Epigrafe honetan egindako azterketaren ondorio nagusiak jaso dira, azterlanaren fase kualitatiboan galdetutako pertsonak egindako balorazioetan arreta berezia jarriz. Hainbat eragileren iritzia ikuspegi kualitatibotik aztertzen duen kapituluaren egiturari jarraikiz, ondorioak hiru ataletan banatu dira: egoeraren balorazio orokorra eta antzematen diren zailtasun nagusiak; gizarte-zerbitzuak eskuratzea; eta euskal gizarte-zerbitzuen erakunde-arkitekturari loturiko gaiak eta arkitektura horren eragina udal gizarte-zerbitzuetan.
4.1.1.Egoeraren balorazio orokorra eta zailtasun nagusiak
1.Informazioa nahikoa ez izatea eta adierazle homogeneorik eza.Egindako azterketatik atera den lehenengo ondorioa oraindik ere gabezia handiak egotea da, udal gizarte-zerbitzuetan eskura daitekeen informazioari dagokionez.Egia da Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikak zerbitzu horien gainean informazio ugari eskaini duela, oso interesgarria dena, eta azken urteotan estatistika-ustiapenean hobekuntzak egon direla; hala ere, kontua da, inkesta egiteko denboraren aldetik, oraindik ere desoreka handia dagoela, eta oraingoz zaila dela estatistika horretan lehen mailako arretako zerbitzuak eta bigarren mailakoak bereiztea, edo udal erantzukizuneko zerbitzuen multzoa argi zehaztea eta prestazio jakin batzuei buruzko informazioa lortzea.
Edonola ere, udal gizarte-zerbitzuei buruzko informazioa lortzeko arazo nagusiak ez dira sortzen estatistikaren ezaugarrietatik; izan ere, arazo horiek honako hauek eragiten dituzte: gizarte-zerbitzuen jarduerari loturiko erregistro eta adierazle homogeneoak jasoko lituzkeen antolakuntza esparru komunik eza; Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Informazio Sistemaren garapen eskasa; eta Euskal Autonomia Erkidegoko udal guztiek dituzten zailtasunak, euren jarduera erregistratzeko aplikazio informatiko bera erabiltzeko.
2.Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 5eko 12/2008 Legeak Euskal Herriko udalei esleitu dizkien eginkizunak betetze-mailaren inguruko iritzi anitzak.Txosten hau egitean parte hartu duten adituek eta erakundeen ordezkariek nahiko iritzi desberdinak dituzte azken urteotan lortu diren aurrerapenen inguruan, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak udalei esleitutako eginkizunak betetze-mailari dagokionez.Eragile guztiek azken urteotan zehar aurrerapen nabarmenak lortu direla onartzen badute ere, askoren iritziz, ez da behar bezala aprobetxatu lege horrek ezarritako markoa eta ez dira bete sortutako itxaropenak.
Dena den, eragile guztiak bat datoz legea garatu ez izanak ziurgabetasuna sortu duela erakunde eta lantaldeetan eta erabaki garrantzitsu batzuk gelditu dituela, lehen mailako arretan konpondu gabe dauden arazoei erantzuna emateko estrategien garapena mugatuz.
3.Lurraldeen arteko desberdintasun nabarmenen iraunkortasuna eta horiek bultzatzen duten berdintasunik eza gizarte-eskubideak erabiltzean. Gizarte-zerbitzuetako oinarrizko baliabideei dagokienez, oraindik ere badaude desberdintasun handiak lurraldeen artean, eta ondorioz, aukera-berdintasunik eza sortzen da herritarren artean, indarrean dagoen legeak gizarte-zerbitzuen arloan aitortu dituen eskubideak erabiltzeko orduan. Eskualde edo udalerri bakoitza beste era batera garatu da eta erakunde komunek oraindik ez dute ezarri guztientzat baliagarria izango litzatekeen oinarrizko eredurik.Azken urteotan alderdi batzuetan bateratasun bat lortu dela egia bada ere, lurraldeen arteko aldeak aztertutako arlo guztietan antzeman dira: egoitza plazen eta bestelako plazen eskaintzaren egituran eta eskaintza hori estaltzean; oinarrizko gizarte zerbitzuetako arreta ratioetan; Etxean Laguntzeko Zerbitzua eta Gizarte Larrialdietarako Laguntzak estaltzean; udalen gastu publikoan; udal gizarte-zerbitzuak finantzatzeko ereduetan…
Edonola ere, Euskal Autonomia Erkidegoko hiru lurralde historikoen arteko aldeak egon badaude ere, ezin da ahaztu gizarte-zerbitzuak eskuratzeko orduan berdintasunik eza pertsonak bizi diren udalerriekin zerikusia duela, udal gizarte-zerbitzuak oraindik ere, neurri handi batean, maila handiko diskrezionalitate tekniko eta politikoaren pean daude-eta. Ondorioz, herritarrek gizarte zerbitzuak eskuratzeko duten eskubideari dagokionez, desberdintasunak sortzen dira, hobeto finkatuta dauden gizarte-babeseko beste sistema batzuetan, hala nola hezkuntzan edo osasun-sisteman, onartuko ez liratekeenak.
4.Lehen mailako arretaren arloan esku-hartze eredu komunik eza.Txosten hau egiteko asmoz galdetutako pertsona askoren iritziz, gizarte-zerbitzuen eskumenen egituraketari loturiko arazoez harago, eta sistema eraiki gabe dagoenez –edo, beste ikuspegi batetik, arazo horien oinarrian– garrantzi handiagoko arazo bat azaltzen da, lehen mailako arretaren arloan esku-hartze eredu komunik ezari loturikoa.
Arazoa ez da berria: Arartekoak 2010ean egindako txostenak dagoeneko agerian utzi zuen, oinarrizko gizarte zerbitzuen testuinguruan, esku-hartze eredu komunik eza eta oinarrizko gizarte-zerbitzuei lanabes, ekipamendu, prozedura, tresna eta lan jarduera komunak emango zizkien egituraketa nahikorik eza ere. Txostenaren arabera, zentzu horretan, prozedura gorputz baten hutsunea dago, gizarte-langilearen eta gizarte eta hezkuntzako esku-hartzearen lan jarduera ez ezik, oinarrizko gizarte-zerbitzu guztiena ere bideratu eta mugatzeko.
5.Lehen mailako arretako zerbitzu guztiak bere gain hartzeko zailtasunak, oinarrizko gizarte-zerbitzuak berez esleituta dituenez harago. Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak esleitzen dizkien eginkizun eta eskumenak udaletan betetzea zaildu duten oztopoen artean, besteak beste, udalek legearen bidez lehen mailako arretari esleitutako zerbitzu eta prestazio guztiak batera tratatzeko izaten duten zailtasuna aipatzen da. Ildo horretan aipatu denez, praktikan, udal guztiek hartzen dute beren gain Zorroaren 1.1 fitxan jasotako zerbitzuak emateko erantzukizuna –informazio-, diagnostiko-, balioespen eta orientabide-zerbitzua−, baita oinarrizko gizarte zerbitzuei dagozkien zerbitzu batzuk ere (etxeko laguntza eta gizarte eta hezkuntza arloko esku-hartzea). Alabaina, lehen mailako arretari loturik dauden gainerako zerbitzuak –zaintzaileei laguntzeko programak (1.4), gizarte-zerbitzuen eremuko parte-hartzea eta gizarteratzea sustatzeko programak (1.5.), eguneko arretarako zerbitzuak (1.7), gaueko harrera zerbitzuak (1.8) eta ostatu-zerbitzuak (1.9)− ez dira beti betebehartzat jotzen, eta horrek oztopatzen du lehen mailako arretaren arloa osorik, hau da, bizitza-fase guztietan zehar jorratu daitekeen arreta multzo jarraitua eta osoa balitz bezala, aztertzea.
6.Udal gizarte-zerbitzuak politika-lehentasun bihurtzeko eta aurrekontuan beharrezko lehentasuna emateko zailtasunak. Txosten hau egiteko galdetu diren pertsona batzuek azpimarratu dute Euskal Herriko udal askotan gizarte-zerbitzuek ez dutela lortu beharrezko protagonismorik politikan, ezta horrek aurrekontuak egiteko orduan ekar dezakeen lehenespenik ere. Ildo beretik, aipatu da udal egitura teknikoen zati batek uste duela gizarte-zerbitzuak berena ez den eskumen-eremu batekoak direla; gainera, askotan, udaletako arduradunek ere ez dakite zeintzuk diren toki- erakundeen betebeharrak, arlo horri dagokionez.
Gainera, datu kuantitatiboen arabera, aurrekontuari dagokionez, udalak, oro har, ez dira gai izan gizarte-zerbitzuetara erabiltzen dituzten baliabideak areagotzeko, gizartearen beharrizanak hazi eta arlo horretan udalek dituzten erantzukizunak areagotu egin arren. Izan ere, gizarte-zerbitzuekin zerikusia duen gastu publikoaren bilakaera aztertzen denean, ikus daiteke –arlo horretarako udalek erabiltzen duten gastua (euro konstanteetan) gelditzeaz gain– udalek gizarte-zerbitzuak eusteko erabiltzen dituzten baliabide ekonomikoak 2002tik ez direla funtsean aldatu. Inpresio berbera jaso daiteke, alde batetik, udal gastu osoari, eta bestetik, udalak gizarte-zerbitzuetan gastatzen duenari dagokion gehikuntza urte batetik bestera aztertzen denean: adierazle biak paraleloan aldatuz joan dira serie osoan zehar. Hortaz, ezin da esan azken urteotan udalek gizarte-zerbitzuei lehentasun handiagoa eman dietenik, gainerako eskumen eta jarduera-esparruekin konparatuz. Praktikan, gizarte-zerbitzuetako gastua aldatu egin da –gorantz edo beherantz– gainerako jarduera-eremuetako gastuak egin duen neurri berean; hala ere, arau-esparru berriak, ezta gizarte-zerbitzuek artatzen dituzten premia-egoerak areagotzeak ere, ez dute eragin nabarmenik izan udalak arlo horretan gastatzen dituen baliabide ekonomikoetan, gainerako erakundeen kasuan gertatu ez bezala. Hori guztia argi ikusten da garrantzi erlatiboaren pixkanakako galeran; izan ere, udalek gero eta gutxiago gastatu dute gizarte-zerbitzuetan, arlo horretan gastu publiko osoarekin konparatuz gero.
7.Udal gizarte-zerbitzuak garatzea bermatuko lukeen finantzaketa-eredu nahiko eta egokirik eza. Aipatu berri diren arazoak, udal aurrekontuetan gizarte-zerbitzuei lehentasuna emateari dagokionez, lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuak finantzatzeko ereduarekin lotuta daude zuzenean. Horren harira, aipatu behar da, lehenik, txosten hau egiteko galdetutako pertsona askoren ustez, udal gizarte-zerbitzuen finantzaketaren inguruko eztabaida dagoeneko itxita dagoela, eta, edonola ere, gizarte-zerbitzuen multzo osoa finantzatzea eta/edo udalen aurrekontuetan gizarte-gastuei lehentasuna ematea eztabaidatu beharko litzatekeela. Bigarrenik, duela gutxi onartutako Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legeak, Euskal Autonomia Erkidegoan udal-ekintza arautzen duenak, udalei dagokienez, baldintzarik gabeko finantzaketaren alde egin du, eta ez finantzaketarako eredu finalista baten alde.
Horixe da, zalantzarik gabe, jarduera eremua; hortaz, udal gizarte-zerbitzuen finantzaketari loturiko bi kontu aipatu behar dira:
-Galdetutako pertsona batzuen iritziz, udal gizarte-zerbitzuen finantzaketaren inguruko eztabaida –Zorroaren Dekretuan aurreikusitako fondoa onartuz– behar ez bezala itxi egin da, ez baita lortu udal gizarte-zerbitzuen finantzaketa-premiei aurre egiteko modurik. Era berean, pertsona batzuek behar ez bezalako itxieratzat jo dute gizarte-zerbitzuak orokortzeak –batez ere, lehen mailako arretari dagokionez– ekarriko lukeen kostu ekonomikoa ohartuki gutxiesten duen memoria ekonomiko bat egitea.
-Euskal Herriko udal gizarte-zerbitzuak finantzatzeko eredua oso desberdina da txosten honetan aztertutako gainerako autonomia-erkidegoetan ezarritakoarekin konparatuz; izan ere, eskualde horietan, udal gizarte-zerbitzuetako gastuaren zati handi bat erakunde komunek finantzatzen dute. Hala ere, kontuan hartu behar da Euskal Herriko udaletan baldintzarik gabeko transferentzien maila askoz ere altuagoa dela, eta, araubide erkideko eremuan, autonomia-erkidegoek estatuko funts bat erabil dezaketela, gizarte-zerbitzuei eusteko. Edonola ere, aipatu behar da, gainerako autonomia-erkidegoen aldean, Euskal Herriko udalek gizarte-zerbitzuen arloko erantzukizun gehien hartzen dutela beren gain, eta, hala ere, horiei eusteko finantzaketarako eredu finalistarik ez duten bakarrak direla.
8.Diru-sarrerak bermatzeko prestazioen (DSBE eta EPO) kudeaketa Lanbideri eskualdatzearen balantze anbibalentea eta Gizarte Larrialdietarako Laguntzen (GLL) eskariaren igoeraren inguruko kezka. Kasu gehienetan, ontzat jotzen da, alde batetik, diru-sarrerak bermatzeko prestazioen kudeaketa eskualdatzearekin batera orain arte oinarrizko gizarte-zerbitzuek egin behar izan duten administrazio-lana –diru-sarrerak bermatzeko prestazioa eta etxebizitzarako prestazio osagarria kudeatzea– beste erakunde baten esku uztea; eta bestetik, banakako esku-hartzea indartzeko bide berriak irekitzea. Hala ere, pertsona askoren iritziz, ez da behar bezala aprobetxatu aukera hori eginkizunak eta kasuen kudeaketari eta banakako esku-hartzeari loturiko prozedurak berriro definitzeko, ezta lurraldeko gizarte-beharrizanak hobeto ezagutzeko ere, beharrizan horiek Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak azaldutakoa bezalako eredu batean –komunitatean esku-hartzeko ereduan– aurrera egiteko funtsezkoak izan arren.
Era berean, diru-sarrerak bermatzeko programei dagokienez, aipatu behar da Gizarte Larrialdietarako Laguntzen (GLL) inguruko kezka; hain zuzen, zer izango den laguntza horien papera, Etxebizitzari buruzko ekainaren 18ko 3/2015 Legeak etxebizitza eskuratzeko eskubide subjektiboa bermatzeko ezarri dituen prestazioak garatzen direnean.
