1. Arloa kopurutan
Arlo horretan guztira 26 kexa-espediente berri ireki dira 2014. urtean; hau da, Arartekoak urtean zehar izapidetzea onartutako guztien % 1,18. Jarraian, espediente horien banaketa azalduko da, arloka:
• Herritarren hizkuntz eskubideak euskal administrazioekiko harremanetan 10
• Kirol jarduerak 6
• Herritarren hizkuntz eskubideak justizia
administrazioarkiko harremanetan 3
• Administrazioaren funtzionamendua eta
prozedura administratiboa 3
• Beste alderdi batzuk 3
• Kultura
, industria eta arte ondarearen babesa 1
Jaso ditugun kexarik gehienek honako hau izan dute
hizpide: gure hizkuntza ofizialetako edozein erabilita, botere publikoekin harremanak izateko orduan herritarrek dituzten zailtasunak; zehazki, Justizia, Osasuna eta Polizia administrazioekin euskaraz aritzeko.
Ez dugu kexarik jaso gaztelania ez erabiltzeagatik; alabaina, ebazpen batzuk eman ditugu zenbait pertsonek, batez ere udal-esparruan, protestatu egin zutelako, euren eskubideak gauzatu ahal izateko nahitaezkoak ziren informazioak euskara hutsean zeudelako, eta ezin zituztelako gaztelaniaz eskuratu.
Kirolaren esparruan, bai agertutako kexak, bai gure gomendioen jarraipenak adingabeek egiten dituzten kirolen gainekoak izan dira.
Azkenik, Administrazioak antolatzen dituen aisialdi-ekimenei buruz hitz egin behar dugu. Arlo horretako kexak egoki erantzun dituzte ukitutako udalek eta aldundiek, nahiz eta haien kudeaketa erakunde pribatuei egokitu.
Urtean zehar izapidetutako kexei dagokienez, txosten hau amaitzean egoera honetan daude:
2. Kexarik aipagarrienak
2.1. Arreta elebiduna Osakidetzako pediatria-zerbitzuetan
Salatutako egoera
Gure esku-hartzea bikoitza izan da esparru honetan. Batetik, arreta pediatrikoa jasotzeko zegokien oinarrizko eremutik alde egiteko prest zeuden familiak izan ditugu, haien xedea baitzen beren seme-alabek medikuarekin euren hizkuntzan berba egin ahal izatea. Aitzitik, aukera hori baldintza baten mende zegoen, beti betetzen ez zena: ukitutako profesionalen oniritzia. Horren aurrean, erreklamatu egiten zuten, kasu horietan ez baitzuten arreta pediatrikorik jasotzen ofiziala den beren seme-alaben ama-hizkuntzan.
Bestetik, ikerketa bat zabaldu genuen disfuntzio baten aurrean, uda hasieran udalerri euskaldunetan kezka berezia sortu zuena: espezialisten faltak eraginda, udalerri horietan pediatria-zerbitzua familia-medikuek ematen zuten, eta haiei ez zitzaien eskatzen Normalizazio Planak lanpostu horietarako esleitzen duen hizkuntza-eskakizuna. Gauza bera gertatzen zen, mediku euskaldunak izan arren, mediku horien balizko bajak betetzen zituzten profesionalek euskaraz ez zekitenean.
Arartekoaren esku-hartzea
Euskal Osasun Zerbitzuari planteatu genion arazoa. Hasiera batean eman zuen erantzunean, alor horretan Osakidetzaren II. Euskara Planak ekarritako hobekuntzari egiten zion aipamena.
Administrazioari nabarmendu genion aipatutako planean jasotzen diren neurriak zalantzarik gabe positiboak direla, bai oro har hartuta, bai beren seme-alabek (planean ezarritako datatik aurrera) pediatrarekin euskaraz jarduteko eskubidea gauzatu nahi duten familientzat. Alabaina, gaineratu genion aipatutako eskubidea data hori orduko erabili nahi izanez gero, ez zela eraginkorra izango.
