-ahala baliatzeko, batez ere —baina ez bakarrik— hezkuntzaren eta osasunaren a
rloan. A
dministrazioak a
dingabe bati buruzko datuak dituenean, haren intimitatea babestu beharra dauka; beraz, haren lege-ordezkariari baizik ezin dizkio datu horiek jakinarazi. A
labaina, hori egiaztatzeko, gurasoek, elkarrekin bizi badira, nahikoa dute familia-liburua a
urkeztea; a
ldiz, bananduta badaude, guraso-ahala ez zaiela kendu ere frogatu behar dute. Osasun-arloan, zaindari ez den gurasoak "guraso-ahala egiaztatzen duen dokumentua" ere a
urkeztu behar du. Hori horrela, kexatzeko a
rrazoiak hiru izaten dira:
aginduz; beraz, ondore horretarako ebazpen
adierazgarri bakarra gurasoek seme-alabekiko duten betebeharra ez betetzearen ondorioz
ahal hori kentzeko ematen dena da. Betebeharrak ez betetzea ezkonduen, bananduen zein ezkongabeen kontua izan daiteke; beraz, banantzea ez da berez betebeharrak ez bete izanaren zantzu. Inork ez luke frogatu beharko bere seme-alaben guraso-ahala, bananduta egoteagatik bakarrik,
ahal horri dagozkion eskubideak eta betebeharrak
arduraz betetzeko, hala nola haien osasunaz edo eboluzio
akademikoaz
arduratzeko.
arrazoi batzuengatik banantzearen edo dibortzioaren ondorio ekonomiko eta pertsonalak
Administrazioaren
aurrean egiaztatu behar dituzten herritarrek jarri dituzte era horretako kexak. Horretarako, eskatu dute ebazpen judizial osoa
aurkeztu beharrean
aski izan dadila xedapenak
aurkeztea.
Azaldutako egoera horiek a
ztertuta a
tera ditugu hala ebazpenean bertan (bistan denez) nola txosten orokorreko gomendio orokorretako IV. kapituluan nabarmendutako ondorioak.
Arrazoi horregatik hezkuntza-esparruan esku hartu behar izan genuen kasuetan, Ikastetxeen Zuzendaritzak 1997-06-16an horren inguruan ezarritako instrukzioen a
rabera jardun zuen A
dministrazioak. A
rartekoaren gomendioa a
rgitaratu zen garai berean, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak horri buruzko beste instrukzio batzuk a
rgitaratu zituen. Hain zuzen ere, instrukzio horietan gure gomendioaren muina hartu zuen kontuan Sailak, eta iradokitako elementuetako zenbait ere txertatu zituen, hala nola as
ki izatea ebazpen judizialen xedapenak soilik a
urkeztea edo banantze-egoera a
ipatzea eta bi gurasoen posta-helbidea jasotzea matrikulatzeko inprimakietan eta a
plikazio informatikoan. A
labaina, uste dugu instrukzio berriek ez dituztela konpontzen gure iritziz a
urrekoen a
rabera jarraitutako irizpideek egokitasun juridiko a
ldetik sortzen zituzten a
razoak. Desadostasuna a
lderdi hauen gainekoa da:
aginduz dator ezarria, seme-alabatasunaren ondorio gisa. Beraz, hori egiaztatzeko nahikoa froga izan behar dute familia-liburuak edo
antzeko erregistro-agiriek. Horregatik, gomendatutakoaren
aurka doa lehenengo instrukzioan jasotako eskakizuna, hau da, matrikulazio-eskaera egitean edo ikastetxez
aldatzean ezinbestean
aurkeztu behar direla banantzearen edo dibortzioaren gaineko ebazpen judizialaren xedapenak.
arazoak izaten dituztela esparru horretan eta —ulertzekoa den bezala— eten egin nahi dituztela.
Alabaina, lana errazte
aldera eta ikastetxeetako zuzendaritzei
arazoak saiheste
aldera, uste dugu,
ager litezkeen beste
aldagai batzuk
aintzat hartzeko eragozpen izan gabe, kontuan hartu behar dela honako hau:
ahal izatea
ahal horri datxezkion eskubideak, hori ez du konpontzen banandutako pertsonek banantzearen gaineko ebazpen judiziala
aurkezteko eskakizunak; izan ere, ebazpen horretan ia inoiz ez da hartzen horren gaineko erabakirik, eta, gainera,
ahal hori berdin ken dakieke ezkonduta dauden pertsonei, bananduta daudenei zein ezkongabe direnei.
Alderantziz, hori
arazo-iturri izan liteke; izan ere, ez dago lege-oinarririk pentsatzeko pertsona bat banantzea, ezta seme-alaben zaintza eta babespea ez izatea ere, berez denik guraso-ahala kentzeko moduko zerbait egin izanaren zantzu. Ondorioz, zuzenbidearen
aurkakoa da banantze edo dibortzio hori oinarri gisa hartzea pertsona horri legez bete beharrik ez duen betekizun bat ezartzeko, baldin eta guraso gisa daukan eskubidea,
Administrazioak errespetatu eta
are erraztu behar duen eskubidea, baliatuko badu.
aldatzeko
adierazi duen nahia ez izatea biena; elkarrekin bizi badira, berriz, logikoa da pentsatzea bien nahia izango dela hori, nahiz eta eskaera soilik
aitak edo
amak sinatu. Halako zantzurik bada, ikastetxeak ziurtatu behar duena ez da eskatzaileak
al duen bere seme-alaben guraso-ahala edo zaintza, baizik eta Legeak horren inguruan erabakitzeko
ahala ematen dien pertsonetako inor ez dagoela eskaera horren
aurka: kasurik gehienetan, bi gurasoak izango dira, elkarrekin bizi badira zein ez; salbuespen gisa, horietako bat soilik izango da, besteari guraso-ahala kendu bazaio, edo bestela, biei kendu bazaie, tutoretza duen pertsona edo erakundea. Izan litekeen
arazo hori konpontzeko, instrukzioak honako hau xedatu beharko luke gure gomendioarekin bat etortzeko: gurasoak elkarrekin bizi ez badira biek sinatu beharko dituztela matrikulatzeko edo ikastetxez
aldatzeko eskaerak, eta banandutako bikote bateko kide batek
alde bakarretik egiten badu eskaera hori,
adierazi beharko zaiola beste kidearen baimenik ez badu —kasu horretan bai— horretarako
ahalmena ematen dion ebazpen judiziala
aurkeztu beharko duela, hau da, egiaztatu beharko duela beste gurasoari kendu egin diotela hezkuntza-arloko guraso-ahala; halakorik
aurkezten ez badu, 2. instrukzioan ezarritakoa
aplikatuko litzateke, hau da, eskaeraren kopia beste gurasoari bidaliko zaio, eta ohartaraziko zaio eskaera hori izapidetu egingo dela, hamar egun igaro baino lehen horren
aurka dagoela
adierazten ez badu.
Azkenik, seme-alabei buruzko informazioari dagokionez, hirugarren instrukzioa ez dator bat gure gomendioarekin; izan ere, uste dugu informazio bera eman behar zaiela, eta baldintza berberetan, bi gurasoei, bananduta egon zein ez egon edo zaintza eta babespea izan zein ez izan. Beraz, gure ebazpenean esandakoari lotuko gatzaizkio, hala banandutako gurasoek informazioa lortzeko
aurkeztu behar duten egiaztagiriari dagokionez, nola ikastetxeari egiaztagiri hori emateko betebeharrari dagokionez, eta, berezi-bereziki, bi gurasoen parte-hartzeari buruz esandakoari dagokionez; hain zuzen, parte hartzea ez da soilik errendimendu
akademikoaren gaineko informazioa jasotzea, baizik eta eskola-komunitateko instantzia guztiekin —tutoreak, eskolaz kanpoko jardueretako
arduradunak, orientatzaileak, gobernu-organoak eta
abar— elkarreraginean
aritzea da.
Bestalde, gomendio horrek psikologia-kabinete baten kontsulta bati ere eman zion bide. Hain zuzen, kabinete horrek galdetu zigun zenbateraino zeuden bertako profesionalak behartuta a
rreta psikologikoa jasotzen zuen a
dingabe bati buruzko informazioa ematera zaindari ez zuen gurasoari. Planteatu ziguten kasu hori a
ipaturiko gomendio orokorra emateko zio izan genituen kasuez bestelakoa zen. Hain zuzen, ezkontide hark zaintza ez izatea ez zen garrantzitsua erabakia hartzeko, edo, bestela esanda, gure iritzia ez zen bestelakoa izango, baldin eta a
ita eskatzaileak bere a
labaren zaintza eta babespea izan balu.
Kabineteari gure iritzia helarazi genion, kasu berezia baitzen, hots: a
itari informazio hori emanez gero —bera zaindaria izan zein ez—, nahi ez zen eragin bat sor zezakeen a
dingabeak bere terapeutarengan zuen konfiantzari zegokionez. Gure iritziz, a
dingabearen interes gorenaren babesak egon behar zuen hari eragingo zion edozein jarduketaren oinarrian, eta emandako informazioak ez zuen inola ere talka egin behar lanbideko sekretua eta pazientearen eta profesionalaren a
rteko itun terapeutikoa bermatzearekin. Gure ekarpena a
lde batera utzirik, kabineteari iradoki genion egokia litzatekeela horri buruz elkargoan hitz egitea, eta hainbat erreferentzia eskaini genizkion, hala nola haur eta gazteen osasun mentaleko zentroena, era horretako kasuetan nola jardun jakiteko ereduak bildu a
hal izan zitzan.
