Datozen ataletan jasotako informazioaren testuingurua jartzeko, komenigarritzat jo da udal gizarte zerbitzuei dagokienez Euskal Autonomia Erkidegoan ezarritako ar
audi markoaren elementu nagusiak aurkeztea (soilik deskribapen modura), ar
reta berezia jarriz Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeak ezarritakoari eta berriki onartu eta dagoeneko aipatu ditugun plangintzarako bi testu ar
autzaileei: Zorroari buruzko dekretua eta Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa, Gizarte Zerbitzuen Mapa jaso zuena (aurrerantzean, Mapa deituko diogu). Modu laburrean, duela gutxi onartutako Euskadiko Toki Erakundeei buruzko apirilaren 7ko 2/2016 Legea ere azalduko dugu.
1.2.1.Erkidego mailako ar
audia: Gizarte Zerbitzuei buruzko Legea, Zorroari buruzko Dekretua eta Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa
Jakina denez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 22. ar
tikuluak Euskal Autonomia Erkidego osoak nahitaez bete beharreko prestazio eta zerbitzuen katalogo bat ezarri zuen, eta hiru multzo nagusitan banatu zituen: lehen mailako ar
retako zerbitzuak, bigarren mailako ar
retako zerbitzuak eta prestazio ekonomikoak. Legeak ez du zehazten zein diren lehen mailako ar
retako zerbitzuen ezaugarri zehatzak bigarren mailako ar
retako zerbitzuekin erkatuta (zerbitzu edo prestazio bakoitzaren ezaugarrien definizioan Zorrari buruzko Dekretura jotzen da) −, baina bai ezarri zuen, 27. ar
tikuluan, lehen mailako ar
retako zerbitzuak eskaintzea eta betetzea, telelaguntza zerbitzua izan ezik, udalen gizarte zerbitzuei dagokiela, eta bigarren mailako ar
retako gizarte zerbitzuak eskaintzea eta betetzea, berriz, foru aldundiei dagokiela. Aurrerago azalduko den moduan, eskema hori da Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren ezaugarri bereizgarri nagusietako bat, espainiar estatuko gainerako autonomia erkidegoetan dauden sistemekin alderatuta.
Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 28. ar
tikuluak, hirugarren atalean, lehen mailako ar
retako gizarte zerbitzuak emateaz gain, udalen gizarte zerbitzuek edo, halakorik badago, udalek sortutako antolakundeak eginkizun hauek izango dituztela ezarri zuen:
- Laguntza teknikoa, eta bereziki: Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak beharren lehen balorazioa egin ondoren, beste diagnostiko sakonago bat egitea; ar
reta pertsonalizatuko planaren ekintzak eta esku-hartzeak garatzea; oinarrizko gizarte zerbitzuak esku hartzen duen guztietan, beti jarduteko irizpide berberak erabili beharra sustatzea; kasuak gainbegiratzea, eta profesionalei prestakuntza eta orientabideak ematea; irizpide teknikoak zehaztea eta beste ar
reta sistema edo ar
reta politika publiko batzuekiko koordinazio mahaietan parte hartzea.
- Erabiltzaileari erantzun osoa eta betea emate aldera, kideko edo osagarriak diren beste sistema edo politika publiko batzuekin koordinatzea, lege honetako 45. eta 46. ar
tikuluetan jarritako moduan.
- Lege honen bidez udalen esku uzten diren gainerako eskumenetatik datozen gainerako eginkizunak.
Bestalde, lege horren 29. ar
tikuluak honako xedapen hauek ezarri zituen oinarrizko gizarte zerbitzuei dagokienez:
1.Oinarrizko gizarte-zerbitzua ar
reta- unitate bat da, polibalentea eta diziplina askotarikoa, udalen gizarte zerbitzuen barruan dago eta herritarrek Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemara iristeko duten lehen sarbidea da.
2.Oinarrizko gizarte zerbitzuaren zeregin nagusia izango da dagokion lurraldean gizarte zerbitzuen bidez erantzuteko moduko zer-nolako beharrak dauden atzematea eta kargu hartzea. Horretarako, bere ar
dura izango du, dagokion lurralde horretan, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren baitako atal batera nahiz bestera nork noiz joan behar duen koordinatzea eta kudeatzea.
3.Euskal Autonomia Erkidegoko udal guztiek izan behar dute, dela bakoitzak bere kasa edo dela beste udal batzuekin elkar hartuta, oinarrizko gizarte zerbitzu bat.
4.Oinarrizko gizarte zerbitzuak zein lurraldetan lan egin behar duen jakiteko, Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Mapan jasota datozen irizpideak erabiliko dira.
Udalerriaren edo udalerri elkartearen tamainaren ar
abera, oinarrizko gizarte zerbitzua oinarrizko gizarte zerbitzuen unitatetan bana daiteke, hartara, herritarren beharrei hobeto erantzuteko eta dagokion lurralde osoan lan egin ahal izango duela bermatzeko.
5.Oinarrizko gizarte zerbitzuak agintzen zaizkion lehen mailako ar
retako gizarte zerbitzuak eskaintzeko lanak egingo ditu, baina, edonola ere, 22. ar
tikuluko 1.1, 1.2, 1.3 eta 1.4 paragrafoetan jasota datozenak beti-beti eskaini beharko ditu. 19. ar
tikuluan ar
auturik dagoen esku hartzeko oinarrizko prozedura bere lurraldean behar bezala aplikatuko dela bermatzeko ar
dura ere badu.
6.Oinarrizko gizarte zerbitzuak eginkizun hauek ere izango ditu: a) Gizarte premiei erantzuna emateko orduan zer-nolako trakeskeria edo hutsuneak dauden igartzea; b) Gizarte Zerbitzuei buruzko Informazioko Euskal Sistemaren esparruan, homogeneizatzea eta sistematizazioa lortzeko informazioa osatzea.c) Egin ditzaketen eta berariaz ezartzen zaizkien antzeko beste eginkizun guztiak egitea.
Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 27. ar
tikuluak, bidenabar, azaldu zuenez (3. puntua), Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Mapan jasotako Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren ezarpena aintzat hartuko da aurreko paragrafoan aipatutako lehen eta bigarren mailako ar
retako zerbitzuak emateko eta hornitzeko. Legea onartu eta handik zazpi urtera (bertan urtebeteko epea ezarri zen prestatzeko) Gizarte Zerbitzuen Erakundeen ar
teko Organoak onartuta, Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen Mapa da, Zorroari buruzko Dekretuarekin batera, udal gizarte zerbitzuak hedatzeko benetako ibilbide orria.
Horrekin bat etorriz, jarraian udal gizarte zerbitzuak egituratzeko garrantzitsutzat jo diren elementu nagusiak aztertuko dira: Gizarte Zerbitzuen Mapan lurralde antolaketarako eta ar
retako gutxieneko mailak ezartzeko ezarritako irizpideak; Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean eta mapan ezarritakoak baliabideak modu bateratuan planifikatzeko eta ar
tikulatzeko; Zorroari buruzko Dekretuan ezarritakoak lehen mailako eta bigarren mailako ar
retako baliabideak mugatzeko. Bukatzeko, sistemaren gobernantzari buruzko zenbait alderdi ere jaso dira.