Gauzak horrela, Arartekoaren 2014ko uztailaren 11ko Ebazpenaren bidez, Osakidetzari eskatu genion antolaketa-neurriak har zitzala, familia erabiltzaileei eragiten ari zitzaizkien kalteak arintzeko. Ebazpen horretan, zehazki, Osakidetzari neurriak gomendatzen zaizkio, euskaraz behar adinako arreta pediatrikorik ez dagoelako.
Emaitza
Osakidetzako Langile Zuzendaritzarekin jorratu genuen kasu hori. Planteatu genizkion egoera jakinei konponbidea emateaz gain, Zuzendaritza konforme agertu zen gomendatutako neurriekin, eta bere egin zituen kontratazio-irizpideak adostu behar dituen Sektoreko Mahaian izan beharreko jarrera begira.
2.2. Eskola-kirola: hezkuntza-irizpideek errendimendu-irizpideen gainetik egon behar dute
Salatutako egoera
Erakunde honetan espediente bat ireki zen Zarauzko zenbait gurasok hala eskatuta, zeintzuek 2003. urtean jaiotako seme-alabak zituzten. Azaltzen zutenaren arabera, Zarauzko futbol-taldean bi urtez jokatu eta gero, klubak jakinarazi omen zien beren seme-alabek ezin zutela kirol hori praktikatzen jarraitu ordura arteko euren taldekideekin. Aipatutako erabakia haien errendimendu handiagoa edo txikiagoa oinarritzat hartuta egindako hautaketan zetzan.
Gurasoek zioten egoera hori eskola-kirolak bilatzen dituen helburuen aurkakoa zela, adin horietan, irizpide egokiarekin, garrantzitsuagoa baita balio-heziketa emaitzak eta lehiakortasuna baino.
Arartekoaren esku-hartzea
Zarauzko Udalari zuzendu gintzaizkion egoera horren eta Gipuzkoako kirol-eskolak arautzen dituen 69/2008 Foru Aginduaren arteko bateraezintasuna azpimarratzeko. Aipatu Aginduko 4. artikuluaren arabera, kirol-hastapeneko unitateen irakaskuntza-jardueretan (esku artean dugun kasua) benjamin, alebin, infantil eta kadete kategoriako eskolaume orok esku hartu ahal izango du, “eta ezingo da inolako hautapen edo diskriminazio motarik ezarri inongo jardueratan”. Hori horrela izanik, Udalari eskatu genion egoera egiazta zezala, eta, beharrezkoa balitz, erabil zitzala Agindu horrek ematen dizkion funtzioak, futbol-eskolen baimentze-araubidea arautzean, bere xedapenak errespeta daitezen.
Eskertzekoak dira udal-agintariek erakunde honekiko azaldutako lankidetza eta gardentasuna, baita arazoari heltzeko erabili zuten parte-hartze dinamika ere. Berorren bidez, ukitutako instantzia guztiek (bereziki herriko futbol-taldeak) bere egin zituzten aipatutako balioak, eskola-kirolarekiko duten konpromisoaren ardatz gisa.
Emaitza
Udalak ukitutako familiekin zein futbol-taldearekin egindako kudeaketen berri emanez erantzun zigun. Kudeaketa horien ondorioz, 2014ko irailaren 23an bigarren urteko kimu guztiek entrenatzeari ekin zioten. Era berean, erakunde honi Kiroletako Udal Patronatuko zuzendariaren ebazpen bat igorri zion. Ebazpen horretan, mintzagai dugun espedientea sustatu zuten pertsonen bertsioa egiaztatu ostean, baimena ematen zitzaion Zarauzko Futbol Taldeko “Futbol Eskolari” (bigarren urteko kimuena); alabaina, aipatu baimena baldintzatuta zegoen, erakunde honek azaldutako gogoetekin bat zetozen hainbat irizpide betetzea eskatzen baitzen. Bestalde, konturatu ginen Zarautz Kirol Elkarteko Futbol Eskolak bat egin zuela filosofia horrekin, haren webgunean plazaratutako informazio-gidan ageri denez, bai helburu eta balioez hitz egitean, bai taldeak osatzeko garaian jarraituko diren irizpideak zein izango diren azaltzean.