Izan ere, etxebizitzarako prestazio osagarria (EPO) pixkanaka desagertzea eta etxebizitzako prestazio ekonomiko berria (EPE) jasotzeko ezarri diren baldintzak direla eta, baliteke profil jakin batzuk prestaziorik gabe geratzea, ez batak ez besteak estaldura nahikorik izango ez duelako. Kasu horien kopuru zehatza kalkulatu ez bada ere, baldintzak ez betetzeagatik etxebizitzako prestazio ekonomikoa (EPE) jaso ezin izan duten pertsona asko etxebizitzarako prestazio osagarririk (EPO) gabe ere geratzeko arriskua dago, EPO desagertuko baita, EPE indarrean jartzen denean. Egindako interpretazioarekin bat, ez EPO, ezta EPE berria ere (baldintzak ez betetzeagatik) jaso ezin duten pertsonek, etxebizitza-premiei aurre egiteko, Gizarte Larrialdietarako Laguntzak (GLL) eskatuko dituzte, eta horrek lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuetara jotzen duten pertsonen kopurua igotzea ekarriko du; ondorioz, aurrekontua nabarmen igotzeaz gain, langile gehiago beharko dira arreta emateko, eta gastu hori, Eusko Jaurlaritzak bere gain hartuko ez duenez, udal aurrekontutik ordaindu beharko da.
9.Eskariak bere horretan jarraitzea –diru-sarrerak bermatzeko prestazioen (diru-sarrerak bermatzeko prestazioaren eta etxebizitzarako prestazio osagarriaren) kudeaketa Lanbideri eskualdatu arren− eta artatutako pertsonen profila aldatzea. 2014ko Gizarte Zerbitzuen Eskariaren Estatistikako Gizarte Premiei buruzko Inkesta (GZEE-GPI) jasotako datuekin bat, 2011 eta 2014 bitartean, Euskal Autonomia Erkidegoko bizikidetza-unitateen % 16,1ek erabili zituen gizarte-zerbitzuak (2003 eta 2006 bitarteko aldian, berriz, % 15,1ek egin zuen).Horrek esan nahi du gizarte-zerbitzuen sistemaren gaineko presioak egonkor jarraitu duela urte hauetan, diru-sarrerak bermatzeko prestazioen kudeaketa (diru-sarrerak bermatzeko errenta eta etxebizitzarako prestazio osagarria) Lanbidek bere gain hartu arren.
Artatutako pertsonen profilari dagokionez, ikus daiteke aztertutako aldian zehar artatutako eskatzaileen artean oinarrizko gabeziako egoeran dauden bizikidetza-unitateak, pertsona inaktiboak, oso adinekoak eta atzerritarrak direla nagusi. Hortaz, pentsa daiteke −Autonomia pertsonala sustatzeari eta besteen beharrean dauden pertsonak zaintzeari buruzko 2006ko abenduaren 14ko 39/2006 Legea indarrean jartzeak alderdi horretan izan ahal duen eragina gorabehera− azken urteotan, krisiaren eraginez, atzerapauso bat egin dela gizarte-zerbitzu publikoen izaera unibertsalari dagokionez, ohiko `bezeroen´ –pobrezia-egoeran edo gizarte-bazterketaren arriskuan dauden pertsonak eta familiak− garrantzi erlatiboak gora egin baitu, aurreko urteetan hasi omen zen unibertsalizazio- edo normalizazio-prozesuarekin konparatuta. Prozesu horren arrazoia bikoitza da: alde batetik, pobrezia- eta gizarte-bazterketako egoeren nagusitasuna igotzea; eta bestetik, egoera horietan dauden pertsonen bizi-baldintzek okerrera egitea, arreta-eskaria areagotzen duena.
4.1.2.Udal gizarte-zerbitzuak eskuratzea: arauen garapena eta zenbait lehen mailako arretako zerbitzuren egoera aztertzea
10.Zorroaren Dekretua duela gutxi onartu denez, bere eragina eta garatzeko aukerak zein oztopoak aztertzeko zailtasuna. Txostena egiteko elkarrizketatu diren pertsonek nabarmendu dutenez, argi dago ez Gizarte Zerbitzuen Mapak, ezta Zorroaren Dekretuak ere, oraingoz ezin izan duela eraginik izan herritarrek gizarte-zerbitzuak eskuratzeko duten eskubidean, inkesta gehienak egin zireneko, bata zein bestea onartu gabe baitzegoen.
11.Adostasuna, Zorroaren Dekretua eta Gizarte Zerbitzuen Mapa onartzearen inguruan; izan ere, gehienen iritziz, onarpenak azkena eman dio geldialdiari eta erakunde maila bakoitzari dagozkion eskumenak eta erantzukizunak zehaztu ditu. Aurreikus daiteke tresna bi horiek udal gizarte-zerbitzuen jarduteko gaitasunean izan dezaketen eragina, eta horri dagokionez, nahiko desberdinak diren (nahitaez kontrajarriak ez izan arren) bi jarrera ikusten dira: elkarrizketatu batzuen iritziz, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legea garatzeko lortu den erakundeen arteko hitzarmena minimoen akordio bat da eta dagoeneko sortu diren zerbitzuak jaso baino ez du egiten; egiatan, bere konpromiso bakarra atzera ez egitea da, krisiaren aurretiko estaldura- eta gastu-mailari dagokionez.Pertsona horien arabera, krisiaren aurretik lortutako mailari eusteko konpromisoa baliagarria izan lezake foru-baliabideen edota bigarren mailako arretako baliabideen kasuan, horien garapen-maila arrazoizkoa baita; horrela bada ere, begi bistakoa da ez dela nahikoa lehen mailako arretako zerbitzuen kasuan –batez ere eremu eta eskualde jakin batzuetan–, horien garapen-maila askoz ere txikiagoa baita.
Hala ere, pertsona askok –batzuetan, pertsona berberak dira– nabarmentzen dituzte zorroaren dekretu bat edo gizarte-zerbitzuen mapa bat izateak berekin dakartzan aurrerapausoak; izan ere, pertsona horien iritziz, tresna horiei esker, bakoitzaren eskumenak, baita zerbitzuen edukiak eta eskuratzeko baldintzak ere hobeto zehaztuta daude, eta, oro har, murriztu egin da zenbait lurraldetako baliabide-horniduran egun dagoen heterogeneotasuna. Ildo horretan, galdetutako pertsona batzuen arabera, krisiaren aurretiko estaldura- eta gastu-mailari dagokionez atzera ez egiteko konpromisoa zalantzarik gabeko balioa duen aurrerapena da gaurko egoeran (bereziki, beste autonomia-erkidego batzuetan edo gizarte-babesarekin zerikusia duten beste arlo batzuetan gertatzen denarekin konparatzen bada).
Dena den, aipatutako gabeziak gorabehera, galdetutako gehienek ondo deritzote Mapa eta Zorroaren Dekretua onartzeak ekarri duen zehazteari, eta uste dute dokumentu bi horiek gizarte-zerbitzuen garapenaren fase berri batean sartzeko aukera emango dutela. Horren harira, azpimarratzen da fase berri horretan, erakunde-maila bakoitzaren eginkizunak eta eskumenak banan-banan argitu ondoren, parte bakoitzak ahaleginak egin beharko dituela bere erantzukizunak betetzeko, eta aurrekontua egiteko orduan, gizarte-zerbitzuen arloan bere gain hartu dituen erantzukizunei lehentasuna eman beharko diela.
12.Zorroaren Dekretuan jasotako zerbitzu eta prestazioen bidez beharrizan jakin batzuei behar bezala ez erantzuteko arriskua. Egindako eztabaidetan, pertsona batzuek zalantzan jarri dute Zorroaren Dekretuan jasota dauden zerbitzu eta prestazioen indarrean egotea eta gaur egungo gizarte-beharrizanei egokituta egotea, tresna horiek duela hamar bat urte egindako diagnostikoan oinarrituta baitaude eta ez baitituzte aintzat hartzen berrikuntza batzuk, metodologia-ikuspegian eta gizarte-zerbitzuen arloari loturiko diseinuan.Bestalde, Zorroaren Dekretua eta Gizarte Zerbitzuen Mapa erakundeen artean negoziatzeko prozesuari dagokionez, adierazi da erakundeen interesek eta jarrerek mugatua izan dela; izan ere, beren gaitasuna gaindituko ez ote duten erantzukizunak beren gain hartzeko beharrak kezkatzen ditu erakundeak, horrek beraien baliabideei baliagarritasuna eta malgutasuna kendu liezaieke eta.
Horren guztiaren ondorioz, baliteke Zorroaren Dekretuan jasotako zerbitzu eta prestazioen bidez beharrizan jakin batzuei ez erantzutea. Zentzu honetan, erakundeak bat datoz gutxien garatu diren eta etorkizun hurbilean bultzatu beharko diren zerbitzuak honako hauek direla: prebentzioko zerbitzuak; mendetasun- edo bazterketa-arriskuan edota babesik gabe geratzeko arriskuan dauden biztanleei zuzendutako zerbitzuak; eta adinekoak etxean zaintzeko zerbitzuak.
13.Lurralde-kontzentrazioari loturiko arazoak eta udal eskumeneko zein udalerria baino lurralde-eremu handiagoko baliabideak garatzeko zailtasunak. Datu kuantitatiboen zein galdetutako pertsonak adierazi dituzten iritzien arabera, gaur egun, arazo larriak antzematen dira, lehen mailako arretako zerbitzuen lurralde-hedadurari dagokionez.Ildo horretan, aipatu behar da baliabide jakin batzuk udalerri batzuetan bilduta daudela –ondorioz, ondoko udalerrien pasibotasuna antzeman daiteke kasu batzuetan– eta beste eremu batzuetan, berriz, zerbitzu batzuk falta direla edo ez direla nahikoak.Gainera, arazoak daude baliabide jakin batzuen deszentralizazioarekin, batez ere, lurralde jendetsuenetan; oso garrantzitsua da hori oinarrizko gizarte-zerbitzuetako unitateei dagokienez.
Horren harira, galdetutako pertsona askoren iritziz, aurrerapen garrantzitsua izan da Gizarte Zerbitzuen Mapa onartzea, eta, bide batez, zerbitzuei gertutasun-maila jakin bat esleitzea eta lurralde-muga zehatz batzuei loturiko biztanle-eremuak sortzea. Hala ere, batzuek behintzat, zalantzan jartzen dute Maparen izaera –ez loteslea izatea eta orientabide-izaera edukitzea–. Gainera, ez deritzote ondo ezarri diren gutxieneko estaldurak lurralde osoan gauzatzeko aukerari, horrek ez baitu aintzat hartzen Legean jasotako gertutasun-irizpidea. Galdetutako pertsona batzuek kezka azaldu dute udal eskumenekoak baina udalaz gaindiko zentroak eta ekipoak –eguneko arreta, gaueko harrera eta ostatua ematen dutenak– sortzeko orduan egon daitezkeen arazoak direla eta; arazoak Gipuzkoan bereziki egon daitezke, bertan txikiagoa baita udal gizarte-zerbitzuak mankomunitate mailan kudeatzeko joera.
Bukatzeko, aipatu behar da, sare horietako bakoitzeko zerbitzuen edukiari dagokionez Zorroaren Dekretuan ezarritako mugen interpretazio komun batetik abiatuta, lurralde bakoitzeko gizarte-zerbitzuen mapek lehen mailako arretako zerbitzuak zein bigarren mailako arretakoak jaso beharko dituztela.
14.Prestazio ekonomikoen, zentroetan ematen den arretaren eta banakako edo etxeko arreta emateko programen arteko oreka egokia lortzeko zailtasunak. Gai hori ez dagokie udal gizarte-zerbitzuei soilik, hala ere, txostena egiteko burutu diren eztabaidek agerian utzi dute zenbateraino den konplexua behar bezalako oreka lortzea hiru mota hauetako zerbitzu eta prestazioen artean: prestazio ekonomikoak, zentroetan arreta ematea (eguneko arretako zentroak edo egoitzak, komunitatekoak izan edo ez); eta bana-banako laguntza-programak, gizarte-heziketarako esku-hartzea edo etxeko laguntza.Zalantzarik gabe, hiru multzo horietatik, azkenak –banakako gizarte-heziketarako esku-hartzea edo etxeko laguntza– behar du garapen handiena, bereziki, baina ez bakarrik, lehen mailako arreta arloari begira.
Dena den, kontu horri dagokionez, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen espiritu eta hitzarekin bat, zalantzarik gabe lehentasuna ematen zaio zerbitzuak eta ez prestazio ekonomikoak emateari, beraz, argi dirudi azken horiek ezin direla izan pertsonen premiei sistemak ematen dien azken erantzuna. Hori dela eta, bidezkoa dirudi, egoeraren araberako neurri gisa, Zerbitzuari Loturiko Prestazio Ekonomikoari denbora-muga bat jartzea, prestazioarekin zerikusia duen zerbitzua abiarazteko behar den denbora bukatu arte.
15.Banakako esku-hartzearen erronka eta kasuaren erantzukizuna. Oinarrizko gizarte-zerbitzuen esku hartzeko gaitasunari buruz eskura daitezkeen datu kuantitatiboen arabera, zerbitzu-eskaintzan lurralde batetik bestera dauden aldeak alde batera utzita, Euskal Autonomia Erkidego osoan, azken urteotan, unitate horietako langile-kopurua murriztu egin da –edo, gutxienez, dagoeneko ez da igotzen−, hortaz, sortzen hasia zen arreta-ratioak txikiagotzeko joera eten egin da.
Ikuspuntu kualitatiboago batetik, oinarrizko gizarte-zerbitzuetako profesional gehienek diote arazoak izaten dituztela kasuko arduradun edo erreferenteari dagozkion egitekoak betetzeko orduan; gainera, sektoreko profesional askoren iritziz, zerbitzu horiek ez dute lortu gizarte-zerbitzuen euskal sistema osorako sarbide bihurtzerik. Izan ere, galdetutako pertsona askok uste dute esku-hartze prozedurari, kasuen kudeaketari eta banakako zein familiako gizarte-laguntzari loturiko eginkizun eta jardueren multzoa dela Euskal Herriko udal gizarte-zerbitzuetan antzeman daitekeen gabezia nagusienetako bat. Iritzi horietatik harago, argi ikusten dira lan hori garatzeko zailtasun handiak, alderdi desberdinekin zerikusia dutenak: alde batetik, giza-baliabideen urritasuna dago, baita plan argirik eza ere; bestetik, zailtasunak daude lana beste erakunde batzuekin koordinatzeko, eta, zer esanik ez, beharrezkoak dira aldaketa batzuk kultura arloan, espedientearen logikatik eta bulegotik harago doan banakako laguntza profesionalak profesionalei eskatzen dizkienak, batez ere, diru-sarrerak bermatzeko errentaren kudeaketa Lanbidek bere gain hartu duenetik.