A.Lurralde mailako antolaketa eta ar
retaren gutxieneko mailak
Lurralde mailako antolaketari eta ar
retaren gutxieneko mailei dagokienez, legearen garapenean Mapak ezartzen duen markoa, modu laburrean esanda, hauxe da:
- Eskubide subjektiboa. Euskal administrazioek, 2016ko abenduaren 25etik aurrera, zenbait zerbitzu eta prestazioetarako sarbidea eskubide subjektibo gisa bermatu beharko dute, Maparen beraren aurreikuspenak egokiak diren ala ez aintzat hartu gabe, Zerbitzu Publikoari Lotutako Prestazioa (ZPLP) izanik, menpekotasunaren ar
retaren esparruan, pertsona bakoitzari eskubidez dagokion zerbitzuaren horniduraren baliabide alternatibo bakar gisa.
- Gutxieneko estaldura mailak. Mapak bi urrats planteatzen ditu babes maila homogeneoak sustatzeko (onartutako testuaren ar
abera, horrek esan nahi du “arreta-maila (estaldura) antzekoak baina ez berdin-berdinak lortzeko aurrera egin behar dela, zeren gizarte-zerbitzuen premian eta eskarian eragiten duten faktore demografikoek, sozialek... (zahartzea, migrazio-saldoa, krisiaren inpaktu soziala, babes formalaren eta informalaren ar
teko oreka, gune bakoitzean aldez aurretik dagoen ar
reta-sarearen ezaugarriak...) joera komunak baitituzte Euskadi osoan, baina bai eta aldeak ere Lurralde Historikoen ar
tean edo herrien ar
tean: a) bermatu egin behar da 2017an (2017/01/01) zerbitzu eta prestazio ekonomiko guztiak gutxienez %80ko mailan egongo direla, Euskal Autonomia Erkidegoaren batez besteko estaldurari dagokionez; b) eta 2020an (2020/01/01) gutxienez %85eko mailan. Horretarako, mapak bi estaldura maila ezarri zituen, goi maila eta gutxieneko maila: Gutxieneko mailari dagozkion estaldurak “bermatuta egon behar dira 2017an lurralde historikoko mailan”; goi mailako estaldurei dagokienez, berriz, “lortzen saiatu behar gara”.
- Lurralde mailako antolaketa. Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean ezarritako deszentralizazio eta gertuko irizpideekin bat etorriz, Maparen helburua da zentroek lurraldean daukaten hedapena nahikoa izatea, hutsunerik gabe (zonalde batean zentrorik ez egotea edo estaldura nahikorik ez izatea), hain zuzen ere, zerbitzu bat ematea ezinezko izatea eragingo duen hutsunerik gabe, edo zerbitzua dagokion gertutasunik gabe ematea eragingo duen hutsunerik gabe, “zerbitzuak lurraldean finkatzeko irizpide aproposenak” kontuan izanik. Horretarako, zerbitzu edo zentro bakoitzari gertutasun maila jakin bat eman zaio –zerbitzu zentralizatuak eta hurbiltasun maila txiki, ertain, handi eta oso handiko zerbitzuak−. Hurbiltasun maila horietako bakoitzari eremu geografiko zehatz bat eman zaio –lurralde historikoa edo autonomia erkidegoa zerbitzu zentralizatuen kasuan, eta lau hurbiltasun mailen ar
teko bakoitzari sektorea, eskualdea, ar
ea eta udalerria edo udalerri elkartea−. Eskualde kasuetan salbu, lurralde mugarte horietako bakoitza populazio bolumen zehatz batzuei dagokio.
Maparen testuarekin bat etorriz, “biztanleria eremuak dira –ez mugapen geografikoak–zerbitzuak ezartzeko biztanleriari dagozkion irizpide egokienak. Biztanleria eremuak zera dira, zerbitzu bat emateko ar
dura duen erakundeak zentroa non kokatu erabakitzeko garaian aintzat behar duen biztanleria-bolumena (ez mugape geografikoak), nahiz eta erakundeak mugapen geografikorik ezarri ez (edo hemen proposatu ditugunaz bestelakoak ezarri). Mugapen geografikoak, ordea, mugape geografikoak dira eta, kasu askotan, aldez aurretik finkatuta daude –hala nola, udalerriak, eskualdeak edo Lurralde Historikoa–”.
Mapak lehen mailako ar
retako zerbitzu ugariei esleitzen dien biztanleria eremuak honako hauek dira:
•Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ezarritakoarekin bat etorriz, oinarrizko gizarte zerbitzuak emateko (Katalogoko 1.1, 1.2, 1.3 eta 1.4) biztanleriari dagozkion irizpide egokienak oinarrizko eremuari dagozkio; 5.000 biztanleko populazio esparru bat hartu behar du, edo landa eremuak direnean edo bereziki sakabanatutakoak, 3.000 biztanleko populazioa hartu behar du; populazio hori udalerri bakarrekoa edo batzuetakoa izan daiteke (Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 36.2 ar
tikulua). Maparen testuaren ar
abera, horrek esan nahi du udalerriek (oinarrizko eremuak) biztanleriaren bolumen horiek aintzat hartu behar dituztela, mugakide izateaz gain, zerbitzuak emateko multzokatzen badira eta hori egitea beharrezkoa izango litzateke, gutxienez, biztanleriaren bolumen horietara iritsi ar
te (“oinarrizko jardun-eremuak 5.000 biztanlekoa izan beharko du…”). Baina ez du esan nahi oinarrizko gizarte zerbitzu bat edo oinarrizko gizarte unitate bat bermatu behar denik, talde eta ekipamendu deszentralizaturik gabe, oinarrizko eremu bakoitzeko. Mapak gehitu zuen tokiko entitate bakoitzak oinarrizko gizarte zerbitzu (OGZ) bat eta, hala badagokio, beharrezkotzat jotako oinarrizko gizarte unitateak (OGU) izango dituela.
•Eguneko, gaueko eta lehen mailako ar
retako zentroak, bazterketaren esparruan, erdi mailako gertutasunekoak dira, eta biztanleriari dagokion irizpide egokia eskualde mailakoa da.
•Lehen mailako ar
retako gainerako zerbitzuak, hau da, eguneko ar
reta zerbitzuak eta lehen mailako ar
retako alojamendu zerbitzuak pertsona nagusientzat, baita emakumeentzako alojamendu zerbitzuak ere, hurbiltasun maila altukoak dira, eta mugapen geografiko aproposa, ostera, ar
eakoa da; esan bezala, gehienetan udalaz gaindiko izaeradun lurralde mailako unitate bat izaten da, gertutasun altua eskatzen duten zerbitzuen lurralde esparrua zedarritzeko diseinatutakoa eta tamaina ertaineko populazio eremuetan oinarrizko zonak biltzeko. Zerbitzu horiek, horrenbestez, 15.000 eta 50.000 biztanle ar
teko populazio eremuetan kokatzeko ahalegina egin behar da. Mapak ezarri zuen eremu hori oinarrizko bi zona edo gehiago batuz defini daitekeela, eta zerbitzuak emateko multzokatzen diren udalerriak mugakideak izatea komeni da.