2.2.4.4. Familia-barruko indarkeria (seme-alabek gurasoen a
urka egindakoa)
Haur eta Nerabeentzako Bulegoak 2010eko txostenaren ondorioetan a
dingabe a
rau-hausleen inguruan a
ipatu zituen bi elementu kezkagarrienetako bat zen etengabe ugaritzen a
ri zirela familia-barruko eta bikotekidearen a
urkako indarkeria-delituak. Jadanik 2004an, Eusko Jaurlaritzako Justizia Zuzendaritzak a
razo horren inguruko lehenengo kezka a
dierazi zuen; izan ere, familia-barruko indarkeria-delituei loturiko 43 neurri zenbatu zituen (guztizkoaren % 5 inguru), kautelazkoak eta irmoak batuta. Zuzendaritza horrek harreman a
fektiboetan indarkeriazko portaeren ezaugarriak zituzten delitu guztiak sartu zituen kalifikazio horren barruan. Hala, kontuan hartu zuen bai gurasoen edo pertsona a
gintedunen eta bai bikotekideen a
urkako indarkeria, eta baita familia-indarkeriaren ondoriozko delituak nahiz iseka, irain, mehatxu eta a
barren ondoriozkoak ere. Orduz geroztik, ugaritzen a
ri dira familia-barruko eta bikotearen a
urkako indarkeriarekin loturiko delituak; hain zuzen, 2009an ia % 30 gehitu ziren, eta 2010ean beste % 4,7 igo ziren. Urte horretan, neurrien herenak neskei a
plikatu zitzaizkien (aurreko urteko portzentajeen halako bi). Datu horiek ikusita, erabaki genuen ofiziozko jarduketa bat hastea, instantzia publikoek gorantz egiten a
ri zen errealitate horri zenbateraino eta nolako kalitatez erantzuten zioten jakiteko.
Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Familia eta Komunitate Politikarako zuzendaritzetatik, fiskaltzatik, Bizkaiko Foru A
ldundiko Haurren eta Emakume eta Familien zerbitzuetatik eta UPV/EHUtik eta Deustuko Unibertsitatetik jasotako informazioaren emaitza gisa, baiezta dezakegu jadanik eragile instituzional eta sozial as
kok ikusi dutela errealitate berri hori, eta ematen den a
rreta ez dela hasieran uste genuen bezain a
ntzua.
Batetik, a
ipaturiko bi unibertsitateetako ikerketa-taldeak a
zterketak egiten a
ri dira, instantzia publikoek babesturik, gertakaria a
zaltzeko, hobeto ezagutzeko, zeren ondorio izan ote litekeen eta zein a
ldagaik esku hartzen duten jakiteko, erantzun eraginkorragoak egituratzeko bidean a
rgia ekarri nahian. Jakin a
hal izan dugunez, erreferentzia gutxi dago nazioarteko literatura zientifikoan horri buruz, eta profesionalak gonbidatzen dituzten foroetan eta topaketetan parte hartzearen ondorioz Espainiako Estatuan errealitate horri buruz ezagutzen denez, esan liteke Euskal A
utonomia Erkidegoak baduela halako erreferentzia-maila bat, hala ikerketari dagokionez nola esku-hartzeari dagokionez.
Hala gertakari horretara berori a
zaltzeko as
moz gerturatzen diren eragileak nola esku hartzeko xedez hurbiltzen direnak bat datoz komunikabideek a
dingabe erasotzailearengan jarri ohi dutela a
rreta, eta a
dierazi ohi dutela halako portaerak ugaritzen a
ri direla, neska-mutilak hazten a
ri diren gizarte horren balioei eta ezaugarriei lotu gabe. A
dingabe horiei buruz ematen den irudi publikoa lerratu samarra izaten da, neska-mutilak errudun gisa eta gurasoak biktima gisa a
gerrarazten dituen neurrian; a
labaina, haiekin hurbiletik eta modu jarraituan lan eginez gero, ikusiko dugu seme-alaba horiek ere familia-gatazka garrantzitsuak erakusten, a
gertzen dituztela, eta beraiek ere gatazka horien biktima direla. A
biapuntuko jarrera horrek erru handia egozten die a
dingabeei, eta gurasoak erantzukizunaz gabetzeko halako a
rrisku bat dakar, "norbaitek" (hirugarren batek) semea edo a
laba "aldatzeko" zain geratzen baitira.
Arazoari sistematikoki begiratuz gero, ikusiko genuke gatazkak daudela familia-sisteman, eta kide guztiek dutela halako erantzukizun bat. Hemendik, a
ldaketa-prozesuan erantzukidetasunez jokatzeko deia egin dezakegu, eta oinarri egokiak ezarri, prozesu terapeutikoan a
lderdi guztiak inplikatzeko; izan ere, bistan da, a
uziari ez litzaioke soilik a
dingabearen banako ikuspegitik heldu behar.
Ezagutu a
hal izan ditugun hiru esku-hartze programetan, familia-gatazkatzat hartzen da, baina, esku hartzeko zer testuinguru baliatzen duten, errazagoa edo zailagoa da familia-sistema osoarekin esku hartzea. Hala, bada:
Aldundiko Emakumeen eta Familien Hobetzen programak familian osoki esku hartuta jorratzen ditu seme-alabek gurasoekin indarkeriaz jokatzen duten egoerak, familia-dinamikan ezarritako harreman-eredua
aldatzeko
asmoz eta harreman-eredu osasungarriago eta gogobetegarriago bat ikasteko
asmoz (azken xedea: familia-harremanetan indarkeria desagertzea). ikuspegi horrekin bat etorriz, programaren hartzaileak familiak dira (aita-amen
aurka indarkeria erabiltzen duten 10 eta 21 urte bitarteko seme-alabak dituztenak), hala
adingabea familiarekin bizi zein ez, nola familiarengandik bananduta egon,
aldi baterako edo betiko.
arreta problematika horri, eta, bertan, gizarte eta hezkuntza
arloan esku hartzen da familiekin eta nerabeekin; nolanahi ere, kontuan hartzen da neska-mutil horiek ez direla beren familiekin bizi, horietako
askok
administrazioaren esku utzi baitute zaintza (zaintza
administratiboa). Hala programa honetan nola
aurrekoan, esku-hartze planak hiru
ardatz hauen
arabera egituratzen ditu jarduketak: nerabea,
amak,
aitak edo beste senitarteko batzuk, familia-sistema osoa; eta esku hartzeko modalitate hauek hartzen ditu kontuan: banakakoa —familiako kide bakoitzaren
alderdi
arazotsuak, gabeziak eta baliabide pertsonalak—, familiakoa —problematika harremanean oinarrituta
azaltzen du eta
aldaketa-prozesua sustatzen du familiaren harremanen dinamikan— eta taldekoa —seme-alabak eta gurasoak, bereizirik—.
askatasuna kentzen (2011n, 35 pertsona utzi dira
aske kontrolpean, baliabideetan eta programetan parte hartzeko betebeharrarekin, 14 sartu dira egoitzetan eta 3 hezkuntza-talde batean bizitzen jarri dira), baina egoera
askotan eman da urruntze-agindua, eta horrek zaildu egiten du hizpide dugun harremanean oinarritutako lan sistematiko hori. Bestalde, komeni da
adieraztea ez dagoela tipologia horretarako baliabide espezifikorik, baina esku-hartze pertsonalizatua hasten den unetik bertatik, halako portaerak berariaz jorratzen dituen jarduketa-plan bat diseinatzen da.
Programa horietan parte hartzen a
ri diren familien eta pertsonen bereizgarriei dagokienez:
askotan,
amaren esku dago osoki seme-alabak haztea, hala familia monomarentalak direlako, nola familia horretan (banandua zein ez)
aitak ez duelako laguntzen seme-alabak hezten, familia-dinamikatik kanpo dagoelako.
artean hezkuntza-ereduen inguruan. Hezkuntza-estilo permisiboak dira (gizartean onartuta dauden balio jakin batzuekin bat etorriz), eta seme-alabek denbora
asko pasatzen dute bakarrik etxean, zainduko dituen inor gabe.
Arazoei heltzeko indarkeria-ereduak baliatzen dituzte kasu
asko eta
askotan, batez ere Gazte Justiziaren Sistemak jorratzen dituen kasuetan.
arrisku-faktorea. Gurasoen prestakuntza-maila eskola-graduatutik gorakoa da, eta lanari dagokionez
aktibo daude.
amei egiten zaie eraso, eta erdira jaisten da ehunekoa
aiten kasuan,
are familia-sisteman modu
aktiboan parte hartzen dutenak soilik zenbatuta.
aurrerako nerabeak, eta, sexuari dagokionez, parekatzen
ari dira, nabarmen. Ez dira eskolatik, zirkuitu
akademikotik kanpora
ateratako nerabeak, baina ehuneko handi batek errendimendu eskasa du.
Alkohola eta cannabisa eskuarki kontsumitzeak
areagotu egiten du familian indarkeriaz jokatzea. Zenbait kasutan, nortasun-nahasmendua edo
AGNHa diagnostikatu zaie.
Arloko profesionalen diskurtsoan behin eta berriz a
gertzen den beste ideia bat da beharrezkoak direla prebentzioa eta esku-hartze goiztiarra.
Beraz, ondorio gisa, honako hau a
dierazi behar dugu:
asko behar izan da gurasoekin indarkeriaz jokatzen duten seme-alaben errealitate hori jendaurrean
agertzeko, eta, horren ondorioz, erantzunak berandu egituratu dira. Badirudi batez ere
azken urte hau oso ona izan dela
alde horretatik, ugaritu egin baitira
antolatutako profesionalen foroak, kongresuak eta topaketak.
aitzitik, gizartean nagusi diren zenbait baliok eta gizarte konplexu honetan seme-alabak hezteko dauden zailtasunek pentsarazten digute halako portaerek goranzko joera izango dutela.
arreta goiztiarra ematea, gurasoen eskolak edo laguntza emozionala eta hazierarako tresna praktikoak emango dituzten
antzeko ekimenak
aktibatuta; udal gizarte zerbitzuek gizarte eta hezkuntza
arloan talde-lanean jardun dezaten sustatzea,
arazo hasi berriak detektatzeko eta familiei laguntzeko; eta programa zehatzak garatzeko
apustu irmoa egitea (lehendik daudenak eta
aktibatzea beharrezkotzat jotzen diren beste hainbat), ikuspegi sistematiko batetik (familia) psikoterapiaren eta gizarte eta hezkuntzaren
arloan osoki heltzeko.
2.2.5. Osasuna
Adingabeak a
rdatz dituzten edo a
dingabeei eragiten dieten banakako kexek, nagusiki, osasun-administrazioaren ustezko funtzionamendu txarrarekin dute zerikusia; hain zuzen ere, funtzionamendu horrek a
rreta txarra izatea dakar, kexa jarri duenaren iritziz. Horietako bakoitza a
ztertu eta burutu dugu, eta kasuren batean esku-hartze okerra zuzendu da, baina, era as
kotakoak direnez, ez zaigu iruditu osasun-sistemaren egoera kezkagarri baten erakusgarri direnik. A
labaina, osasunaren a
rloan, gaixotasun kronikoen a
rloan eta ezgaitasunen bat duten pertsonen a
rloan ofizioz egindako jarduketa as
kotan, a
dingabeen osasunerako eskubideari eragin dieten egoerak izan dira a
rretagai.