Horretaz gain, azpimarratu behar da, azken bolada honetan, aurrerapausoak egin direla diru-sarrerak bermatzeko sistemako prestazio ekonomikoen kudeaketaren ondorioz lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuetan neurririk gabe erabiltzen hasi zen “tramitegile” ereduarekin bukatzeko. Eguneroko praktikan beti-beti ikusten ez bada ere, badirudi profesionalek onartu egin dutela beren eginkizunak eta batez ere erlazio-izaera duen prestazio bati loturikoak berreskuratzea.
16.Informazio-, balioespen-, diagnostiko- eta orientabide-zerbitzuan pertsonekin esku hartzeko prozesuak optimizatzeko tresna komun baten beharra. Lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuen arloko esku hartzeko prozedurei dagokienez, agerian utzi da aurrera egin behar dela esku hartzeko tresna komunak garatzeko eta horien erabilera hobetzeko bidean.Gai horiei dagokienez, honako elementu hauek azpimarratu behar dira:
Alde batetik, berriro aztertu behar da diagnostikorako eta balioespenerako tresna komunak erabiltzeko modua (bereziki, bazterketa arloari dagokionez). Zentzu horretan, azaldu da tresna horiek azkarregi eta errazegi erabiltzen direla eta hori ez dela bateragarria benetako profesional baten balorazioarekin; gainera, badago joera tresna horiek iragazki eta erregulazio-mekanismo gisa erabiltzeko, bigarren mailako arretako gizarte-zerbitzuak eskuratzeko aukera murriztuz. Era berean, aipatu dira foru-aldundiek oinarrizko gizarte-zerbitzuei jartzen dizkieten baldintzak –batzuetan, zorrotzegiak– baliabideak erabiltzeko eskabideak betetzeko moduari dagokionez. Horren guztiaren adierazgarri dira hiru foru-aldundietako zerbitzuek egindako balorazioak, Euskal Herrian, gizarteratzearen arloan aritzen diren gizarte-erakundeek jasotako datuaren arabera.
Bestetik, batzuk Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean zein Zorroaren Dekretuan jasota dagoen ‘giltza bikoitza’ delako irizpidea malgutzeko bidea emango duten sistemak ezartzearen alde daude; izan ere, irizpide horren bitartez, baliabidea kudeatzeko eskumena duen erakundeak izango du azken hitza, baliabidea esleitzearen inguruan, bertara bideratu duen lehen mailako arretako profesionalaren balorazioa edozein dela ere.
Galdetutako batzuek aipatu dituzte, gainera, Eusko Jaurlaritzaren zailtasunak udal guztiek derrigorrean aplikazio informatibo komunak erabiltzeko betebeharra ezartzeko, artatutako kasuen erregistroa eramatean zein diagnostikoa eta balorazioa egitean.
Halaber, arreta pertsonalizatuko planak lantzeko eta beren jarraipena egiteko prozedura, eredu edo araubide komun bat adosteko beharra aipatu da.
17.Etxean Laguntzeko Zerbitzuaren (1.2.) beherakadak eragindako kezka orokorra. Eskura daitezkeen datu estatistikoak zein galdetutako eragile gehienen iritziak kontuan hartuta, argi ikusten da etxean laguntzeko zerbitzuak okerrera egin duela, batez ere, euskal gizarte-zerbitzuek, oro har, mendekotasuna duten pertsonak beraien etxeetan zaintzeko premiei behar bezala erantzuteko zailtasunak dituztelako.Etxean laguntzeko zerbitzuak okerrera egitearen arrazoietako batzuk honako hauek izan daitezke: diseinuan edo aplikazioan malgutasunik eza; erabiltzaileei ezarritako parte-hartze ekonomikorako irizpideak; eta mendekotasunaren arretarako prestazio ekonomikoak egotea; azken horiek –askotan laguntza horiekin finantzatzen diren sektore pribatuko zaintzaileen eskaintzarekin batera− etxeko laguntzaren eskaintza publikoarekin lehiatzen dira.
18.Gizarte-heziketaren arloan eta arlo psikosozialean esku hartzeko zerbitzua zabaltzeko eta indartzeko beharra (1.3.). Gizarte-heziketaren arloan eta arlo psikosozialean esku hartzeari dagokionez, nabarmentzen da –iritzi asko bat datoz gainera– gaur egun babesik gabe geratzeko arriskuan dauden haurrei zuzendutako programek honako arlo hauek barnean hartu beharko lituzketela:
1) Haur eta nerabeentzat ahultasun-faktoreak diren beste arazo batzuk, guraso-zaintza ezinbestekoari lotutakoez gain (eskola-jazarpena, mendekotasunak, etab.).
2) Gizarte-heziketarako intentsitate txikiko laguntza behar duten helduak, baita adingabeak babesteko sistematik ateratzen diren gazteak ere; azken horiek, adinez nagusiak direnez, ezin dute zerbitzua eskuratu, helduarora igarotzeko prozesuetan gizarte-heziketarako laguntzaren premia izan arren. Era berean, nabarmendu da gizarte-heziketaren arloan esku hartzeko modu jakin batzuk –hala nola kalean esku hartzea− Zorroaren Dekretuan jasota ez dauden kolektibo batzuei ere (adibidez, bazterketa larriko egoeran daudenei) zuzendu behar zaizkiela.
Gainera, adierazi da udalerri batetik bestera alde nabarmenak daudela zerbitzu horren ardura hartzeko eta abian jartzeko irizpideen artean (baita ikuspegi eta metodologien artean ere); ondorioz, lurraldeko zerbitzu-eskaintzaren forman eta intentsitatean eragina duen faktore garrantzitsu bat sartzen da, berdintasunik eza sortzen duena.
19.Udalek zaintzaileei laguntzeko zerbitzua (1.4.) beren gain hartzeko eta oraingoz behar bezala zehaztuta ez dagoen parte-hartzea eta gizarteratzea sustatzeko zerbitzua (1.5.) garatzeko beharra. Galdetutako batzuek aipatu dutenez, mendekotasun-egoeran dauden pertsonen zaintzaileei laguntzeko zerbitzuen garapen-maila eskasa da –egun, zerbitzu horiek, batez ere, foru-aldundiek ematen dituzte–; gauza bera gertatzen da intentsitate txikikoak diren atseden hartzeko zerbitzuen kasuan.Batzuek, berriz, zerbitzu horien inguruko ikuspegia zabaltzeko beharra aipatzen dute, mendetasun-arloa ez diren beste eremu batzuetara hedatzeko, gizarte-arazo guztiek eragina baitute familia-sisteman edo eragindako pertsonari laguntzeko sarean.
20.Eguneko arretarako (1.7.), gaueko harrerako (1.8.) eta ostatu-zerbitzuetan (1.9.) plaza kopuru txikiegiak eta lurralde-hedadura zabaltzeko zailtasunek sortzen duten kezka. Eguneko arretarako, gaueko harrerako eta ostatu-zerbitzuei dagokienez, eskualde gehienetan plaza gutxi izatea da kezka nagusia; gainera, oso udalerri gutxitan kontzentratuta daude, eta baliabide horien lurralde-hedadura egokia lortzeko zailtasunak antzeman dira.Horretaz gain, galdetutako pertsona batzuek beste gai garrantzitsu batzuk aipatu dituzte, zentro horien funtzionamendua dela eta (bereziki, ostatu-baliabideei dagokienez).Horien artean, hurrengoak dira azpimarragarri:
-egun mendetasun-arriskuan edo/eta mendetasun-maila arina dutenentzako baliabideak autonomoek erabiltzea; pertsona horiek bazterketa edo babesik ezaren ezaugarri batzuk dituzte, baina ez dute mendekotasunik; baliabideak denboraldi luzeetan erabiltzen dituzte, erabiltzaileen arteko txandaketa oztopatuz;
-etxebizitzen eta zainpeko apartamentuen eskaria zehazteko, eta plazen eskaintza Zorroaren Dekretuan aipatzen diren hartzaileen ezaugarrietara egokitzeko zailtasunak;
-etxebizitza arloan eskumena duten autonomia-erakundeekin eta toki-erakundeekin udal administrazioen mailan akordioak lortzeko beharra, zerbitzu horiek emateko balio dezaketen pisu edo etxebizitzak lagatzeko.
Adinekoentzako eguneko arretarako zerbitzuei dagokienez, soluzio horiek gaur egun oso gutxi garatuta daudela esan da; batez ere, beharrezkoa da guztien hausnarketa, mota horretako baliabideen zeregin eta ezaugarrien inguruan.
21.Udal gizarte-zerbitzuetan antzeman diren beste gabezia batzuk. Aipatutako gabeziez gain, galdetutako pertsonek nabarmendu dituzte beste urritasun edo falta batzuk, gizarte-zerbitzuen arloan legeak udalei esleitu dizkion zereginak betetzea oztopatzen dutenak.Ildo horretan, dagoeneko aipatu dugun prebentzio-lana garatzeko eta mendekotasunen bat duten baina beren etxeetan bizi diren pertsonei behar bezalako intentsitatea duen erantzun bat emateko zailtasunez gain, honako zailtasun hauek adierazi dira:
-eskatzen ez diren (edo larritasun-maila jakin bat lortzen dutenean soilik azaleratzen diren) banakako premiak detektatzeko zailtasuna;
-erabiltzaileek hainbat zerbitzutan parte hartzeko mekanismoak sartzeko zailtasuna;
-herritarrek gizarte-zerbitzuen eginkizuna ez ezagutzea;
-gizarte-zerbitzuen funtzioaren inguruan, oraindik ere ikuspegi `asistentzialista´ bizirik irautea (bereziki, baina ez bakarrik, erabaki politikoko egituretan);
-esku hartzeko erreferentzia-esparruen ahultasuna;
-lehen mailako arretako zerbitzuak emateko zentro batzuetako baldintza materialak desegokiak izatea; kasu batzuetan, zailtasun nabarmenak, zerbitzuen irisgarritasun fisikoari dagokionez;
-kudeaketa, plangintza eta ebaluaziorako egitura teknikoez hornitzeko zailtasuna, batez ere, udalerri ertain eta txikietan.
22.Zorroaren Dekretuan jasota ez dauden eta/edo udal eskumenekoak ez diren zerbitzu eta prestazioei loturiko gastu handi samarra. Era berean, egindako azterketa kuantitatiboari esker, egiazta daiteke zein neurritan jarraitzen den oraindik Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak ezarritakora egokitu ez diren hainbat zerbitzu finantzatzeko ereduekin, eta zein neurritan ordaindu behar dituzten udalek zentzu zorrotzean Gizarte Zerbitzuen Zorroaren parte ez diren jarduerak.
Horren harira, aipatu behar da udalek adinekoentzako egoitza-zentroak ordaintzeko gastuaren % 5,5 finantzatzen dutela –guztira, gizarte-zerbitzuetako gastuaren % 17 bideratzen dute arlo horretara– edo etxeko laguntza zerbitzuari dagokion gastuaren % 40 bakarrik ordaintzen dutela, batez beste. Edonola ere, ez dago zalantzarik egoera hori pixkanaka-pixkanaka zuzenduko dela etorkizunean, Zorroaren Dekretua eta Gizarte Zerbitzuen Mapa onartzeko ezarri diren akordioen ondorioz. Era berean, gogoratu behar da udalek gizarte-zerbitzuetan gastatu dutenaren % 20 –40 milioi euro inguru− Zorroaren Dekretuan jasota ez dauden zentro, programa edo prestazioei dagokiela. Gizarte Zerbitzuen eta Gizarte Ekintzaren Estatistikan jasotako datuen arabera, prestazio ekonomikoak –GLL, gizarte larrialdiko laguntzak eta gainerako prestazio ekonomikoak– gastu horren ia heren bat dira, sei euro inguru, biztanleko eta urteko.
23.Udal gizarte-zerbitzuak kualifikazio tekniko egokia duten langileez hornitzeko bidean aurrera egiteko beharra. Gizarte-zerbitzuak langile asko behar duten zerbitzuak dira, eta ondo funtzionatzeko, bertan lan egiten duten teknikarien kualifikazioa, profesionaltasuna eta konpromisoa behar dute. Udal gizarte-zerbitzuetako langileei dagokienez, egindako txostenak honako gogoeta hauek azaltzeko aukera ematen du:
-Ikuspuntu kuantitatibotik, Euskal Autonomia Erkidego osoan, lehen mailako arretako zerbitzu nagusienetako bitan lan egiten duten profesionalen kopuruak behera egin duela aipatu behar da. Izan ere, 2013an oinarrizko gizarte-zerbitzuetan eta etxeko laguntza zerbitzuan erregistratu den enplegua –udal gizarte-zerbitzuetako langile guztien erdia inguru– 2009an erregistratutakoaren % 82 izan da. Oinarrizko gizarte-zerbitzuen kasuan, murrizketa horrek aspalditik nabaritzen zen arreta-ratioak txikiagotzeko joera gelditzea ekarri du.
-Araudiaren ikuspuntutik, aurretik aipatu bezala, azpimarratu behar da Zorroaren Dekretuan ez direla ezarri berariazko ratioak langileen inguruan –bereziki, 1.1 eta 1.3 zerbitzuei dagokienez−; halaber, ez da jaso parte hartu behar duten profesionalen profilei buruzko xedapenik, aztertutako autonomia-erkidego gehienetan egin den bezalaxe.
-Lan-baldintzen ikuspuntutik, nabarmendu da profesionalen osasunari loturiko neurriak hartzeko beharra, batez ere, honako gai hauei dagokienez: profesionalak ikuskatzea eta babestea; eraso-arriskua duten egoerak prebenitzea eta erasoei aurre egitea; krisi-egoeretan esku hartzearen edo langile batzuek bere gain hartzen duten lan-kargaren ondorioz sor daitezkeen arrisku psikosozialak prebenitzea.
-Elkarrizketatu askok eta askok azpimarratu dutenez, desberdintasunak antzematen dira, administrazio publikoek zuzenean kontratatzen dituzten langileen lan-baldintzak eta enpresa pribatuek azpikontratatzen dituztenen lan-baldintzak konparatzen badira; egoera are larriago bihurtzen da, toki-administrazio askok kontratazio-baldintza bildumetan prezio ahalik eta baxuena eta ez zerbitzuaren kalitate teknikoa lehenesteko joera dutelako, eta Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen markoan Hirugarren Sektorearekin zerbitzuak kontratatzeko araubidea argitu behar izan zuten tresnak garatuta ez daudelako.
