5.Buruko gaixotasuna edo nahasmenduak dituzten pertsonak
Aurrekariak
Arartekoak arreta handia jartzen du burutik gaixo dauden pertsonen taldeengan, ahultasun berezia baitute.
Hala, arlo honetan egiten dugun lanaren oinarria zera da, burutik gaixo dagoen pertsona hori eskubideak dituen herritarra dela. Ondorioz, pertsona hauen jabekuntza, gizarteratzea, errehabilitazio psikosoziala eta benetako partaidetza dira jorratzen ditugun ideiak.
Gure herri-administrazioen, eta, batez ere osasun, gizarte, hezkuntza, enplegu, justizia eta etxebizitzaren arloko jardueraren inspiraziorako printzipioak honako hauek izan behar direla uste dugu: norberaren autonomiaren sustapena eta estigmaren ezabapena, zainketen jarraipena, ekitatea, erantzukizuna, koordinazioa, integrazioa, eraginkortasuna eta gaixo eta senideen partaidetza-foro eta elkarteen sustapena.
Arartekoaren xedea da, beraz, administrazioon jarduerak printzipio horiekiko leial izatea eta horretarako lan egitea, babesteko zeregina daukagunez gero.
1.Kexarik aipagarrienak
1.1. Arartekoaren 2013ko ekainaren 11ko ebazpena. Horren bidez, Gurutzetako Psiko-Gizarte Laguntzarako Modulua elkarteak eta hiru erabiltzailek hasitako kexari buruzko jarduera bukatzen da, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailarizenbait hobekuntza neurri bultzatzeko gomendatuz; izan ere, kexa hori egin zen euskal osasun administrazioak elkarte horrekin izenpetutako lankidetza hitzarmena berritzeko asmorik ez zegoelako eta horrek moduluaren itxiera ekar zezakeelako.
Ebazpen horretan, Arartekoak funtsean ondorioztatu du aipatutako hitzarmena ez dela berritu Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareak zerbitzua bere gain hartu izanaren ondorioz ezarri diren antolaketa-irizpideei erantzunez.
Era berean, aitortu du moduluak –osasun administrazioarekin batera 30 urte baino gehiagoz lan egin du– arreta psikosoziala behar duten pertsonen arretan ibilbide bikaina egin duela, eta haren taldeak konpromisoa eta profesionaltasuna erakutsi dituela. Hortaz, Osasun Sailari gomendatu dio moduluaren nolabaiteko jarraitutasuna antolatzea, sare publikotik eskaintzen den arreta osatzeko helburuarekin. Horretarako, saila erakunde honek egindako azterketa batera bidali du: EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren arretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta aukerak. Bertan hobetu beharreko arloak eta gaur egun gure administrazioek eskaintzen duten arretan dauden hutsuneak nabarmendu dira.
Ebazpen horri lekua eman zioten kexen izapidetzeak Osasun Sailak hartutako zenbait konpromiso sustatu zituen, hala nola ludopatiak dituzten pertsonei eta genero-indarkeriaren biktimei emandako arretarekin lotutakoak. Orain dela gutxi sailak esan digu Ekintza-Aluviz elkartearekin (ludopatiak artatzen ditu) koordinazioari dagokionez Arartekoak ebazpen horretan koordinatzeko eta bideratzeko egindako gomendioei jarraitzen ari direla.
Bosgarren gomendioak elkartearekin, herritarrekin, gaixoen komunitatearekin eta Barakaldoko udalbatzarekin partaidetza-, komunikazio- eta informazio-bideak berreskuratu eta abian jarri behar direla esan du. Horri dagokionez, Osasun Sailak bide horiek berreskuratu direla jakinarazi digu eta egin diren bilera eta komunikazioak zehaztu dizkigu.
Ebazpenaren seigarren gomendioa dela-eta, sailak adierazi digu herritarren eranste egokia eta ia erabatekoa gertatu dela, “maiztasuna biztanleen ezaugarrietarako aurreikusitakoaren %90 baino gehiago” izan baita.
Txosten honen itxiera hurbil zegoenean, moduluaren elkartearen ordezkaritzak jakinarazi digu EAEko 2014ko aurrekontu orokorretan modulurako partida bat gehitzea adostu dela, eta Eusko Jaurlaritzak genero-indarkeriaren biktima diren emakumeak artatzeko programa aurrera eramateko finantzaketa eman diola.
1.2. Arartekoaren 2013ko urriaren 16ko ebazpena. Horren bidez 1541/2012/39 kexa-espedientean egindako jarduketari amaiera ematen dio eta osasun administrazioari neurri jakin batzuk hartzeko gomendatzen dio. Espediente horretan, herritar batek salatu zuen bere eskubideak urratu zizkiotela ospitalean bere borondatearen aurka sartu zutelako.
Ondoren, ebazpen horretan gomendatutako neurri orokorrak nabarmenduko ditugu laburki, osasun administrazioaren jardunean antzeman diren gabeziak ikusita:
Borondatearen aurkako sarreraren neurria hartzeko eskatu beharreko betekizunak betetzen direla bermatzea (Arartekoak ebazpen horretan betekizun horiek bere ustez zeintzuk izan behar diren azaltzen du).
