Txosten bereziaren helburua
Arartekoak esleituta dauzkan zereginak giza eskubideen babes eta bermearekin lotuta daude eta a
dministrazioen jarduerek eta politika publikoek pertsonen eskubideak zaintzen dituztela ziurtatzen dute. Horretarako, eraginkortasunez egiten du lan desberdintasunaren eta bazterkeriaren a
urka, batez ere a
hulezia-egoera a
ltuenak dituzten taldeen kasuan. Printzipio horietan oinarrituta eta txosten berezi honen bidez, buruko gaixotasunak dituzten pertsona presoen a
rreta sozio-sanitarioen a
zterketa egin nahi izan dugu.
a) Zergatik as
katasuna kendu dieten pertsonen buruko osasunari buruz
Pertsona-kolektibo hau, as
katasuna kendu zaion eta buruko gaixotasuna duen taldea izanik, a
hulezia-egoera berezia dago eta, horregatik, A
rartekoak lehentasunez lantzen duen taldeetako bat. Era berean, espetxeetako biztanleriari buruzko a
zterlanek a
gerian uzten dituzte, bai presoen buru-osasunaren kaltetze garrantzitsua,bai a
rreta sozio-sanitarioko sistemaren hutsuneak, eskura dauzkaten baliabideak urriak direla kontuan hartuta.
b) Zertarako horrelako txosten berezi bat
Helburua espetxeetako hormen barruan a
haztuta geratu den errealitate ezezagun hau hobeto ezagutzea da, euskal herri-administrazioei zuzendutako gomendio-katalogoa egin a
hal izateko, beren bizitzan zehar buruko nahasdurak jasaten dituzten presoei a
rreta sozio-sanitarioa hobea emate a
ldera, Eusko Jaurlaritzak espetxeetako osasunaren gaineko zereginak beregain hartu dituen une honetan.
1. Metodologia
Azterketa hau metodologia kualitatiboan oinarrituta eta tresna desberdinak erabiliz egin da: landa-lan bat, a
rgi eta garbi bereizitako bi fasetan: lehena, 2010. urtearen a
maieran hasia eta 2011. urtean zehar garatua; bigarrena, 2013ko irailetik a
bendura bitartekoa, Eusko Jaurlaritzari espetxeetako osasunaren gaineko eskumenak eskualdatzean sortutako egoera berria baloratzeko.
2. Eskumen esparrua
Espetxeen gaineko eskumenak ez dira Euskal A
utonomia Erkidegora (aurrerantzean, EAE) eskualdatu, A
utonomia Estatutuko 10.14 a
rtikuluan a
urreikusitakoa gorabehera; hala ere, ekainaren 28ko 140/2011 Dekretuaren bidez, eta urte horretako uztailaren 1tik a
urrerako ondoreekin, espetxeetako osasunaren gaineko zereginak Estatuko A
dministraziotik Eusko Jaurlaritzara eskualdatzea onartu zen.
Eskualdaketa hori a
nimatzen duen filosofia espetxeetako osasuna erkidegoan integratzeko as
moa da, hau da, biztanleria osoaren esku jarritako estrategiak eta bitartekoak espetxeetako biztanleriari bideratutakoekin parekatzea, a
zken horrek –bere kondenaren berezko mugak gorabehera– euskal osasun-sistemak eskaintzen dituen kalitate-estandarrak goza ditzan.
Abiapuntuko egoera kontuan hartuta, helburua handizalea da, eta, beraz, Osakidetzako langileen eta espetxe-erakundeen a
rteko lankidetza a
halik eta gehien sustatu beharko da, egiturak egokitu eta lotzeaz gain. Gure a
zterlanak a
gerian uzten ditu eskualdaketa egin zen unetik bi a
lderdiotan egon diren a
urrerapen handiak. Baina, era berean, oraindik ere espetxeetako osasunean a
ntzematen diren eta presoen tratamendu-beharrizanetarako a
rreta baldintzatzen duten inertziak gainditzeko beharra islatzen du, gure espetxeen praktikan establezimenduko segurtasun- eta erregimen-eskakizunek jasotzen duten lehentasunaren ondorioz.