- Maparen izaera loteslea. Gizarte zerbitzuen maparen testuaren ar
abera, bertako xedapenak lotesleak dira soilik alderdi batzuetan; gainerakoak ar
reta maila “egokiak” adierazteko orientabideak eta gomendioak dira. Horren haritik, neurri batean aurkakoak diren bi orientazio uztartu nahi ditu mapak: a) EAEn eta lurralde historiko bakoitzean zerbitzu eta prestazioen sarearen garapen homogeneoagoa lortzeko bidean aurrera egitea, GZESa unibertsalizatzeko helburuarekin modu koherentean, prestazio eta zerbitzuak jasotzeko eskubidea eskubidearen titular diren guztiei bermatuta, eta oreka eta homogeneotasuna ahalbidetuta lurraldeen ar
tean; eta b) aldi berean, erakunde bakoitzak bere helburuak lurralde bakoitzaren errealitatera (premien, biztanleriaren lurralde banaketaren, aldez aurretik dagoen baliabide sarearen ezaugarrien eta abarren ar
abera) egokitzeko duen gaitasunari eustea, eta unibertsaltasunaren, berdintasunaren, ekitatearen eta hurbiltasunaren printzipioekin batera, GZESa eta gizarte zerbitzuen planifikazioa ar
autu behar dituzten beste printzipio batzuk betetzea.
Horren haritik, lurralde antolaketari dagokionez, udal eta foru autonomia errespetatzea nabarmentzen da, finkatu baita “GZESaren unibertsalizazioan aurrera egiteko funtsezko alderdia da zerbitzuak lurraldean hedatzea, bai eta zerbitzu eta prestazio ekonomikoak jasotzeko eskubidea dutenei benetan jasotzeko aukera bermatzea ere (horretan ere badu eragina). Hori, lurralde bakoitzeko (Lurralde Historia izan daiteke, edo bestela, Foru Aldundiak eta TokiErakundeek jarduten duten bestelako mugape geografikoak) errealitatera egokitzeko egin beharreko egokitzapenak alde batera utzi gabe) eta eraginkortasunaren, baliabideak baliatzearen eta ekimen pribatuarekin lankidetzan jardutearen printzipioei ere erreparatuta ar
reta-sarearen plangintzan eta hedapenean (ildo beretik, lehendik ere badiren baliabideak baliatuta)”. Ikuspuntu horretatik, testuan nabarmentzen da Maparen plangintza tresna bat dela, eta“zentroak gaituko direla betiere zentroen behar besteko okupazioa bermatzea ahalbidetuko duten premia eta eskaria baldin badaude”. Horrez gain, Mapan adierazi zenez, ezarritako muga geografikoei dagokienez, “hauek ere orientabide edo gomendioak dira, erakunde bakoitzak autonomia baitu mugapenak finkatzeko, eta Euskal Autonomia Erkidegoaren Mapa erakunde bakoitzak ezartzen dituenen ar
abera egokitu beharko da”.
Xedapen horien ondorio ar
giena da, hain zuzen ere, ezarritako gutxieneko estaldurak ez direla nahitaez aplikatu behar zerbitzu bakoitza emateko egokitzat jotako lurralde eremuetan, eta nahikoa izan daitekeela lurralde multzo mailan bermatuz gero. Horren haritik, Mapan honako hau adierazi zen: “zentro mota bat biztanleria-eremu jakin batean kokatzeko gomendioa egiteak zera esan nahiko luke:
a)Lurralde Historikoan ez dela egongo ezein eremu biztanleriaren bolumena handiagoa izanik mota horretako zentro bat, gutxienez, ez duenik. Irizpidea betetzen ote den baloratzeko, Lurralde Historikoa mugapen geografiko zehatzetan banatu daiteke, eta mugapen horietan irizpidea bete egin behar da edo, gutxienez, betetze-maila baloratu behar da, betiere erreferentziatzat hartuta Lurralde Historikoko Oinarrizko Gizarte Zerbitzu bakoitza (noranzko guztietan).
b)Pertsona batek zentro mota hori eskura izan dezakeela biztanleriaren bolumen jakin bat gainditzen ez duen eremu batean. Irizpidea betetzen ote den baloratzeko, adibidez, dagokion Oinarrizko Gizarte Zerbitzua hartu beharko da erreferentziatzat, berriro ere, edo bestela, zegokiokeena, egoitza zentro batean sartu behar badu (noranzko guztietan)”.
Nolanahi ere, Mapak nabarmentzen duenez, “irizpide horiek orientagarri dira, eta erakunde ar
duradunek aintzat hartu beharko lituzkete euren eskumeneko zentroen sarea lurraldean hedatzeko garaian. Plangintza horretan, erakundeek beste hainbat printzipio ere izan behar dituzte kontuan; hala nola, baliabideak kudeatu eta baliatzeko garaian eraginkor izateko printzipioa, baina irizpide (biztanleria eremua) horien ar
abera egokitzeak ez du eragin behar, inolaz ere, beste baliabide bat gaitzea, eratorritako eta ar
tatu gabeko eskari nahikorik ez baldin badago, baliabidea behar beste okupatuko dela bermatzeko adina”.
- Memoria ekonomikoa eta finantzaketa. Sistema unibertsalizatzeko unean erakunde maila bakoitzerako aurreikusitako gastu publikoa kalkulatzeaz gain, Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoaren Memoria Ekonomikoak (Mapa Autonomikotik eratorritakoa) mapan jasotako zerbitzuen finantzaketari buruzko zenbait zehaztasun ere baditu. Horren haritik, bi xedapen interesgarri finkatu ziren: Batetik, Mapak abiapuntutzat duen oinarria “2017tik aurrera, administrazio bakoitzari esleitzea, legean xedatzen den eskumen ar
aubideari jarraikiz, bere eskumeneko zerbitzu eta prestazioak edo laguntza ekonomikoak finantzatzeko erantzukizuna, finantzaketa pribaturik eta beste euskal administrazio publiko batzuetan gizarte zerbitzuen ar
loko erantzukizuna duten sailetatik datorren finantzaketarik gabe”. Bestalde, Mapak aurreikusten duenez, “2015/12/31 baino lehen, Finantza Publikoen Euskal Kontseiluaren erabaki bidez, Zorroari buruzko Dekretuaren bigarren xedapen gehigarrian horretarako aurreikusitakoari jarraikiz, GZESa hedatzeko finantza-lankidetzarako formula bat (“funts” bat) eratzea aurreikusi da, eredu komunitarioaren eta lehen mailako ar
retaren garapenari, bereziki, laguntzearren”. Funts horren sorrera, halaber, gizarte zerbitzuen Zorroari buruzko Dekretuan jaso zen.