FEVAPAS Gorren Lagun eta Gurasoen Elkarteen Federakundearekin izandako harremanari esker, a
lderdi kezkagarri batzuk ezagutu a
hal izan ditugu; horietako lehena haur gorreria goiz detektatzeko programari (DPSI) buruzkoa zen. Programa hori 2003ko ekainean hasi zen, a
matasun-zerbitzua duten ospitale publiko guztietan eta zerbitzu hori daukaten klinika pribatuetan, helburu hauekin: gorreria bizitzako lehenengo hiru hilabeteak baino lehen detektatzea, tratamendua bizitzako sei hilabeteak bete a
urretik ezartzea eta detektatutako kasu guztietan egitea ondoren jarraipena. Ia zortzi urte geroago, federakundeak esan duenez, a
razo larriak daude oraindik ere programa hori garatzeko:
arreta emateko denbora); izan ere, beste zaintza eta ordezkapen batzuk egin behar izaten dituzte, eta, beraz, ez dute izaten programa modu egokian ezartzeko behar beste denbora;
artean (osasun- eta gizarte-zerbitzuak: zenbait otorrinolaringologok ez du
audifonoetarako dauden laguntzen berri, ez dira bideratzen
arreta goiztiarra emateko, eta
abar).
arazoak daude diagnostikatutako kasuen jarraipen egokia egiteko, eta horrek eraginkortasuna kentzen dio detekzio goiztiarrari;
asko itxaron behar izaten da; sei hilabetekoa ere izan daiteke itxaron denbora hori.
Araban, kasu batzuetan urte eta erdi ere igaro da diagnostiko fidagarri bat izateko.
arreta eskasa ematen da premiazko egoeretan, programaren
arduradunak bajan edo oporretan badira.
Beste kexa batek inplante koklearrak egiteko erreferentzia-zentro batekin dauka zerikusia; izan ere, nahiz eta osasun-administrazioak jakinarazi zien Donostia Ospitalea zela erreferentzia-zentroa, Ospitalean a
dierazi zieten ez zutela erabaki horren berri eta erasandako pertsonak Bartzelonara bidaltzen zituztela.
Azken kexa inplante koklearren erabiltzaileek kanpoko osagaiak berritzeko izaten dituzten a
razoei buruzkoa da: kanpo-prozesadorea, mikrofonoa eta a
ntena; hain zuzen, prestazio hori maiatzaren 28ko 1466/2010 SAS A
ginduaren bidez a
rautu da. Hala, a
dierazi ziguten ez zituztela informatzen osagai horiek berritzeko zituzten a
ukeren inguruan, eta, beraz, beren kabuz bilatu behar izan zutela modua.
Kontu horiek denak Osakidetzan a
zaldu genituen, eta entitate horretako zuzendari nagusiak jakinarazi zigun hainbat jarduera a
ri zirela egiten Osasun eta Kontsumo Sailarekin koordinazioan eta erreferentziako lau ospitaleetako ORL espezialisten parte-hartzearekin (Basurtu, Gurutzeta, Donostia eta Txagorritxu), egoera a
ztertzeko eta jarduketa-eremu guztietan DPSI programa hobetzeko a
rloak detektatzeko: baheketa, diagnostikoa eta tratamendua. Hala, hau jakinarazi zigun:
amaieran eta 2011. urteko lehenengo seihilekoan (Donostiako eta Basurtuko ospitaleetan) proba pilotuak egin zituztela garun-enborretako entzumen-potentzial ebokatuak (EPE) bahetzeko proba gisa, eta proba hori gaur egun "urrezko estandartzat" hartzen dela eginkizun horri dagokionez. Hori ezartzearen
alde egiten bada,
abantaila klinikoak ekarriko ditu, baina baita
antolaketari loturikoak ere, hala nola bahetzeko gaur egun behar den denbora laburtuko da; hain zuzen, gaur egun OEA probak egiteko hiru fase egin behar dira, eta EPEarekin bakar bat
aski izango da.
Aholku-emailearekin, Osasun Publikoko Zuzendaritza buru zela, bahetze-jarduketak
adosteko eta informazio-sistema erkidegoko jaioberrien datu-basean sartzeko; base horrek gaur egun bahetutako jaioberri guztien informazioa biltzen du (fenilzetonuria, hipotiroidismoa, fibrosi kistikoa...).
Inplante koklearrei dagokienez, jakinarazi ziguten hainbat koordinazio-jarduketa egin zela Donostia Ospitaleko Inplante Koklearren Unitatearekin —sare osorako erreferentzia da—. Inplanteen kanpo-osagaiak berritzeko a
razoak, txosten orokorreko Osasun-arloan xehekiago a
zaltzen den bezala, As
eguramendu eta Kontratazio Sanitariorako Zuzendaritzaren 2/2011 Zuzentarauan ("Inplante koklearren kanpoko osagaiak berritzea") ezarritako eran bideratu dira; horren bidez, prestazio horri erantzun a
halko zaio, Osakidetzan behin betiko prozedura bat ezartzen den a
rte.
Jadanik gaixotasun kronikoen esparruan, 2011. urtean a
rreta berezia izan duten lau problematika a
ztertuko ditugu.
Horietako lehena metabolismoaren jaiotzetiko gaixotasunen bat duten pertsonena da; horietan, erasandako jaioberriak detektatzeak (jaioberriak bahetuta) eta tratamendua jartzeak (batez ere dieta zorrotz batean oinarritua) kalte neurologikoa saihestu dezake, eta gaixotze-tasa, heriotza-tasa eta halako gaixotasunei loturik izan daitezkeen desgaitasunak gutxitu ditzake.
Euskadiko PKU Elkartea y otros errores metabólicos elkartearekin egindako bileretatik, pazienteen familiakoekin eta medikuekin izandako elkarrizketetatik eta legebiltzarreko egoitzan gaiari buruz egindako lanaren a
zterketatik Osakidetzak pertsona hauei eskaintzen zien a
rretan gabezia batzuk hautematen ziren:
arazoak eta Osakidetzak duen teknologiaren infraerabilera (masen espektometroa tandemean, batez ere). Jaioberrien baheketen programan patologia berriak sartzeko beharra.
alor honetan eskaintzen duen
arreta bikaina pediatria zerbitzuan garatzen da, batez ere. Eredu honek
azpiegitura gabezia sortzen du pazientea
adin pediatrikotik helduarora igarotzen denean.
arretaz
arduratzen diren gaixotasun metabolikoetan espezializatutako fakultatiboek zailtasunak dituzte pazienteak modu esklusiboan
artatzeko, Pediatria Zerbitzuan sortzen diren beste behar batzuen interferentziarik gabe eta, ondorioz, ezar daitezkeen teknikak, dauden baliabideak eta osasungintzako bide egokiak hobeto ezagutzeko eta espezializatzeko oztopoak dituzte.
arteko koordinazioa eta helburu komunak planteatzeko
aukera eskaintzen duen sistema integraturik ez dago.
amei eta
aitei eta paziente helduei
arreta psikologikoa eskaintzeko beharra.
alerta informatikoa emateko funtzionamendu txarra. Honi dagokionez, Osabide Global proiektua –aurten Espainian pazienteen kalitatea eta segurtasuna hobetzeko osasungintzako esperientzia onenaren saria lortu du
asistentzia-kalitatearen espainiar elkartearen (SECA) eskutik- orokortu den heinean,
alerta informatikoari buruzko
arazoak desagertuz joan dira.
Osakidetzari informazioa eskatu genion gai horiei buruz. Erantzunean, talde hau a
rtatzeko baliabide egokiekiko egoera a
urkezten zitzaigun Gurutzetako Ospitalean: "sortzetiko metabolismoko a
katsetan lanaldi osoan a
ritzen diren hiru pediatra, nutrizio eta dietetikako a
ditu bat eta dauden baliabideekin haurren psikologo bat eta zentroko psikiatra izateko a
ukera, haurra eta familia tratatzeko; zentroko neonatologoen, intentsibisten, neurologoen eta a
barren inplikazioa eta a
urten parte hartze a
kordio bat jarri da a
bian Barne-medikuntza Zerbitzuarekin, paziente helduen a
rreta hobetzeko".
Osakidetzaren erantzuna elkartearekin, pazienteen familiakoekin eta osasungintzako profesionalekin kontrastatu ondoren lortutako informazioarekin ezin izan dugu jarraitu espediente hau itxi denean eta 2012an zehar luzatu beharko da tramitazioa.
Jaioberriak bahetzeari dagokionez, Osasun Publikoko oinarrizko programa prebentibo-asistentzialetako bat da; jaioberriei jaio eta 48 ordura odola a
teratzen zaie ("orpoko froga") eta ondoren laborategian a
ztertzen da odol hori. Jaioberrien bahetze programak Espainian: jarduerak eta etorkizunerako proposamenak a
dostutako a
giria kontuan izanda eta eskura dagoen ebidentzia zientifikoa oinarri hartuta, programan beste 19 gaixotasun sartzeko a
ukera iradoki genion Osakidetzari. Gaixotasun horiek guztiak tratatu egin daitezke, hautemateko emaitza fidagarriak dituzte eta Estatuko beste a
utonomia-erkidego batzuetako programetan eta gure inguruko Europar herrialde batzuetan (Alemanian, Danimarkan, Belgikan, Holandan, A
ustrian, etab.) sartu dira.
Osakidetzak eman zigun erantzunean ezgaitasun edo heriotza goiztiarra, gaindiagnostikoa eta gaintratamendua bezalako terminoetan a
urreikusitako eragina ebaluatzeko beharra a
ipatzen zuen; balizko ondorio kaltegarriei buruzko balorazioa egiteko egokitasuna; sartzeko parekidetasunarekin, a
utonomiaren errespetuarekin eta isilpekotasunarekin lotutako gaiak edo ikuspegi kliniko sozial eta etikotik zuen egokitasuna, programan gaixotasun berri bat sartzea a
dosteko. Jakinarazi zigutenez, 1982az geroztik Sortzetiko Gaixotasunak Jaioberriengan Bahetzeko Euskadiko A
holku Batzordeak garatzen du, 2011n zelula faltziformeen gaixotasuna sartu da eta datozen urteetan beste bost sartzeko gomendatu du (Erresuma Batuko ereduari jarraituaz): Homozistinuria, As
tigar-jarabe gaixotasuna (MSUD), 1 motako a
ziduria glutamikoa (GAI), A
zidemia isobalerikoa (IVA) eta Katea luzeko gantz-azidoen A
cil COA deshidrogenatuaren gabezia (LCHADD).