Askatasun pertsonala hainbeste murrizten duten horrelako neurriak hartzea eragiten duten premiazko arrazoiak behar bezala dokumentatzea eta argi eta garbi jasotzea.
Gaixoek borondatearen aurkako sarrerako egoeretan dauzkaten eskubideak eta auto judizialen edukia benetan ezagutzen dituztela bermatzea (kontu horri kapitulu honetako 4.3 atalean helduko diogu).
Euspen mekanikoaren neurria guztiz salbuespenekoa eta azken baliabidea dela azpimarratzea.
Batzorde judizialaren bisitaren unean gaixoa zentroan dagoela ziurtatzeko beharrezkoa den koordinazioaren alde egitea.
Borondatearen aurkako sarrerari buruzko protokolo berri bat egitea. Bertan, neurri horren lege-esparruari eta ebazpenean zehazten diren beste eduki garrantzitsu batzuei heldu behar zaie.
Jatorrian borondatearen aurkakoa zen sarrera batekin jarraitzeko, adostasuna behar bezala dokumentatzea.
Agintaritza judizialari sarrera albait lasterren jakinaraztea, sarrera justifikatzen duen diagnostikoa edukitzen denean, legez ezarritako gehienezko epea –24 ordu– amaitu arte itxaron gabe.
Alta agintaritza judizialari berehala jakinaraztea.
2.Araudi- eta gizarte-testuingurua
2.1. Arauen berrikuntza nagusiak osasun publikoaren esparru orokorrean egin dira: azaroaren 19ko 447/2013 Dekretua, Euskadiko Osasun Sistemako langileek agindutako tratamendu medikoak betetzea errazteko laguntzak arautzekoa; 2013ko abenduaren 23ko agindua, Osasuneko sailburuarena, agindutako tratamendu medikoak betetzea errazteko 2013ko eta 2014ko laguntzak emateko deialdia egiten duena; eta 2013ko uztailaren 4ko agindua, Osasuneko sailburuarena, Osasun Sistema Nazionalean aseguratu edo onuradun ez diren pertsonei Euskal Autonomia Erkidegoan osasun-asistentzia aitortzeko prozedura ezartzen duena, eta identifikazio-dokumentua eta hori emateko prozedura arautzen dituena. Hortaz, Osasun arloari buruzko II.12 kapituluaren 3. atalean aztertuko dira.
2.2. Osasun zientzietan espezializatutako osasun-prestakuntza sistemaren tronkalekotasuna eta beste alderdi batzuk arautzen dituen errege dekretuaren proiektuak Haurraren eta Nerabearen Psikiatria delako espezialitatea sartzea xedatzen du. Hori profesionalen taldeen, zientzialarien elkarteen eta hirugarren sektoreko erakundeen etengabeko aldarrikapena zen.
3.Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
3.1. Arartekoaren 2012ko azaroaren 23ko ebazpenaren jarraipena. Horren bidez, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuari gomendatzen zaio nortasun-nahasmendu larriak dituzten pertsonei arreta emateari lotutako neurri orokor batzuk eta eragindako gazte baten arretaren gaineko beste neurri berezi batzuk har ditzan
Arartekoaren 2012ko azaroaren 23ko ebazpenarierantzunez, Osakidetzak hitzeman zuen “nortasun-arazoak dituzten nerabeentzako Eguneko Unitateak sortzeko proposamenak” baloratuko zituela eta ziurtatu zuen “aurreikusteko modukoa dela urtebeteko epean abiaraztea”.
Osasun Sailak duela gutxi esan digunez, Basurtuko Unibertsitate Ospitaleak, ikerkuntzaren eta esku-hartze ildo berrien garapenaren arloan, nortasun-nahasmenduei partzialki edo guztiz lekua ematen dieten programa batzuk abiarazi ditu, bai tratamenduari bai jarraipenari dagokionez; besteak beste, nerabeentzako eguneko unitatea, ospitale horretako eta Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko 8 klinikok osatutako taldeak, O. Kemberg-ek gainbegiratuta, egindako transferentzia-psikoterapia, eta jokabide-terapia dialektikoko trebetasunetako talde egonkorrak. Baieztatu du horren bitartez Bilbo Handiko eskualdean dauden nortasun-nahasmenduen zati handi bati arreta ematen diotela.
Osasun Laguntzako Zuzendaritzaren ustez, hilabete batzuk barru “ospitale guztiek paziente eta senideei zuzendutako informazio-foiletoa izango dute, Basurtuko Unibertsitate Ospitaleko informazioan oinarritua, eta Lurralde Historiko bakoitzari egokitua”.
Orain dela gutxi jakinarazi digute Basurtuko Psikiatria Zerbitzuak egindako protokoloaren transmisio bat egon dela. Adierazi digunez, “protokolo horrek gomendioetan aipatutako kontuei heltzen die: patologiari buruzko informazioa, azterketa, eskuragarri dauden tratamenduak, patologiarekin berarekin lotutako gatazken aurkezpeneko gertaerak eta haien ebazpen arrazoitua. Kontsultatutako zerbitzuetan, berezkoak dituzten ezaugarriei protokoloak gehitu eta egokitu zaizkie. Uste dugu lehendik antzemandako harreman-arazoak hobetu direla, kontu gatazkatsuak hobeto mugatu direlako eta gaixoak hasieratik bertatik parte hartu duelako”.