B.Egituratze, koordinazio eta plangintza bateratua
Udal gizarte zerbitzuen funtzionamendurako alderdi honek duen garrantzia kontuan hartuta, ezinbestekoa da, halaber, Gizarte Zerbitzuen Mapa eta Legeko xedapenak adieraztea, gizarte zerbitzuen esparruko koordinazio ibilbideei dagokienez, baita zerbitzuak modu partekatuan kudeatu eta mankomunizatzeko formulak sustatzea ere. Horren haritik, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak honako xedapen hauek ezarri zituen:
- Besteak beste, Legearen 40. ar
tikuluak Eusko Jaurlaritzari esleitu zion “Euskadiko Autonomia Erkidegoan gizarte-zerbitzuen planifikazioa egitea –bai Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoaren barruan bai eta kasuan kasu prestatuko diren plan sektorial eta plan berezietan ere–, batetik, lehentasunak zehazteko eta, bestetik, Lege honetan ar
au-tutako eskubideak Autonomia Erkidego osoan benetan gauzatzeko beharrezko diren zerbitzu eta prestazioak maila homogeneoan emango direla bermatzeko, foru aldundiekin eta udalekin koordinatuta”. Ar
tikulu horrek berak, gainera, Eusko Jaurlaritzari esleitu zion “Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren koordinazio orokorra, prestazioak eta zerbitzuak Euskadiko lurralde osoan orekaturik garatu daitezen, hartara, haietara iristeko aukerak homogeneoak izan daitezen. Eta, beste alde batetik, gizarte-zerbitzuen beren eta gizarte-ongizatearekin zerikusi zuzena duten sistema eta politika publikoen ar
tean koordinaturik jarduteko bideak zabaltzea, sistema-politika horiek eskumenak dituzten lurraldean jardun beharra dagoenerako, batez ere honako hauekin: osasun-zerbitzuak, hezkuntzakoak, etxebizitzakoak, enplegukoak eta diru-sarrerak eta gizarteratzea bermatzekoa”.
- Horrez gain,41. ar
tikuluak foru aldundien esku utzi zuen bere eskumenekoak diren zerbitzuak antolatu eta emateko eskumenaz gain, “geografia-hurbiltasuna eta baliabideak ahalik eta zuzenen erabili beharra gogoan harturik –printzipioak baitira–, mankomunitateak edo beste udal-elkarte batzuk osatzeko sustapen-lana eta bultzada, gizarte-zerbitzuak eskaintzeko”.
- Gizarte zerbitzuen Mapak udalei eta aldundiei ematen die beraien eskumeneko zerbitzuak planifikatzeko ar
dura, Mapan bertan adierazitako irizpideekin bat etorriz. Horregatik, entitate horiek egindako plangintzak haien eskumeneko zentroak beraien ar
durapeko eremuko zona zehatzetan banatuko ditu zentroak (foru eta tokiko administrazioen eskumena da aipatutako mugarte geografiko horiek hartzea, Legearen 36.5 ar
tikuluan aurreikusitakoarekin bat etorriz), geografikoki zehaztasunez identifikatutakoa eta zerbitzuak ezartze aldera kokapen onenak ebazteko biztanleria irizpideei erreparatuz (36.4 ar
tikulua). Horren haritik, Mapak berak azaldu duenez, “Foru Aldundiak –tokiko erakundeekin lankidetzan eta erakunde bakoitzaren autonomia errespetatuta– Lurralde Historikoko Gizarte Zerbitzuen Mapa egiteko prozesuan buru izan daitezke; mapa horretan, foru- nahiz udal-eskumeneko baliabideak sartu behar dira eta zentroak lurraldean hedatzeko proposamena ere egin beharko da”.
- Mapa autonomikoaren testuak, ildo beretik, honako hau esan zuen: “lurralde Historikoko Gizarte Zerbitzuen Mapan foru eskumeneko baliabideak ez ezik, udal eskumeneko baliabideak ere sartuko dira”. Prestatze aldera, “Udalek eta Foru Aldundiek Lurralde Historiko bakoitzeko zerbitzu eta prestazioan sarea antolatzen (plangintza, kudeaketa eta ebaluazioa) lagunduko dutela aurreikusten da, betiere erakunde bakoitzaren autonomia errespetatuta; hartara, EAEko Gizarte Zerbitzuaren mapari erantsiko zaion mapa ados jarrita ezarri ahal izango dute. Foru Aldundi bakoitzak sarea planifikatzeko eta Mapa egiteko prozesua bideratuko du, bai eta beste prozesu batzuk ere, udalentzat lagungarri izan badaitezke zerbitzuen sarea hedatzeko; hala nola, mankomunitateak edo bestelako udal elkarteak eratzea”.
Kasuan kasuko lurralde mapak modu bateratuan planifikatzeko gaiaz haratago, komenigarria da halaber (azterketa kualitatiboko edukietako batzuk zein txosten honetako gomendioak testuinguruan jartzeko), udal gizarte zerbitzuen funtzionamenduari dagokionez lau gai garrantzitsuari buruzko legearen zenbait xedapen gogoratzea, baita Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema benetako sistema gisa eratze aldera ere: kasu erantzukizuneko eta esku-hartzeko prozedura, zerbitzuetara sarbidea izateko prozedura, deribazio protokoloak eta baliabideak modu partekatuan hornitzeko eta kudeatzeko ezarritako aukerak.
Esku hartzeko prozedurari dagokionez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 19. ar
tikuluak hauxe ezarri zuen: “prozeduraren hasierako fasean, ar
dura oinarrizko gizarte-zerbitzuko gizarte-langile batena izango da. Erreferentziako profesional modura jardungo du, non eta ez den irizten, esku-hartzea den modukoa dela-eta, egokiagoa dela beste era bateko profesional batek hartzea erreferentzia-lan hori bere gain. Halakoetan, edonola ere, udalen gizarte-zerbitzuetako beste profesional batzuek ere lagunduko eta parte hartuko dute”. Ar
tikulu berberak honako hau gaineratu zuen: “eman beharreko laguntza handia dela-eta hala egitea komeni bada, erreferentziako profesionalak dena delako kasuaren ar
dura bigarren mailako ar
retako gizarte zerbitzuetako profesionalen baten esku utz dezake. Momentu horretatik aurrera, beste profesional horrek hartuko du dena delako kasua koordinatzeko ar
dura, baina, edonola ere, jatorrizko oinarrizko gizarte zerbitzuan erreferentzia-lanak egin zituen hori jakinaren gainean eduki beharko du, ea kasuak zer-nolako bilakaera duen, batez ere hark beste ar
reta-esparru batzuetan oraindik pertsona erabiltzailearekin edo familiarekin harremanik baldin badu”.<
Gizarte zerbitzuen Katalogoa osatzen duten zerbitzuetara sarbidea izateko prozedura ar
autzeari dagokionez, Zorroari buruzko Dekretuko 17. ar
tikuluak hauxe ezarri zuen: “Oro har, Prestazio eta Zerbitzuaren Zorroaren prestazioak, laguntzak eta zerbitzuak lortzeko, interesdunek beren bizilekuari dagokion Oinarrizko Gizarte Zerbitzura jo behar dute, zuzenean lortzen diren zerbitzu gisa definituta dauden zerbitzuen kasuan izan ezik”. Eskaria planteatu ondoren, oinarrizko gizarte zerbitzuetako profesional batek beharrizanen balorazio bat egingo du, eta, hala badagokio, baita hasierako gizarte diagnostikoa (18.1 ar
tikulua) ere. Udalaren Gizarte Zerbitzuaren ustez ezinbestekoa bada mendetasuna, ezgaitasuna, bazterkeria eta babesgabetasuna balioesteko eta diagnostikatzeko Foru Zerbitzuaren balioespena eta/edo gizarte diagnostikoa egitea, balorazio eskaera bat igorriko da; foru administrazioak balorazio espezializatua egingo du eta, eta, hala badagokio, diagnostiko espezializatua, eta, haietatik ateratzen diren emaitzen ar
abera, eskatzaileak lortzeko aukera izango duen prestazio ekonomikoen eta/edo zerbitzuen sorta ezarriko du, horretarako, premiei erantzuteko egokientzat hartzen dituen bigarren mailako ar
retako baliabidea edo baliabide-konbinazioa (zerbitzuak eta/edo prestazio ekonomikoak) zehaztuko du (19. ar
tikulua, lehenengo eta bigarren atalak). Zorroak, gainera, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 19.4 ar
tikuluko a) letran eta 30.2 ar
tikuluan aurreikusitakoari jarraiki, honako hau xedatu zuen: “esku hartzeko eskatu zaien beste administrazio publiko batzuek hartutako erabakiak –eta bereziki balioespen eta diagnostiko espezializatuaren ar
dura duten profesionalek hartutako erabakiak–, dagozkien administrazio-organoen bitartez eman direnak, lotesleak izango dira erreferentziazko profesionalarentzat (kasuaz ar
duratu denarentzat) haien mendekoa den prestazioa edo zerbitzua lortzeko baimena ematea edo ukatzea erabaki behar dutenean”.