-Halaber, aipatu da oinarrizko gizarte-zerbitzuetako langileek banakako laguntza eta esku-hartzea berreskuratu eta hobetzeko bidean aurrera egiten jarraitu beharko dutela, oinarrizko gizarte-zerbitzuen kudeaketa Lanbidek bere gain hartu ondoren sortu den aukera aprobetxatuz eta Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak berak ezarritako esku hartzeko prozedura garatuz.
-Azkenik, nabarmendu behar da pertsonen premiei behar bezalako arreta emateko, lehen mailako arretan ere ezagutza espezializatua behar dela; hori, profesionalak prestakuntza etengabearen bitartez espezializatuz edo profesionalen figura desberdinak biltzen dituzten diziplina anitzeko taldeak sortuz lor daiteke. Talde horietan, taldean lan egiteko eremuak zehazteaz gain, plangintza eta ebaluazioa egiteko eta laguntza teknikoa emateko langileak, denbora eta baliabideak ezarri beharko dira.
4.1.3.Erakunde-arkitektura eta gizarte-zerbitzuen sistema eraikitzea
24.Sektoreko barne-antolamenduari loturiko arazoak, eskumenen antolakuntza konplexutik eratorritakoak. Espainiako gainerako autonomia-erkidegoetan gertatzen den bezala, Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuak bi mailatan banatuta daude: alegia, lehen mailako arreta eta bigarren mailako arreta bereizten dira; lehenengo multzoko zerbitzuak ematea, oro har, udalei dagokie.Jakina denez, egoera berezia da gizarte-babeseko sistemen arloan, normalean, zerbitzu guztien plangintza, arautzea eta zuzenean ematea administrazio-maila bakar bati esleitzeko joera dagoelako; adibidez, pentsioen kudeaketa Gizarte Segurantzaren ardura da, osasuna eta hezkuntza, berriz, gobernu autonomikoen eskumena da.
Udalek zerbitzuak ematea Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuen eskumen-eremuaren ezaugarrietako bat da; beste ezaugarri bat –Espainiako gainerako autonomia-erkidegoetako egoerarekin konparaturik– hauxe da: garrantzi handiko eskumenak –funtsean, bigarren mailako arretako zerbitzuak emateari loturikoak– foru-aldundiei esleitzea da; hortaz, Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuen kudeaketan hiru administrazio daude zuzenean inplikaturik. Era berean, inguruarekin konparatuta, ez da ohikoa Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak erakunde-maila desberdinei –baita udalei ere– eman dien beto-eskubidea, Zorroaren Dekretuaren edukia zehazteko orduan erabiltzekoa.
Hainbatetan aipatu bezala, eskumenen antolakuntza horrek baditu abantaila batzuk, baita desabantaila batzuk ere; edonola ere, eskumena duten erakundeek Euskal Herriko gizarte-zerbitzuak antolatzeko zehaztu duten egitura da. Horrek ez du eragozten Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuetako teknikari, profesional eta adituen sektore nahiko handiak erakunde-arkitekturaren berrantolaketa bat, gutxi-asko errotikakoa, eskatzen duela aitortzea; horretarako, egitura zentralizatuago batzuk sortu (autonomikoak zein lurraldekoak izan daitezke), edo bestela, tamaina txikiko udal egiturak batu daitezke, unitate handiagoak sortzeko, eta horrela, masa kritikoa lortzeko. Euskal Herriko gizarte-zerbitzuen erakunde-arkitekturaren konplexutasunak sortzen dituen arazoak konpontzeko proposamena edozein dela ere, ondorio bi, gutxienez, azpimarratu behar dira:
-Aurretik esan bezala, gizarte-zerbitzuetako oinarrizko baliabideei dagokienez, oraindik ere badaude desberdintasun handiak lurraldeen artean (gastu-mailan, finantzaketa-ereduetan, giza-baliabideetan, zentroen kopuruan eta eskualdez eskualdeko dentsitatean, zerbitzu eta prestazioak ordaintzean, titulartasun-egituretan, etab.); ondorioz, aukera-berdintasunik eza sortzen da herritarren artean, indarrean dagoen legeak gizarte-zerbitzuen arloan aitortu dituen eskubideak erabiltzeko orduan.
-Gainera, gizarte-zerbitzuen arloan erabakiak hartzeko eskumena duten zentroen sakabanaketak arazoak sortzen ditu sistema egituratzeko orduan. Aitzindaritza garbirik ezak izugarri oztopatzen du gizarte-zerbitzuen euskal sistemaren garapena eta funtzionamendua, egitura gisa. Ondorioz, eta aurrekontu-murrizketa larriak direla medio, gero eta zailagoa eta garestiagoa izaten da aurrerapausoak ematea, besteak beste, eragile nagusien interesak kontrajarriak direlako eta erakunde-maila guztien jarduteko gaitasuna eta eragina berdinak ez direlako.
25.Konpondu gabeko tentsioa bi printzipioen artean: toki-autonomia ala gizarte-zerbitzuak eskuratzeko berdintasunaren bermea. Txosten honen lehen kapituluan egindako Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen garapenari buruzko azterlanak, baita txostena egiteko elkarrizketatuen iritziek ere, agerian uzten dute zer neurritan izan den posible zentzuzko erantzuna ematea itxuraz kontrajarriak diren honako bi printzipio hauen arteko tentsioari: toki-autonomia, alde batetik, eta gizarte-zerbitzuak eskuratzeko berdintasuna bermatzea, bestetik.
Ildo horretan, Plan Estrategikoak berak aipatzen duenez, bere helburua hauxe da: arian-arian aurrera egitea zerbitzu eta prestazioen sarearen garapen homogeneoago bateranzko bidean; lortu nahi den garapenak koherentea izan behar du gizarte-zerbitzuen euskal sistema unibertsal bihurtzeko helburuekin, eta bermatu behar die titular guztiei prestazio eta zerbitzuetarako eskubidea, lurraldeen arteko oreka eta homogeneotasuna bultzatuz; aldi berean, babestu behar du erakunde bakoitzak duen gaitasuna, alegia, erakundearen helburuak lurralde bakoitzeko errealitatera egokitzeko. Eztabaida horretan, pentsa daiteke printzipio horietako bigarrena bereziki indartu egin dela eta lehenetsi egin dela toki- eta foru-erakundeen autonomia eta autoantolakuntzarako gaitasuna, eta ez autonomia-erakunde erkideek duten arauak emateko gaitasuna.
Hiru arrazoi hauek –toki- (eta foru-) autonomiari buruzko izapidea lehenetsi izana, erakunde bakoitzaren autoantolakuntzarako gaitasuna errespetatzea, eta toki- eta foru-administrazioei beren eskumeneko zerbitzuez hornitzeko gaitasuna baino ez esleitzea– arazo larriak sortzen dizkiote sistemaren aitzindaritzan, bereziki lurralde-mailan. Egia da, galdetutako pertsona batzuek adierazi dutenez, erakunde batek ez du behar beste erakunde baten eginkizunak betetzea babestu; baina egia ere bada ez direla sortu egitura egonkorrak udalerri txiki eta ertainei beharrezko laguntza emateko, beren eskumenak bete ditzaten, eta erakunde-mailetako bat ere ezin duela edo ez duela nahi sistemaren garapenaren aitzindari izan. Izan ere, erakunde erkideek –Eusko Jaurlaritza eta Gizarte-zerbitzuen erakundeen arteko organoa– ez dute gaitasun politikorik, ez giza-baliabide nahikorik horretarako; foru-aldundiak, berriz, –mankomunitateak eta udal elkarteak bultzatzea ez bada– ez daude eskumenen bidez behartuta eginkizun horiek garatzeko, hau da, udalei laguntza teknikoa emateko eta sistema egituratzean aitzindari izateko. Azkenik, udalak eurak ere ez dira gai izan, oro har, laguntza tekniko emateko mekanismoak edo sareak garatzeko.
Horren guziaren ondorioz, nabarmena da toki-autonomiak herritarrak –batez ere, udalerri txikietan bizi direnak– babesik gabe uzteko arriskua.
26.Sektorearen egitura hobetu lezaketen tresnak garatzeko prozesua geldoa eta ahula. Testuinguru honetan, begi bistakoa da sektorearen egitura hobetu lezaketen tresnak garatzeko prozesua geldoa eta ahula dela.Legea garatzeko arauak prestatzeko prozesuari buruzko iritzia alde batera utzita, dirudienez, sistema antolatzeko eredu ‘biguna’ nagusitu da –agian, dagoen egoera ekonomikoa eta indar-korrelazioa kontuan hartuta, bideragarria den aukera bakarra izateagatik−. Eredu horrek honako ezaugarri hauek ditu:
-lehentasuna toki- eta foru-erakundeen autonomiari eta autoantolakuntzarako gaitasunari ematea, eta ez autonomia-erakunde erkideek duten arauak emateko gaitasunari;
-hainbat zerbitzu emateaz arduratzen diren erakunde-mailei beto eskubidea onartzea, beren eskumeneko zerbitzuak zehazteari dagokionez;
-adibidez, gutxieneko baliabide kopuruak eta estaldurak finkatzeko orduan, gomendio eta orientabide orokorren alde egitea, arau-esparru lotesleak ezarri beharrean.
27.Sistema antolatzeko, eredu teorikoak eta tresna tekniko komunak izatearen garrantzia. Zentzu horretan, eredu teorikoak, kontzeptu-esparruak eta tresna tekniko komunak sortzea ezinbestekoa da sistema antolatzeko eta bere kohesioa lortzeko bidean aurrera egiteko.Hala ere, dagoeneko esan denez, Euskal Herriko udal gizarte-zerbitzuen gabezia nagusienetako bat esku hartzeko eredu komunik eza da.
Ildo berean, galdetutako pertsona askok udal gizarte-zerbitzuetako langileek burutzen dituzten ikerlan, ebaluazio, ezagutzaren kudeaketa eta zientzia eta teknikaren alorreko gaikuntzari loturiko jardueretan inbertsio handiago baten falta nabaritzen dute, udal guztiek norabide berean aurrera egitea ahalbidetzeko. Elementu horrek garrantzi handia du aipatu berri dugun ereduan, non sistemaren arauketa bigunaren alde egin den: arau elementu lotesleak ahalik eta gutxien erabili behar direla uste denez, esparru eta eredu teknikoak sortzeak aukera emango lieke erakunde erkidegoei beren bateratze-lana beste ikuspegi batetik garatzeko, praktika profesionala kohesionatzeko, eta teknika eta zientziaren arlotik eskatzen den ahalduntzea errazteko.
Beste autonomia-erkidego batzuetan erabiltzen hasi diren koordinaziorako eta ezagutzaren kudeaketarako tresnak –hala nola Bartzelonako Diputazioak egindako Udalerrien arteko Konparazio Zirkuluak; Kataluniako Generalitatearen ahalegina oinarrizko gizarte-zerbitzuen eredu bat zehazteko, Nafarroako Foru Komunitateko oinarrizko gizarte-zerbitzuetako Lehen Mailako Arreta Koordinatzeko Batzordea– aztertzeari esker, gure autonomia-erkidegoan ere erabil daitezkeenak identifikatu dira. Ildo beretik, ezinbestekoa da Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean jasota dauden tresnetako batzuk –Gizarte Zerbitzuen Behatokia edo Gizarte Zerbitzuen Informazio Sistema– hobeto garatzea, baita baloraziorako tresna komunak erabiltzea ere, eskuliburuak, protokoloak eta tresna tekniko komunak garatzeaz gain.
28.Lehen mailako arretaren eta bigarren mailakoaren arteko koordinazio-arazoak. Begi-bistakoa da koordinazio-arazo nahiko larriak daudela bigarren mailako arretako gizarte-zerbitzuen eta lehen mailako arretakoen artean.Zailtasunak hiru multzo handitan sailka daitezke:
-Dirudienez, udal gizarte-zerbitzuetako langileen artean bereziki, nolabaiteko atseginik eza edo bidegabekeria-sentsazioa hedatu da; galdetutako pertsona batzuen ustez foru-aldundien ezaugarriak diren ahalmen ekonomiko, politiko eta instituzional handiagori leporatzen zaie, batzuetan. Horren harira adierazi da arreta espezializatuko zerbitzuetan nolabait gutxietsi egiten dela lehen mailako arretan dagoen ezagutza-maila eta badagoela joera oinarrizko gizarte-zerbitzuetako profesionalek egindako balioespenak eta diagnostikoak zalantzan jartzeko.
-Beste gatazka-iturri batek lehen mailako arretaren eta bigarren mailako arretaren arteko mugak argi zehazteko zailtasunarekin du zerikusia; izan ere, alde nabarmenak daude arreta-maila bietako zentroen artean, mota bereko zerbitzuak ematen dituzten arren (eguneko arreta, gaueko harrera eta ostatua, nagusiki). Horri buruzko jarrerak ez datoz bat: batzuen ustez, zaila izan daiteke eginkizunak maila bien artean banatzea –eta kategoria jakin bateko benetako baliabideak esleitzea–; besteek, berriz, uste dute Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak eta Zorroaren Dekretuak nahiko argi bereizten dituztela lehen mailako arretari eta bigarren mailako arretari dagozkion eginkizunak, eta, edonola ere, agian nahiko argi ez dauden gai jakin batzuk lurralde-mailan zehaztu beharko direla.
-Gainera, berriro aipatu behar dira lehen aipatutako desakordioak, balioespena emateko eta lehen mailako arretako zerbitzutik foru-aldundien eskumena diren bigarren mailako arretako baliabideetara bideratzeko prozesuei dagokienez.
29.Foru-aldundiei dagozkien zereginen inguruko eztabaida. Testuinguru horretan, foru-aldundiek izan dezaketen rolari buruzko eztabaida proposatu da –Gizarte Zerbitzuei buruzko Legeak eta Gizarte Zerbitzuen Mapak esleitu dieten udal elkarteak sustatzeko eskumenetik harago– udalek, bereziki udalerri txikiek, behar duten laguntza teknikoaren inguruan, egun, Arabako Lurralde Historikoan gertatzen den bezala.Arlo autonomikoan eredu zentralizatuaren aldeko apustuaz gain, galdetutakoen artean talde batek ez du erabat baztertzen aukera hori, bitarteko aukera batzuk egoteagatik; aukera horiek foru-aldundien eskumenak indartzea ekarriko lukete, lurralde-mailako sistemak –koherenteagoak eta homogeneoagoak– eraikitzeko helburuz.Zentzu horretan, Arabako –edo beste autonomia-erkidego batzuetako– eredua gainerako lurraldeetara zabaldu beharko litzateke, udalerri txikietan foru-aldundien protagonismoa, eta udalerri handiagoetan udalen protagonismoa bultzatuz.Gai horri dagokionez, pertsona batzuen iritziz, soluzio pragmatikoa izan liteke, baina beste batzuek uste dute horrek egun dauden desberdintasunak iraunaraziko lituzketela eta arloaren arduradun politikoek kontuak ematea zailduko lukeela.
