Arartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoak 2011. urtean zehar garatu duen jarduera erakundearen a
rdatz estrategiko nagusiei jarraiki bideratu da, bai eta 2010-2014 denboraldirako bulegorako marraztu diren jarduketa ildoak kontuan hartuta ere. Plangintza estrategikoaren a
ukera horiek gizarte- eta a
rau-testuinguru jakin batean gertatzen dira. Plangintza erantzunak ematen saiatzen da baina testuinguruak egiteko modu zehatza mugatu eta baldintzatu egiten du. Hori dela eta, a
dingabeen esparruan egindakoa xehetasunez a
zaltzen hasi baino lehen, hurrengo orrialdeetan, Haur eta Nerabeen Bulegoaren lan-apustu nagusiak gogora ekarriko ditugu. Halaber, gure ustez, haurren eta nerabeen egoerari lotuta esanguratsuak diren datu nagusiak a
ipatu eta jarduketaren a
rau-testuingurua osatzen duten legeak, dekretuak eta erregelamenduak a
urkeztuko ditugu.
1.1. 2010-2014 Jarduera-esparrua
Haur eta Nerabeen Bulegoaren 2010-2014 jarduketa-esparruan, iazko urteko txostenean a
urkeztu zen horretan, esku-hartze ildo nagusiak nolabaiteko zehaztasunez a
zaltzen ziren. Hala, erakundearen gainontzeko eremuetan bezala, bulegoak a
dingabeek a
urkezten dituzten edo eurengan eragina duten kexak eta eskaerak jaso eta a
ztertzen ditu. Kexak eta eskaerak modu zuzenean edo legezko ordezkarien bitartez a
urkeztu ditzakete. Lan hori modu batean norbaitek (pertsona batek, kolektibo batek) edo zerbaitek (komunikabideen bitartez edo beste bideren bitartez ezagutu den eskubideen urraketa posible bat) a
urkezten digunaren a
urrean "erreakzionatzean" datza eta lan-ildo proaktiboagoen bidez osatzen da. A
zken horien a
rtean jarduera hauek daude: sarean, modu kolektiboan eta lankidetza erabiliz egindako lana sustatzera eta haurren eskubidearen kultura zabaltzera zuzendutako jarduerak, bereziki, a
dingabeen parte hartzea eta euren a
hotsa entzunarazteko a
ukera bultzatzen dituztenak.
Ararteko erakundeak gain hartu duen "matrize-eredua" dela-eta, eremu materialetan espezializatutako sektore-arloak zeharkako begiradek osatzen dituzte, kasu honetan, haurren eta nerabeen eskubideenak. Horren xedea elkar a
berastea eta lan koherente eta sinergikoa lortzea da. Haur eta Nerabeentzako Bulegoa berezko langileen hornidura txikiarekin egituratu da, haurrei eta nerabeei maiztasun handiarekin eragiten dieten gaien a
rloko a
holkularien laguntzarekin batera. Horiek guztiak, a
rartekoak, a
rartekoaren ondokoak, gizarte harreman, ikerketa eta modernizazioko zuzendariak eta idazkari nagusiak Haur eta Nerabeentzako Bulegoko A
holkularien Kontseilua osatzen dute eta jarduketa-esparru orokor hori a
biapuntutzat hartuta, urtero egiten diren lanerako planen definizioan eta konpromisoan eginkizun nabarmena daukate.
2011ko Jarduketa Planak, esku a
rtean dugun denboraldirako, lehen a
ipatu ditugun lan-ildoak zehaztu ditu. Plan hori gure bidai orria da eta horri esker a
dierazitako bidean zehar a
urrera egin dezakegu a
haleginak batuz eta gure helburuak a
halik eta modu eraginkorrenean lortzeko beharrezkoak diren sinergiak sortuz. Ondorengo kapituluetan a
ipatuko diren jarduerak plan horren emaitza dira:
Atal honen helburua EAEko haurren eta nerabeen egoerari buruzko ikuspuntu orokor bat ematea da, a
halik eta daturik eguneratuenen bidez (bigarren mailako iturrietatik hartuak) eta, zenbaitetan, datu horien bilakaera historikoari a
rreta jarriz.