Horretarako, gure ustez behar-beharrezkoa da eskakizun horiek zehaztu eta erantzuteko orduan euskal a
gintari publikoen inplikazioa izatea, esleitu zaizkien eskumenak betetzean hartzen dituzten eskakizunen kontra egin ez dezaten, batzuetan gertatzen den bezala. Hori dela eta, espetxeetako eskumen guztien eskualdaketa a
halik eta a
rinen burutzea beharrezkoa iruditzen zaigu, as
katasuna kendu dieten pertsonen buru-osasunaren a
rreta zigorrak betetzeko eredu propioaren parte izan dadin. Eredu hori, era berean, koherentea eta integrala izan beharko da eta, zigorraren helburuak betetzeari kalterik eragin gabe, a
halik eta gehien a
probetxatuko ditu gure osasun-sistemak eta gizarte-ekintzako sistemak gizarteratze-zerbitzuaren pean eskaintzen dituen a
halmenak eta sinergiak, bai eta gizarte zibil a
ntolatua ere.
Horren harira, estatutuetako a
urreikuspenak, erakunde honen ustez, gai honetako eskualdaketak eskatzeko titulu hutsa baino gehiago dira: a
ukera eskaintzen dute euskal gizartea bere izenean egiten den zigor-jardueraren erabileraren erantzulea izan dadin, bere ondorioak ezagut ditzan, eta, gizarte-justiziaren parametroetatik onargarriak iruditzen ez zaizkion neurrian, zigorrak betetzeko sistemaren diseinua eta kudeaketa sustatu ditzan, gure espetxeetan pertsona gehienak delituak egitera bultzatzen dituzten faktoreak ez kronifikatzeko eta marjinazioa ez a
reagotzeko xedez.
Azken urteetan Zigor Kodea a
purka-apurka gogortzen joan dela ikusi a
hal izan dugu eta, ondorioz, Espainia Europar Batasunean biztanleria osoarekiko pertsona preso gehien duen herrialdeetako bat bihurtu da, Europako espetxeratze-tasa a
ltuenetakoa bertan egonik. Barne Ministerioak a
rgitaratutako a
zken datuen a
rabera, 2013ko a
benduari dagozkionak, Espainiako espetxeetako biztanleria gaur egun 66.765 pertsonakoa da. 2013ko a
benduaren 17an, Euskal A
utonomia Erkidegoko espetxeetan 1.430 pertsona zeuden preso. Harritzekoa da espetxeratze-tasa a
ltuak ez izatea harreman zuzenik delitu-kopuru a
ltuarekin: seguru esku, gehiegi erabiltzen da egoera jakin batzuen a
urrean espetxea erantzun gisa a
plikatzeko a
ukera (ikus II).
b) Presoen profila: gizarte-bazterkeria
Espainiako espetxeetako biztanleriaren profil nagusia honakoa da: gizonak (%92, emakumeen %8aren a
ldean), 31 eta 40 urte a
rtekoak, gizarte-bazterkeria egoeretatik datozenak (arazoak dituzten familiak, ikasketarik eta lan-kualifikaziorik gabeak, osasun fisikoko eta buru-osasuneko egoera kaltetuak...). Emakumeak eta etorkinak a
hulezia-egoera bereziko egoeran daude (ikus II).
c) Biztanleria presoaren ia erdiak as
aldura mentalen bat dauka
Espainiako Espetxeetako Buruko Gaixotasunen Prebalentziari buruzko txostenak (PRECA a
zterlana), Espainian espetxeetako buruko gaixotasunen prebalentziari buruz egindako hedatuenak eta 2011ko ekainean a
rgitaratutakoak, berariaz a
zpimarratzen du patologia psikiatrikoaren prebalentzia Espainiako presoen a
rtean 5 a
ldiz a
ltuagoa dela gainerako biztanleriaren a
ldean. Halaber, datu kezkagarriak a
dierazi ditu: 10 presotik 8k buruko nahasduraren bat jasan dute beren bizitzan zehar.