3. Araudi eta gizarte-testuingurua
Hizkuntza arloan, Eusko Jaurlaritzak argitaratutako Euskararen agenda estrategikoa 2014-2016 txostenak markatu du testuinguru arauemailea. Ekainean onartu zuen, eta bere helburua da esparru horretan erkidegoko administrazioak gauzatuko dituen jardueren hari eroale-lanak egitea, legealdi honetan zehar.
Txosten horren onarpenak denboran zehar jarraitu den euskara sustatzeko politikaren sendotzea islatzen du. Haren xedea da, 168 ekintza zehatzen bidez eta 335 milioiko aurrekontuarekin, euskarari bultzada ematea eta hura eraberritzea. Nolanahi ere, berorren azterketatik ondorioztatzen da, funtsean, txostenean bilduta daudela Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak (Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Sailaren ardurapean dagoenak) aurreko urteetan bultzatutako gidalerroak, eta gidalerro horiek indarrean dauden euskara sustatzeko hainbat plangintza eta programa sektorialekin uztartzen dituela.
Horregatik, eta agenda horrek erakusten duen arrazionalizazio-esfortzua eta bultzada modu positiboan baloratzeari utzi gabe, kontuan izan behar dugu aurreko txostenetan aipatu izan dugun kontrastea. Kontraste hori egiaztatu ahal izan dugu, batez ere esparru zehatzetan, bai gai hau dela-eta Arartekoaren aurrean planteatutako kexei buruzko ikerketaz geroztik egiaztatutako errealitateetan, bai txosten horren aurrekariak diren bi plangintza tresna handiek oinarritzat zuten koiuntura-analisian ere:
• “Euskara 21. Itun berritu baterantz” dokumentua.
• Euskara Sustatzeko Ekintza Plana (ESEP), Euskararen Aholku Batzordeak 2012an onartutakoa.
Aipatu kontrastea agerian geratzen da, beste alderdi batzuen artean, jasotako kexetan ikus daitekeen euskararen ezagutzaren eta Administrazioan egiten den benetako erabileraren arteko bat ez etortzean. Egoera hori irudikatu zuen jadanik Europako Kontseiluko Adituen Batzordeak Eskualdeen edo Gutxiengoen Hizkuntzen Europako Itunaren gainean egin zuen Espainiako egoerari buruzko azken txostenean. Batzordearen ordezkaritza bat Espainiako Estatuan egon zen urrian, eta haren presidenteak nabarmendu egin zuen gai horren gainean epe luzean mantendutako politikak daukan garrantzia, eta positiboki balioetsi zituen Euskadin dagoen politikaren emaitzak.
Aldi berean, erreferentzia egin behar diegu gai honen gainean tradizionalki herritarren nahigabea eragiten duten hiru esparruetan ikusi ditugun aurrerapausoei.
Justizia Administrazioari dagokionez, agerikoa da azken 4-5 urteetan hizkuntza-paisaiak izan duen aldaketa, auzitegietako langileek euskara gehiago erabiltzen baitute. Hala ere, oraindik ere nabarmena da euskararen presentzia oso txikia dela, gure aurreko txostenetan azaldu ditugun egiturazko arrazoiengatik.
Dena dela, gai honetan lankide izan ditugun operadore juridikoek azpimarratu egiten dute Auzia Euskaraz programak, Eusko Jaurlaritzaren Herri Administrazio eta Justizia Sailak bultzatutakoak, urtean zehar izan duen eragina. Berorren eskutik Zuzenbideko profesionalen arteko batzarrak egin dira barruti judizial orotan; gainera, era baikorrean balioetsi behar dugu batzar horiek proiektura ekarpenak egiteko asmoz planteatu zirela, bere ezarpena prozesu parte-hartzaile baten ondorioa izan dadin. Prozesu horren eraginez, lantaldeak jarri dira martxan, eta berorien bidez normalizatu egin nahi da epaitegietan ere materialak eta inprimakiak euskaraz erabiltzea. Ildo berean, 134 abokatu- eta prokuradore-bulegotan e-Toolbar informatika-tresna ezarri da (tresna horren etengabeko eguneratze-prozesuaren gainean ere lan egin da). Gainerako operadoreei dagokienez, nahiz eta oraindik kopuru txikia izan, esanguratsua da proiektua aurkezteko batzarretan, lehenengoz, 17 epailek eta 30 idazkari judizialek parte hartu izatea.