Beste alde batetik, Zorroari buruzko Dekretuan ezarri zenez, “bideratze protokoloak diseinatuko ditu ar
reta egoeran eta premian izandako aldaketak direla medio maila batetik bestera igarotzea eskatzen duten kasuetarako” (34.1 ar
tikulua). Ar
reta maila batean ematea egokiagoa denean beste ar
reta maila bateko eguneko zerbitzuetan, gaueko zerbitzuetan edo egoitza zerbitzuetan ez jarraitzeko eta, horri lotuta, plazen luzaroko okupazio desegokia saihesteko, protokolo horiek ezarriko dute, lekualdaketa egokia dela egiaztatu ondoren, lekualdaketa hori gehienez ere hiru hilabeteko aldi batean egitea (34.3 ar
tikulua). Protokolo horiek, halaber, konpentsazio ekonomikorako formula bat izan beharko dute, ar
reta eman beharko lukeen administrazioak ar
reta benetan ematen ar
i den administrazioaren kostua finantzatuko duela bermatzeko, aldi hori igaro ondoren (34.4 ar
tikulua).
Aldi berean, Zorroari buruzko Dekretuko 9. ar
tikuluko bigarren atalak ezarri zuen zorroko prestazioak jaso ahal izateko “eskaera egiten den egunean erroldatuta egon behar dela zerbitzuak emango dituen tokiko erakundeari dagokion udalerrian edo erakunde hari dagokion lurraldeko udalerri batean, tokiko erakunde batek ematen dituenak lortzeko”. Elementu garrantzitsu bat da sistema ar
tikulatzeko eta lurralde mailan antolatzeko, ulertzen baita gizarte zerbitzuen eremu edo eskualde batek hartzen duen lurraldean erroldatutako pertsona guztiek sarbidea izan behar dutela eremu horretan existitzen diren gaueko harrera baliabideetara, alojamendu eta eguneko ar
retako baliabideetara, alde batera utzita baliabidea zein udalerritan dagoen kokatuta eta, ar
e gehiago, zein udalerrik finantzatu duen; horrek, ar
gi dagoenez, eremu hori osatzen duten tokiko administrazioak edo eskualdeak derrigortu beharko lituzke beharrezko kofinantzaketa eta kolaborazio hitzarmenak sinatzera .
Baliabideak modu partekatuan emateko edo kudeatzeko aukerari dagokionez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak, udalei dagokienez, honako hau ezarri zuen: “ardurapean dituzten gizarte zerbitzuak hobeto eskaintze aldera hala egin behar dutela uste baldin badute, udalek elkarren ar
tean elkartzeko aukera ere badute. Halakoetan, udalek sortzen duten antolakundearen eskuetan utziko dituzte lege honen bidez jaso behar dituzten eskumenak” (28.2 ar
tikulua). Zentzu zabalagoan, Zorroari buruzko Dekretuak honako hau ezarri zuen: “kudeaketa publikoaren ar
reta, efikazia eta eraginkortasuna hobetzeko asmoz, euskal administrazio publikoek agindu ahal izango dute beren eskumeneko zerbitzuak ematea ordenamendu juridikoan aurreikusitako tresnak erabiliz” (3.2 ar
tikulua).
Azkenik, Gizarte Zerbitzuen Mapa aztertzerakoan adierazi bezala, Zorroari buruzko Dekretuko bigarren xedapen gehigarriak honako hau ezarri zuen: “Dekretu honetako prestazio eta zerbitzu berriak edo gutxi samar garatutakoak emateko finantzaketa egokia bermatzeko eta 2015eko abenduaren 31 baino lehen, Administrazio Publiko eskudunek, Finantza Publikoen Euskal Kontseiluan, eraginkorrenak izango direla uste diren finantza-lankidetzako formulak adostuko dituzte, betiere Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legearen 56. ar
tikuluan eta hirugarren xedapen iragankorrean aurreikusitakoaren ar
abera eta haietan aurreikusitakoa garatzeko”.
C.Lehen eta bigarren mailako ar
retaren mugak Zorroari buruzko Dekretuan
Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoko Maparekin batera, Gizarte Zerbitzuen Zorroari buruzko Dekretuak oinarrizko zutabea eratzen du Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren zerbitzuak eta prestazioak hedatzea ar
autzeko. Zorroari buruzko Dekretua aztertzeak zentzua dauka udal gizarte zerbitzuak hedatzea ar
autzen duen ar
audi markoa deskribatzerakoan, funtsean, ikuspuntu batetik: Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ez du definitu katalogoko zerbitzu eta prestazioen eduki zehatza, eta definizio zehatzak dekretu honetara garamatza, udal eskumeneko zerbitzuak (lehen mailako ar
retakoak), eta foru eskumeneko zerbitzuak (bigarren mailako ar
retakoak) zein diren zehaztera mugatzen da. Zerbitzu bakoitzaren definizio zehatza funtsezkoa da zerbitzu bakoitza eska dezakeen publikoa ezagutzeko, horien ezaugarriak definitzeko eta lehen mailako ar
retako eta bigarren mailako ar
retako zerbitzuen ar
teko muga zehazteko.