Aipatu den PRECA ikerlanaren a
rabera, bai eta Zigor Erakundeetako Zuzendaritza Nagusiak 2007ko ekainean a
rgitara eman zuen txostenaren a
rabera ere, Espainiako espetxeetan preso dagoen biztanleriaren ia erdiak as
aldura mentalen bat dauka. A
zpimarratzekoa da, era berean, buruko nahasduraren bat daukaten pertsonen %8k soilik ez daukala substantziak erabiltzearen ondoriozko nahasdurarik edo nortasun-nahasduren prebalentzia handia dagoela: a
ztertutako laginketatik %80 inguruk gutxienez nortasun-nahasdura bat zuen. Gazte Justiziako Zerbitzuak erabiltzen dituzten a
dingabeen artean, halaber, patologia psikiatrikoen prebalentzia a
ltua dago (ikus III).
d) Zergatik a
maitzen dute espetxean buruko nahasdurak dituzten hainbat pertsonek? Gakoetako batzuk
Zigor-kausa bat tramitatzean, sarritan OHARKABEAN doa inputatutako pertsonak buruko gaixotasun bat duela, gaixotasun horren jakitun ez delako, esku hartzen duten a
genteek prestakuntzarik ez dutelako, a
zkar a
uziperatzen delako, pertsona gaixoak eta baztertuak babesik gabe daudelako…
Beste batzuetan, buruko gaixotasunaren egoera a
ntzematen da, baina ezin da egiaztatu gaixotasun horrek delitua egozteko ezintasuna sortzen duenik. Kasu honetan garrantzi berezia dauka nortasun-nahasduren egoerak, gai honetan izan dezakeen eraginaren diagnostiko partekaturik ez duenak.
Azkenik, eta seguru as
ko legezko a
rauketa urri eta mugatzailearen ondorioz, nabarmentzekoa da organo judizialek segurtasun-neurriak urritasunez a
plikatzen dituztela, Zigor Kodeko 95. a
rtikuluari eta hurrengoei dagokienez. Horien a
rabera, beren buru-nahasduraren ondorioz gaitasunak murriztuta dituzten pertsonek egiten dituzten delituetan a
ntolamendu juridikora jotzen da eta beren zigor-erantzukizuna espazio terapeutikoetan bete dezakete, espetxean beharrean (ikus VI.1).
e) Espetxea, toki kontraindikatua
Espetxea ez da espaziorik egokiena buruko psikopatologiak dituzten pertsonak tratatzeko. Izan ere, sintoma jakin batzuk a
ktibatzen ditu, a
urretiazko buru-nahasdurak larriagotzen ditu (estresa sortzen duelako, nahitaezko bizikidetza eragiten duelako, presoak isolatuta daudelako, jarduerarik ez dutelako...) edo beste nahasdura batzuk sortzen ditu, batez ere egokitzapenaren a
rloan. Gaixoa bere osasunerako kaltegarria izango den espazio batean sartzean da, eta, orokorrean, ez du tratamendu-programa bereziak eskuratzeko a
ukerarik izango. Ondorioz, zigorraren izaera samingarria a
reagotu egingo da eta erkidegoan integratzeko edozein mekanismotik a
ldenduko da (ikus VI.3).
f) Segurtasun-neurriak sustatzeko beharrizana
Horren harira, beharrezkoa dirudi segurtasun-neurrien a
plikazioa sustatzea, baldin eta espetxera sartzea eta horrek eragin ditzakeen ondorio kaltegarriak saihestu nahi badira, eta, horrela, zigor-sistema bidezkoagoa eta eraginkorragoa eskaini nahi bada, era a
ktiboagoan parte hartuko duena prebentzioa lantzen duten erkidego-politiketan eta buruko gaixotasunak dituzten pertsonen integrazioa sustatuko duena, bazterkeria-egoera nabarmenenak dituzten pertsonek bereziki jasaten duten zurrunbiloa saihestuz [ikus VI.2.c)].
Adierazi den bezala, segurtasun-neurrien a
plikazioa urria da. Horixe diote datuek: 2013ko a
benduaren 10ean EAEn psikiatrikoetan sartzeko 36 segurtasun-neurri soilik zeuden (Bizkaia: 18, A
raba: 8 eta Gipuzkoa: 10), eta horiek guztiak erkidego-sareko ospitale-unitateetan betetzen a
ri dira. Gainera, 4 pertsona a
ri dira segurtasun-neurriak betetzen a
utonomia erkidegoko espetxeen barruan. Espetxeetan betetzen a
ri diren barneratze-neurrien portzentaje urriak (36tik 4) zera pentsarazten du, paziente psikiatrikoen egokitzapen-maila egokiak daudela, ospitale-unitateetako tratamendu-erregimenen zigorrak betez, inguru terapeutiko normalizatu, errehabilitatzaile eta integratzailearen onurak jasoz [ikus VI.2.c)1)].
g) Zer da PAIEM?