Osasunaren alorrean, hobekuntza nabaritu dugu Osakidetzaren Bigarren Euskara Planari jarraipena egiteko gure jardueraren barruan. Bi alderditan laburbiltzen dugu hobekuntza hori:
• Batetik, herritarrek planteatutako kexak konpontzeko asmoz, erakunde honekin izandako lankidetzari dagokionez; bereziki eraginkorra izanik Euskal Osasun Zerbitzuko Langileen Zuzendaritzak eskainitako elkarrizketa, arazo horiek azkar eta erraztasunez bideratzeko.
• Bestetik, erakunde honek gomendatutako irizpideak ezartzeagatik telefonozko eta zuzeneko arretan, zerbitzuen antolakuntzan eta enpresa-hornitzaileak zein behin-behineko langileak kontratatzeko irizpideetan. Azken horien gainean, Eusko Legebiltzarrak ere Osakidetzarekin adostu zuen euskararen ezagutzari lehentasuna ematea.
Azkenik, polizia-esparruan ikusitako aurrerapausoak aipatu behar ditugu. Bereziki esanguratsua da hori, poliziarena baita azken urteetako gure txostenetan hobekuntza nabarmenik islatu ez duen esparru bakarra.
Arartekoak 2012an Eusko Jaurlaritzaren Segurtasun Sailari Gomendio bat helarazi zion, gure erkidegoko bi hizkuntza ofizialetan herritarrei emandako arreta hobetzeko asmoz. Honako hau eskatzen zitzaion aipatu gomendioan: txanda eta zerbitzu guztietan langile elebidunak daudela bermatzeko antolakuntza-irizpideak erabiltzea, eragile objektibo eta ebaluagarrien arabera banatuta; hala nola, testuinguru soziolinguistikoa eta dauden tokiko biztanle-kopurua, langile-kopurua edo egindako zereginaren arabera jendearekin elkarrekintza gehiago edo gutxiago izatea.
Segurtasun Sailak gomendioa onartu eta hura betearazteko neurriak hartzeko konpromisoa hartu zuen, baita erakunde honi horren guztiaren berri ematekoa ere. Aitzitik, herritarren kexek bultzaturik, Legebiltzarraren aurrean salatu behar izan genuen batetik, konpromiso horiek ez zirela betetzen, eta, bestetik, Administrazioak igortzen zizkigun erantzunek (gure gomendioari egiten genion jarraipenaren barruan) ez zutela zehaztasunik.
Aurten, ordea, Ertzaintzan Euskara Erabiltzeko Plana onartzearen kariaz, erakunde honek gomendatutako irizpideak aplikatzen dituzten neurriez hitz egin genezake. Gainera, bikoiztu egin da esparru horretan euskara sustatzera bideratzen den aurrekontua; horrela, 2015ean, 1.027.817 euroko aurrekontua izango du.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Arlo honetan Arartekoaren jarduera zuzendu duen planaren barruan, azpimarratzekoa da gizarte zibil antolatuarekin izandako lankidetzak izan duen garrantzia:
• Kirol-klubak.
• Abokatuen elkargoetako euskara-batzordeak.
• Hizkuntz Eskubideen Behatokia, zeinarekin lankidetzan dihardugun bai administrazioekin euskaraz aritzeko zailtasunengatik jasotzen dituzten herritarren kexak direla-eta, bai eskubide hori benetan gauza dadin, politika aktiboak behar dituzten alderdiak zein diren oro har diagnostikatzeko.