30.Zerbitzu jakin batzuen kudeaketa partekatuko formuletarantz aurrera egiteko aukera. Lehen mailako arreta eta bigarren mailako arretaren arteko mugak zehazteari eta udalez gaindiko lurralde eremuan udalen ardura diren ekipamenduak sortzeko zailtasunari loturiko arazo batzuk zerbitzu batzuen kasuan kudeaketa partekatuko formulak erabiliz konponduko litezke, neurri batean.Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legeak udalerrien arteko formula asoziatibo horiek lehenesten ez baditu ere, ez ditu baztertzen; era berean, ez da baztertzen maila desberdinetako administrazioak elkartuko dituzten administrazioen partzuergoak bezalako erakundeak sortzea, zerbitzu jakin batzuk emateko.Horri dagokionez, bereziki interesgarriak izan daitezke Galiziako Gizarte Zerbitzuen Partzuergoa edo Bartzelona hiriko Gizarte Zerbitzuen Partzuergoa.
Era berean, Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoari jarraikiz, koordinaziorako eta gastuak konpentsatzeko, funtsezkoa da udalen arteko mekanismoak sortzea; horrela, eskualde batean edo gizarte-zerbitzuen eremu batean erroldatuta dauden guztiek lurraldean dauden gaueko harrerako, eguneko arretako edo ostatu-zerbitzuak erabili ahal izango dituzte, baliabidea zein udalerritan dagoen ere eta zein udalerrik finantzatu duen ere.
31.Gainerako babes-sistemekin koordinatzeko zailtasunak. Bestalde, disfuntzio ez oso garrantzitsu batzuk antzeman dira erakundeen arteko koordinazioan; horietako batzuk gizarte-babeseko sistemen konfigurazioak berdinak ez direlako gertatzen dira.Horri dagokionez, aipatu behar da lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuak gehiegi zatikatuta daudela; horrek zailtzen du bai beste sistema batzuekiko komunikazioa, baita lortutako akordioak azkar eta modu homogeneoan lurralde osoan aplikatzeko gaitasuna ere; egitura zentralizatua duten sistemek, berriz, zorrotzegiak dira udalerrietan agertzen diren berariazko arazoei (edo udalerri jakin batean intentsitate berezia duten arazoei) azkar eta modu dinamikoan erantzuteko.
-Osasun-sistemarekiko koordinazioari dagokionez, azpimarratu behar dira gizarte eta osasun alorreko koordinazioan egindako aurrerapausoak, hala ere, aitortu beharra dago aurrerapauso gehienak bigarren mailako arretan eman direla eta oraindik ere zailtasunak daude gizarte eta osasun alorreko koordinazio-lana komunitate mailan garatzeko.
-Hezkuntza-sistemarekiko koordinazioaren arloan, nabarmenduko genuke eskola-esparrua toki ezin hobea dela behaketa egiteko eta gizarte-zerbitzuen esku-hartzearen xede izan daitezkeen egoerak detektatzeko. Gainera, biltzen ditu egun gizarte-zerbitzuen arretarik jasotzen ez duten arazo ugari (gutxiengo etnikoen integrazioa, eskola-jazarpena eta berdinen arteko tratu txarrak...); arazo horiek guztiak gizarte esku-hartzeari eta komunitate lanari loturiko jarduerak eskatzeko arrazoi bihur daitezke. Eskola-sistemarekiko lankidetza-harremanak ohikoak eta errazak izan arren, gizarte-heziketarako esparru baten falta nabaritzen da, besteak beste, egoera sozioekonomiko larrian dauden ikasleen hezkuntza-desabantailari modu integratuan heltzeko.
-Enplegu eta diru-sarrerak bermatzeko sistemarekiko koordinazioari dagokionez, Lanbideren antolamendua eta arreta emateko gaitasuna hobetu egin dela adierazi bada ere, erakunde horrek pertsona ahulenekin eta lan-merkatutik urrunen daudenekin lan egiteko zailtasunak dituelako ideia zabaldua dirudi. Zentzu horretan −Lanbide eta udal gizarte-zerbitzuen arteko lankidetzarako protokoloa ezartzeaz eta koordinazio-egitura egonkorrak sortzeaz gain− berrikusi behar da oraingo diru-sarrerak bermatzeko euskal sistema, bere kudeaketa arintzeko eta, funtsean, bazterketa-egoeran edo -arriskuan daudenei beharrezko gizarte-laguntza bermatzeko.
32.Hirugarren Sektorearekiko harremanak hobetzeko tartea. Txosten hau egiteko burutu diren elkarrizketa eta eztabaidek agerian utzi dute hobetzeko tarte handi bat dagoela udal gizarte-zerbitzuen eta Hirugarren Sektoreko erakundeen arteko harremanetan. Hobekuntza horrek hiru arlotan egin daiteke:
-Herritarrak parte hartzeko tresnak hobeto garatzea.
-Hirugarren Sektoreko erakundeekin lankidetzan aritzea, Zorroaren Dekretuan jasota ez dauden –eta, beraz, eskubide subjektiboaren pean ez dauden– baina kohesio soziala eta herritar askoren bizitza-kalitatea bermatzeko funtsezkoak diren zerbitzu guztiak emateko. Horrek gizarte-ekintza publikoa osatzen duen eta tokiko mailan soilik zentzuzkoa den komunitate-autoantolakuntzako ekimenak bultzatzea eskatzen du.
-Dena den, dirudienez, konturik premiazkoenak hauek dira: oraindik ere diru-laguntza moduko finantzaketa-ereduak erabiltzea (hirugarren sektoreak eman behar dituen zerbitzuak argi zehaztea oztopatzen dute); eta Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean aurreikusitako kontratazio-ereduak garatu gabe egotea. Zentzu horretan, langileei buruzko kontuak aztertzean adierazi denez, elkarrizketatu batzuek kritikatu dute udal askoren joera, hain zuzen, zerbitzuak kontratazioari buruzko plegu administratiboetan irizpide ekonomikoei lehentasuna ematea; izan ere, horrek eragina du zerbitzuaren kalitatean eta tamaina handiko merkataritza-erakundeei merkatuan sartzeko bidea irekitzen die, eta hori ez dator bat teorian behintzat egin den apustuarekin, hau da, lurraldean errotutako komunitate-eredu bat garatzeko asmoarekin.
Sistema unibertsal bihurtzeko bidean aurrera egiteari eta eskubide subjektiboa gauzatzeari buruzko gomendioak
1.Gizarte-zerbitzuetarako eskubide subjektiboari, bana-banako eta komunitateko esku-hartze ereduari eta etengabeko laguntzaren printzipioari edukia eman.
Batzuetan, zerbitzu jakin bat eskuratzeko baldintzak ezartzea edo hartzaileak prezioaren zati bat ordaintzeko beharra oztopo bihurtzen da gizarte-zerbitzuetarako eskubide subjektiboa baliatzeko, edo zaildu egiten du etengabeko laguntzaren printzipioa betetzea. Pertsonen eta familien bizitzan linealak ez diren hainbat prozesu gertatzen dira; hortaz, beharrezkoa izaten da zerbitzu edo prestazio bat edo beste ematea, edota horren kokapena aldatzea, pertsonaren edo familiaren egoera kontuan hartuta. Dinamismo hori kontuan hartu beharko litzateke zerbitzu eta prestazioak eskuratzeko modua arautzean, esku-hartze plana, zerbitzu eta prestazioen esleipena edo –Euskal Autonomia Erkidegoan bizilekuz aldatzen bada– horien kokapena aldatzea ahalbidetzeko, eta horrela, etengabeko laguntzaren printzipioa betetzeko. Era berean, erabiltzaileak zerbitzuri dagokion prezioaren zati bat ordaintzeak ez luke zerbitzu eta prestazioen hautaketa baldintzatu behar, baizik eta pertsonen beharrizanak kontuan hartu beharko lirateke zerbitzu edo prestazio bat hautatzeko orduan.
Nori zuzendua: Eusko Jaurlaritza, foru-aldundiak eta udalak (udalen elkarteak barne).
2.Gizarte-zerbitzuen sistema unibertsala lortzeko bidean 2020tik hara aurrera egiteko konpromisoa hartu.
Gizarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa onartu berriak hemendik 2020. urtera hazkuntza bide nabarmena deskribatzen badu ere, ez du esaten zerbitzuen estaldura-maila % 100era hurbilduko denik. Gauzak horrela, Plan horren bidez konpromisoak hartu ondoren eta bertan adierazitako denbora-mugatik harago, aurrera egin behar da gizarte-zerbitzuen euskal sistema unibertsalago bat lortzeko bidean, pertsonen gizarte-zerbitzuetarako eskubide subjektiboa udalerri guztietan bermatu, udalerrien eta eskualdeen arteko desoreka behin betiko gainditu eta euskal herritar guztiek gizarte-zerbitzuak eskuratzeko aukera berdina izan arte.
Nori zuzendua: Eusko Jaurlaritza, foru-aldundiak eta udalak.
Udal gizarte-zerbitzuetako eremu eta sailetan, gizarte esku-hartzeari loturiko lanari buruzkoak
3.Gizarte-lanaren garrantzia, eta norberaren ongizatean ez ezik, kohesio sozialean eta egungo eta etorkizuneko kulturan eta ekonomian ere duen eragina ardura politiko eta teknikoaren mailan onartu.
Arduradun politikoek zein teknikoek onartu beharko lukete gizarte-zerbitzuetako profesionalek gizartean egiten duten lanaren eragin nabaria pertsonen ongizatean, kohesio sozialean eta egungo eta etorkizuneko kulturan eta ekonomian. Ildo beretik, komenigarria izango litzateke adierazle egokiak edukitzea eta emaitzak biztanleei helaraztea, eragina bera eta gizarteari ekartzen dizkion onurak ezagutarazteko.
Nori zuzendua: udalak (udalen elkarteak barne).
4.Profesional adituez osatutako diziplina anitzeko talde nahiko handiak eratu eta euren eginkizunak betetzeko baldintza egokiak sortu.
Kalitate ona duen eta arreta pertsonalizatuko eredu komunitarioari jarraitzen duen lehen mailako arretaren garapenak, harremanetan oinarritutako prestazioa ezaugarri duenak, motibazioa duten eta nahikoak diren profesional adituen lana du ardatz. Horretarako, ezinbestekoa da udalek honako gai hauek aintzat hartzea:
•Udal gizarte-zerbitzu bakoitzak behar duen ezagutza espezializatua bermatuko dioten diziplina anitzeko taldeak eratzea. Kualifikazio egokia duten profesionalen taldeak, nahikoa kide dituztenak. Eratzeko modu hori baldintzak –pertsonalak, materialak eta funtzionalak– arautzen dituzten dekretuetan adierazi beharko litzateke; 18. gomendioan aipatutako dekretuak garatu edo berrikusi gabe daude oraindik.
•Taldeen ezaugarriak ezartzean, honako hauek kontuan hartu beharko dira: 1) bai dagoen eskaria, bai adierazi eta erantzunik gabe dauden premiak detektatzera bideratutako zereginak; 2) erabiltzaileei arreta zuzena emateko denbora-tarteak, talde-lana eta koordinazioa, bai gizarte-zerbitzuen sistemaren barruan, bai beste gizarte-babeseko sistema batzuekin; 3) kudeaketa-sistema aurreratuen funtzionamenduari loturiko atazak: planifikatzea, kudeatzea eta ebaluazioa egitea; 4) ezagutza eguneratzen eta etengabeko prestakuntza jasotzen emandako denbora.
•Bestalde, harreman-prestazio hura garatzen duten pertsonek (gizarteratzen laguntzea) osasun-arrisku psikosozial ugari jasan behar dituztenez, nabarmen hobetu behar dira lan-osasuna babesteko neurriak, bai prebentiboak gainbegiratzea, krisi-egoerei, tentsioari edo estresari aurre egiteko trebatzea, etab., baita zereginei heltzeko moduari eta profesionalentzako laguntzari loturikoak ere.
•Azkenik, eskakizun kuantitatiboek, baita prestakuntzari, lan-baldintzei eta horien barruan lan-osasunari loturikoek ere, udal gizarte-zerbitzuetako langile guztientzat berdinak izan beharko dute, zerbitzua ematea kudeatzeko formula edozein dela ere –kudeaketa zuzena edo zeharkakoa, kontratu, hitzarmen zein kontzertazioaren bidez–. Horrek esan nahi du zeharkako kudeaketa ez dela erabiliko profesionalen lan-baldintzak okertuz kostuak merkatzeko eta zerbitzuen aurrekontuak egitean lan-baldintza duinak eta kalitate onekoak bermatuko direla.
Nori zuzendua: udalak (udalen elkarteak barne).
5.Profesionalen prestakuntza sustatuz eta lankidetza, hausnartzea, eta lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuei informazioa eta laguntza teknikoa ematea ahalbidetuko duen koordinazio-egitura ezarriz, esku hartzeko eredu komunak garatu.
Gizarte esku-hartzea diagnostikoan, banakako arretaren planean eta balorazioa emateko tresna guztietan islatu eta idatziz jaso behar da.
Gizarte-zerbitzuek lan-tresna homogeneoak (Fitxa, Diagnostikoa, Baremoak…) erabiltzeak aurrerapena ekarri du, tresna garrantzitsuak eta arauak garatu gabe egon arren (beste gomendio batean azpimarratzen dugunez).
Gizarte esku-hartzea udalek burutzen dute, eta horretarako, hainbat profil profesional, arreta-ratio, programa-eduki, jarduera erregistratzeko sistema eta esku hartzeko eta baliabideetara bideratzeko prozedura edo eredu erabiltzen dituzte; horiek guztiek ahalik eta homogeneoenak eta antzekoenak izan beharko lukete.