Buruko osasun-arazoek espetxeetako biztanleriaren a
rtean duten prebalentzia ikusita, espetxeen A
dministrazioak PAIEM izeneko programa egin zuen (Espetxeetan Buruko Gaixoei A
rreta Integrala Emateko Esparru Programa), eduki teoriko oso zabala baina a
plikazio praktiko urriagoa eta desberdinagoa duen esparru programa gisa (ikus V).
PAIEMen dagoen pertsona-kopuru urriak (Langraiz: 33; Basauri: 18; Martutene: 7) a
gerian uzten du programa honek, gaur egun, ez dituela barne hartzen eta a
rtatzen buruko gaixotasunak dituzten preso guztiak eta ez dituela kontuan hartzen gizarteratze-irizpide a
rgiak. Nahasdura psikotikoak dituzten pertsonei zuzentzen zaie bereziki, nahiz eta ez dituen horiek guztiak barne hartzen, eta, orokorrean, bestelako nahasdurak kanpo geratzen diren, zehazki nortasun-nahasdura komorbidoak, substantzia-erabilerengatiko nahasdurekin, horiexek izanik patologia nagusiak.
Edukiari dagokionez, talde teknikoaren eskutik jarraipen biziagoa eskatzen du, jarduera eta modulu egokiak eskuratzeko erraztasunak eman behar baitzaizkie. Hala ere, ez dago talde honentzako berariazko jarduerarik eta esku-hartze psikoterapeutikoak urriak dira. Baina PAIEMek daukan gabezia nagusia espetxearen barrura enfokatuta egotea da, hau da, sintomei eustea eta pazientea ingurura egokitzea lantzen dira bereziki, hori guztia batez ere farmakologiaren bidez. Hala ere, pertsonak kanpoan duen prozesuarekin konektatzeko ikuspegi zabalagoaren falta nabari da.
h) Ate birakaria
Berariazko baliabideen falta, daudenen gaineko ezagutza falta eta espetxeetatik datozen pertsonak hartzeko mesfidantza, osasun-sareak buruko gaixotasunak dituzten pertsonentzako gailuen bidez jarriak, zailago bihurtzen dute paziente hauen integrazioa, espetxearen barrutik kanporako a
ldaketa bereziki konplikatzen delarik. Hori guztia dela eta, batzuetan behar baino gehiago luzatzen da espetxeetan ematen duten denbora edo beren a
razoari erantzuteko prestakuntzarik ez duten baliabideetara bideratzen dira; beraz, a
bandonatuta, eskean, berriz eroriz eta espetxera bueltatuz a
maitzen dute. Zigor-sistemaren zurrunbilo inkongruente batean sartzen da pertsona (“ate birakariaren egoeran”) eta delituak eta espetxeratzeak batzen ditu. Egoera horren a
urrean, zigor-sistemak edo osasun-laguntzak ez dute zurrunbilo hori eteteko modurik a
urkitzen, inporta duen gauza bakarra espetxearen eragin bereizgarria dela ematen duelarik, a
rau-haustea egin duen pertsona gaixoa gizartetik a
teratzen baita.
Ildo horretatik, Osakidetzaren eta Espetxe Erakundeen a
rteko koordinazioa lantzea ezinbestekoa da, maila guztietan, barruan nahiz kanpoan, espetxea eta erkidego-sarea lotuz.
4. Gomendioak
Egindako landa-lanetan, presoak gizarteratzeko lan egiten duten gizarte-ekimeneko erakundeen ekarpenetan eta kontsultatutako dokumentazio a
kademiko, zientifiko eta a
dministrazioan oinarrituta a
teratako ondorioak eta erakunde honetan jasotako kexa guztien tramitazioan lortu dugun ezagutza kontuan hartuta, jarraian a
dieraziko ditugun gomendioak idatzi ditugu.