Halaber, Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura
Saileko Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzarekin batu gara, eta laguntza egokia eman du erakunde honen aurrean aurkeztu diren kexa-kasuak konpontzeko, euskal administrazioekin zein estatukoekin lotutakoak.
Ildo bertsuan, aipatu beharra dago Ararteko erakundeak eta Elebide Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Zerbitzuak elkarlanean egindako lana, indarrean dagoen lankidetza-akordioa betez.
Atal honetan, azkenik, aipatzekoa da Osakidetzako Langileen Zuzendaritzak eskainitako laguntza. Berarekin bildu gara jasotzen diren kexei erantzuteko sistema hobetzeari begira, baita erakunde honek gomendatutako neurriak ezartzeari begira ere.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
5.1. Hizkuntza-eskubideei dagokienez, nahiz eta herritarrek aurkeztutako erreklamazioak, funtsean, polizia-, judizio- eta osasun-esparruei buruzkoak izan, nabarmendu behar dugu ukitutako botere publikoek hobeto kudeatzen dituztela kexa horiek. Zentzu horretan, txosten honek mintzagai duen urtean zehar, lankidetza gehiago egon da agertutako egoera zehatzak konpontzeko, eta plangintzarako tresna berriak hartu dira, gaiaren gainean erakunde honek defendatu izan dituenak.
Justiziaren alorrean, euskaraz auzitan aritzeko eskubidea gauzatu nahi duten pertsonek zailtasunak (denbora, berehalakotasuna eta eragozpenak) izaten jarraitzen dute sarritan. Agerikoa da oztopo horiek herritar elebidunei euskara erabiltzeko asmoa kentzen dietela, eta, horren ondorioz, ezin daiteke esan Justiziaren aurrean hizkuntza bat edo beste erabiltzeko aukera, gaur egun, aukera askea denik.
Justizia Administrazioaren, Epailetzaren, Fiskaltzaren eta Idazkaritza Judizialaren zerbitzupean lan egiten dutenen ehuneko handi batek ez du ezagutzen gure hizkuntza ofizialetako bat; horren eraginez, aztergai izan ditugun hainbat kasutan, gainontzeko esku-hartzaileek gaztelania edota itzulpen-zerbitzuak erabili behar izan dituzte.
Horregatik, elebitasuna benetakoa izan dadin eta ez dadin itzulpenean oinarrituta egon, ezinbestekoa da erabiltzaileen eta operadore juridikoen arteko lankidetza. Horren gainean, operadore juridikoek hainbat ekimen proposatu dituzte urtean zehar, administrazio-agintariekin zein agintari judizialekin lotutakoak.
Bigarrenei dagokienez, euren abiapuntua izan behar da Auzitegi Nagusiak euskararen erabileraren normalizazioaren alde adierazitako asmoa. Aipatu asmoa bat dator bai Eskualdeen edo Gutxiengoen Hizkuntzen Europako Itunean jasotako gomendioekin, bai bertako Adituen Batzordeak aldiro ateratzen dituen txostenetako gomendioekin:
• Hizkuntza ofizial bietan jarduteko gai diren epaitegietako langilez osatutako lantaldeak sortu, Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Administrazioko hizkuntza-normalkuntzari buruzko 174/2010 Dekretuak, ekainaren 29koak, aurreikusten duenari jarraiki.
• Prozedurak euskaraz izapidetzeko normalizazioan aurrerapausoak eman, egoera hori lan-karga gehigarri gisa ikusi ez dadin gure epaitegietan, oraindik ere gertatzen den moduan. Xede horretarako, komenigarria dirudi protokoloak ezartzea (banaketa egiteko orduan hizkuntza-faktorea kontuan hartuko den ala ez aintzat hartu gabe) euskaraz auzitan ibiltzea eskatzen direneko kasuak talde elebidunei esleitzeko, baita fiskal euskaldunei ere, egun ezarritako mekanismoak hobetuz.