Egungo zerbitzuak erreferentziazko unitate kliniko izateko zituen a
ukerez eta xede horretarako egin zitezkeen jarduerez galdetu genion Osasun a
rloko a
dministrazioari, Legebiltzarreko a
urrekariak kontuan izanda. A
dierazten zigunez "gaur egun Gurutzeta ospitaleko pediatrek Osasun eta Gizarte Politikako Ministerioaren lan-talde batean parte hartzen a
ri dira, CSUR a
raudiaren a
rabera Metabolopatia Hereditarioen Erreferentziazko Unitateentzako gomendioak ezartzeko".
Gure iritziz, mota honetako unitate bat finkatuko balitz, erasandako pertsonak behar bezala a
rtatuko lirateke, diagnostikoa errazago lortuko litzateke eta a
rreta terapeutiko psikologikoko eta gizarte laguntzako estrategia ere errazago definituko litzateke; a
rreta protokoloak sortu eta hedatuko lirateke; jaioberrien bahetze unitateekin eta diagnostiko biokimiko eta genetikoko unitateekin a
rtikulatuko litzateke; a
rretan zerikusia duten fakultatibo guztien koordinazioa errazago egingo litzateke; a
din pediatrikoan ez dauden pazienteen a
rreta egokia litzateke; ikerketa lanak koordinatuko lirateke eta zaintza epidemiologikoan parte hartu; osasungintzako profesionalentzako trebakuntza eta informazio ekintzetan parte hartuko litzateke; osasungintzako zaintzak eta zaintza mediku-sozialak hornitzen dituzten sareen kudeaketa eta koordinazioa egingo litzateke; eremu desberdinetako osasungintzako a
gintariekin eta pertsona gaixoen elkarteekin elkarrizketak egongo lirateke; profesionalen orientazioa; pazienteen familien trebakuntza; a
rreta egokia larrialdi egoeretan; diziplina a
nitzeko ikuspegiaren bermea legoke, oso beharrezkoa baita prebalentzia txikiko, metodologia diagnostikoko eta maneiu konplexuko gaixotasun hauei a
urre egiteko, kronikoak eta irismen multiorganikokoak eta a
lerta informatikoaren kudeaketa egokia legoke.
Linfedema duten pertsonei eragiten dien problematikatik —xehekiago a
ztertu dugu txosten orokorreko gaixotasun kronikoei buruzko a
talean—, erasandako pertsonek jaso duten datua nabarmendu nahi dugu haurrei eskainitako txosten honetan. Izan ere, datu horren a
rabera, inkesta egin zaien pertsonen % 20 (140 pertsonari egin zaie inkesta) diagnostikatu gabe daude oraindik, eta jadanik diagnostikoa egin zaienen bi herenek 10 eta 20 urte bitartean itxaron behar izan dute horretarako. Diagnostikatu gabeko pertsona gehienek lehen mailako linfedema dute; hori, eskuarki, haurtzaroan garatzen da, eta, kasurik onenetan, helduaroan diagnostikatzen da. Pentsa litekeenez, hain berandu diagnostikatzeak eta ondoren tratamendurik ez izateak nabarmen okertzen du erasandako pertsonen bizi-kalitatea, elefantiasia pairatzeko a
rriskua izateraino.
Hala, datu hori Osakidetzari helarazi diogu, eta, horrekin batera, baita beste datu kezkagarri batzuk ere, erasandako pertsonen ikuspegitik emanak, hala nola ez dagoela zaintza prebentiboari buruzko informaziorik, tratamendurik ez dela ematen, profesionalak a
ldatu egiten direla, itxaron zerrenda luzeak daudela eta jarduketa-protokolorik ez dagoela, jakinaren gainean egon dadin, a
ntolaketaren gaineko a
urreikuspenek izan dezaketen a
plikazio praktikoa a
zter dezan eta bidezko diren neurriak har ditzan.
Iaz erakunde honek egindako jarduketen esparruan, Osakidetzak hainbat konpromiso hartu zituen (ikus Eusko Legebiltzarrarentzat egindako 2010eko txostenaren gaixotasun kronikoei buruzko a
tala). Bada, konpromiso horiei loturik, 2011n agenesiak jotako a
dingabeei eman zaien a
rretari dagokionez, a
ipagarriena da osasun-erakunde horrek a
rreta-protokolo bat egin duela. Horren berri a
maitu bezain laster emango die AUPIri (Umeen Protesien Erabiltzaileen Elkartea) eta A
rartekoari. Protokolo horrek barne hartuko ditu sor litezkeen kasuei (urtean lautik bostera bitartean izango direla kalkulatzen da) a
rreta emateko gidalerroak, eta jarraipen bat ezarriko du haurrak errehabilitatzeko sarean, haurrek behar dituzten ortoprotesietan interesaturik dauden establezimenduekin.
Aurten lankidetza-dinamika bat jarri da a
bian, fibromialgia, neke kronikoa, sentikortasun kimiko a
nizkoitza eta elektrohipersentsibilitatea duten pertsonen eskubideen a
lde lanean diharduten EAEko elkarte a
dierazgarrienetako zortzirekin elkarlanean. Talde horrek a
dierazi digu kezkatuta dagoela haurren a
rtean halako patologiak gorantz egiten a
ri direlako eta a
rreta a
ldetik a
zaroak izan direlako. Patologia horiei eta taldearen eskariei buruz, ohiko txostenean gaixotasun kronikoak dituzten pertsonei buruz egindako kapituluan jardun dugu. Hor a
zaldutako neurri-sortatik —uste dugu horiek ezarriz gero pertsona horiei a
rreta egokia emango litzaiekeela eta haien bizi-kalitatea hobetuko litzatekeela—, hemen nabarmendu nahi dugu gizarte-eztabaida bat sustatu dela WIFI teknologiek, telefonia mugikorrak eta halakoek dakartzaten a
rriskuei buruz, eta, horrekin lotuta, a
tzeratu egin dela Osakidetzako zentroetan eta ikastetxe publikoetan WIFI sistemak eta DECT hari gabeko gailuak zabaltzeko as
moa.
Haurren eta gazteen osasun mentalari dagokionez, FEDEAFES Euskadiko Eri Psikiko eta Senide Elkarteen Federakundearekin dugun harremanari esker eta a
urten OME Osasun Mentalaren Elkartearekin hasitako lankidetza-dinamikari esker, erasandako pertsonen eta familien ikuspegia ezagutu a
hal izan dugu, eta horrek bide ematen digu talde horri ematen zaion a
rretaren inguruko gabeziei eta/edo hutsuneei buruz lehenago ere a
dierazi dugun kezka nabarmentzeko. Haurren eta gazteen psikiatria-espezialitatea gehiago luzatu gabe sortu beharra dagoela a
dierazteaz bat, nabarmendu behar dugu kezkatuta gaudela mugako nortasun-nahasmendua duten pertsonek jasotzen duten a
rretarekin; hain zuzen, patologia horrek eragin handia du gazteetan eta estuki lotuta dago suizidioekin. Familiek a
dierazi dute diagnostiko-arazoak daudela, medikaziorik ez dagoela (eskizofreniarako dagoenaren a
ntzekoa), desegokiak direla profil horretarako ospitale-baliabideak, psikoterapia behar dela, ez dela gauzatu EAEko Osasun Mentaleko 2010eko Estrategia Dokumentuan a
urreikusitako baliabidea. Horrez gain, OMEk baliabide-zuzkidura gehitzeko beharra, batez ere tarteko egiturak gehitzekoa, eta profesionalen prestakuntza a
reagotzeko beharra a
ipatzen ditu a
rgiro eskasa den a
rreta hori indartzeko elementu gisa.
Bestalde, oso ontzat jotzen dugu LEHENAK lehenengo gertakari psikotikoetarako programa a
bian jarri izana (14 urtetik a
urrera ematen da a
rreta); hain zuzen, familiei laguntzeko taldeak eta tratamendu farmakologikoa eta psikologikoa eskaintzen ditu. Eskualde bakoitzeko taldeak honela osaturik daude: lanaldi osoko psikiatra bat eta lanaldi erdiko psikologo bat, erizain bat eta gizarte-langile bat.
Osasun-arloari buruzko a
tal hau a
maitzeko, osasun-datuak lagatzeari buruzko ofiziozko jarduketa a
ipatu nahi dugu, a
dingabeen babesaren a
rloan a
rdura duten a
dministrazio publikoek hala eskatuta eginikoa. Datu batzuek pentsarazi ziguten osasun-arloko datuak ez direla, beharbada, oso modu zehatzean ematen, gizarte-zerbitzuek datu horiek zertarako eskatu dituzten kontuan hartuta. Egindako a
nalisiaren emaitza Arartekoaren urriaren 10eko 4/2011 gomendio orokorrean jaso dugu Osasun a
rloko datuak lagatzea, a
dingabeak babesteko a
rloko herri-administrazio a
rduradunek hala eskatuta. Bertan, informazioa eskatzen duten gizarte-zerbitzuei eskatzen zaie zehaztu dezatela a
lbait gehien zer informazio jotzen duten beharrezkotzat beren xederako, datu horien zaintzaren a
rduradunak a
urrez zuhurtasun-judizio bat egin a
hal izan dezan eta zer informazio kliniko eman dezakeen eta eman behar duen balora dezan. Izan ere, nahiz eta Datu Pertsonalak Babesteko abenduaren 13ko 15/1999 Lege Organikoko 12. a
rtikuluak uzten duen datuak lagatzen, legez baimenduta badago —halaxe gertatzen da kasu hauetan, haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babesteko otsailaren 18ko 3/2005 Legearekin bat etorriz—, kontuan hartu behar da datuen kalitatearen printzipioa; horren a
rabera, datuak egokiak eta bidezkoak izango dira eta ez dira gehiegizkoak izango eremuari eta helburu diren xede zehatz, a
rgi eta legitimoei dagokienez (DBLOko 4. a
rtikulua).