Gomendio horiek egituratzeko orduan, as
katasuna kendu dioten pertsonaren bizi-ibilbidea hartu dugu a
biapuntutzat, sistemaren elementu nagusia bera dela ikusarazteko, eta buruko osasunean izan ditzakeen beharrizanak nabarmentzeko, a
zken finean horrexek justifikatzen baitu a
gintari publiko desberdinek sisteman duten zeregina. Horrek guztiak bi ondorio dauzka:
Batetik, gure gomendioak egitean sistema hori osatzen duten politika publiko guztiak barne hartu behar ditugu, gure jarraipen eta kontrolean berariaz euskal a
dministrazioek garatzen dituztenak landu ditugun a
rren.
Bestalde, lehendik ezagutzen genituen neurri guztiei a
halik eta koherentzia eta zentzu gehien emateko, zigorrak betetzeko eredu propio batean sartzeko gomendatzen hasi behar dugu, Euskadik espetxeen gaineko eskumenak bere gain hartu behar dituela ezartzen duten estatutu-aurreikuspenen esparruan.
ESPETXERA SARTU A
URREKO ETAPARI dagokionez:
1. Nahitaezkoa da SEGURTASUN NEURRIEN aplikazioa sustatzea, baita zigor-legediak buruko nahasduraren bat duten pertsonek beren zigor-erantzukizunak espetxeen barruan betetzen dituztela saihesteko eskaintzen dituen bestelako a
ukerak bultzatzea ere.
Horretarako, gainera, neurri horiek erkidego-sarean betetzeko prest dauden unitate egokiak eduki behar dira.
2. Buruko gaixotasuna duen pertsonarekin harremana izan duten zuzenbide eta segurtasuneko profesionalen PRESTAKUNTZA hobetzea komeni da, delitua sortzen den unetik kausaren tramitazio osoan zehar.
3. Buruko gaixotasundun egoerak oharkabean ez pasatzeko prozedura judizialen EZARPENA hobetu behar da, eta, horren harira, bereziki zaindu behar da legediak delitu jakin batzuen a
uziperatze a
zkarrerako ematen dituen a
utomatismoetan erortzeko a
rriskua.
4. Beharrezkoa da Auzitegi eta Medikuntza Klinikaren lana erraztea, pertsonaren buru-osasuna baloratu eta egoera horrek gertaeretan duen eragina ebaluatzeko orduan. Horretarako, klinikak Osakidetzako buru-osasuneko sarearekin duen koordinazioa indartu behar da, perituek beharrezko a
urrekari klinikoak izan a
hal ditzaten. Era berean, Osakidetzak a
uzitegietako txostenak eskuratzeko erraztasunak dituela bermatu behar da, buruko gaixotasuna duen eta perituen balorazioa jaso duen pertsonari eskatzen zaion erkidego-arreta hobetzeko as
moz. Hori guztia, pertsona interesdunak bere baimena ematen badu.
5. Beharrezkoa litzateke a
txilotuaren Gizarte Orientazio eta Laguntzarako Zerbitzuaren (GOLZ) a
ntzekoa berrezartzea, DIZIPLINA A
NITZEKO TALDE bat izateko, a
lde judizialetan funtziona dezan eta pertsonaren informazioa era koordinatuan jaso eta batu dezan, a
uzitegiei pertsonen egoera sozio-sanitarioaren berri eman diezaien, esku hartzen duten a
dministrazio eta a
gente desberdinen a
rdatz koordinatzailea izanik, eta, hala, a
uzitegiek erabakiak hartzeko orduan pertsonaren errealitateari eta xede-baliabideei buruzko ezagutzarik zabalena izan dezaten.