• Kexa batzuk izan dira, non epaileek eta fiskalek alderdiei eskatzen zieten gaztelaniara itzultzea aurkeztutako euskarazko dokumentazioa. Beste batzuetan gauza bera gertatu da euskal administrazioek euskaraz emandako dokumentazioarekin: besteak beste, ebazpenak, udaletako osoko bilkuretako aktak edota adingabeekin erlazionatutako gaiei buruz sare publikoko ikastetxeei eskatutako txostenak. Nahiz eta planteatu zaizkigun kasuak konpondu ahal izan ditugun (Epaitegiaren edo Fiskaltzaren aurrean egindako zuzeneko kudeaketen bidez), kasuok denboran zehar behin eta berriz errepikatzen direnez, badirudi beharrezkoa dela gogoraraztea azaroaren 24ko 10/1982 oinarrizko Legeak, Euskararen Erabilpena Arautzekoak, jasotzen dituen aurreikuspenak. Horrela, bertako 9.1. artikuluak honako hau ezartzen du: Epailaritzarekingo harremanetan, herritar guztiek aukerako hizkuntza ofizialaz baliatu ahal izango dute, inolako itzulpenik ezin eska dakiekeela.
Bukatzeko, komenigarria irizten diogu Auzia Euskaraz programaren diru-zuzkidura indartzea, zeren urtean zehar operadore juridiko euskaldunez osatutako erkidego zabal eta pluralaren zerbitzura dagoen tresna gisa sendotu da, eta haren eraginkortasuna egiaztatu ahal izan da epaileen, fiskalen, notarioen, langile judizialen, prokuradoreen, abokatuen eta unibertsitateko kolektiboaren aurrean.
5.2. Osasunaren arloan, erakunde honek egiaztatu ahal izan du Osakidetzan Euskararen Erabilera Normalizatzeko II. Planak urtean zehar ekarri duen bultzada. Plan horretan aurreikusten diren neurriak aurrerapausoa dira herritar orok aukerako hizkuntza ofizialean mediku-arreta jasotzeko duen eskubidea eraginkorra izan dadila lortzeko, oraindik ez baitu erabateko eraginkortasunik.
Normalizazioaren helburua erdietsi arte, eta eraginkortasun gabezia horrek erabiltzaileei eragiten dizkien kalteak saiheste aldera, Osakidetzari honako irizpide hauek gomendatu dizkiogu, giza baliabideen eta material-baliabideen antolaketara gaineratu direnak:
• Osasun-eremu bateko pediatria-zerbitzuak ez direnean gai bertara atxikitako pazienteen hizkuntza-eskubideak bermatzeko, neurriak hartu beharko dira hala eskatzen duten familien adingabeei beste eremu batean arreta emateko, salbu eta antolaketako beharrizanek hori egitea eragozten badute. Beharrizan horiek, edozein kasutan, aztertu egin beharko dira jokoan dauden gainerako ondare juridikoekin batera.
• Ez da inolaz ere atzerapausorik emango, egitezko bidetik, pediatria-arreta zerbitzu baterako Euskararen Erabilera Normalizatzeko Planak aurreikusten duen arreta elebidunaren mailan, berdin izanik zerbitzu hori pediatrian adituek zein familia-medikuek ematen badute ere. Horrek guztiak postu horien balizko ordezkapen baterako irizpideak aintzat hartzea eskatzen du: hau da, hutsune horiek bete behar dituzte plaza horientzat esleitutako hizkuntza-eskakizunari, kasu bakoitzean, dagozkion baldintzekin bat datozela bermatzen duten profesionalek.
• Erabiltzaileenganako telefonozko zein zuzeneko arretari dagokionez, ezarrita dauden protokoloek ziurtatu behar dute, hasiera batean arreta ematen ari den pertsona elebiduna ez bada, arreta euskaraz jaso nahi duen pertsona modu arin batean zerbitzuak duen langile euskaldunengana transferituko dela, gaztelania hautatu izan balu jasango lituzkeenak baino itxaronaldi zein atzerapen gehiago pairatu behar izanik gabe. Modu horretan ekidin ahalko da bakarrik, zerbitzu publikoetan euskararen normalizazio benetakoa ez den bitartean, herritarren eskubideen eraginkortasuna ez dadila baldintzatu egon arreta ematen dion pertsonaren arabera.