Mendeko haur eta nerabeentzako a
rretak badu a
rau-babesa, A
utonomia Pertsonala Sustatzeari eta Mendetasun Egoeran dauden Pertsonak Zaintzeari buruzko abenduaren 14ko 39/2006 Legean. Babes hori ez da guztiz berria, legea onartu den a
rte a
utonomia-erkidegoak a
rduratu izan baitira beren eremu geografikoetan mendeko pertsonentzako gizarte-zerbitzuak garatzeaz, baina bada a
urrerapen eztabaidaezin bat gizarte-politiken a
rloan; izan ere, eskubide subjektibo berri gisa a
itortzen eta a
rautzen du mendeko pertsonek legean bertan a
urreikusitako prestazioak eta zerbitzuak eskuratzeko duten eskubidea, eta, horrenbestez, a
dministrazio publikoen gain uzten du a
utonomia sustatzeko eta mendeko pertsonak zaintzeko erantzukizuna.
Lege horretako a
zken xedapenetatik lehenak, prestazioetarako eskubidea gauzatzeari buruzkoak, mailaz maila gauzatuko dela xedatzen du, onartu zenetik 2013ra bitartean. Hala, 2011ko urtarrilaren 1ean, mendekotasun a
rina mailarik larrienean duten pertsonak (I. gradua, 2. maila) sartu ziren mendekotasun-prestazioen onuradun gisa. Ezarritakoaren a
rabera, prozesu hori 2013ko urtarrilaren 1ean burutuko da, 1. mailako mendekotasuna duten pertsonak sartuta. A
labaina, a
urrekontu, zerga eta finantza a
rloan premiazko neurriak hartzen dituen abenduaren 30eko 20/2011 Errege Lege Dekretuak a
ldatu egiten du a
urreikuspen hori, a
zken xedapenetako hamalaugarrenean, era honetara:
arretarik jasoko 2013ko urtarrilaren 1era
arte (urtebeteko luzamendua).
arina baloratu zaien pertsonak urtebeteko
atzerapenarekin sartuko dira; beraz, 2014ko urtarrilaren 1etik
aurrera gauzatuko da.
III. eta II. graduko mendekotasuna duten pertsonek (mendeko handiak eta ertainak) ez dute a
ldaketarik izango a
rretarako eskubideari dagokionez, ezta I. graduko eta 2. mailako mendeko txikiek ere, 2012ko urtarrilaren 1a baino lehen baloratu badira.
Hori a
tzerapen deitoragarria iruditzen zaigu a
utonomia pertsonala sustatzeko eta mendekotasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeko a
raudiaren ezarpenean, eta espero dugu euskal a
dministrazio publikoek zuzenduko dutela hori, babes-maila gehiago ezartzeko duten a
hala baliatuz.
Arauen esparruko beste berritasun bat otsailaren 11ko 174/2011 Errege Dekretua onartu izana da. Horren bidez, onartu egin da A
utonomia Pertsonala Sustatzeko eta Mendekotasun Egoeran dauden Pertsonak Zaintzeko a
benduaren 14ko 39/2006 Legeak mendekotasun-egoera baloratzeko ezarri duen baremoa, eta a
plikazio-aldi honen ostean behar-beharrezkotzat jo diren hainbat hobekuntza gehitu ditu. Hala, Mendekotasuna Baloratzeko Baremoa (MBB) eta 3 urtetik beherakoentzako Berariazko Balorazio Eskala (BBE) a
ldatu dira; horrekin batera, balorazioaren jardunbide profesionalean orientatzeko gidak a
rgitaratu dira, eta espero da horiek hobekuntza nabarmena ekarriko dutela dementzia eta buru-nahasmendu larria duten pertsonen balorazioan, bai eta sentimen-desgaitasuna dutenen balorazioan ere.
Baina erakundeak a
rlo honetan egin duen jardueraren a
lderdirik esanguratsuena EAEn Norberaren a
utonomia sustatzeko eta mendetasunari a
rreta emateko legearen a
plikazioa txosten berezian jasota geratu da. Hain zuzen, txosten hori 2011ko ekainean a
rgitaratu zuen erakunde honek, eta, horren bidez, sakonki a
ztertu zuen EAEn mendeko pertsonentzako a
rretaren egoera zein den. Talde guztiak bat datoz txostenaren ondorioetan jasotako a
hulgune edo hobetu beharreko esparru nagusiekin, haiei ere eragiten dieten a
ldetik. Hala, hiru lurralde historikoetan Legea desberdin a
plikatzeak (eta, ondorioz, eskubideez desberdin gozatzeak) dakartzan a
razoek, finantzaketa behar bestekoa ez izateak sortzen dituen a
razoek, irizpide bateraturik ez duen informazio-sistema baten ondoriozkoek nahiz mendekotasun-egoera a
itortzeko eta sistemako prestazioak a
djudikatzeko prozedura a
dministratiboetan ikusi diren disfuntzioei loturikoek mendekoak zaintzeko sistemaren erabiltzaile guztiei eragiten diete, haurrak eta nerabeak barne direla.
Era berean, euskal a
dministrazio publikoei horren inguruan egindako gomendioak sistema hobetzeari buruzkoak izan dira, erabiltzaileei a
rreta hobea ematea ekarriko duten hobekuntzei buruzkoak hain zuzen, izenburuak irakurrita iragar litekeen bezala. Nolanahi ere, a
dingabeei eragiten dieten kontuen gaineko kezkaren a
rgitan, hartzaileak berariaz haur eta nerabeak dituen 11. gomendio luzean proposatutako neurrietako bi nabarmenduko ditugu.
Horietako lehenengoan (11.11 gomendioa) honako hau eskatzen da: Menpekotasun-egoeran dauden a
dingabe guztiek, haien jatorri nazionala edo a
ldez a
urretiko a
dministrazio-egoera zeinahi izanda ere, berdintasun-printzipioari jarraiki, baita neska-mutilak beren jatorri nazionalagatik diskriminatzeko debekua betez eta a
dingabeen interesa a
ldi berean dagoen beste edozein interes legitimoren a
urretik lehenesteko printzipioa betez ere.
Eskubidearen titulartasuna ezingo du oztopatu haren gurasoen egoera a
dministratiboak, ezta a
dministrazio-egoera erregularrean epe jakin bat daramatela ziurtatu ezin izateak ere.
Horri dagokionez, oso positibotzat daukagu Bizkaiko Foru A
ldundiaren a
zaroaren 29ko 179/2011 Dekretu berria, familia barruko zaintzetarako prestazioa a
rautzen duena. Izan ere, ezartzen du onuraduna a
dingabekoa denean ez duela bete beharko a
ldez a
urretik estatuan bizi beharreko gutxieneko epea. Horrez gainera, malgutu egiten ditu a
haidetasun-betekizunari dagokionez zaintzaileak bete behar dituen a
lderdietako batzuk, eta harrera-kasuei ere ematen die leku.
Nabarmendu beharreko neurrietako bigarrena da bultzatu egiten duela A
rreta Soziosanitariorako Euskal Kontseiluak 2011ko otsailaren 28an onartutako Euskal A
utonomia Erkidegorako A
rreta Goiztiarraren Ereduari buruzko dokumentuan jasotako proposamen eta a
urreikuspenak gauzatzera. Horretarako, dagozkion tresnak sortu eta egokitu beharko dira; gizarte-, osasun- eta hezkuntza-arloko sistemak koordinatzeko bide egokiak sortu beharko dira; beharrezko baliabideak ezarri beharko dira a
rreta 6 urteetara luzatzeko; a
raudi espezifiko bat onartu beharko da A
raban eta Gipuzkoan, eta dagoena egokitu beharko da Bizkaian. Horren guztiaren xedea da erasandako haurrek dituzten gabezien a
rriskuak prebenitzea, goiz detektatzea eta fisikoki, mentalki eta sozialki a
lbait gehien gara daitezen lortzea.
Horri dagokionez, a
lbiste ona da, halaber, Bizkaiko Foru A
ldundiak 2011ko uztailean 150/2011 Foru Dekretua onartu izana. Horren bidez, 2011. urtean estimulazio goiztiarrerako banakako laguntzak emateko oinarri a
rautzaileak eta deialdi publikoa onartzen dituen a
benduaren 15eko 157/2010 Dekretua a
ldatu zen, eta jadanik a
rreta goiztiarra 6 urteetara luzatu zen, a
urreko paragrafoan a
zaldutako gomendioan eskatu den bezala.
Nolanahi ere, kontuan hartuta A
rabako lurralde historikoan a
rreta goiztiarrean izandako a
tzerapenen ondorioz kexa batzuk jaso ditugula eta a
rduratu egiten gaituela A
rreta Soziosanitariorako Eusko Kontseiluaren otsailaren 28ko a
kordioa gauzatzeak eta desgaitasunen bat jasateko zamarekin edo a
rriskuarekin jaiotako haurren a
rloko koordinazio soziosanitarioa finkatzeak, berriki ofiziozko espediente bat ireki dugu EAE osoan a
rreta goiztiarra hobetzearen inguruan. Horren berri geroagoko txostenen bidez emango dugu.
2.2.7. Kultur jarduerak eta kirola
Kultur jarduerei buruzko esparruan, zenbait gurasok helarazi diguten kezka bat nabarmenduko dugu ia soilik: telebista-kate batzuek haur-ordutegian ematen dituzten programen ingurukoa, eta a
re zinemako zenbait filmen kalifikazioaren ingurukoa.
Duela urte batzuk gure Adingabekoei balioak transmititzea txosten berezian a
dierazi genuen bezala, gure a
dingabeek telebista as
ko ikusten dute, eta ordutegi as
kotan; a
re bideojokoen, Interneten edo telefonia mugikorraren kontsumoa a
urrea hartzen a
ri zaiolarik ere. Ordutegi horietako as
ko haurrentzako babes berezikotzat hartzen dira; beraz, a
rreta handiz zaindu behar dira halako ordutegi-tarteetan ematen diren edukiak. A
uzi horren inguruan periodikoki egiten a
ri diren jarraipenek eta a
zterketek, A
rartekoan jarritako kexekin bat, erakusten dute ordutegi horien barruan ere ematen direla a
dingabeentzako desegokiak diren programak edo publizitatea, eta urratzeak nahiko ohikoak izaten direla, katearen a
rabera.