6. Premiazkoa da Osakidetzak bitarteko eta estrategia egokiak izatea NORTASUN NAHASDURAK dituzten pertsonei berariazko a
rreta eskaintzeko. Horrenbestez, beharrezkoa da baliabide espezializatuak a
ntolatzea, esaterako eguneko ospitalea, 2009az geroztik proiektatuta zegoenaren ezaugarriekin, Arartekoaren 2012ko a
zaroaren 23ko ebazpenean a
dierazten genuen bezala; gailuak; koordinazio-protokoloak; goiz a
ntzemateko mekanismoak; lantzeko bitartekoak; eta a
bar. Izan ere, substantzien erabileraren ziozko nahasdurarekin batera a
gertzen direnez maiz, paziente dual hauek sare sozio-sanitarioan jasotzen dituzten a
rretak menpekotasun-sintomak kontrolatzeko izaten dira soilik, nortasun-nahasduraren gaineko a
rreta a
haztuta, eta, horrek konpentsazio-ezak eragiten ditu, edo, bestela esanda, sarritan espetxeratzea eragiten duten delituzko jarrerak.
Neurri hori gauzatu a
rte, beraz, ezinbestekoa da biderapena, ituna eta gastu-sarrera bezalako bideak a
urreikusi eta a
plikatzea.
7. Beharrezkoa da NORTASUN NAHASDUREI eman behar zaien a
rreta klinikoari buruzko hausnarketa zientifikoa sustatzea, baita horiei eman behar zaien balorazioari eta egozgarritasunean duten eraginari buruzko hausnarketa medikoa eta legezkoa egitea ere, segurtasun-neurriak eta bestelakoak a
plikatzen direla a
halbidetzeko, pertsona horiei espetxetik kanpoko tratamendua emateko as
moz.
8. Buruko nahasdurak dituzten ATZERRIKO PERTSONEI erraztasunak eman behar zaizkie osasun-arreta espezifikoa eskuratzeko orduan, gainerako herritarrekiko berdintasun-baldintzetan. Horrenbestez, saihestu egingo da a
dministrazio edota burokraziako a
rrazoiak medio (errolda, osasun-txartela…) beren osasunerako behar duten tratamendutik kanpo geratzea eta, gaixotasun horren ondorioz, espetxera eramango dituzten jarrera disruptiboak garatzea.
ESPETXEKO EGONALDI denborari dagokionez:
9. Zigor-kausak dituzten EMAKUMEAK arreta berezia behar duten kolektiboa dira. Izan ere, orokorrean gure espetxeetarako biztanleria osoarentzat egindako gainerako gomendio guztiak a
plikagarriak izateaz gain, larritasun handiagoko psikopatologiak a
ntzeman dira emakumeen a
rtean eta zailtasun handiagoak dituzte erkidegoko baliabideak eskuratzeko orduan. Halaber, ondorio larriagoak eragiten dizkie maila pertsonalean eta familiarrean, beren zaintzapean seme-alabak izaten baitituzte.
10. Beharrezkoa da Osakidetzaren eskutik ESPETXEETAKO OSASUN PLANA ezartzea, a
rreta era homogeneoan emateko espetxe desberdinetako pertsona presoei, gaur egun desberdintasunak a
ntzematen baitira a
rreta-irizpideetan eta ekipoen horniduretan. Halaber, erkidego-sareko baliabideak koordinatu eta bideratzeko protokoloak falta direla a
ntzeman da.
11. Buruko osasunari dagokionez, Espetxeetako Osasun Plan horretan berariaz zehaztu beharko da Espetxeetan Buruko Gaixoei A
rreta Integrala Emateko Esparru Programa (PAIEM) izenekoarekiko elkarreragina. Edonola ere, berau eraginkortasunez ezartzeko, honako hobekuntzak ezarri behar dira:
a. Pertsona presoak programa horretan sartzeko irizpideak egokitu beharko lirateke, eta zehazki:
i. Nahitaezkoa da nortasun-nahasdura larriak dituzten pertsona guztiak (mugak eta a
ntisozialak) PAIEMen sartzea.
ii. Beharrezkoa dirudi nahasdura psikotikoa edo nortasun-nahasdura eta substantzien erabileraren ziozko nahasdurara komorbidoa duten pertsonak PAIEMetik ez baztertzea.
b. Ezinbestekoa dirudi pertsonengan dauden osasun-alderdiak eta espetxe-alderdiak koordinatzea. Horretarako, koordinazio-bide iraunkorrak ezarri behar dira Espetxe Erakundeetako teknikarien eta espetxean esku hartzen duten Osakidetzako osasun-langileen a
rtean. Ildo horretatik, PAIEMeko ekipoetan eta tratamendu-batzordeetan osasun-langileen partaidetza a
halbidetu eta zaintzeak oso gomendagarria dirudi.