Iaz a
dierazi genuen hainbat eragilek, sozialek zein instituzionalek, egiaztatu zutela haurren eremuan behar bat zegoela: haurren eta nerabeen errealitateari buruzko informazio sistema bat edukitzea, parametroekin, irizpideekin eta partekatutako a
dierazleekin. Modu horretan, gai edo errealitate zehatzen inguruan gabeziak dituen informazio zabalari eta estatistikako eragiketen a
rteko desagregazio desegokiaren edo bat egiten ez duen desagregazioaren ondoriozko datuen erabilera eskasari konponbidea emango zaie, horrek guztiak datuen a
lderaketa zailtzen eta datuen bilketa eta sistematizazio eskasa eragiten baitu. Esan dezakegu 2011n bide horretan modu nabarmenean a
urrera egin dela Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailaren Haur eta Nerabeen Behatokiak egin duen EAEn haur eta nerabeen errealitatearen jarraipena egiteko a
dierazleen sistema. Sistema horrekin a
dos egon daiteke edo ez, haren konfigurazio zehatzari dagokionez, baina eztabaidaezina da a
ztertu den errealitatearen argazkiak eskaintzen dizkigula, beti elementu berdinez osatutakoak, osoak eta denboran errepikagarriak direnak. Horri esker, haurren ongizatearen jarraipena egin dezakegu eta egindako a
urrerapenak ebaluatu ditzakegu haurren eta nerabeen a
rloko politikak hobetzeko modu gisa.
Edonola ere, gure as
moa ez da datu multzo horren bitartez EAEn haurrek eta nerabeek bizi duten egoerari buruzko ikuspegi zehatza eskaintzea, baizik eta a
giri honetan behin eta berriro a
ipatuko dugun kolektiboaren gutxieneko karakterizazio bat egiteko a
ukera ematen diguten zenbait datu a
zpimarratzea. Horretarako, gaurkotasuna kontuan hartuta, lehen a
ipatu dugun behatokiak egin duen EAEko haur eta nerabeei buruzko diagnostikoan jasotako informazioa laburbildu dugu eta 2011ko udazkenean Osasun eta Gizarte Politika Saileko Haurren Behatokiak a
rgitaratu zuen Haurrak zifretan 2009 ikerketan jasotako zenbait daturekin osatu dugu.
1.2.1. Egitura demografikoa
2010ean Euskal A
utonomia Erkidegoan 18 urte baino gutxiagoko 339.048 neska-mutil zeuden, sexuagatiko banaketa nahiko orekatuarekin (% 48,6 neskak eta % 51,4 mutilak). Termino a
bsolutuetan a
dingabeen kopurua orain dela hamarkada batekoa baino handiagoa izan a
rren, populazioaren osotasunaren gainean daukan pisuak ia bi portzentaje-puntu behera egin du. Gaur egun populazio osoaren % 15,6 irudikatzen du, hau da, estatu espainoleko a
dingabeen portzentajea baino zertxobait txikiagoa da (% 17,5). Dena den, gure a
rreta eboluzioaren dinamikan kontzentratuz gero, a
ntzeman daiteke orain dela gutxi a
rte populazioan 18 urte baino gutxiagoko pertsonen mailaz-mailako murrizketak eta, momentuz, berria den haren pisuaren egonkortasun murritzak a
zken urteotan, Europan a
ntzeman daitekeen dinamikaren a
ntza daukala.
Adingabe a
tzerritarren populazioa neska-mutil horien % 7,4 osatzen dute. Horrek esan nahi du a
zken urteetan gora egin duela (% 5,5 2007. urtean). Hala eta guztiz ere, EAE bost puntutara dago, estatu espainolean erregistratutako a
dingabe a
tzerritarren populazioaren % 12tik behera.
Epe motzean Estatistikako Institutu Nazionalak egin dituen populazio-proiekzioek a
ditzera eman dute 2018. urtean 18 urte baino gutxiagokoen populazioa egonkortuko dela eta a
pur bat suspertuko dela. A
urreikuspenak betez gero, a
ldea puntu batekoa besterik ez da izango, beraz, ematen du populazio horren baliabideak eta egitura ez direla as
ko a
ldatuko.
18 urte baino gutxiagoko populazioaren pisu txikiak emankortasun tasa txikiekin zerikusia dauka (EAEn 1,33 seme-alaba emakume bakoitzeko); izan ere, a
zken urteetan zertxobait suspertu den a
rren, "ordezkapen indizea" izenekora heldu a
rte puntu erdi baino gehiagoko a
ldea dago. Emankortasun txiki horrek a
matasunaren egutegiarekin zerikusi a
rgia dauka. 2008. urtean Euskal A
utonomia Erkidegoan batez besteko a
dinik berantiarrena 32 urtetik gora kokatu zen. Fenomeno hori ohikoa da estatu espainolean (bataz besteko a
dina 30 urtetatik gora dago) eta ez da oso desberdina Europa mailan.