Erakunde honen iritziz, gainera, komunikabideek eta batez ere titulartasun publikokoek ez dituzte soilik haurrentzako eduki desegokiak saihestu behar, baizik eta modu a
ktiboan sustatu behar dute telebista-produktuen kalitatea; horretarako, berriro diogu, beharrezkoa da a
rlo horren inguruan dugun gaur egungo a
raupetzea a
ztertzea, bai eta beste lurralde batzuen esperientziak eta formulak a
ztertzea ere, haurren eskubideak defendatzean eta, zehazki, haurrei balioak transmititzean berme handiagoa izan dadin.
Kirolari dagokionez, umeen eta nerabeen esparruan egindako jarduketarik esanguratsuena Arartekoaren urriaren 27ko 6/2011 Gomendio orokorra da, haurrek eta nerabeek egindako kirola, une oro eta edozein testuinguruan, hezkuntza parametroen a
rabera garatuko dela bermatzearen egokitasunari buruzkoa. Hain zuzen, kirolaren esparruan zenbait entrenatzailek a
dingabeekin dituzten jokabide eta jarrera batzuen inguruan hainbat forotan eta hainbat bidetatik (kexa partikularrak, gizarte- eta hezkuntza-erakundeekin egindako bilerak, a
dituekin egindako egiaztapenak…) a
dierazitako kezkaren a
rgitan egin dugu gomendio hori. "Gehiegizkoak" izateagatik gaitzesgarriak diren jokabideez a
ri gara, eta, edonola ere, hezitzailetzat nekez joko ditugun jokabideez, izan ere, "pertsona mugara eramatea bere burua gaindi dezan eta bere a
halmena ustia dezan a
nimatzeko" a
rrazoibidean oinarrituz, jokabide larderiazko, iraingarri eta laidogarrietan erortzen dira, neurriz kanpoko zigorrak jartzen dituzte, eta a
bar..
Gehienek onartzen dute, eta horrela xedatzen dute a
rau eta politika publikoek, a
din horietako kirol-jardueraren helburuak hezkuntza duela oinarri. Kirol-diziplina bat ikastea eta diziplina horretan trebetasuna eta/edo gaitasun teknikoak garatzea baino harago doa; hain zuzen, lagungarri da neska-mutilen osoko hezkuntzarako, eta balio positiboetan oinarritutako hezkuntzan barneratzen da, garapen pertsonal eta sozial osasungarria lortzeko. Horrek esan nahi du kirol-jardueran bertan sartzen dela hezkuntza-aldagaia; eguneroko eta ohiko kirol-jarduera egiteko, zuzentzeko eta bideratzeko moduan txertatzen dira gure haur eta nerabeen osoko hezkuntzarako mesedegarri diren ereduak; balio positibo horiekin eta balio positibo horietan oinarrituz garatutako kirol-jarduera biziz bihurtuko dira gure a
dingabeen gaitasunen parte.
Euskal A
utonomia Erkidegoan kirola eta, zehazki, eskola-adinean egiten den kirola a
rautzen duen a
rau-multzoak lehentasunezko ildo hezitzaile hori jasotzen du, eta kirol-modalitate hori egituratzen duten elementu guztietara eramaten saiatzen da. Hala eta guztiz ere, a
zken pausoan, onartezintzat edo behintzat gaitzesgarritzat eta, beraz, neurri batean zigorgarritzat joko diren jokabideak zehaztean, lehiaketaren uneak baizik ez ditu a
rautzen, eta ez du ezer esaten entrenamenduetan edo klubaren edo elkartearen barruan kirola egitean gerta daitekeenaz. A
dierazi dugunaren beste erakusgarri bat Eusko Jaurlaritzako Prospekzio Soziologikoaren Kabinetearen a
zterlana da; hain zuzen ere, 2011ko a
zaroan kirolean izaten diren indarkeriazko portaerei buruz a
rgitaratutako txostenean, kirol-lehiaketen esparruko gertaerak a
ipatzen dira, han gertatutakoak entrenamenduetan egiten denarekin zerikusirik batere edukiko ez balu bezala.
Horregatik guztiagatik, A
rartekoak euskal a
dministrazio publiko eskudunei gomendatu die, ordenamendu juridiko eta a
dministratiboak behartzen eta/edo baimentzen dituen horretan, zehaztu dezatela zein diren jokabiderik egokienak haurrekin eta nerabeekin kirol-praktika hezitzailea behar bezala garatzeko, eta zeha ditzatela kirolak lehentasunez izan behar duen eduki hezitzaile horren a
urka doazen jokabideak, une, espazio eta testuinguru guztietan a
plikatuko den diziplina-araubide baten bitartez.
2.2.8. Ohorea, intimitatea eta norberaren irudia
2011. urtean, beren seme-alaben ohore, intimitate eta irudirako eskubidea urratu dutela uste izan duten hainbat gurasoren kontsultak eta kexak jaso ditugu. Horietako gehienek haserrea a
gertzen zuten, seme-alaben irudiak baimenik gabe a
gertu zirelako komunikabideetan (hala paperezko edizioetan nola digitaletan). Beste kasuren batean salatu zuten a
dingabe baten irudia baimendu zen xederako ez eta beste batzuetarako erabili zutela, eta baimendutakoez bestelako eragile batzuek erabili zutela. Erakunde honen iritziz, bereziki larria izan zen bikotekidearen genero-indarkeriaren biktima izan zen emakume baten seme-alabei buruzko datuak a
rgitaratzea.
Jakin ditugun kasu guztietan, informazioa eta irudiak komunikabide pribatuetan a
rgitaratu dira, eta horrek zaildu egiten du A
rartekoak a
uziari heldu a
hal izatea, esku har dezakegun a
dministrazioetako bakar bat ere tartean sartuta ez dagoenez gero. Hain zuzen, ofizialki baztertutako kexatzat hartu ditugu, nahiz eta kasurik gehienetan saiatu garen kudeaketaren bat egiten a
razoa konpontzeko.
Eta hor ere jardun dugu, uste dugulako bakanak izanagatik ere (aurreko urteetan baino gehiago, hala ere) haurren eta nerabeen eskubideei larriki eragiten zaiela.
Arartekoak jarrera a
rgia du horri dagokionez: Pertsona guztiek dute eskubidea beren ohorea, intimitatea eta irudia errespeta diezaieten. Komunikatzeko eta informazioa libreki jasotzeko eskubidea, beste oinarrizko eskubide batzuekin gertatzen den bezala, ez da eskubide a
bsolutu bat. Informazio-jarduerak beste oinarrizko eskubide batzuei eragin badiezaieke —intimitaterako edo irudirako eskubideari, besteak beste—, legitimoa izateko, betekizun jakin batzuk bete behar ditu, hala nola egiazko edo interes publikoko informazioa izatea. A
dingabekoen kasuan, gainera, modu berezian babesturik daude ohore, intimitate eta irudirako eskubideak, eta, edonola ere, a
dingabearen interes gorenaren printzipioa a
plikatzen da egiazko informazioa libreki komunikatzeko eskubidearen muga gisa.
Adingabearen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoak esku hartzeko legitimatzen du Fiskaltza, ofizioz edo a
lderdiak hala eskatuta, baldin eta legez kontrako zerbait izan bada a
dingabe baten ohorerako, norberaren eta familiaren intimitaterako eta irudirako eskubidean. Hala jasotzen du haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babesteko 3/2005 Euskal Legeak ere. Hala, bada, ordenamendu juridikoak a
hal handia ematen dio Fiskaltzari, eta hori gatazkan dauden interes guztiak neurtuz erabili behar du. Estatuko Fiskaltza Nagusiak instrukzio bat eman zuen 2006. urtean ‑Fiskalari eta a
dingabekoen ohorerako, intimitaterako eta norberaren irudiaren eskubideak babesteko eskubideari 2/2006 Instrukzioa‑, eta horren printzipio gidaria da oinarrizko eskubide horiek errespeta daitezen sustatzea eta fiskalak orientatzea a
rlo horretan egin beharreko esku-hartzeari dagokionez.
Instrukzio horietan a
dierazi zen, printzipio orokor gisa, haurren edo nerabeen irudia zabaltzeko haien baimena beharko dela —baldin eta behar bezain heldu badira—, edo, bestela, haien lege-ordezkarien baimena beharko dela. Irudiren bat baimen hori gabe a
rgitaratu bada, fiskalak a
dingabearen interesak defendatzeko ekintzak a
urrera eramanez jardun a
halko du, eta, a
reago, a
dingabearen baimena baden kasuetan ere jardun a
halko du, baldin eta irudia zabaltzea haren interesen a
urka badoa. Begi bistakoa denez, jarduketa horrek ere baditu mugak; izan ere, edozein a
rgitalpenek ez die kalte egiten a
dingabeen interesei.
Haurren eta nerabeen eskubideei eta informazioa eman eta jasotzeko eskubideari dagokienez, instrukzioek diote justifikatuta egongo dela egiazko eta interes publikoko informazioa zabaltzea, nahiz eta a
dingabe bati eragin, baldin eta haren interesen a
urka ez badoa, eta, haren interesen a
urka badoa, betiere haren a
nonimotasuna bermatzeko beharrezko bideak erabiltzen badira. Hau da, ordenamendu juridikoak babestu egiten du egiazko eta interes publikoko a
lbisteak zabaltzea, nahiz a
dingabekoei eragin eta haien izenari kalte egin, baldin eta identifikatzen ez badira.
Azkenik, egia da batzuetan a
lbisteetan a
dingabeen irudiak halabeharrez edo informazio nagusiaren osagarri gisa zabaltzen direla. Halako kasuetan, irudia konnotazio negatiboak dituzten lekuei, pertsonei edo egintzei lotu behar bazaie, irudia distortsionatzeko teknikak erabili beharko dira, a
dingabea ezin identifikatu a
hal izateko.
Argudio eta irizpide horiek erabili dira goian a
ipatutako gestio txikiak egiteko, eta esan behar dugu erantzunak as
kotarikoak izan direla.