Kasu bat bideratzeko orduan, gizarte esku-hartzearen norabidea, kasua ulertzeko eta arrazoiak aztertzeko modua (arazoaren diagnostikoa egitea) edo esku hartzeko prozesua bideratzeko era erabilitako ikuspegi teorikoaren araberakoak izaten dira, batez ere. Elkarren artean oso desberdinak diren zenbait eredu daudenez, erakunde honen iritziz, esku-hartze ereduak guztientzat (edo gehienentzat) berdina eta gizarte-zerbitzuetako profesionalen artean adostua izan beharko luke. Hori dela eta, eguneroko praktika baliatuz eta dinamismo sozialarekin loturiko faktoreak zein aurrerapen akademikoak edo berrikuntza sozialak txertatuz eredua eratzea eta garatzea ahalbidetzeko, hausnarketa egiteko eta lana partekatzeko esparruak behar dira. Gainera, esparru horiek eguneroko lanean erabiltzen diren baliabide eta tresnak ebaluatzeko eta hobekuntza-proposamenak egiteko balioko dute.
Esku hartzeko eredu komuna lortzeko bidean aurrera egiteko, gizarte-zerbitzuetako profesionalek etengabe jaso behar duten prestakuntzaren balioa azpimarratu behar da. Gizartearen errealitatea dinamikoa da eta etengabe aldatzen ari da, hortaz, guztien artean hausnarketa eta ebaluazioa egiteko zein prestakuntza jasotzeko denbora funtsezkoa izango da esku hartzeko eredu komuna sortzeari begira, pertsonen eta kolektiboen premia aldakorrei erantzun egokiagoa ematea ahalbidetze aldera.
Lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuek esku hartzeko eredu komun bat erabiltzeak zehaztasun profesionala eman diezaioke gizarte esku-hartzeari; ondorioz, erabiltzaileek modu homogeneoan hautemango dute zerbitzua, esku-hartzea garatzeko udalerria edozein dela ere; horrek, seguru asko, ulermena eta harmena hobetuko luke, banakako esku-hartze plana egiterakoan eta gauzatzean.
Horretarako, sustatu beharko litzateke, alde batetik, koordinazio-egitura bat, partaidetzan oinarritutako metodologiaren bidez, esku hartzeko eredu komuna lortzeko behar dena antolatzeari begira; eta bestetik, gizarte-zerbitzuetako langileei zuzendutako prestakuntza. Gizarte-zerbitzuen euskal sisteman ardura duten erakunde eragileek ados jarri beharko lukete, eginkizun horretaz arduratuko den organoa aukeratzeko.
Nori zuzendua: Eusko Jaurlaritza, foru-aldundiak eta udalak (udalen elkarteak barne).
6.Bizitza osoan zehar pertsonari arreta ematea bermatu, etenaldirik edo gerorapenik gabe.
Gizarte-zerbitzuen arloko eskumenak esleitzeko moduak zerbitzu eta prestazioen erantzukizuna banatzea ekarri du; izan ere, gizarte esku-hartzea eta pertsonei arreta ematea “banatu” egin da, baina eskumenen bereizketa tekniko horrek batzuetan ez die behar bezala erantzuten pertsona horien funtsezko premiei edo linealak ez diren prozesuei.
Gizarte-zerbitzuen arloko printzipio gidaria –pertsonengan zentratutako arretari loturikoa– kontuan izanik, egungo praktikaren eta gizarte esku-hartzean lehen mailako arreta eta bigarren mailakoa bereizteaz hausnartu behar da; izan ere, baliteke gizarte-zerbitzuetarako eskubidea duten pertsonei arreta ez ematea, euren beharrekin zerikusirik ez duten arrazoi batzuengatik. Agian, beharrezko izango litzateke adierazle batzuen garrantzia berraztertzea, hala nola aldatzeko motibazioa edo arazoaz kontziente izatea, edota zerbitzu eta prestazioak eskuratzeko baldintzak berrikustea. Berriz azpimarratu nahi dugu azken helburua: saihestu behar da bazterketa-, babesgabetasun- edo mendetasun- egoeran dauden pertsonak arretarik gabe uztea (hainbat arrazoi direla medio: ebakuntza egin ondorengo itxaronaldiak, aldatzeko motibaziorik ez antzematea, etab.).
Zentzu horretan, aurrerago garatuko ditugun koordinazio-neurriez gain, balorazio-tresna teknikoek egun dauzkaten parametroen baliagarritasunaz hausnartzea eta berauek ebaluatzea proposatu nahi dugu; era berean, zerbitzuak eskuratzeko beste baldintza batzuk berraztertu beharko lirateke, adibidez, mendekotasunaren balorazioa egiteko itxaronaldiak egiteko beharra, aldatzeko motibazioaren edo arazoaz kontziente izatearen egiaztapena; hori guztia, arretarik jaso gabe utzitako pertsonak ez egoteko, edo arreta intentsiboa behar dutenei lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuetan arreta ez emateko.
Nori zuzendua: Eusko Jaurlaritza, foru-aldundiak eta udalak (udalen elkarteak barne).
7.Pertsonen eta pertsonak ordezkatzen dituzten erakundeen parte hartzea bultzatu.
Ardura publikoko gizarte-zerbitzuen sistema unibertsal bat lortu nahi izanez gero, pertsonak –eskubidedunak diren aldetik– udal gizarte-zerbitzuetan parte hartzera bultzatu behar dira:
•Norbanakoarengan edo familietan esku hartzeko prozesuetan, banakako esku-hartze plana definitu, garatu eta ebaluatzean, baita zerbitzu eta zentroen bizitzan eta antolakuntzan ere parte-hartze aktiboaren bidez.
•Gizarte-zerbitzuen inguruko udal politika diseinatu eta garatzeko prozesuetan, herritarren partaidetza antolatua lehenetsiz: foroen bidez, kontsulta- edo aholkularitza-organoen bidez zein parte hartzeko organoen bidez (gizarte-zerbitzuen arloko toki-/udal kontseiluak, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean aipatutakoak); era berean, herritarrek parte hartzeko bide berriak irekiko dira, udalerriko biztanleek ekarpenak egin ditzaten.
Informazio eta komunikazio teknologia berriek parte hartzeko erabil daitezkeen tresnak ematen dituzte, hortaz, aztertu beharko lirateke euren aukerak, helburu horretarako baliagarriak izan daitezkeenak.
Nori zuzendua: udalak (udalen elkarteak barne).
Udaleko gizarte zerbitzuek garatu beharreko programei eta zerbitzuei buruzkoak
8.Komunitate-garapenerako eta -bitartekaritzarako programak abiaraztea.
Komunitate-lanak (banakako lanaren osagarri denak), batzuetan, jarduera jakin batzuei buruz aritzeko balio du. Jarduera horietan, komunitateko talde handi bati edo pertsona guztiei irekitzen zaie parte hartzeko aukera. Beste batzuetan, aldiz, komunitate-lana egitea esaten da, edo komunitateko ikuspegitik lan egitea, komunitate horretako harremanak eta dinamika parte-hartzaileak sendotzeko xedeaz aritzeko. Komunitateko ikuspegiak aniztasuna (etnikoa, jatorriari dagokiona, funtzionala, sexu-generoari dagokiona, adinaren edo bizitzako zikloaren araberakoa eta abar) kudeatzea ere badakar, elkarrekin bizi diren edozein pertsona taldek berezkoa baitu aniztasuna. Beste kontzeptu batzuk txertatzen dizkio, gainera, iruditeria kolektiboari; hala nola, hurbiltasuna, sarean lan egitea edo boluntariotza-sareak.
Egungo gizarteko ezaugarri komunak eta sarriak dira aniztasuna, konplexutasuna eta dinamismoa. Horregatik, langile gaituak eta programa sinesgarriak behar dira elementu berritzaileak eta esperimentalak dituzten espazio publikoetan.
Komunitate-garapenerako programek herritarren garapen sozialari eta ekonomikoari laguntzen diote, horiek suspertuz, indartuz eta autolaguntza-sareak sortuz, edo beste ekimen sozial edota ekonomikoen, lankidetza-proiektuen, enpresa-proiektuen eta abarren bidez.
Komunitate-lanarekin zerikusia duen errealitatea da komunitate-bitartekaritza, baina gauza ezberdina dira. Gatazkak konpontzeko irtenbide alternatiboa da komunitate-bitartekaritza, eta komunitatea osatzen duten pertsonen arteko bizikidetza ona izatea du xede.
Oso beharrezkoa da herritar guztiei zuzendutako komunitate-bitartekaritzako programak abiaraztea, tresna nagusi gisa elkarrizketa eta elkar ulertzea erabiltzen dituztenak, besteak beste, honako zailtasun hauei aurre egiteko: etorkinen edo gutxiengo etnikoetakoak direnen eta bertakoen arteko komunikazioari, bizikidetzaren eta gatazkak konpontzeko konplexutasunari, kultura-erreferentzietako kodeak ez ezagutzeari, gizarte hartzailearen eta zerbitzu publikoen funtzionamendua eta balioak ezagutzeari, herritarren arteko harremanetako aurreiritziei, estereotipoei eta gatazkei edo pertsonen zaurgarritasun psikosozialari. Horrek onurak ekarriko ditu, bai komunitateko gatazka aktiboak konpontzeko orduan, bai horiek prebenitzeko orduan eta bai herritarren bizikidetza eta parte-hartzearen ideiak sustatzeko orduan.
Lehentasunezko bihurtzen da gizarte-bitartekotza ingurune irekian egiteko beharra, eta diziplinarteko lantaldeekin egin behar da lan hori, elkarrekin edo koordinatuta, gizartearen behar horiei aurre egiteko.
Komunitate-bitartekotza egiteko, beharrezkoa da komunitatean garatu beharreko funtzio publiko gisa duen garrantziaren jabe izatea, espazio publikoetan elkarrekiko harreman eraikitzaileari laguntze aldera, horietan elkartasun-sarerik ez dagoela eta kultura-aniztasunaren, gutxiengo etnikoen zein osasunerako kaltegarriak diren kontsumo-ohituren gaineko iritzi ezberdintasunen ondorioz edo jarrera disruptiboen ondorioz bizikidetzan pitzadura dagoela hautematen bada.
Hartzaileak: udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
9.Prebentzio-jarduerak areagotzea.
Komunitate-lanak zerikusi handia dauka prebentzioarekin. Gertakizun soziala (mendekotasuna, babesgabetasuna, bazterketa) gertatu aurretik egiten den esku-hartzea da prebentzioa, eta, hain zuzen ere, gertakizun hori galaraztea edo, behintzat, atzeratzea du xede. Era berean, egoeraren hasiera-hasierako faseetan (normalean arinak izaten dira) esku hartzen denean ere erabiltzen da termino hori, eta, horretarako, oso garrantzitsua da arazoa goiz hautematea. Prebentzioak balio erantsia dauka, kostu sozialak eta ekonomikoak murrizten baititu.
Udaleko gizarte zerbitzuak eta lehen mailako arreta zerbitzuak, duten hurbiltasuna dela-eta, kokaleku pribilegiatuan daude arretarik eman ez zaien egoerak eta beharrak hautemateko, eta, horretarako, beharrezkoa izango litzateke hau:
•Goiz hautemateko eta esku-hartzeko programa espezifikoak eta jarduteko protokoloak abiaraztea.
•Beste sistema batzuekiko koordinazioa egotea, hala nola, hezkuntza eta osasun sistemekikoa, edo gizarte langintza behar duten egoerak hautemateko tokian dauden beste sistema batzuekikoa.
•Gizarte-ehundurarekin, laguntza-taldeekin, kaltetutako pertsonen elkarteekin edo antolakunde sozial eta solidarioekin lankidetzan egitea lan.
Prebentzio-programa horiek behar bezala antolatu ahal izateko, garrantzitsua da benetako behar sozialei buruz hausnartzea, egoki ebaluatzea horiek eta gizarte-bitartekotza behar izango duten beharretatik bereiztea eskaerak.
Hartzaileak: udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
10.Etxez etxeko laguntza zerbitzuaren gaineko hausnarketa sakona jorratzea, eta, beharko balitz, berori berrikustea.
Premiazkoa da etxez etxeko laguntza zerbitzuaren definizioari buruzko hausnarketa sakon eta integrala egitea –hurbiltasun printzipiotik, komunitate-eredutik eta prestazioaren beharrezko malgutasunetik abiatuta-, beren etxean bizi-kalitate onargarriarekin egon daitezen laguntza mailaren bat behar duten pertsonengan ikusten diren profil eta behar anitzei erantzun diezaien horrek.
Horrelako elementu garrantzitsuak eduki beharko lituzke berrikuspenak: 1) erabiltzaileen beharrak, hauskortasunetik hasten den, mendekotasun-arriskutik igarotzen den eta mendekotasun-egoeraren mailaren batera iristen den gradientean; 2) prestazioaren intentsitatea eta eraketa –sozialagoa, sozio-sanitarioagoa-, erabiltzailearen beharrekin lotuta; 3) erabiltzailearen parte-hartze ekonomikoa; 4) mendekotasuna duten pertsonen kasuan, Autonomiarako eta Mendekotasunaren Arretarako Sistemako prestazio ekonomikoekin duten harremana, izan ere, ondorioetan adierazi dugun bezalaxe, batzuetan eta sektore pribatuko zaintzaileen eskaintzaren ondoan, etxez etxeko laguntzaren eskaintza publikoarekin lehiatzen dira horiek.
Zerbitzurako garatuko den arau erregulatzailearen oinarri bihurtu beharko litzateke berrikuspen eta hausnarketa horren produktua, herritarren beharrei egokitutako zerbitzua ematea izan beharko litzatekeelako zerbitzuaren xedea.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
11.Beste bultzada bat ematea esku-hartze sozio-hezitzaile eta psikosozialerako zerbitzuari.
Beharrezkoa da beste bultzada bat ematea esku-hartze sozio-hezitzaile eta psikosozialerako zerbitzuari, honakoetara heda dezan jarduera:
1) Zorroari buruzko dekretuan xedatutakoaren ildoan, intentsitate gutxiko laguntza sozio-hezitzaileak edo psikosozialak behar dituzten pertsona helduak, hau da, mendekotasun-arriskuan dauden pertsonak edo bazterketa-arriskuan dauden (laguntza sozialik ez edukitzea, bakardadea, isolamendua...) familiak eta pertsonak;
2) haurren eta nerabeen babesgabetasuna eragiten duten arazoak, gurasoen eskumenen eta erantzukizunen erabilera egokiarekin eta haurrak babesteko araudi osoan jaso direnekin zerikusirik ez dutenak: jazarpena edo bizikidetza-gatazkak (eskolako testuinguruan eta hori gaindituz), berdinen arteko eta harreman sexu-afektiboetako indarkeria, arriskudun kontsumoa eta abar.
Hartzaileak: udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
12.Zaintzaileei laguntzeko zerbitzua bultzatzea.