2008. urtean EAEko familia guztien % 16k, familia-eredu desberdinak kontuan hartuta, kideen a
rtean 16 urte baino gazteagoak diren pertsonak dituzte (127.895 etxe). Bestalde, 18 urte baino gutxiago dituzten pertsonen % 99 familiarekin bizi da eta, kontsultatutako ikerketa kualitatiboen emaitzekin bat eginez, gehienak pozik daude euren familiarekin daukaten harremanarekin, segurtasuna eta konfiantza ematen duen esparrutzat jotzen baitute. Familiak haurren garapenean eta haurrek gizartean duten parte hartzearen elementu zentrala izaten jarraitzen du, balioen igorpenean gizarteko beste eragile batzuen a
lde garrantzia galdu duen a
rren.
Ikerketa horien a
rabera, familiaren balorazio a
ltua mantendu bada, batez ere, demostratu duen egokitzeko gaitasunagatik da eta, beste faktore batzuen a
rtean, barruko jokabideen malgutasunagatik eta as
katasun, barruko demokrazia eta seme-alaben a
rteko berdintasun maila hazi delako. Hala eta guztiz ere, mailaz maila familia tipiko tradizionalarekiko lotura a
purtzen a
ri garen a
rren, hau da, gizona eta emakumearen, a
ita-amen eta seme-alaben hierarkia zurruna eta gizonezkoentzat eta emakumezkoentzat polarizatutako eginkizunak ezaugarri dituena, emakumeek etxeko esparruaren a
ntolakuntzan erreferentzia izaten jarraitzen dute eta familia testuinguruak genero bereizketa indartzen du, familiaren egituraren barruan, jarduera desberdinak esleituz emakumeei eta gizonei. Beraz, sexuagatiko tipifikazio prozesuaren kate-maila nagusia da.
Bestalde, familiaren malgutzearen eta demokratizazioaren ondorioz, hazkuntzaren inguruan zenbait zailtasun sortu dira mugak eta a
rauak ezartzeari lotuta. Familiaren a
ntolakuntzaren barruan haurrek eta nerabeek lortu dituzten botere-kotek (galdetu egiten zaie eta erabakiak hartzeko prozesuan parte hartzen dute) eta gurasoek nagusikeriazko eredutik a
ldentzeko egiten dituzten saiakerek zailtasunak eragin dituzte gertuko familia harremanen eta a
rauak eta mugak ezartzearen a
rteko oreka a
urkitzeko (agintea galtzea).
Amaitzeko, orain a
rte a
ipatu dugun EAEn burutu den diagnosiak a
gerian jarri du irakasleek eta gurasoek partekatzen duten iritzi bat haurrei eta nerabeei igortzen a
ri zaien eredu protekzionistaren ingurukoa; izan ere, gehiegizko babesa ematen zaie eta haurren eta nerabeen beharrak berehala as
ebetetzearekin eta edozein motatako sufrimendu saihesteko nahiarekin lotzen da. Horrek guztiak, kolektiboa nolabait infantilizatu egiten du. Egoera horrek euren a
utonomia, gaitasunak, a
haleginaren kultura eta gainditzeko estrategiak murrizten ditu eta hori frustrazioaren a
urrean daukaten tolerantzia urriaren a
zalpena izan daiteke.
1.2.3. Osasuna
Osasunaren a
rloan erabilgarri dauden a
dierazle gehienek osasunik ezaren espresiorik larrienari egiten diote erreferentzia: heriotza. Erikortasunari buruzko zenbait datu daude baina horiek baliatuz ezin da fenomenoaren dimentsioaren eta ezaugarrien ikuspegi osoa eduki. Edonola ere, a
rgi dago euskal gizartea osasun eredu moderno baten barruan dagoela eta a
razorik larrienak erikortasunari lotuta daudela, ez horrenbeste heriotzari lotuta. Zorionez, heriotza-tasa benetan baxua da, batez ere, gazteenen a
rtean.
Esan dugun moduan, EAEko haurrek osasun egoera bikaina daukate, a
zken urteetan hobetu egin dena. Horren a
dierazle bat haurren heriotza-tasa da, Europako tasaren (% 4,7) eta Espainiako tasaren (% 3,31) a
zpian dagoena: bizirik jaiotzen diren 1.000 pertsona bakoitzeko, 2,91 hiltzen dira urte bat bete a
urretik.
18 urte baino gazteagoak diren a
dingabeen a
rtean heriotza kausa nagusien a
raberako heriotzaren egitura a
ztertuz gero, funtsezko desberdintasunak a
ntzeman daitezke bizitzaren etaparen a
rabera. 0 urtetan heriotzen % 80,8k ziklo perinataleko gaixotasunekin eta jaiotzetiko malformazioekin zerikusia dauka, urte bat pasa eta gero kanpoko heriotza kausek garrantzia bereganatzen dute (istripuak eta traumatismoak) eta heriotzen erdia baino gehiago eragiten dituzte (% 55,9 15-17 urteko tartean).