c. Espetxea pertsona hauen tratamendurako espazio egokia ez dela a
zpimarratuta ere, komenigarria litzateke nahasdura desberdinei orientatutako esku-hartze psikoterapeutiko espezifikoak gehiago ezartzea, bai eta espetxe-erakundeetako teknikariek eta gizarte-erakundeek pertsona kanpo-baliabideetan hobeto egokitzeko bideratze egokia a
halbidetuko duten gizarteratze-ibilbideak diseinatzeak ere.
d. Espetxeetako PAIEMeko ekipoetan kolektibo honekin esku hartzen duten erkidego-sareetara sartu beharko litzateke.
e. Hau da, beharrezkoa da buruko nahasdurak dituzten pertsona presoekiko esku-hartzeak, eta horren barruan, bereziki PAIEM deiturikoak bere ikuspegia espetxeen barrutik kanpora eramatea, eta, horren harira, premiazkoa da espetxearen eta erkidegoaren a
rteko lotura sustatzea:
iii. Tratamendu-batzordeek euskal sare sozio-sanitarioan dauden baliabide guztiak ezagutzen dituztela sustatu behar da. Horretarako, eremu honetara egokitutako baliabideen gida edo mapa bat egitea komenigarria litzateke, Osakideko Buru Osasuneko Sarearen A
tlasetan eskainitako informazioa a
probetxatuz, a
utonomia-erkidego osora zabaltzeko as
moz.
iv. Baliabide horietako batzuek espetxeen barruan a
urretiaz esku hartzeko erraztasunak jarri behar dira.
v. Lehentasuna eman behar zaio erregimen irekiaren a
plikazioari, espetxeetako a
raudiak eskaintzen duen modalitate a
nitzetako edozeinetan, pertsona horiei tratamendua kanpoan emateko, espetxeetan egon beharrean, zigorraren betearazpena pertsona bakoitzaren a
rabera egokitzeko saiakera eginik.
ESPETXEKO IRTEERARI dagokionez:
Aldez a
urretik A
rartekoak EAE-ko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren a
rretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta a
ukerak izeneko a
zterlana a
rgitaratzean igorri zituen gomendioak a
ipatu behar ditugu, a
zterlan horretan a
ztertzen baita erakundeak Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo txosten berezia a
rgitaratu zuenetik buruko osasunaren a
rretak 2000. urteaz geroztik erkidego-mailan erregistratu duen bilakaera, erantzun gabeko beharrizan, hutsune eta hobekuntza-arlo batzuei dagokienez.
Hitzaurrea
Urteak dira preso bizi diren pertsonen buruko osasuna A
rartekoaren kezka nagusienetako bat dela, kolektibo honek, sarritan izaten dituenak buruko gaixotasuna eta as
katasun-falta, gure lehentasunezko a
rreta eskatzen duelako, a
hulezia-egoera berezian egonik.
Azterlan hau pertsona horien oinarrizko eskubideak babesteko ikuspegitik sustatu da, beren bizi-prozesuan zehar a
rreta sozio-sanitario hobea bilatzeko as
moz, zigor-sistema judizialarekin, eta, zehazki, espetxeko egonaldiarekin duen harremana kontuan hartuta.
Espetxeetako biztanleriari buruzko a
zterlan as
kok a
gerian uzten dituzte pertsona presoen buruko osasunaren narriadura garrantzitsua, buruko nahasdurak dituzten pertsonen egoera eta osasun-arretarako sistemaren gabeziak.
Beharrizan horiek egiaztatu diren a
rren, eskuragarri dauden bitartekoak urriak dira. Berez, egozgarritasun-maila dela-eta a
rreta espezializatua behar duten pertsonentzat bi espetxe psikiatriko soilik daude Estatu osoan: Sevillan eta A
lacanten. Horrez gain, osasun-sareko ospitale-zentroetan plaza batzuk daude segurtasun-neurriak betetzeko. Hala ere, beste beharrizan as
ko estali gabe daude, batez ere pairamen ez hain larriak dituzten pertsonei a
rreta emateko bitarteko baliabideak, espetxe barruko a
rreta espezializatua eta a
rreta sozio-sanitarioko kanpo-zerbitzuak.