5.3. Polizia-esparruan, Ertzaintzan Euskara Erabiltzeko Plana argitaratzeak aurrerakada ekarri du, oraindik urrun dagoen helburua lortze aldera: euskara lan egiteko hizkuntza bihur dadila, euskal gizarteari polizia-zerbitzu elebiduna eskaini ahal izateko.
Plan horren abiapuntua da euskararen ezagutza eta erabilera oso txikia dela Ertzaintzan. Arrazoi horren kariaz herritarrek jarritako kexak izapidetzean egiaztatu ahal izan dugun errealitatea da hori. Ondorioz, Defentsa Bulego honek, bere azken txostenetan, zalantzan jarri izan du azken 15 urteetan hartutako neurrien eraginkortasuna. Horrez gain, Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailari neurri errealistakstrong>, berariazkoak eta neurgarriak eskatu izan dizkio, arlo horretan teoria eta praktikaren artean dagoen aldea gainditzen lagunduko luketenak.
Modu positiboan balioetsi behar dira Planak ezartzen dituen neurriak bai agenteen prestakuntzarako, bai informatikako aplikazioetan euskararen erabilpena normalizatzeko. Azpimarratzekoa da, aldi berean, erakunde honek sarritan gomendatu dituen bi irizpide barneratzea:
• Txanda eta zerbitzu guztietan langile elebidunak daudela bermatzeko antolakuntza-irizpideak erabili, eragile objektibo eta ebaluagarrien arabera banatuta; hala nola, testuinguru soziolinguistikoa eta dauden tokiko biztanle-kopurua, langile-kopurua edo egindako zereginaren arabera jendearekin elkarrekintza gehiago edo gutxiago izatea
• Ertzaintzaren lanpostu zerrendan (LPZ) jasotako derrigortasun-datak eta euskara-mailak berrikusi, zerbitzua eskaintzen deneko lekuaren errealitate soziolinguistikoa eta herritarrekiko harremana kontuan hartuta.
Azkenik, honako honek duen garrantzia azpimarratu behar dugu: edozein jarduketa judizial egiterako orduan (argiketak, norbanakoen deklarazioak, salaketak, epaiketetan agertzea, etab.) Ertzaintzaren esku-hartzeak gure bi hizkuntza ofizialen arteko hizkuntza-normalizazioaren irizpidea barne-hartzea. Horretarako, nahitaezkoa irizten diogu berariazko neurriak hartzea; neurri horiek Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailaren eta Herri Administrazio eta Justizia Sailaren arteko lankidetzaren emaitza izan behar dute.
5.4. Herritarrenganako informazio- eta komunikazio-arloan jarritako kexak aztertzean, egiaztatu genuen horietako zenbaitzuk euren Udalek onartutako euskaren erabilerari buruzko Ordenantzak zituztela kausatzat. Egoera horrek aukera eman dio erakunde honi hizkuntzen koofizialtasunak udal-esparruan duen esanahiari eta dituen inplikazio praktikoei buruz iritzia adierazteko. Horren gainean ditugun irizpideak honako era honetan laburbiltzen dira:
• Udal batek herritarrei –taldeka edo banan-banan– zerbait jakinarazteko orduan hizkuntza bat baliatzea erabakitzen badu, kontuan hartu beharko du jakinarazpen horrek araututako administrazio-prozedura batekin loturarik duen edo izan dezakeen. Horrela, 30/1992 Legeak interesduna babesik gabe ez uzteko ezartzen dituen betekizunak bete behar ditu.
• Banan-banako jakinarazpenei dagokienez, besterik adierazi ezean, hasiera batean euskara erabiltzen bada ere, jakinarazpen horiek jasoko dituen herritarrak berariaz aukeratzen duen hizkuntza ofizialean bidali behar dira, kontuan hartu gabe administrazio-prozedura erregulatzen duen araudiari lotutako tramitazioaren zati bat diren ala ez. Horrela izatea defendatzen genuen Arartekoaren 2014ko ekainaren 5eko Ebazpenean.