Neurri handi batean, erikortasunaren ezaugarriek heriotza-tasan a
ntzemandako joera baieztatzen dute. Dena den, a
intzat hartu behar da a
rnas sistemaren eta digestio-aparatuaren gaixotasunek garrantzia bereganatu dutela haurren osasun a
razo as
koren eragile gisa.
Ohitura osasungarriei dagokienez, esan dezakegu, oro har, elikadura-ohiturak osasungarriak direla eta gizentasun portzentajeak (% 5,1) beste a
utonomia erkidegoekin eta estatuko (% 9) bataz bestekoarekin a
lderatuz a
rgi eta garbi baxuagoak direla. Kirola eta a
riketa fisikoaren harira, 1-15 urte bitarteko euskal populazioak ez du inolako a
riketa fisikorik egiten a
isialdian. Errealitate hori nabarmenagoa da nesken a
rtean eta gorantz doa nerabezaroan sartu a
hala.
Eusko Jaurlaritzak substantzia psikoaktiboen kontsumoaren inguruan urtero jasotzen dituen datuei jarraiki, a
lkohola, tabakoa eta legezkoak ez diren beste substantzia batzuen kontsumoa nerabeen a
rtean zabaldu den errealitate bat da. A
lkohola eskuragarrien dagoen substantzia izateaz gain, gehien kontsumitzen dena da (11-17 urte bitarteko euskal populazioaren % 20k a
lkohola kontsumitzen du as
tero eta portzentajea handituz doa a
dina handitu a
hala; 17 eta 18 urte dituztenen a
rtean, % 52k kontsumitzen du). Horrez gain, oro har uste dute a
lkohola ez dela gainontzeko substantziak bezain kaltegarria. 11-17 urte bitarteko nesken % 12,3k eta mutilen % 6,4k egunero erretzen du, nerabeen % 60k tabakoa larria edo oso larria dela uste duen a
rren. A
zkenik, % 71k uste du cannabisa kontsumitzea larria edo oso larria dela eta portzentajea handitu egin da a
zken urteetan, beraz, ematen du gaur egungo nerabeek ezagutzen dituztela horrek dakartzan a
rriskuak.
14-17 urteko gazte euskaldunen % 30,2k erabateko sexu-harremanak eduki du eta lehenengo erabateko sexu-harremanaren bataz besteko a
dina 15 urtekoa da. Ematen du, oro har, nerabeek a
ntisorgailuak ezagutzen dituztela, batez ere, preserbatiboa. Hala ere, ikerketaren a
rabera ohikoena da haurdunaldia saihesteko erabiltzea eta ez horrenbeste sexu-transmisiozko gaixotasunen a
urrean babesteko; izan ere, normalean horien eragina ez daukate gogoan. Sexu harremanak eduki dituzten euskal gazteen % 92k segurua den a
ntisorgailua erabili du; hala ere, ezin dugu a
haztu EAEko 14-17 urte bitarteko gazteen % 2,4 haurdun egon dela edo norbait haurdun utzi duela.
1.2.4. Hezkuntza
Azken urteetan 16 eta 17 urteko gazteen eskolatze tasak modu nabarmenean gora egin du eta 16 urtera a
rteko derrigorrezko hezkuntza a
rrunt bilakatu da. Horren ondorioz, populazioaren bataz besteko prestakuntza maila igo da.
EAEk inguruko beste lurralde batzuekin a
lderatuz etekin maila handiagoak ditu zientzia, matematika eta irakurketa bezalako a
rloetan; izan ere, PISA proban lortutako ezegokitasun portzentajeak % 15 ingurukoak dira, estatu eta Europa mailan, a
ldiz, a
ltuagoak dira. Dena den, oraindik ere jorratu beharreko erronkak daude.
2008. urtean, ikasketak behar baino lehen utzi zituzten gazteen portzentajea % 14,7koa zen eta mutil gehiago hartzen zituen barne (% 18, neskak, berriz, % 11). 2010. urterako Europa mailan ezarritako helburura heltzen ez den a
rren -% 10-, xede hori gertuen daukan a
utonomia erkidegoa da; izan ere, estatu mailan, ikasketak behar baino lehen uzten dituzten gazteen bataz bestekoa % 31ko da.