Era berean, udalean sustatu behar da zaintzaileei laguntzeko zerbitzua, zaintzaile guztiak irits daitezen zerbitzu horrek antolatutako laguntza guztietara. Horrek hau dakar: 1) erabat onartzea udalaren erantzukizuna dela lehen mailako zerbitzu hori ematea; 2) Euskal Autonomia Erkidegoko udalerri guztietara hedatzea zerbitzua eta 3) pertsona horien laguntza-beharrak hautemateko orduan hobetzea.
Hartzaileak: udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
13.Prestazioen eta zerbitzuen katalogoan jaso diren lehen mailako arretako eguneko eta egoitzako harrera-zerbitzuak garatzea.
Ezinbestekoa da EAEko udalerri guztietan garatzea eguneko harrerarako, gaueko harrerarako, harrera-pisuetarako, bazterketa egoeran dauden pertsonentzako tutoretzapeko etxebizitzetarako eta adinekoentzako egoitza-zerbitzuetarako udal zerbitzuak, oraindik urriak direnak edo garatu gabe daudenak, zorroari buruzko dekretuan zerbitzu bakoitzerako zehaztu denarekin eta Gizarte Zerbitzuetako Mapan jasotako lurralde estaldurei eta hedapenari buruzko jarraibideekin bat eginez.
Xede horretarako, egokia litzateke udalerri bakoitzaren errealitatea aztertzeko prozesuei ekitea, eta jada badauden zerbitzuak edota programak kontuan hartzea horietan, bai eta zorroan horien gainean egin den eraketa kontuan hartzea ere, egungo errealitatetik xedetzat jo den errealitatera bitarteko “iragaitzazko” prozesuak marraztu ahal izateko horrela.
Sortuko diren zerbitzuen kasuan, hurbiltasun printzipioaren arabera eta lurraldean egoki eta modu baketsuan heda daitezen (hurbiltasun printzipioa bermatuz eta baliabide jakin batzuk –adibidez, bazterketakoak- udalerri gutxi eta zehatzetan biltzea saihestuz), egoki ikusi dugu aurretiko hitzarmenak egitea zerbitzuaren kokalekua eta leku kopurua zehazteko, edota finantzaketako parte-hartzea edo sarbide-prozedurak zehazteko, hainbat udalerrik partekatutako zerbitzuen kasuan. Lurralde mapetan aurreikusi den garapen-markoan egin liteke prozesu hori, eta, bertan, tartean dauden tokiko erakundeen parte-hartzearekin, lurralde hedapenaren irizpideak eta xehetasun zehatzak/eragileak hitzartuko lirateke.
Hartzaileak: udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
14.Babes publikoko etxebizitza-parkeen jabeak diren herri-administrazioekin akordioak egitea, lehen mailako arretako egoitza-zerbitzuak sustraitzeko behar diren azpiegiturak hornitze aldera.
Udalak, normalean, ez dira etxebizitza publikoen sustatzaileak izaten, eta, beraz, zailtasunak izaten dituzte Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean jasotako prestazioen eta zerbitzuen katalogoaren arabera dagozkien zerbitzu jakin batzuk kokatzeko; zehazki, harrera-pisuak, bazterketa egoeran dauden pertsonentzako tutoretzapeko etxebizitzak eta adinekoentzako egoitza-zerbitzuak. Zerbitzu horiek eman ahal izateko, lokalak eduki behar dira, eta, batez ere, horiek egonkortasunez eta iraunkortasunez garatu ahal izateko etxebizitzak eduki behar dira eskura.
Etxebizitzen jabeak diren herri-administrazioek, Eusko Jaurlaritzak bereziki, administrazioen arteko akordioen bidez erraztu beharko lukete lokal eta etxebizitza horiek lagatzea.
Hartzaileak: udalak (udaletako taldeak barne hartuta) eta Eusko Jaurlaritza.
15.Zerbitzuen zuzeneko horniketa ordezkatuz ematen diren prestazio ekonomikoen erabilerari buruzko hausnarketa sakona egitea.
Beharrezkoa da zerbitzuen zuzeneko horniketa ordezkatuz ematen diren prestazio ekonomikoen erabilerari buruzko hausnarketa sakona egitea (familia inguruneko zaintzetarako prestazioa eta etxez etxeko arreta zerbitzua, adibidez), eta, bereziki, zerbitzua kontratatzeko prestazio ekonomikoaren erabilerari eta ondorioei buruzkoa. Prestazioaren iraunkortasunak bereziki behar du erregulazioa, izan ere, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen arabera, aldi baterako irtenbidea da, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sisteman sartutako zerbitzu bat aginduta eduki arren, zerbitzuaren estaldura gabezia dela-eta berma ezin daitekeen egoeretarako. Beharrei prestazio horren bidez erantzuteak arriskua dakar, hau da, berez egoeraren araberako zerbitzuen gabezia dena iraunkor bihurtzeko arriskua sortzen da, legearen espirituaren aurka.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
Udalaren kudeaketari eta finantzaketari buruzkoak
16.Udalen arteko lankidetza sustatzea, udalaren erantzukizuneko zerbitzuak eta udalerria baino lurralde-eremu handiagoak berezkoa duten konplexutasunari aurre egiteko.
Udalaren erantzukizuneko zerbitzuak eta udalerria baino lurralde-eremu handiagoak berezkoa duten konplexutasunak egoki egin lezake udalen arteko lankidetza formulak sustatzea eta ezartzea.
•Kasu batzuetan, finantzaketa-lankidetzari bakarrik egingo diote erreferentzia, kostuen ordaina eta prozedurak erregulatuz, gizarte zerbitzuen eskualde edo eremu bat estaltzen duen lurraldean erroldatutako pertsona guztiek eduki dezaten zerbitzurako sarbidea, zerbitzu hori zein udalerritan kokatuta dagoen gorabehera.
•Besteren artean, egokiagoa izango da zerbitzuen kudeaketa partekatua –baita finantzaketa ere- udalen arteko elkartze-formulen bidez egitea, mankomunitateen bidez adibidez, edo, are, administrazioen arteko partzuergoen bidez egitea ere, maila ezberdineko administrazioen parte-hartzearekin.
Foru aldundiek zeregin garrantzitsua dute “udalerria baino lurralde-eremu handiagoetako” zerbitzuak emateko orduan, bai udalen arteko lankidetza-formulak sustatuz, bai administrazioen arteko lankidetza-formulen bidez emanez zerbitzuak.
Hartzaileak: foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
17.Udaleko aurrekontuetan behar diren baliabide ekonomikoak egon daitezela bermatzea, udalaren eskumeneko gizarte zerbitzu guztiak emateko herritarrei –kalitate maila egokietan-.
Eusko Legebiltzarrak duela gutxi onartu du toki gobernuaren eredua, eta, horren bidez, herritarrengana gehiago hurbiltzea eta berezko eskumen multzo bat edukitzea aitortu zaie udalei. Horien artean daude gizarte zerbitzuei dagozkienak. Eredu horrek, gainera, udal-autonomiaren funtsezko bi alderdi txertatu ditu; hau da, eskumenak eta finantzaketa, ulertuz, udalaren behar besteko finantzaketarik gabe, ezin daitezkeela horren erantzukizunen erabilera zuzena eta tokiko zerbitzu publikoak egoki ematea bermatu. Euskal erakundeei dagokie bermatzea, Kontzertu Ekonomikoaren markoan, eta Toki Erakundeei buruzko apirilaren 7ko 2/2016 Legearen arrazoien azalpenean adierazi denez, “toki finantzaketak udalek egotzita dituzten eskumenekin bat egin dezala, udalaren toki autonomia eraginkor egite aldera”.
Marko horretan, toki autonomiaren eta finantzaketa nahikotasunaren printzipio gidarien pean, finantzaketa ez-baldintzatua baita ezarritako arau orokorra, gizarte zerbitzuen eremuak berezkoak dituen eskumenak osorik onartuz (horien hedadura osoan / ondorio guztiekin), eta Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean xedatutakoarekin bat eginez, egokia da udaletako aurrekontuak behar besteko baliabide ekonomikoez hornitzeko eskatzea, udalaren eskumeneko gizarte zerbitzu guztiak emateko herritarrei –kalitate maila egokietan-, bere erantzukizunak zuzen erabiltzea bermatuz horrela.
Hartzaileak: udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
Araudia garatzeari eta sistema eratzeari buruzkoak
18.Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean aurreikusitako araudi-garapenean eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren hedapenean aurrera egitea: eskudun saileko baliabideak indartzea.
Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen xedapen gehigarriek zenbait aurreikuspen ezartzen zituzten gizarte zerbitzuen sistema hobetzeari buruz, bai eta Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemako Prestazioen eta Zerbitzuen Zorroa eta Gizarte Zerbitzuen Plan estrategikoa egin eta onar zedila ezartzen ere. Atzerapenez bete dira bi horiek.
Aurreikuspen horien artean, Gizarte Zerbitzuei buruzko Informazioaren Euskal Sistema sortzea edo Gizarte Zerbitzuen Euskal Behatokia erregulatzea zeuden jasota, baina egiteko zain jarraitzen dute.
Era berean, ez dira zorroko zerbitzu eta prestazioak erregulatuko dituzten arauak garatu, eta ez dira jada badauden baina eguneratzea behar duten dekretuak berrikusi (adinekoentzako egoitza-zentroak eta eguneko baliabideak, babesgabetasun egoeran dauden haurrentzako egoitza-baliabideak eta abar).
Zerbitzuak ituntzeari buruzko araudia ere egiteko dago, EAEko Hirugarren Sektore Sozialari buruzko Legea onartu ostean are premiazkoagoa izaki hori. Azkenik, erabiltzailearen parte-hartze ekonomikoari buruzko araudia aipatuko dugu. Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen zazpigarren xedapen iragankorrean dago aurreikusita, eta eragin handia dauka Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren garapenean eta bilakaeran eta udaleko gizarte zerbitzuek zerbitzuak kudeatzeko unean.
Arauzko egintza horrek guztiak, sistema antolatzearen eta kudeatzearen inguruko zereginekin batera, beharrezko egiten du Gizarte Zerbitzuen Euskal Zerbitzuak eraginkorki hedatzeko eskumena duen Eusko Jaurlaritzako saila indartzea.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza.
19.Euskadiko udalerriak biltzen eta ordezkatzen dituzten elkarteen ekintza-gaitasuna indartzea, ordezkaritza-zereginak hobetu ahal izan ditzaten, beste babes-sistemekiko (osasun sistema, hezkuntza sistema, diru-sarreren bermea, etxebizitza) komunikazioa eta lankidetza hobetze aldera, bai eta horien gaikuntza teknikoa hobetzeko xedez ere, aholkularitza-beharrei aurre egiteko eta gizarte-bitartekotzarako eta bideratzerako tresnak eta baliabideak egiteko.
Gizarte zerbitzuen sistema ezaugarritzen duten deszentralizazioak eta zatikatzeak zaildu egiten dituzte beste sistema batzuekiko harremana eta lankidetza, bai eta baterako ekimenak abiaraztea ere. Gabezia horrek, beste jardunbide batzuen artean, lehen mailako arretarako gizarte zerbitzuetarako baterako protokolo homogeneoak ezartzea mugatzen du, beste babes-sistema batzuekiko harremanari gagozkiolarik.
Bestetik, beste babes-sistema batzuek gizarte zerbitzuei zuzentzen dizkieten proposamenei erantzun homogeneoa ematea zailtzen dute; bereziki, lehen mailako arretarako zerbitzuei egindako proposamenei baterako erantzuna ematea. Horrek eraginkortasuna eta dinamismoa kentzen dizkio pertsonarengan zentratutako arretaren ikuspegitik hain beharrezkoa den lankidetzari.
EUDEL aurrera eramaten ari den lidergo politikoa ez da nahikoa izaten ari xede hori lortzeko; beraz, aipatu lidergoari laguntzeko beste formula batzuk ezarri beharko lirateke erantzun egokiak eman ahal izateko eta elkarrizketa politiko eta teknikoa emateko komunikazioan, bai gizarte zerbitzuen sistemaren barruan, bai beste babes-sistema batzuekin.
Ildo horretan, garrantzitsua litzateke ekintza-gaitasun handiagoa ematea EAEko udalerriak biltzen eta ordezkatzen dituzten elkarteei, ordezkaritza eta gaikuntza teknikoko zereginak hobetu ahal izan ditzaten, bai laguntza teknikoa emate aldera, bai lan-prozesuak gidatzeko (horiek dinamizatuz, aktibatuz, sustatuz...) protokoloak, metodologiak eta gizarte langintzan behar diren beste tresna batzuk adostasunez gauzatze aldera.
Hartzaileak: EUDEL.
20.Prestazioen eta Zerbitzuen Zorroa behar bezala eguneratzea.
Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema osatzen duten eta erantzukizun publikokoak diren prestazioen eta zerbitzuen multzoak erantzun egokia eman behar die, une oro, artatzen dituen pertsonen eta taldeen beharrei. Horretarako, beharrezkoa da behar bezala eguneratuta edukitzea Prestazioen eta Zerbitzuen Zorroa, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean jaso diren mekanismoen edo egoki ikus daitezkeen beste mekanismo batzuen bidez.
Berrikuspen- eta ebaluazio-prozesuan, kontuan hartuko da eskariaren bilakaera –zahartzetik eratorritako gertakizun eta beharrizan berriak, migrazioa, krisiaren gizarte-eragina edo laguntza formalaren eta informalaren arteko oreka, besteren artean-, bai eta eraginkorrak direla erakutsi duten ikuspegi eta metodologia berriak ere. Prozesu horrek zerbitzuak gehitzea edo kentzea ekar dezake, edo zerbitzuaren ezaugarriak eta modalitateak berriro zehaztea edo aldatzea.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
21.Ezagutzaren eta I+G+Bren kudeaketa-jarduerak sustatzea.
Esku-hartze eta praktika profesionala ebaluatu eta hobetzeko, eskari eta behar berriei erantzuteko, talde zientifiko-tekniko komuna eratzeko eta praktika profesionala kohesionatzeko bultzada eman behar zaie ezagutzaren eta I+G+Bren kudeaketa-jarduerei. Horren arabera, Gizarte Zerbitzuen Euskal Behatokia garatzea sustatu behar da, organo horrek jasotzen baititu aipatu zereginak. Bestalde, berrikuntzari ateak irekitzeko jarrera eduki behar dute sistemako eragile guztiek, esperientzia berriak gidatzea erraztuz horrela.
Lehen mailako arretari dagokionez, interesgarria litzateke lankidetza, esperimentazioa, berrikuntza eta elkarrekiko ikaskuntza ahalbidetzeko espazio teknikoak eratzea udalerrien artean, 5. gomendioan azaldutakoaren ildoan.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
22.Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren Informazio Sistema garatzea.