• Euskaraz bidalitako informazioak erabateko balio juridikoa izanda ere, hartzaileek informazio hori gaztelaniaz jasotzeko eskubidea dute, hala eskatuz gero, eta eskubide horrek udal-taldeek osoko bilkurako aktak hizkuntza horretan jasotzea barne hartzen du. Horrela adierazi zuen Arartekoak 2014ko urriaren 29ko Ebazpenean. Berorren bidez, azaltzen zuen horrek guztiak ez zuela zertan bateraezina izan behar udalak (berak horrela erabaki zuelako) euskara erabiltzearekin barruko lanetarako, herritarrei zerbitzuak egiteko eta administrazioekin harremanak izateko.
• Trafikoa arautzen duen araubideak baldintza bat ezartzen du herri-bideetako seinaleztatze-paneletan (edo haiekin batera) agertzen diren ohar idatzietarako zein idazkunetarako: gaztelaniaz agertuko direla eta, horrez gain, kasuan kasuko autonomia-erkidegoko hizkuntza ofizialean, baldin eta seinalea erkidego horretako lurraldean kokatuta badago. Horrenbestez, eta Arartekoaren 2014ko azaroaren 11ko Ebazpenean jasotzen denez, idazkun bat –seinaleak helarazten duen trafiko-aginduaren osagai erabakigarria izanik– euskara hutsean idatzita badago, seinalean agindutakoa urratzeak ezin du berekin ekarri araudi horrexetan xedatutako zigorra.
5.5. Kirolaren atalean, gure esku-hartzeak hiru ardatz izan ditu:
• Alde batetik, gazte atzerritarrek kirol federatua egiteko dituzten zailtasunak. Badira zenbait urte Arartekoa gai horren gainean esku hartzen ari dela, ulertzen baitu federazioaren lizentzia lortzeko atzerritar adingabeei eskatzen zaizkien egoteko eta bizilekua izateko baldintzek, Espainiako Futbol Erret Federazioak ezarritakoek, galarazi egiten dietela administrazio-egoera araugabean daudenei federazioaren lizentzia eskuratzea, eta horrek gizarteratzeari eragiten dio, baita kirolaren praktikaren bidez haur eta gazteek eskuratzen dituzten gainerako helburuei ere. Beste aldetik, Herri Administrazioek adingabearen interes gorena betetzearen alde jardun eta berdintasun-printzipioa aplikatu behar dute. Ez dago bereizketarik egiterik adingabe atzerritarra izateagatik.
Horrela helarazi genion Eusko Jaurlaritzako Kultura
Sailari. Honek irizpen bat eman zuen Arartekoak adierazitako irizpideekin bat etorriz, eta euskal federazioei agindu zien aipatutako adingabeak federatuta egoteko beharrezkoak ziren lizentziak eman zitzatela.
• Bestalde, eskola-kirolean parte hartzen duten erakunde ororen, publikoen zein pribatuen, oinarrizko betebehar bat nabarmendu behar izan dugu: beti jardutea adin horietan kirolak sustatu behar dituen izpiritu parte-hartzailearekin eta hezitzailearekin bat eginda. Bereziki, “futbol-eskolak” deritzenen jarduerez arduratu gara, uneoro eskola-kirolaren helburuei hel dakizkien, eta betiere haur eta gazteen artean helburu-hezitzaileak erdiestea eta kirol-ohiturak sustatzea lehenetsita, lehia-arrakastaren gainetik.
• Bukatzeko, positiboa izan da 2013ko ekainaren 19ko
Ebazpenaren gainean egin dugun jarraipena. Egiaztatu ahal izan dugu bai Donostiako Udalak, bai Gipuzkoako Foru Aldundiak ebazpen horretan aipatzen ziren neurriak hartu dituztela espazio publikoetan txapelketa maskulinoak eta femeninoak berdintasun-irizpideei jarraituta joka daitezen.