Lehen mailako hezkuntzari dagokionez, a
din teorikoan etapa a
maitzen dutenen portzentajea % 88koa da. Portzentaje hori handiagoa da zentro pribatuetan eta D ereduan ikasten dutenen a
rtean (% 91 bi kasuetan). DBHko etapan portzentajea % 84koa da eta etapa horretan hasten dira sexuagatiko desberdintasunak; izan ere, neska gehiagok a
din teorikoan etapa gainditzen dute (% 69, % 59ren a
urrean). Batxilergoari dagokionez, 10 ikasle bakoitzeko 6k a
maitzen dute a
din teorikoan eta sexuaren a
raberako desberdintasun nabarmenak a
ntzeman daitezke (nesken % 70ek a
din teorikoan gainditzen dute, mutilen kasuan, berriz, % 55ek).
11-17 urte bitarteko euskal ikasleen % 15ek a
dierazi du ez zaiola eskola batere gustatzen eta, kasu honetan, sexuagatiko desberdintasuna oso a
dierazgarria da: eskola batere gustatzen ez zaien mutilen portzentajea % 21ekoa da, neskena, a
ldiz, % 8koa da. Zentzu horretan, a
dina ere faktore erabakigarria da, hazi a
hala eskolarekiko a
tsekabea handituz doa. Hala, 11 eta 12 urteko a
dingabeen % 7,8k a
dierazi du ez zaiola eskola batere gustatzen baina 15 eta 16 urtekoen a
rtean portzentajea % 21ekoa da.
Azken hamar urteetan hiru euskal lurraldeetan behar bereziak dituzten ikasleen proportzioa handitu egin da, hortaz, EAE osoan eskolatuta dagoen ikasleriaren % 3,4 hezkuntza behar berezi eta/edo zehatzak dituen ikasle gisa tipifikatu da.
Haurrak eta nerabeak nahiko pozik daude eskolan euren parekoekin dituzten harremanekin nahiz eta gatazkak ere existitu, muturreko kasuetan, eskolako jazarpen edo bullying bilakatzen direnak. Arrisku egoera berezietan dauden haurrak txosten berezian jasotako datuen a
rabera, 2008/2009 ikasturtean 77 salaketa egon ziren guztira eta tratu txarrei lotutako 40 kasu identifikatu ziren. Txostenak a
gerian utzi du kasu mota horiek gehienbat bigarren hezkuntzan gertatzen direla. Horietan, eraso fisiko zuzenak, jazarpenarekin hasteko a
dinaren jaitsiera (baita lehen hezkuntzan ere) eta neskekin a
lderatuz (% 15), mutilen (% 18) portzentaje handiago bat erasoaren zati a
dierazgarriak dira. Halaber, a
ipatu beharra dago nerabezaroan informazioaren eta komunikazioaren teknologiak parekoen a
rteko jazarpen tresna berri bilakatu direla.
1.2.5. Ekonomia-baliabideak; pobreziaren eragina
2008. urtean oinarrizko beharren as
ebetetzeari a
urre egiteko diru-sarrera ekonomiko nahikoak ez edukitzeko a
rriskua 15 urte baino gutxiago duen populazioaren % 6k pairatzen zuen, hau da, portzentajea 2004. urtekoa baino zertxobait a
ltuagoa zen(% 5,3), bai eta populazio osoak daukan pobreziaren a
rriskua baino a
ltuagoa ere (% 4,1).
2008. urtean 10 a
dingabeetatik 2 ongizaterik eza pairatzeko a
rriskuan zeuden (epe motzean, gizarte jakin batean espero diren gutxieneko ongizate eta erosotasun mailak mantentzeko beharrezkotzat jotzen diren ohiko gastuei a
urre egiteko baliabide ekonomikorik eza), 2004. urteko datuetan jasotako portzentajea baino a
ltuagoa. Halaber, euskal populazio orokorraren kasuan jazoera horri dagokion ehunekoa % 14 da, beraz, berriro ere berretsi egin da pobreziak eragin handiagoa daukala haurren a
rtean.
Ikuspegi hori osatzeko, mendekotasuna duten seme-alabak dituzten familien pobreziaren a
dierazleak a
intzat hartu behar dira. Hala, etxeetan egindako inkestaren a
rabera, 2008. urtean mendekotasuna duten seme-alabak barne hartzen dituzten euskal etxeen % 34k ez dauka diru-sarrera nahikorik gastu osagarriei a
urre egin a
hal izateko. % 12k ez dauka diru-sarrera nahikorik seme-alaben ikasketak ordaindu a
hal izateko eta mendekotasuna duten seme-alabak dituzten euskal familien % 12k ez dauka diru-sarrera nahikorik euren seme-alabak zaintzeko pertsona bat kontratatu a
hal izateko. Diru-sarrera nahikorik ez edukitzeari buruzko egoera horiek guztiek eragin handiagoa daukate guraso bakarreko familien kasuan. Muturreko kasuetan mendekotasuna duten seme-alabak barne hartzen dituzten euskal etxeek a
razoak dituzte oinarrizko beharrak as
ebetetzeko. Horri dagokionez, 2008ko portzentajeek 2004koak bikoitzen dituzte -% 5,35 2008an eta % 2,97 2004an-.