Errealitate honek a
zterketa sakon bat eskatzen du, baita erakunde ukituen a
ldetik konpromiso-maila a
ltuagoa ere. Gure kasuan a
rgi dago euskal a
dministrazioak osasunaren eta gizarte-politiken a
rloan duen erantzukizuna, kontuan hartuta, gainera, espetxe-osasuneko eskumenak berariaz eskualdatu zaizkiolarik, tokiko a
dministrazioen eremu desberdinetan dituzten eskumenez gain.
Azterlan hau metodologia kualitatiboan oinarrituta egin da, a
rgi eta garbi bereizitako bi fasetan: lehena, 2010. urtearen a
maieran hasia eta 2011. urtean zehar garatua; eta bigarrena, 2013ko irailetik a
bendura, ekainaren 28ko 140/2011 Dekretuaren bidez Eusko Jaurlaritzari eskualdatu zaizkiolako espetxe-osasunaren a
rloko eskumenak eta gertaera hori garrantzitsua delako txosten hau garatzeko orduan. Halaber, Espetxe Erakundeen Zuzendariordetza Nagusiaren eskutik Espetxeetan Buruko Gaixoei A
rreta Integrala Emateko Esparru Programa (PAIEM) bultzatu zela egiaztatu zen.
Ondorioz, eskualdaketa hori ikusita, gaia erabakigarria denez eta garrantzi handia duenez, beharrezkoa iruditu zitzaigun a
zterketaren bigarren faseari ekitea, errealitate berria ezartzeko a
rrazoizko epea igarotzean, baloratu a
hal izateko ea eskualdaketa horrek zein eragin duen EAEn as
katasuna kendu dieten pertsonen buruko osasunaren a
rreta sozio-sanitarioan eta sortutako egoera berrian.
Txosten honetako helburuak honako hauek dira:
arautzen dituen esparru gisa.
adingabeen beharrizan eta eskariak ezagutzea, beren buru-osasunari eragiten dioten
alderdietan.
azterketan oinarrituta,
administrazio inplikatuei gomendioak egitea, batez ere Eusko Jaurlaritzako Osasun, Justizia eta Gizarte Politika sailei, beharrezko gailuak sor ditzaten, independenteak edo foru
aldundiekiko eta tokiko
administrazioekiko koordinatuak, gizarte-sarearen partaidetza kontuan hartuta.
Txosteneko helburuak lortzeko, a
zterketa bat egin dugu honako a
zterlan-prozesuari jarraiki:
adingabeen zentroetako teknikari eta funtzionarioekin, espetxeetako osasun-langileekin, lehen mailako
arreta-unitateetako buruekin eta psikiatra
aholkulariekin, toxikomanien taldeekin, nahiz
askatasuna kendu dieten pertsonekin, psikopatologien eragina duten pertsonen osasun-arretaren errealitateari eta espetxeetan eskuragarri dauden baliabideei buruzko informazio kualitatiboa jasotzeko.
administrazioei.
antolatu da
arlo honetan lan egiten duten euskal herri-administrazioetako profesionalekin.
Txosten hau egiteko EAEn kokatzen diren hiru espetxeetako a
rduradunen lankidetza eskuzabala izan dugu, baita espetxeetako teknikari, funtzionario, talde mediko eta toxikomania-taldeena, psikiatra a
holkulariena eta as
katasuna kendu dieten pertsona batzuena, beren esperientzia pertsonala eta espetxeetako errealitatearen ezagutza zuzenak jakinarazi dizkigutelarik. Era berean, Ibaiondo eta txema Fínez a
dingabe-zentroetako (euskal a
dministrazioaren menpekoak) a
rduradun eta hezitzaileek eta hirugarren sektoreko erakunde eta organismoek lan honetan parte hartu dute.
Eskerrak eman behar dizkiegu, halaber, Eusko Jaurlaritzako Osasun, Herri A
dministrazio eta Justizia sailei, ikerketa hau errazteagatik.
Eskerrik beroenak guztioi txosten hau egiten parte hartu eta laguntzeagatik. Haien laguntza gabe ezinezkoa litzateke txostena egitea.