Azken gai hori bereziki garrantzitsua da aintzat hartzen badugu, katalogoko egiturarekin bat etorriz, kasu batzuetan ematen den zerbitzua eskumenen maila bakarrari badagokio ere (ez dago, esaterako, foru eskumeneko etxez etxeko laguntza zerbitzurik edota udal eskumeneko adopzioa laguntzeko zerbitzurik), kasu askotan sistema bikoitza ezartzen dela; horren bitartez, zerbitzu bera bi erakunde mailari dagokie, eta zerbitzua bereizten da ematen duen beharrizan edo kontingentzia maila, ar
retaren intentsitatea, esku-hartze maila, eskari maila edota ar
tatu daitezkeen herritarrak kontuan hartuta.
Zein dira, Zorroari buruzko Dekretuaren ar
abera, lehen mailako eta bigarren mailako ar
reta bereizteko irizpideak? Hau da, nola identifika daiteke egoitza zerbitzu bat edo eguneko ar
retako zerbitzu bat lehen mailako ar
retako zerbitzua edo bigarren mailako ar
retako zerbitzua ematen ar
i dela? Egia da legeak, dirudienez, balorazio diagnostikotik abiatuta ezarritako mendekotasun, babesgabetasun edo bazterketa egoeraren larritasunari dagokion irizpidearen alde egiten duela; hala ere, ezin da esan irizpide bereizgarri bakarra dagoenik, eta zerbitzu desberdinetarako hainbat irizpide ezarri dira; irizpide horiek kontuan hartzen dituzte egoeraren larritasuna, esku-hartzearen iraupena, ar
retaren intentsitatea, espezializatutako langileen presentzia eta, bazterketa egoeran edo ar
riskuan dauden pertsonei zuzendutako zerbitzuen kasuan, ar
azoaren kontzientzia edo exijentzia maila edo zerbitzuen erabiltzaile potentzialek aldatzeko erakutsitako motibazioa.
Modu laburbilduan, Zorroari buruzko Dekretuan planteatutako irizpide mugatzaileak honako hauek dira zerbitzu mota desberdinetarako:
Aurreko taulatik, oro har, oinarrizko lau irizpide mugatzaile daudela ondorioztatzen da:
- Ar
tatutako egoeren larritasuna; ar
risku egoerak (gehienetan baina ez beti) lehen mailako udal zerbitzuei dagozkie, eta kasuan kasuko kontingentzia dagoela xedatzen den kasuetan (bazterketa, mendekotasuna, babesgabetasuna), edozein mailetan, orduan bigarren mailako ar
retako foru zerbitzuei dagokie.
- Arretaren intentsitatea; intentsitate baxuko zerbitzuen kasu ia gehienak lehen mailako ar
retari dagozkio, eta intentsitate altukoak, berriz, bigarren mailako ar
retari.
- Ostatu emateko baliabideetan, egonaldiaren iraupena; iraupen laburreko edo behin-behineko konponbideak, oro har, lehen mailako ar
retari dagozkio eta iraunkorrak edo iraupen luzekoak (salbuespenak salbuespen) bigarren mailako ar
retari.
- Ostatu baliabideetan garrantzitsua da, halaber, komunitatean integratzeari dagokion irizpidea; izan ere, lehen mailako ar
retako baliabide gehienak ohiko etxebizitzetan kokatuta izaten dira (gaueko harrera zentroen kasuan izan ezik).
D.Sistemaren gobernantza
Sistemaren gobernantzari dagokionez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ezinbesteko bi figura edo organo ezarri ditu koordinatzeko eta egituratzeko:
-Alde batetik, 44. ar
tikuluak Gizarte Zerbitzuen Erakunde Ar
teko Organoa sortzea ezarri zuen “Euskal Autonomia Erkidegoko herri administrazioen ar
tean, instituzioen ar
teko lankidetza eta koordinazioa taxutzeko, eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren batasuna bermatzeko”. Organo horren funtzioen ar
tean, besteak beste, hauxe aipatu da: “jarduerak bateratzeko, kalitateko kudeaketa eta ar
reta lortzeko eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema kohesionatzeko balio behar duten estrategia, jarraibide, egitura-osagai eta tresna nagusiak eztabaidatu eta zehaztea; foru- eta toki-araudien eta, kasua bada, ar
au autonomikoen parametro bateratuak zehaztea, sistemaren batasuna babestearren”. Horrez gain, Legeak ezarri duenez, Gizarte Zerbitzuen Erakunde ar
teko Organoak beharrezko giza baliabide eta baliabide teknikoak izango ditu dagozkion funtzioak ongi eta modu eraginkorrean garatzeko; hala ere, garapenerako ar
audiak (101/2010 Dekretua martxoaren 30ekoa, Gizarte Zerbitzuen Erakunde ar
teko Organoarena) soilik ezarri zuen (Eusko Jaurlaritzako) Gizarte Zerbitzuen Zuzendaritzak, dagozkion giza baliabide eta baliabide teknikoen bitartez, beharrezko ar
reta eta laguntza emango ziola Gizarte Zerbitzuen Erakunde ar
teko Organoari.
-Legearen VIII. Tituluko I. atalak (82-86 ar
tikuluak) Gizarte Zerbitzuetako Zerbitzu eta Zentroen Goi Ikuskaritza ar
autu zuen, bigarren ar
tikuluan aldarrikatutako eskubide subjektiboa benetan erabiltzen dela eta aplikagarri den ordenamendu juridikoa bete eta gordetzen dela bermatzeko. Besteak beste, Legeak honako funtzio hauek aipatu ditu: a) Gizarte-zerbitzuetarako eskubidea bermatzen duten oinarrizko baldintzak betetzen direla zaintzea.b) Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemak ematen dituen zerbitzu eta prestazioen maila nola egokitzen zaien Prestazio eta Zerbitzuen Zorroan ezarritako baldintzei begiratzea. eta c) Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren antolamendu orokorrean ezarritako baldintzak nola betetzen diren gizarte-zerbitzuen plangintza eta programazioari, erakunde zerbitzu-emaileak baimentzeari eta ikuskatzeari eta balorazio- eta diagnostiko-eginkizunei dagokienez begiratzea
Sistemaren gobernantzari dagokionez, gizarte zerbitzuen euskal ereduaren ezaugarri bereizgarrietako bat gogoratu behar da: aldundiak bezalaxe, Euskal Autonomia Erkidegoko udalek beto gaitasuna daukate bete behar dituzten prestazioen Zorroari buruzko Dekretuan ezarritakoari dagokionez, eta horrek negoziatzeko botere nahiko handia ematen die. Hain zuzen ere, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 44. ar
tikuluan ezarri zenez, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Zerbitzuak eta Prestazioen Zorroa ezartzeko eta eguneratzeko hartzen diren erabakietan, nahitaezkoa da Herri Administrazioari dagokion ordezkaritzak aldeko botoa ematea, erabakiak derrigorrik eragingo badu, berdin ordezkaritza hori Autonomia Administraziokoa, Foru Administraziokoa edo Toki Administraziokoa bada ere.