Egoera ekonomikoak eta lanaren egoerak modu nabarmenean okerrera egin dute 2008. urtetik gaur egun a
rte, BAIk jasotako langabezia-tasaren hazkundeak erakusten duen moduan (2008ko IV. hiruhilekoan 8,32 egin zuen gora eta 2011ko III. hiruhilekoan 12, 17). Horrek guztiak a
dierazten du ondorioz gure lurraldean haurren pobrezia egoerek gora egin dutela.
1.2.6. Aisia
Dirudienez, gaur egun haurren eta nerabeen a
isia pasiboagoa da eta kanpoan garatzen ez diren mugimendu gutxiko jarduerek garrantzi handiagoa dute beste belaunaldi batzuekin a
lderatuz, batez ere, hiri eremuetan bizi direnen a
rtean. Bestalde, ematen du joera a
rgia dagoela a
ntolatutako eta zuzendutako a
isiaren a
lde, a
rauen bidez erregulatutakoa, heldu baten ikuskapen edo kontrolaren menpe dagoena (eskolaz kanpoko ekintzak, udalekuak, ludotekak...) eta lan merkatuaren eskakizunek eta familia eta lana bateratzeko zailtasunek baldintzatzen dutena.
Bestalde, a
dingabeen a
isialdia gero eta gehiago ikasketei lotutako jarduerek betetzen dute (1,64 orduko bataz bestekoa etxerako lanak egiteko eskolako ordutegitik kanpo 11 eta 17 urte bitarteko neska-mutilen kasuan), bai eta eskolako lanekin laguntzeko edo hizkuntzak edo musika ikasteko eskolaz kanpoko jarduerek ere, Kasu batzuetan, gurasoek behartuta eskolako emaitzak txarrak izan direlako edo ikaskuntzak hobetzeko.
Banakako jolasak gero eta ohikoagoak dira (haurrek denbora gehiago pasatzen dute bakarrik lehen baino) eta 11 eta 17 urte bitarteko 10 a
dingabetatik ia 2 as
tean zehar egunean 2 ordu inguru egoten da ordenagailuarekin edo kontsolarekin jolasten. Telebistak indarra galdu du ordenagailuaren erabileraren a
urrean. Hala ere, 11 eta 17 urte bitarteko euskal populazioaren erdia baino gehiagok (% 55,7) telebista ikusten du (bideoak eta DVDak barne) as
tean zehar egunean 2 ordu edo gehiago.
1.3. Arau- eta eskumen-esparrua
Haurren eta nerabeen eskubideak duela gutxi a
itortu dira. Geroago hartu dira haurrak eta nerabeak eskubideak dituzten pertsonatzat, nazioarteko eskubide humanitarioak giza eskubideak a
intzatestearekin eta estatuko ordenamendu juridikoetan babestearekin batera hain zuzen.
1990. urtean Espainiak Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioa (HEK) berretsi zuen, 1989ko a
zaroaren 20an Nazio Batuen Erakundearen (NBE) batzarrak hartu zuena. HEK modu unibertsalean onartu den haurren eskubideen katalogoa da; a
ldi berean, estatuek errespetatzeko, bermatzeko eta betearazteko dauzkaten betebeharrak ezartzen dituena.
Konbentzioak, lehenengo bi a
rtikuluetan haurren a
rloan erakundeen ekintza guztiak bideratu behar dituzten funtsezko bi printzipioak ezarri zituen: bereizkeriarik ezaren printzipioa eta a
dingabearen interes gorena.
arabera, haur bakar batek ere ez du bereizkeriarik jasango haurraren, gurasoen edo ordezkari legalen
arraza, kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, iritzi politikoa, jatorri nazionala, etnikoa edo soziala, estatus ekonomikoa, oztopo fisikoak, jaiotza edo beste edozein baldintzaren ondorioz. Halaber, printzipio horrek nesken eta mutilen,
atzerritarren eta bertakoen, ezintasunen bat duten haurren eta ez dutenen eta
abarren
arteko
aukera berdintasuna ere barne hartzen du.
administrazio pribatuek, epaitegiek,
administrazio
aginpideek edo erakunde legegileek haurren inguruan hartzen dituzten neurri guztietan ezinbestekoa izango da
adingabearen interes gorena
aintzat hartzea".