2.2.9. Beste batzuk
2.2.9.1. "Lapurtutako jaioberriak"
2010. urtean, eta baita 2011n ere, era as
kotako eskariak iritsi dira A
rartekora joan den mendeko 60ko eta 70eko hamarkadetan jaiotako haurren ustezko lapurretei buruz publikoki salatutako egitateen inguruan. Modu partikular eta kolektiboan a
urkeztu dituzte, A
rartekoak iker ditzan, ondoko kexa hauek: a
dopzioei dagokienez a
lferrikako bilaketak egin dituztela osasun-artxibategietan edo gizarte-zerbitzu eskudunetan, informazio-hutsune handiak daudela zenbait historia klinikotan, hainbat paper-sorta galdu egin direla, erregistro-libururik ez dagoela hilerri batzuetan, eta a
bar. A
labaina, gaur egun a
dministrazioek a
rtxibatutako informazio hori bilatzeko lana egokiro egin ote duten egiaztatzeko jarduketez harago, A
rartekoak a
rlo horretan esku hartu duenean ere, egitate horiek a
rgitzeko dei egin zaien beste instantzia batzuek a
urkitu dituztenen a
ntzeko zailtasunak a
urkitu ditu. Nolanahi ere, eta kontuan hartuta egitate horiek erakunde honetan kezka berezia sortzen dutela, 1960ko eta 1970eko hamarkadetan jaioberriak beren a
ma biologikoengandik bidegabe banandu edo ebatsi zireneko egintzak a
rgitzen lagunduko duten neurrien premiari buruzko Arartekoaren 1/2011 Gomendio orokorra eman genuen ezagutzera uztailean.
Arartekoak ezin ditu ezagutu zigor-prozedura baten xede diren egitateak. Nolanahi ere, salatutako egitateen larritasunak eta garrantziak interpelatu egiten ditu A
rartekoaren modura eskubideak defendatzen dituzten erakundeak; hala, ezin gara geratu zirkinik egin gabe identitaterako eskubidea, jatorri biologikoa ezagutzeko eskubidea eta halako eskubide garrantzitsuak urratu direla ikusita eta ustez lege-prozedurak hautsita haurren a
dopzioei bide eman zitzaiela ikusita. Horregatik, ebazpenaren xedea da a
gerian jartzea, eginbidean dauden prozedura judizialak a
lde batera utzita, beharrezkoa dela jarduketa zehatzak a
bian jartzea egitateak xeheki ezagutzeko, kaltetuei ordaina emateko neurriak proposatzea, zer a
rau-aurreikuspen a
plikatu ziren a
ztertzea, garai hartatik egin diren a
rau-aldaketak as
ki ote diren baloratzea, eta, hala badagokio, lege-aldaketak proposatzea.
Azken batean, gomendioa iraganeko egitateei begira egin da, a
rgitu dadin, bai eta etorkizunari begira ere, halakorik berriro gertatzerik izan ez dadin ordutik jarri diren eta gaur egun indarrean dauden kautelazko neurriekin.
Azkenik, a
dierazi behar dugu hain zuzen ere prozesu judizialean dagoelako helarazi dugula gure kezka, bai eta gomendio horretan a
dierazi dugun iritzia ere, urtero Fiskaltzarekin egiten ditugun bileretan. Era berean, hurrengo bileretan jarraipena egingo diogu.
2.2.9.2. Onartzeko eskubidea
Abuztuan, Hirukide Euskadiko Kide Ugariko Familien Elkarteen Federazioaren salaketa bat a
gertu zen komunikabideetan, Bilboko ostalaritza-establezimendu batzuek sarrera ukatu zietelako seme-alabekin batera lokalera sartu nahi zuten pertsona batzuei. Ustez a
dinagatik onartzeko eskubidea urratu zela-eta zuzenean interpelatuta, horri buruzko ikerketa bat hasi genuen, ofizioz.
Jarduketa hori a
maitzeko dago oraindik, baina baiezta dezakegu ostalaritza-establezimenduen jarduera a
rautzen duten a
rloko legeek (Turismoa A
ntolatzeari buruzko 16/1994 Legeak establezimendu publikotzat hartzen ditu) debekatu egiten dutela edozein inguruabar pertsonal edo sozialengatik bereizkeriaz jokatzea halako establezimenduetan sartzen uzteko orduan. Inguruabar horien a
rtean sartutakotzat jo behar da a
dina, nahiz eta inguruabar pertsonal hori ez den berariaz jasotzen, Konstituzio A
uzitegiaren doktrinaren a
rabera. Ikus, bestalde, kontua ez dela haurrak eta nerabeak babestea —horien eskubideak Euskal A
utonomia Erkidegoko haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babesteko otsailaren 8ko 3/2005 Legeak babestuko lituzke—, gurasoekin edo a
rduradunekin batera sartu baitziren.
Horrekin guztiarekin, eta Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiak urriaren 27ko 802/2004 Epaian hartutako irizpideari jarraituz, hau da, neurria diskriminatzailea izan den zehazteko orduan bereizi egin behar dela tratu berezia justifikatua dagoen edo ez Konstituzioaren eta legearen ikuspegitik onargarri diren kausen bidez, egiaztatu beharko da frogatu ote den lokalean tratu berezi hori ematea justifikatzen duten jarduerak egiten direla edo halako zerbitzuak ematen direla (legeria espezifiko batek babestuta), zer jarduera edo zerbitzu mota edo zein ordutegitan egiten den kontuan hartuta. Horri dagokionez, badirudi taberna eta kafetegiek ohikoa eta berezkoa duten jarduera ez dela berez nahikoa a
dingabeei tratu berezia emateko.
Nolanahi ere, ezin dugu a
haztu, Eusko Jaurlaritzako Turismo Zuzendaritzak ohartarazi digunez, merkatuan produktu turistiko berri bat a
gertu dela, soilik helduentzako pakete turistikoak eskaintzea, a
legia, eta hori bat datorrela sektorean gero eta espezializatuagoak diren eta merkatu-zoko segmentatuago batzuei zuzentzen zaizkien produktuak eskaintzeko joera progresiboarekin. Segmentazio horrekin bat datoz a
dministrazio turistiko ugari, eta koherentea da Turismoaren Mundu Erakundearen a
urreikuspenekin. Zehazki joera horren legitimitateari buruzko kontuetan geratu gabe, kezkagarriak iruditzen zaizkigu hori justifikatzeko baliatu diren a
rgudioak; izan ere, haurrak gehiegitan a
gerrarazten dira oro har bizikidetzarako mugarik eta portaera-eredu egokirik ez duten pertsona gisa, hezkuntza-sistema permisibo baten emaitza, bai eta ondoezaren sortzaile gisa ere, zeintzuetatik urrun egotea komeni den, gozatu a
hal izateko. Helduen a
rtean bezalaxe irudi horrekin bat egiten duten haurrak (edo familiak, nahiago bada) badirela ukatu gabe, ez zaigu bidezkoa iruditzen orokortzea. A
reago, gai horri dagokionez beste a
lderdi batzuk plantea litezke, esate baterako, a
isialdiko eredu eta a
lternatibekin loturikoak, haurren premiei dagokienez gure hiri eta herriek duten egituraketari loturikoak, haurren irudiari loturikoak, tolerantzia eta errespetuarekin loturikoak. Nolanahi ere, eta esan dugun bezala oraindik a
maitu gabe dagoen jarduketa bat denez, emaitzaren berri geroagoko txostenetan emango dugu.
2.2.9.3. Genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen seme-alabak
Biktimatzat hartzea eta genero-indarkeriaren biktima diren emakumeen seme-alabei a
rreta ematea as
paldidanik da kezka-iturri erakunde honentzat. Irudipen zabalduena da kontu honetan "dena egiteko" dagoela, hala nola diagnostikorik oinarrizkoena (zenbat haurri buruz a
ri gara?), zuzeneko biktimatzat hartzeko beharra ("biktima dira, indarkeria erabiltzen den sistema batean bizitzeak haien garapenean eragina duelako" tesia "erasotzen ez dieten bitartean lekuko huts dira" tesiaren a
urka) eta indarkeriak banakoarengan dituen ondorioen ebidentzia. Diagnostiko hori oinarritzat hartuz, a
ho batekoa da beharrezkoa dela fronte guztietan a
urrera egitea: sentsibilizazioa, prebentzioa, esku-hartzea, erakunde a
rteko koordinazioa eta a
bar; dena dela, onartzen da, halaber, berriki izan direla itxuraz norabide egokia erakusten duten esperientzia batzuk.
Kezka horrekin bat egiten dute beste erakunde (batez ere Save the Children-ek helarazi digu interesa), instituzio eta profesional batzuek, eta, horien eskutik, errealitate horretara hurbildu eta xeheki ezagutzeko izan dugu a
ukera. Hortik gure ustez esanguratsuenak diren a
lderdiak nabarmenduko ditugu.
autonomikoetan presentzia urria dute oraindik "haurren eskubideek". Hain zuzen, entzun dira
ahotsak Emakumeen kontrako indarkeria matxista prebenitzeko eta biktima horiek
arreta eta oneratze osoa izateko Lege-proiektuaren gainean egindako ekarpenetan, lege osoan "haurren eskubideen" ikuspegia txertatzeko.
arazoa norainokoa den zehaztea. Lurraldearen
arabera oso modu desberdinean, lehen-mailako informazio-iturrietan
adierazle batzuk sartzen hasi dira, genero-indarkeriaren eraginpean zenbat seme-alaba dauden jakiteko.
agerikoa bada ere emakume horien seme-alabek, indarkeria horren eraginpean egote hutsagatik, ondorio "propioak" pairatzen dituztela (ikus horri buruz Save the Children-ek egindako txostenak),
amak pertsona eta emakume gisa paira ditzakeenak
alde batera utzita, oro har ez dira zuzeneko biktimatzat hartu ohi.
ari den, eta, ondorioz, haur horien sufrimenduarentzako erantzun espezifiko egokienak egituratuko liratekeela,
amekin esku-hartzeak haiengan zeharka izan dezakeen eraginaz harago. Oraindik nahiko uste zabaldua da
ama oneratze hutsak ondore onuragarria izango duela seme-alaben egoeran, eta, ondore onuragarri hori eztabaidaezina izanik ere, batzuetan ez da nahikoa. Beharrezkotzat jotzen den esku-hartzeak barne hartu beharko lituzke emakumea oneratzeko jarduketak,
adingabea oneratzekoak eta familia-sistema oneratzekoak (rolak,
agintaritza eta
abar), ez baita
arraroa hori ere nahasirik egotea.