E.Plan Estrategikoaren diagnostikoa
Bukatzeko, Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoan bertan dagoeneko aztertu diren elementuak direnez, eta horiei begira datozen urteetarako neurri eta jarduteko ildo zehatzak adostu direnez, oso modu laburrean jaso ditugu lehen mailako ar
retako gizarte zerbitzuen zenbait ahultasun, hain zuzen ere eredu komunitarioa eta, bereziki, prebentziozko ikuspuntua eta ikuspuntu sustatzailea bultzatu beharra planteatzerakoan antzeman ditugunak. Horren haritik, planaren diagnostikoak azaldu zuenez, “2017. urteari begira eta egoera ekonomikoak dakartzan mugen barruan, hainbat alderdi garrantzitsu eredu komunitariora egokitu behar dira,kontingentzia guztiei dagokienez (babesgabetasuna, bazterkeria, mendetasuna edo horiek izateko ar
riskua, eta ezgaitasuna)”. Horren haritik, ar
retaren pertsonalizazio, gertutasun, integralitate eta jarraitutasunari lotutako zenbait alderdi hobetzea proposatu zen, edo pertsona erabiltzaile eta jasotzaileen parte hartzearekin; horrek zuzeneko eragina dauka udal gizarte zerbitzuen jarduteko gaitasunean.
- Erreferentziazko figura, lagun egite soziala eta kasu koordinazioa sustatzea, lan egiteko eredu bat definituz, ekimen pribatuarekin eta bereziki, ekimen sozialarekin kolaborazioan.
- Oinarrizko gizarte zerbitzuen garapena (1.1 eta 1.4 ar
tean), eta kudeaketa deszentralizatua (kasu honetan, oinarrizko gizarte zerbitzuen bitartez), zerbitzuak komunitate bakoitzaren ezaugarrietara egokituz eta prebentziozko ikuspegia eta zerbitzuak ingurura zabaltzea sustatuz (bisitak etxeetara bultzatuz, talde lana, komunitatearen baliabideak ezagutzea eta horiekin kolaboratzea, etab.).
- EELZri dagokionez, ezinbestekoa da gastu eta ar
reta orduen aurreikuspena lortzeko estrategia bat bultzatzea. Zerbitzuaren diseinuan berrikuntza eta malgutasunik eza, kostuek gora egitea, ezkutuko ekonomiaren lehiakortasuna eta prestazio ekonomikoen garapena, edo ordaintzeko betebeharra daukaten pertsonen parte-hartze ekonomikorako (“koordainketa”) irizpideak definitzea eredu komunitarioa garatzeko giltzarri den zerbitzu bat gelditu izanaren muinean egon daitezken alderdietako batzuk dira, eta, zehazki, ar
reta etxean eman eta prebentzio ikuspuntu berri bat hartzeko.
- Udal eskumeneko gainerako zerbitzuak finkatzea (egunekoa, gauekoa eta ostatu zerbitzuak) komunitate bakoitzaren ezaugarrietara egokitzeko gakoekin, prebentzio ikuspegiarekin eta ingurura irekiz, eta, posible den aldietan, oinarrizko gizarte zerbitzuekin konektatuz, existitzen diren baliabideak ahal bezainbeste aprobetxatzeko.
-Administrazio eskudunak zerbitzu sarea lurraldean hedatzeko lanean aurrera egitea, ezarpenerako irizpide egokienekin bat etorriz, eta administrazioak existitzen diren baliabideen banaketari eta lurraldearen ezaugarri eta beharrizanen ezagutzari erreparatuz (dagoeneko existitzen den sare batetik abiatuta erantzukizun publikoko sistema bat finkatzen ar
i da).
Lehen mailako ar
retakoak diren zerbitzu zehatzei dagokienez, planaren diagnostikoak honako hau adierazi zuen:
-Tutoretzapeko etxebizitza baztertuak izateko ar
riskuan dauden pertsonentzat (1.9.2) ez da berez existitzen, nahiz eta udal titulartasuneko zenbat zentrok, bazterketaren eta babes gabetasunaren esparruan, bilakaera hori izan dezakete.
-Adinekoentzako ostatu zerbitzuak −tutoretzapeko apartamentuak (1.9.3.) eta etxebizitza komunitarioak (1.9.4)− existitzen dira, baina oso gutxi garatu dira (bereziki tutoretzapeko apartamentuak) eta lurralde historikoen ar
tean garapen desberdina izan dute. Beste alde batetik, Zorroari buruzko Dekretuan aurreikusitako pertsona hartzaileen perfilak desberdinak dira gaur egungoekin alderatuta, eta, gainera, zerbitzu horiek bultzatzea koherentea da ar
reta eredu komunitarioarekin; horrez gain, ezinbestekoa ere bada, lehen eta bigarren mailako ar
retako baliabideen ar
tean oreka egokia sustatze aldera.
-Udal eskumeneko adinekoentzako eguneko ar
retarako zerbitzuak (1.7) existitzen dira, baina oso gutxi garatu dira eta lurralde historikoen ar
tean oso modu desberdinean. Beste alde batetik, Zorroari buruzko Dekretuan aurreikusitako pertsona hartzaileen perfilak desberdinak dira gaur egungoekin alderatuta, eta, gainera, zerbitzu horiek bultzatzea koherentea da ar
reta eredu komunitarioarekin; horrez gain, ezinbestekoa ere bada, lehen eta bigarren mailako ar
retako baliabideen ar
tean oreka egokia sustatze aldera.
-EELZ ezinbesteko zerbitzu bat da ar
reta eredu komunitarioa garatzeko eta, hala ere, bultzatzeko zenbait zailtasuni aurre egin behar die; desberdintasun handiak daude lurralde historikoen ar
tean estaldurari, intentsitateari eta orduko prezioari dagokienez.
-Bazterketa baliabideak zenbait udalerritan kontzentratuta zeuden (baita oraindik ere). Bazterketa egoeran dauden pertsonen presentzia hiriburuetan oraindik handiagoa izango dela aurreikusi ar
ren (agian, partzialki, baliabide gehiago ere badelako) orduan garrantzitsua da udal eskumeneko eguneko, gaueko eta ostatu zerbitzuak garatzea, pixkanaka, tamaina ertaineko edo tamaina handiko udalerri berrietan.
-Pertsona zaintzaileei laguntzeko zerbitzua eta gizarteratzea eta parte hartzea sustatzeko zerbitzua gizarte zerbitzuen esparruan ez daude orokortuta, eta lehenengo kasuan, hiru lurralde historikoetan foru finantzaketa handia daukate.
1.2.2.Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legea
Eusko Legebiltzarrak 2016ko apirilaren 7an onartutako testuak udalerrietako eskumenak jasotzen ditu, esaterako, gizarte zerbitzuen antolaketa, plangintza eta kudeaketari dagozkionak. Legeak, hala ere, udal jardun multzoari buruzko zenbait xedapen ere baditu, eta horrek ar
audi markoa eratzen du gizarte zerbitzuen kudeaketari eta zerbitzu horiek gainerako erakundeekin koordinatzeari dagokienez. Honako alderdi hauek nabarmendu behar dira:
- Udal kudeaketa lehenestea; hala ere, udalaz gaindiko erakundeekin elkartzeko formuletara jotzeko aukera ez da baztertzen. Bigarren ar
tikuluak ezarri zuenez, tokiko zerbitzu publikoak “ahal dela, udalerriak emango ditu, legitimitate demokratiko zuzena duen instantzia den aldetik; eta, hala egitea bideragarria ez bada edo efizientzia edo eraginkortasunagatik bestelakorik komeni bada, orduan, udalerriek berek, udal-autonomiak bere-bereak dituen antolamendu-ahalen ar
abera eratutako beste toki-erakunde batzuek emango dituzte”. Testuak honako hau gaineratu zuen: “tokiko zerbitzu publikoak, lurralde historikoetako foru-arauen bidez ar
autzen denarekin bat, beste edozein toki-erakundek ere eman ahal izango ditu. Zerbitzuak udalez gaindiko toki-erakundeek eman behar badituzte, kontuan izango dira, beti, erakundeak osatuko dituzten udalerri guztien borondatea eta eskaera”.