Premiazkoa da Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren Informazio Sistema garatzea, sisteman erantzukizuna duten eragile guztiek (horien artean, udalek eta gainerako toki erakundeek) eduki dezaten beharrezko informazioa, bai plangintza-zereginetarako, bai estatistika-eragiketetarako. Horrek, besteren artean, hau dakar:
•Epe laburrean eta adostasunez diseinatzea eta ezartzea sistemako eragile guztiei behar duten informazioa emango dien tresnaren bat (plan estrategikoan proposatutakoaren ildoan), horiek “elikatzen” laguntzeko konpromisoarekin, hitzartutako terminoetan.
•Tokiko erakunde guztiek, beren udal-egintza garatzeko unean, orokorrean erabil ditzaten egokientzat jotzen diren erregistroak eta adierazleak hitzartzea.
•Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean jaso diren Prestazioen eta Zerbitzuen Zorroarekin lerrokatzea jada badauden tresnen kontzeptuak eta adierazleak eta estatistika-eragiketak.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza.
Sistemen barruan eta horien artean, ad intra eta ad extra lankidetzari eta koordinazioari buruzkoak
23.Lehen mailako eta bigarren mailako arretaren arteko koordinazioa: lankidetzarako protokoloak edo hitzarmenak egitea eta desadostasunak ebazteko mekanismo eraginkor bat ezartzea.
Lan egiteko modu berriak eskatzen ditu pertsonarengan zentratutako arretak. Horren arabera, zerbitzu ezberdinak beren artean koordinatu behar dira, pertsonei beren beharren araberako erantzun integrala emateko. Horretarako, protokoloak edo lankidetza-hitzarmenak egin behar dira lehen mailako eta bigarren mailako arretaren artean, baterako arreta emate aldera, eta erabiltzaileak egoki bideratu daitezen. Era berean, beharrezkoa da koordinaziorako eta egiaztapenerako espazio egonkorrak egotea, elkarrekin egiteko baliabide egokienera bideratzeari buruzko balorazioak, edo sartzeko ibilbide egokienak diseinatzeko edo baliabideetarako sarbidea malgutzeko.
Azkenik, badirudi gomendagarria dela mekanismoren bat ezartzea mendekotasun, babesgabetasun eta bazterketari buruzko balorazioetan egon daitezkeen desadostasunak ebazteko.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
24.Koordinazioa diru-sarrerak bermatzeko sistemarekin: oinarrizko gizarte zerbitzuen eta Lanbideren arteko harremana eta horiek diru-sarrerak bermatzeko sisteman duten zeregina berrikustea.
Diru-sarrerak bermatzeko sistemak kanpoan uzten ditu oinarrizko beharrei aurre egiteko behar besteko baliabide ekonomikoak ez dituzten pertsonak, bai betekizunak ez betetzeagatik, bai betebeharrak bete ez dituztela balioetsi delako. Ondorioz, pertsonek eta familiek oinarrizko gizarte zerbitzuetan eskatzen dituzte laguntza eta arreta, behar oinarrizkoenei aurre egin ahal izateko eta prestazioak berreskuratzeko ibilbide instituzionalean laguntza eskatzeko.
Oinarrizko gizarte zerbitzuen eta Lanbideren artean aurreikusi den lankidetza-markoa pertsonen enplegagarritasunari eta gizarteratze aktiborako hitzarmenetan izena emateari bakarrik dago lotuta, hartzaile nagusiak edo bizikidetza-unitateko kide batzuek esku-hartze soziala eskatzen duten kasuetarako.
Pentsiodunak edo bazterketa egoera larrian dauden pertsonak ez lirateke talde horretan sartuko, izan ere, ez dira enplegagarriak. Hala ere, askotan, bi sistemek ematen diete arreta, eta, beraz, bikoiztu egiten dira horien arretari bideratutako baliabideak. Gainera, urte hauetan, Lanbidek zailtasunak dituela hauteman da, gizarte bazterketa egoera larrian dauden pertsonei arreta emateari dagokionean.
Pertsona askok jarraitzen dute oinarrizko gizarte zerbitzuetara jotzen informazio eta aholku eske; bai prestazio ekonomikoen hartzaile izateko bildu behar dituzten betekizunei buruzkoa, bai prestazioak berrabiarazteari buruzkoa, aipatu prestazioen abonua eteten zaienean. Hortaz, bete behar dituzten betekizunen inguruan arreta eta aholkua ematen jarraitzen dute gizarte zerbitzuek.
Azaldu dugun egoera dela-eta, bi sistemen arteko lankidetza eta koordinazioa berrikusi beharko litzateke.
Orain arte koordinaziorako aurreikusi den neurria protokolo bat aktibatzea izan da, bai Lanbideren aldetik, bai oinarrizko gizarte zerbitzu baten ekimenez. Proposatu dugun lankidetza-protokoloa, ordea, ez dute udal guztiek sinatu, eta ez dira modu orokorrean aplikatzen ari. Beraz, zabal berrikusi beharko lirateke bai lankidetza mugatzen duen markoa, bai aurreikusitako prozedura.
Bi sistemen arteko lankidetza egon dadin, elementu hauek aurreikusi behar dira:
•Bi sistemek partekatu behar dute informazioa; hortaz, beharrezkoa da bi sistemek burututako jarduerak jasotzeko tresnaren bat edukitzea. Horrekin, gizarte zerbitzuek artatzen dituzten bazterketa egoera larrietan (edo, oro har, pertsonak enplegagarriak ez direnean), eta partekatutako informazioari erreparatuta, Lanbidek zerbitzu horien esku utzi ahal izango du prestazio ekonomikorako eskaera.
•Oinarrizko arretarako gizarte zerbitzuetara bideratu behar dira Lanbideren bulegoetan artatzen diren eta, gizarte bazterketa edota mendekotasun edo babesgabetasun arriskuan edo egoeran egoteagatik, hau da, zerbitzu horiek berezkoak dituzten gertakizunengatik, esku-hartze soziala behar duten pertsonak.
•Gizarte zerbitzuen txostenek Lanbidek kudeatzen dituen prestazio ekonomikoen espedienteetan izango duten garrantzia hitzartu behar da, bai betekizunak betetzeari dagokionean, bai prestazioak etetea edo iraungitzea adosten duten ebazpenei dagokienean.
•Era berean, komenigarria litzateke txosten sozialek jaso beharko luketen edukia adostea, diru-sarrerak bermatzeko sistemarako baliagarriak izan daitezen.
•Gizarteratze Aktiborako Hitzarmeneko konpromisoak Arreta Pertsonalizaturako Planean (eta alderantziz) txertatuko al diren eta nola, eta bietan aldaketak sartzeko prozedura txertatuko al den eta nola.
•Oinarrizko gizarte zerbitzuko erreferentziazko gizarte langileek eta Lanbideko lan-orientatzaileek hartu dituzten konpromisoen segimendua, hau da, Banakako Jardunbide Planean eta Gizarteratze Aktiborako Hitzarmenean sartutako konpromisoak bete diren ala ez baloratzeko modua.
Diru-sarrerak bermatzeko sistemari lotutako prestazio ekonomikoen kudeaketak -etxebizitzako gastuak konpentsatzekoak eta gizarte behar larrietarako laguntzen hornidura eta erregulazioa barne hartuta- eragin zuzena dauka udaleko gizarte zerbitzuetan; beraz, eremu horretan hartzen diren erabakiek (etxebizitzarako prestazio osagarriaren etorkizuneko ezabaketak, adibidez), bai legegintza mailan, bai antolakuntza eta kudeaketa mailan, kontuan hartu beharko lukete zer-nolako eragina duten udaleko gizarte zerbitzuetan, eta, horretarako, eta funtsezko alderdi gisa, kontuan hartu beharko lukete udaleko gizarte zerbitzuen iritzia.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
25.Koordinazio soziosanitarioa: patologiaren bat duten pertsonekiko lankidetza garatzea.
Arreta soziosanitarioak, gaur arte, prestazio sanitarioak eta gizarte zerbitzuetako prestazioak aldi berean behar dituzten eta mendekotasuna duten pertsonei zuzendu dizkie ahalegin handienak. Bide bat egiten hasi dira, eta beharrezkoa da bide horretan aurrera eginez jarraitzea, baina beste egoera batzuk ez dira hain aintzat hartzen.
Gizarte zerbitzuetara jotzen duten eta arreta eskatzen duten pertsonek (gizarte bazterketa egoera larrian daudelako, edo genero-indarkeria jasaten ari direlako edo jasan dutelako eta abar), batzuetan, osasun arazoak izaten dituzte, bai substantzia toxikoekiko mendekotasuna dutelako, bai osasun mentalarekin edo mugaketa funtzionalekin zerikusia duen patologiaren bat garatu dutelako. Tarteko egoerak ere badaude. Horietan, osagai sanitariodun arreta eskatzen duten pertsonak daude; hala nola, ebakuntza baten osteko edo prozesu patologiko larri baten osteko susperraldietan, ospitaleko senda-agiria jaso dutenean.
Gizarte bazterketa egoeran dauden pertsonei bideratutako zentroek ez dituzte gailu sanitario propioak edukitzen. Aipatu gabeziari aurre egiteko programa batzuk garatu dira, baina ez lurralde guztietan, eta behar direnak baino plaza gutxiago dauzkate. Gizarte bazterketa egoera larrian dauden pertsonen taldeari arreta emateko zerbitzu soziosanitarioak garatu behar dira, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legearen 46. artikulua betetzeko.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
26.Koordinazioa hezkuntza sistemarekin: eskola-eremuarekiko lankidetza sakontzea.
Eskola-eremua espazio egokia da gizarte-bitartekotza edo komunitate-bitartekaritza edo komunitate-garapenerako programaren bat behar lezaketen gizarte-arazoak hautemateko; adibidez, gutxiengo etnikoen edo kulturalen gizarteratzeari edo bizikidetza-gatazkei eragiten dieten gizarte-arazoak hauteman daitezke eskola-eremuan. Beste alde batetik, esku-hartze sozio-hezitzailerako programetan artatzen ari diren familiak daude, eta, programa horietan, hezkuntza-zentroarekin koordinazioa egotea aurreikusten da.
Azken urteotan, areagotu egin dira bi sistemen arteko lankidetza eta koordinazioa, baina, oraindik ere, profesionalen borondatearen mende egoten jarraitzen dute horiek hein handi batean, ez baitago hezkuntza-zentro guztietara zabaldu den protokolorik eta ez baitira aldian aldiko bilerak egiten udaleko gizarte zerbitzuen eta udalerriko hezkuntza-zentroen artean, familia esku-hartze sozio-hezitzailerako programa batean parte hartzen ari denean eta nahitaez eskolatzeko egoeran dauden adin txikikoak daudenean izan ezik.
Beharrezkoa litzateke bi sistemetan dauden baliabideei eta prozedurei buruzko informazioa eta prestakuntza areagotzea eta hobetzea, lankidetza-kultura garatze aldera, gizarteko arazoak hautematea, beharrezko kasuetan gizarte zerbitzuetara bideratzea eta bi sistemen arteko lankidetza egotea izanik horren xedea.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).
27.Euskadiko Hirugarren Sektoreari buruzko Legean onartutako konpromisoak betetzea eta tokiko erakundeen eta udaleko gizarte zerbitzuen arteko koordinazioa hobetzea.
Euskadiko Hirugarren Sektoreari buruzko 6/2016 Lege berriak, maiatzaren 12koak, arauzko markoa erregulatu eta hornitu die gizarteratzeko, mendekotasunaren arretarako edo babesgabetasuneko eremuetan lan egiten duten elkarteei. Lege hori aurrerapausoa izan da, izan ere, diru irabazi asmorik gabeko elkarteen funtzionamendua eta printzipioak erregulatzen ditu, bai eta horiek herri-administrazioekin duten harremana eta gizarte politikak diseinatzeko orduan duten rola arautu ere. Interes orokorraren defentsan egiten duten lana aitortzen die legeak, baita erantzukizun publikoko sistemen izaera osagarria aitortu ere, interes orokorreko gizarte zerbitzuen hornikuntzari dagokionean. Era berean, gizarteratzeko eta laguntza informala emateko eragile izaera aitortzen die. Gizarte ekimena denez horien jatorria, eta oinarri soziala dutenez, baita boluntarioen parte-hartzea ere (batzuetan, gizarte zerbitzuen erabiltzaileak berak izaten dira boluntario), legitimoak dira lankidetza mota hori gauzatzeko orduan.
Dimentsio hirukoitz batean azaleratzen dira garatzen dituzten ekintzak. Alde batetik, zaurgarritasun eta desberdintasun egoeran dauden pertsonek eskatzen dituzten informazioan, soziabilitatean eta baliabideen kudeaketan, zerbitzuetan eta prestazioetan. Bestetik, elkarrizketa politikoan eta egintza administratiboan eta judizialean. Azkenik, salaketan, sentsibilizazioan eta gizartearen kontzientziazioan. Dimentsio hirukoitz horrek jarduera jakin batzuk eskatzen ditu; hala nola, gizarte zerbitzuekiko lankidetzaren eta koordinazioaren ingurukoak, Elkarrizketa Zibilaren mahaian eta Ekonomia eta Gizarte Batzordean aurreikusi den parte-hartzearen ingurukoak, baita kontsultarako eta aholku emateko beste organo batzuetan ere (Gizarte Zerbitzuen Euskal Kontseilua eta herritarrek parte hartzeko edo gizarte zerbitzuen tokiko kontseiluak beste adibide batzuk izango lirateke esku artean dugun eremuan), eta erantzukizun publikoko zerbitzuak ematearen ingurukoak. Xede horretarako herri-administrazioekiko harreman ekonomikoari eragiten dioten neurriei dagokienean, Gizarte Zerbitzuei buruzko Legean aurreikusi diren itun-araubidearen eta finantzaketa-ereduaren arauzko garapena aipatu behar da: itun sozialen araubide bereziak, lankidetza-hitzarmenak eta lankidetza-akordioen markoak. Funtsezkoa da legezko aurreikuspen horiek betetzea gizarte zerbitzuak hobetu daitezen.
Beste alde batetik, koordinaziorako eta egiaztapenerako espazio egonkorrak egon behar dira, zerbitzuak emateko unean hirugarren sektorearekin koordinatze aldera, eta udalei dagokie horiek taxutzea, baterako balorazioak eta jardueraren gaineko segimendua egin ahal izateko.
Hartzaileak: Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta udalak (udaletako taldeak barne hartuta).