Adingabeentzat garrantzi handia dute ezartzen diren neurri zibilek (etxebizitzaren erabilera, zaintza eta babespea, bisita-araubidea...); horretarako, Talde Psikosozialen txostenak hartzen dira kontuan. Talde horiek ezin dute beti balorazio xehe bat egin haur horien egoeraren inguruan.
atalean
aipatzen den bezala, esku-hartze hauek
agertzen dizkigute:
1. A
rabako Foru A
ldundiko Emakumeen Batzordea:
Adingabeak zaintzeko baliabideak,
amak haien kargu egiterik ez duenerako,
arreta jasotzen
ari delako, gestioak egiten
ari delako eta
abar. (Lore-maitia haurtzaindegia guraso bakarreko familientzat, AGLEk kudeatua).
arreta psikologikoa emateko programa, genero-indarkeriaren biktimei
arreta psikologikoa emateko programaren barrukoa (Zutitu erakundearen
ardurapean): Lehenik
amarekin egiten da lan, eta esku-hartzeak irauten duen bitartean,
amak irizten badio
adingabeei ere erasan diela tratatu egiten dira. 2010ean, 61
adingaberi eman zitzaien
arreta, eta emakumeei, berriz, 500 baino gehiagori.
2. Familian esku hartzeko programa, emakumeen a
urkako etxe barruko indarkerian espezializatua. Bizkaiko Foru A
ldundiko Emakume eta Familien Zerbitzua.
Programa berritzailea da (2006an a
biatu zen), hartzaileen profilagatik; izan ere, emakume horiek erasotzailearekin bizi dira, bai oraindik ez dutelako hartu hausteko erabakia, bai hautsi bazuten ere berriro harekin bizitzen jarri direlako eta indarkeriak bere hartan jarraitzen duelako.
Programaren xedea da emakume horiei espazio bat ematea hausnartzeko eta a
dierazteko, erabakiak hartzeko eta emozionalki oneratzeko prozesuan laguntzeko. Helburu hauek ezarri dira: segurtasun-plana egitea, a
utoestimua eta jabekuntza hobetzea, gizarte-sarea berrezartzea eta erasotzailearekiko mendekotasun-egoerari eusten dioten sinesteak eta jokabideak a
ldatzea.
Zeharka esku hartzen da a
dingabeekin, a
marekin egiten den esku-hartzearen bidez, harekin esku hartzeko programaren barruan a
maren esparrua kontuan hartzen den neurrian; hain zuzen, psikologia- eta hezkuntza-arloko jarraibidek ematen zaizkie, lotura indartzeko eta seme-alabei gertatzen a
ri denaren berri emateko.
Adingabeekin berariaz esku hartzea:
agertzen dira hainbat
aldagairi dagokionez, hala nola: erresilientzia-gaitasuna, erreferentziazko pertsonekiko
atxikimendua edo familia/harreman-sare zabala.
Amak kontatutakoa oinarritzat hartuz
aktibatzen da (hasiera batean,
adingabeak ez dira joaten zerbitzura, ikastetxean, haurtzaindegian eta
abar egon behar izaten dutelako), eta beti haren
adostasunarekin.
autoestimua hobetzea; harremanetarako gaitasunak; elkarguneetako eta epaitegietako bisitetarako prestatzea, eta
abar.
adierazpena, zinema...), eta beste baliabide batzuekin koordinatuta.
3. Egonaldi ertain eta luzeko bizitegi-programa. Bizkaiko Foru A
ldundiko Emakume eta Familien Zerbitzua
Aldi baterako harrera-baliabidea (batez besteko egonaldia: bi urte inguru), emakumeen a
utonomia sustatzeko; horren bidez, hausnartzeko espazio bat ematen zaie, zer nahi duten eta zer egin dezaketen zehaztu a
hal izan dezaten.
Adingabeekiko esku-hartzeari dagokionez:
adingabe horiek, indarkeriaren eraginpean egoteagatik pairatu dituzten ondoreez gain: bizilekuz eta herriz
aldatzen direla, beste familia batzuekin bizitzen jarri direla, desagertu egin dela
aitaren/gizonaren irudia, beren etxetik "premiaz" irten behar izan dutela...
amaren bidez; izan ere,
amarekin egiten lan: bere seme-alaben sufrimendua uler dezala; lotura indartzea, hondaturik egoten baita; eredua egiteko jarraibideak eta hazierarako trebetasunak.
arabera egiten du
aurrera: 1)
adingabearen harrera eta egoera material eta emozionalaren balorazioa (amarenarekin batera); 2)
amaren eta seme-alaben egokitzapenari, ohiturei, harremanei eta
abarrei buruzko behaketen erregistroa; 3) esku hartzeko banakako planaren definizioa; 4) beharrezkotzat jo den eremuetan esku hartzea (eskola-laguntza —amari bere egitekoa kendu gabe, baina bai lagunduz—,
aisialdiko eta
astialdiko laguntza, laguntza psikopedagogikoa —autoestimua, jokabidea
aldatzea, eredua egitea—; jokabide oldarkorren prebentzioa, kontsumoen prebentzioa, eta
abar); 5) irteera: unea prestatzea, lagun egitea beste baliabide batzuetara
aldatzean (hezkuntza-arlokoak, osasun-arlokoak eta
abar), eboluzioa baloratzea eta
amari jakinaraztea.
EAEn emakumeei a
rreta emateko sistemaren bidez (hor egituratzen baita dagoen a
purra) a
dingabe horiei ematen zien a
rretak elementu komun hauek ditu: berri samarra dela (2006tik a
urrera), eta nagusiki bizitegi-baliabideetan dauden emakumeen (ez dira iristen emakumeen % 10era) seme-alabei ematen zaiela a
rreta eta ez hainbeste etxebizitza a
utonomoetan edo beren baliabideekin eta beren sare zabaletik bizi diren emakumeen seme-alabei. Horrek a
uzi hau pizten du: nola ziurtatuko zaien beste haur horiei harrera-baliabideetatik igarotzen direnei eskaintzen zaienaren a
ntzeko estaldura dituzten beharrei erantzuteko. Nolanahi ere, uste dugu a
urreko paragrafoetan a
zaldu dugun a
rretak balio dezakeela Euskal A
utonomia Erkidegoan genero-indarkeriaren egoerak salatzeko edozein a
dministrazio publikotara jotzen duten emakumeen seme-alabak nola ikusarazi (eta, beharrezkoa izanez gero, a
rtatu) beharko liratekeen a
zaltzeko parametro gisa. Badira, bestalde, zenbait lan-esperientzia oso interesgarri tokiko esparruan edo, nahiago bada, emakumeak dauden lurraldean bertan egindakoak (ikus Aragoiko Emakumearen Institutua).
2.2.9.4. LGTB neska-mutilak
Erakunde honek as
kotan a
dierazi du joera homosexuala (gay eta lesbianak) edo bisexuala edo transgenero edo transexual identitatea (aurrerantzean, lgtb) duten nerabe as
koren egoeraren gaineko kezka; izan ere, egunero bizi dituzte familian, eskolan edo gizartean beren errealitatea ez onartzearekin eta, a
reago, a
rbuiatzearekin loturiko egoerak.
Nahiz eta a
urten a
uzi honen inguruan banakako kexak jaso ditugun, erakundeak lgtb pertsonen eskubideak defendatzeko lanean diharduten taldeekin duen harremanak bide ematen digu gaur egungo a
razo kezkagarrienetako batzuk ezagutzeko.
Horri dagokionez, Gehitu elkarteak a
dierazi zigun kezkatuta zegoela, sexu-joera edo genero-identitateari dagokionez portaera desberdina duten neska-mutilek eskolan as
kotan babesik a
urkitzen ez zutelako. Elkartea, jazarpen homofobikoaren biktima ziren a
dingabe batzuen gurasoek hainbat salaketa ipini zituztela eta, hasia zen a
rlo horretan lanean, eta A
rartekoaren esku-hartzea eskatu zuen, zeuden protokoloak hobetzeko, bai eta irakasleak eta ikastetxeetako zuzendaritza-taldeak prestatzeko ere.
Rainbow proiektua a
urkezteko Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarekin egindako bilera batean, kezka horien berri eman genion, eta, horrez gain, a
dierazi genion beharrezkoa zela neurriak hartzea, irakasleek a
uzi horren gainean zuten ezagutza hobetzeko eta eskolako jazarpenari a
urre egiteko zeuden protokoloen a
plikazioa hobetzeko, jazarpen homofobikoaren a
ldagaia ere kontuan hartuta, zenbaitetan oharkabean pasatzen baita helduen a
rtean. Bilera horren ondotik, jakin dugu Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak eskola-jazarpenaren a
urkako protokoloan jazarpen homofobikoa detektatzeko tresnak gehitzea planteatu duela a
niztasun a
fektibo-sexuala kudeatzeko lan-planean, eta, horrez gain, irakasleekin prestakuntzaren ildoan lan egitea proposatu duela, ikasgeletan halako kasuak hobeto detektatzeko.
Arartekoarentzat, lehentasunezko helburua da hezkuntza-erakundeek beharrezko estrategiak jorratzea, eskola leku ziur bat izan dadin, non a
dingabeei joera sexuala eta genero-identitatea modu as
ke eta bete-betekoan garatzeko babesa bermatuko zaien. Uste osoa dugu eskola gizarteratzeko eta balioak transmititzeko eragile nagusietako bat dela, eta, beraz, erakunde honek lehentasunezkotzat dauka a
halegina egitea ez soilik jazarpen homofobiko eta transfobikoa ikusarazteko eta jorratzeko, baizik eta baita a
niztasun a
fektibo-sexualak dakarren a
berastasuna a
itortuko duen eta sexu-joeraren eta genero-identitatearen a
niztasuna erabat onartuko duen gizarte bat lortzeko oinarriak haurtzarotik ezarriko dituen hezkuntza-mota bat garatzeko ere. Helburu horiek lortzea izan da urteetan material didaktikoak prestatzeko egin den lanaren xedea; 2011n, lan horren erakusgarri garrantzitsuena Rainbow proiektua izan da —horren berri 6.4. puntuan emango dugu—.