Horren haritik, 10. ar
tikuluak honako hau ezarri zuen: “udalerriek, gainera –autoantolaketarako ahalaren adierazgarri– obrak egiteko eta tokiko zerbitzu publikoak emateko elkarte gisako formuletara jotzeko eskubidea dute”.
-Udal autonomiako printzipioa. Laugarren ar
tikuluak subsidiarietate printzipioa eta finantza nahikotasunaren printzipioa ezarri zituen toki ar
aubideari buruzko printzipio zuzentzaile gisa. Horrez gain, eta, besteak beste, honako hauek ere aipatu dira: toki autonomiaren printzipioa, finantza autonomiaren printzipioa, autoantolaketaren printzipioa, herritarrek tokiko zerbitzu publikoetara iristeko berdintasuna izatearen printzipioa eta herritarrekiko hurbiltasunaren printzipioa. Ar
tikulu berberak ezarri zuen euskal erakundeek, Ekonomia Itunaren markoan, udalerrien eta gainerako toki erakundeen nahikotasun finantzarioa bermatuko zutela ematen zaizkien eskumenak garatzeko eta toki erakundeei eskumenak ematen dizkion edozein ar
au edo lege onartzerakoan emandako eskumena benetan garatzeko behar den kasuan kasuko finantzaketa sistema aldatu beharko dela.
-Ildo beretik, bederatzigarren ar
tikuluak honako hau ezarri zuen: “Udalek autonomia osoa daukate toki-interes publikoko gaiak antolatu eta kudeatzeko, ordenamendu juridikoaren barruan”. “Euskal udalek, beren autonomia propioaren eta ordenamendu juridikoak esleitutako eskumenen esparruan, politika propio eta berezituak taxutu eta aplikatu ahal izango dituzte, eta, hala badagokio, dauzkaten baliabideen ar
aberako lehentasunak ezarriko dituzte”.
- Aldundien koordinazio lana 20.000 biztanle baino gutxiagoko udalerrietan zerbitzuak emateko. 97. ar
tikuluak ezarri zuenez, “20.000 biztanle ar
teko udalerriek nahitaez emango dituzte toki ar
aubidearen oinarrizko legerian ezarritako zerbitzuak, bai eta autonomia erkidegoko legeria sektorialaren ondorio direnak ere”. Ar
tikulu berean ezarri zenez, hala ere, “Foru-aldundiek gutxieneko eta nahitaezko zerbitzu horiek koordinatu ahal izango dituzte. Horretarako, eta, ukitutako udalerriak ados badaude, bidezko iruditzen zaizkien kudeaketarako formulak proposatuko dituzte, zerbitzuak emateko egiazko kostuak eta kalitate-estandarrak optimizatzen ahalegintzeko. Edonola ere, lege honetan aurreikusitakoaren ar
abera, lehentasuna izango dute gutxieneko eta nahitaezko zerbitzuak kudeatzeko formula partekatuek”. “Foru-aldundiek gutxieneko eta nahitaezko zerbitzuren bat edo guztiak bere gain hartzen dituztenean, koordinaturiko udalerriek zerbitzuaren egiazko kostua ordaindu beharko dute, erabili dutenaren ar
abera”.
- Kudeaketa publikoa eraginkorragoa izateko elkartze formulak. Legearen 100. ar
tikuluak adierazi zuenez, “toki erakundeek lankidetza hitzarmenak egin ahal izango dituzte bai beraien ar
tean bai gainerako administrazioekin, kudeaketa publiko efizienteagoa lortzeko eta administrazio-bikoiztasunak ekidin edo ezabatzeko”. “Lankidetza-hitzarmenen helburua izango da: sektore edo biztanleria jakin bati bideratutako sustapen-politikak koordinatzea; aldeetako baten eskumeneko obra edo zerbitzuak burutzea; lege honetan zehaztutako eskumenak garatzeko –propioak, transferituak, eskuordetuak edo bestelakoak– behar diren egoitza, lokalak edo eraikinak partekatzea; ondarezko ondasunak erabiltzeko lagatzea eta lagapenak onartzea; prestazio-jarduerak garatzea; hala dagokionean, obra, ondasun eta zerbitzuen administrazio-kontratazioa ar
razionalizatu eta zentralizatzeko mekanismoak jartzea; administrazio-zerbitzuak multzokatzea, eta, finean, aurrekoen antzeko beste edozein helburu lortzeko behar diren neurriak hartzea”.
- Partzuergoak, nahitaezko gutxieneko udal zerbitzuak modu partekatuan kudeatzeko formula lehenetsietako bat. 104. ar
tikuluaren ar
abera, “udalerriek eta gainerako toki-erakundeek partzuergoak eratu ahal izango dituzte beste administrazio publiko batzuekin, tokiko zerbitzu publikoak emateko lanean lankidetza ekonomiko, tekniko eta administratiboaren inguruan guztien intereseko helburuak lortzeko. Beste administrazio publiko batzuek eta irabazi-asmorik gabeko erakunde pribatuek ere izango dute horrelako partzuergoetan parte hartzeko aukera, baldin eta partzuergoak osatzen dituzten administrazio publikoen interesekin bat datozen interes publikoak badituzte”. Ar
tikulu berak gaineratu zuenez, “Partzuergoa izango da udalerrien gutxieneko eta nahitaezko zerbitzuak modu partekatuan kudeatzeko hobetsiko den formuletako bat, beharrezkoa jotzen denean udalerriaren aldetik zerbitzuaren egiazko kostuak edo kalitate-estandarrak hobetuko dituen erakunde-mailako konponbide bat eskaintzea”. Horrez gain, foru aldundiak koordinazio lanak egin behar dituenenean hobetsiko den formuletako bat ere izango da.
- Baldintzarik gabeko finantzaketa. Udal finantzaketari dagokionez, 111. ar
tikuluak honako hau ezarri zuen: “Orokorrean, udalerrien eta gainerako toki-erakundeen finantzaketa baldintzarik gabekoa izango da”. Baldintzatutako finantzaketa mekanismoak, Toki Autonomiako Gutun Europarraren printzipioekin bat etorriz, soilik ezarri ahal dira salbuespen gisa, tokiko edo erkidego mailako ar
au xedapenen bitartez edo erakundeen (foru edo erkidego mailakoak) diru-laguntza politika zehatzen bitartez, betiere zenbait eskakizun betetzen badira.