6. a
rtikulutik a
urrera hiru eskubide talde handiak zerrendatu dira, HBP letren bitartez a
dierazi daitezkeenak: Hornidura, hau da, zenbait baliabide eta zerbitzu edukitzeko, jasotzeko edo eskuratzeko a
ukera edukitzeko eskubidea, haurren eta helduen a
rtean baliabideak banatzea; babesa, hau da, gurasoen eta profesionalen zainketak jasotzeko eskubidea eta ekintza eta praktika neurrigabeak jasan behar ez izatea; eta parte hartzea, hau da, gauzak egiteko eskubidea, nor bere burua a
ditzera emateko eta banaka zein kolektibo batean a
hotsa edukitzeko eskubidea.
Horrez gain, beste bi premisa hauek kontuan hartu behar dira: eskubideen zatiezintasuna eta euren a
rteko lotura eta haur guztien ongizatea zaintzeari dagokionez gurasoen, familia ingurunearen, erakundeen eta gizartearen a
rdura partekatua.
Nazioartean, lehen haurren eta nerabeen eskubideak defendatzeko marko unibertsala den Nazio Batuen Hitzarmena a
ipatu da, baina komeni da jakitea badaudela Espainiak berretsi dituen a
dingabeei eragiten dieten gai sektorialei buruzko zenbait nazioarteko itun –hainbat nazioarteko erakundek sustatu dituzte itun horiek, hala nola Nazio Batuak, Nazioarteko Lan Erakundea, Europako Kontseilua, Hagako Nazioarteko Zuzenbide Pribatuaren Konferentzia: Haurren lana, a
dingabekoak ostea, sexu-esplotazioa, nazioarteko a
dopzioa eta a
bar. Gainera, Espainiako Estatuak gai horri dagozkion nazioarteko foroekiko duen lotura eta konpromisoaren a
dierazle gisa a
zpimarratu behar da Nazio Batuen Haurrei buruzko Biltzar Berezian (2002ko maiatzean egin zen) parte hartu zuela eta "Un mundo a
propiado para los Niños y Niñas" izeneko dokumentuan jasotako A
dierazpena eta Ekintza-plana onartu zituela.
Europar Batasunaren markoan ere berariaz haurren eskubideak a
ipatzen dituzten a
rauak daude. A
rau horien a
rtean nabarmenduko dugu Europako Parlamentuaren 1992ko uztailaren 8ko A
-3.0172/92 Ebazpena, Haurren Eskubidearen Europako Gutuna onartzen duena. Ebazpen horrek hauek proposatzen ditu: haurren eskubideen defentsariaren figura, estatu-mailan nahiz Europa mailan. Defentsari horrek eskaerak eta kexak jaso beharko ditu, haurrei babesa ematen dieten legeak a
plikatzen direla zaindu, eta botere publikoen jarduna haurren eskubideen a
lde bideratu. Halaber, haurren eskubideen erkidegoko gutun bat egin beharko litzateke, proposatzen den gutxieneko edukia duena.
Halaber, Europar Batasunaren Oinarrizko Eskubideen Gutuna (Lisboako Itunaren zatia) ere a
ipatzekoa da. Gutun horrek, a
dingabeei dagokienez, a
dingabeen entzunak izateko eskubidea, a
dingabearen interes gorena kontuan hartzea eta gurasoekin harremana izateko eskubidea ospetsu egiten ditu. Garapenean, 2006. urtean, Europako Batzordeak oinarri bat ezarri zuen haurren eskubideak euren barruko zein kanpoko politiketan sustatzeko eta babesteko «Haurren Eskubideen gaineko Europar Batasuneko Estrategiarantz» izeneko jakinarazpenean. Bertan, EBko erakundeek haurren eskubideei lotutako a
razoei a
urre egiteko duten a
halmena indartzeko egiturak ezarri ziren eta interesdunekiko elkarrekintza a
rintzeko xedearekin gertakarietan oinarritutako politiken oinarriak finkatu ziren.
2011n batzorde horrek erabaki zuen eskubide horiei bultzada berri bat emateko unea heldu zela eta helburu politikoak neurrien bidez islatzeko garaia zela. Horretarako, jakinarazpen bat bidali zuen Europako Legebiltzarrera, Kontseilura, Europako Ekonomia eta Gizarte Batzordera eta Eskualdeetako Lantaldeari eta Haurren Eskubideen A
ldeko EBko A
gendaren a
lde egin zuen. A
gendak EBko erakunde guztien eta kide diren estatu guztien konpromiso irmoa berretsi behar du, EBko politika guztietan haurren eskubideak sustatzeko, babesteko eta errespetatzeko eta hori guztia emaitza zehatzetan islatzeko. Haurren Eskubideen A
ldeko EBko A
gendak gutunak eta HEK-k haurren eskubideen inguruan egindako xedapenak errespetatzeari dagokionez EBko ekintzaren eredugarritasuna bermatu behar duten printzipio orokorrak a
zaldu ditu. Horrez gain, hainbat eremutako zenbait neurri zehatz ditu hizpide, eremu horietan EBk benetako balio gehigarria ekar dezake-eta, hala nola, haurrentzako justizia, egoera zaurgarrietan dauden umeak babestuz eta Europar Batasunaren barruan zein kanpoan haurrengan eragina daukan indarkeriaren kontra borrokatuz.
Edonola ere, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren printzipioak , goian a
zaldu direnak, jada Espainiako Estatuko ordenamendu juridikoaren zati dira, Adingabearen babes juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoan sartu ziren heinean (lege horren bidez partzialki a
ldatu ziren Kode Zibila eta Prozedura Zibilaren Legea. Lege hori botere publiko guztiak, berariaz haurrekin lotutako erakundeak, gurasoak eta senideak, eta biztanleria oro har lotzen dituen babeserako marko juridikoa da estatu-mailan. Lege horretan jasotzen dira nazioarteko a
raudiaren legearen eta haurren eskubideen a
plikazio-esparrua, eta bereziki a
ipatzen da Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena. Herri-administrazioen jardunaren printzipio gidariak ezartzen dira, eta haurraren babes gabeko egoeretan zer egin zehazten da, bai eta haurrak babesteko erakundeak ere.
2011. urtean lege hori onartu zenetik a
dingabeen babesaren gaineko legeria eguneratzeko prozesu bat hasi da eta, jendaurrean a
urkeztu zen a
urreproiektuarekin bat eginez (Haurrak babesteari buruzko legeria eguneratzeko lege organikoaren a
urreproiektua), a
ipatutako 1/1996 Lege Organikoan eta Prozedura Zibilaren urtarrilaren 7ko 1/2000 Legean zenbait a
ldaketa egiteko proposamena egin du. Proposatutako a
ldaketen helburua, batez ere, hobekuntzak egitea eta babesgabetasun egoeran dauden haurrentzako a
rretan eskubideak bermatzea da, hortaz, horiei buruz II. kapituluan hitz egingo dugu, babesgabetasun egoeran dauden haurren a
razoa jorratzen duen kapitulua baita. Baieztapen horren salbuespena da a
dingabearen interes gorena interpretatzeko eta a
plikatzeko a
intzat hartu behar diren gutxieneko irizpideak ezartzen dituen a
rtikulua; izan ere, a
urreproiektuaren zioen a
zalpenean a
dierazi den moduan, a
plikatuko den banakako kasu bakoitzean mugatu eta zehaztu behar den kontzeptu juridiko zehaztugabea da. Horrek guztiak, esperientziak frogatu duen bezala, beti erraza ez den balorazioa eta erabakia eragiten ditu.
Espainiako Estatuaren lurralde- eta a
dministrazio-egiturarekin bat, Euskal A
utonomia Erkidegoak, a
hal legegilea duenak, a
dingabeen eskubideen babesaren eta sustapenaren a
rloan a
utonomiako legeria garatu zuen 3/2005 Legea, otsailaren 18koa, haurrak eta nerabeak zaintzekoa eta babestekoa onartu zuenean. Lege horren bigarren Tituluan, "Haurren eta nerabeen eskubideak eta eskubide horien erabilera" izenekoan, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean sortu ziren eskubideak zerrendatzen dira. Legearen gainerako a
taletan babesik gabeko egoeran dauden haurren babesa a
rautzen da. Beraz, a
raudi sektorialari buruz hitz egitean berriz ere a
ipatuko dugu legea.
Bukatzeko, a
dierazi behar da a
dingabeen eskubideak eta haurren babesean eta zainketan hartutako konpromisoak zehaztea oso lan luzea dela, hainbat a
rlori eragiten baitie, besteak beste: osasunari, hezkuntzari, gizarte-babesari, a
rrisku-egoerei eta babes gabeko egoerei, birgizarteratzeari eta haurren osotasunaren babesari. Hori dela eta, lege, dekretu eta gainerako garapen ugaritan a
ipatzen da, a
rau-marko zabal bat eratuz. Marko horretatik elementu nagusi hauek nabarmendu ditugu dokumentu honen I. eranskinean.