Gainera, Osakidetzak hauxe adierazi zuen: arlo horretako profesionalak prestatzean, “bateratu egingo dira, Psikiatriako Zerbitzua duten Ospitale Orokorretan eta Osakidetzako Ospitale Psikiatrikoetan, arauak ez betetzeagatik helburu terapeutikoekin alta emateko arrazoiak. Horrela, jasota geratuko da pazienteak beren asistentzia-eskubide guztien jabe izango direla, eta arreta jaso ahal izango dutela: bai presako patologiagatik, edozein unetan; bai ingresua eragin zuen patologiagatik, pazienteen tratamenduan inplikatutako zentro guztiek zehaztu beharreko epe batean.”
3.2. Azterlan honen jarraipen-lana: EAEko haurren, nerabeen, gazteen eta helduen buruko osasunaren arretaren inguruan egindako hurbilketa: erronkak eta aukerak
Iaz adierazi genuen bezala, azterlan horretan aintzat hartu zen talde bereziki ahul horien buru-osasuna artatu eta babestearen arloan euskal herri-administrazioek azken urteotan egin duten ahalegin handia. Aldi berean, ekimen berriak, garapen handiagoa edo hobekuntza behar dituzten gaiak nabarmendu ziren, egokiak ziren gomendioak eginez.
Erakunde honek azterketa horretan gomendio ugari egin zituenez, 12.1.4 Gomendioa zein mailatan betetzen den jakitera bideratu dugu gure arreta. Gomendio hori EAEko osasun mentaleko estrategia dokumentuan (OME-2010) jasotako xedapen jakin batzuk gauzatzeko beharrari buruzkoa da.
Horrela, borondatearen aurkako edozein esku-hartzeren asistentzia-praktikako etika- eta lege-alderdien gaineko jardunbide egokiei buruzko gida orokor bat prestatzeari dagokionez (4.14. helburu espezifikoa), osasun administrazioak jakinarazi digu tresna hori arrazoi honengatik ez dela garatu: “gizarte eta osasun eremuetan banatuta dauden (asistentzia-praktikako) batzordeen kokapen desberdinei egotz dakiekeen adostasun falta”. Haren ustez, “proposamen batzuk, hala nola gaur egun Arreta Soziosanitarioko Euskal Kontseiluaren estrategia-ildo soziosanitarioetan xedatuta dagoena, erakunde horretatik eta administrazio eta laguntza-eremu guztien baterako aholku organo baten proposamenetik igarotzen dira. Proposamen horrek mota horretako gidak, alderdi horien ikuspegi nahiko adostu bat eskaintzen dutenak, idatzarazi beharko du”.
Gainerako neurriei dagokienez, osasun administrazioak bere erantzunean agiri honen edukira bidali gaitu: EAEko osasun mentaleko estrategia dokumentuari buruzko txostena. Azpimarra dezakegu buruko osasunaren sustapenarekin lotutako ekintzen gauzatzea ez dela nahikoa.
3.3. Gomendio orokorrak
Iaz adierazi genuenez, kexagilea bere borondatearen aurka ospitaleratu zutela eta, hainbat kexa-espediente bideratu genituen. Horregatik, 2012ko otsailean ofiziozko espedientea ireki genuen, Prozedura Zibilari buruzkourtarrilaren 7ko 1/2000 Legean (PZL) egoera horietarako aurreikusita dauden neurrien betearazpena aztertzeko.
Azterketa horren ondorioz, Arartekoak otsailaren 15eko 3/2013 Gomendio Orokorra egin zuen, buruko osasun-arazoak dituen norbait bere borondatearen kontra ospitaleratzen dutenean, bere eskubideak benetan ezagutzen dituela bermatuko duten neurriak hartu beharraz.
Bertan islatzen da osasun administrazioak, jakinarazpen formal batek ekar dezakeen izapide soila ez ezik, gaixoek PZLren arabera borondatearen aurkako sarrerako egoera horietan dauzkaten eskubideak benetan ezagutzen dituztela bermatzen duten neurriak ere hartu behar dituztela, zeren eta esku-hartze judiziala baino lehen eskubide horiei buruzko informazio osoa eta egiazkoa ez izateak haien edukia hustu baitezake.
Hortaz, osasun administrazioari gomendatzen zaio gaixoari informazioa emateko agiri idatzi bat edukitzea. Bertan, besteak beste, epaitegiari komunikazioa egiteko eta berrespen judizialerako epeak jaso behar dira era argi eta errazean, baita gaixoak dituen eskubideak ere (agintaritza judizialak entzunda eta aztertuta izatea; agintaritza judizialari hirugarren baten agerraldia eskatzea, beharrezkoa iruditzen bazaio; prozesuan bere defentsarekin –abokatu-laguntzarako eskubidea– eta ordezkariarekin agertzea; auzitegiak sarreraren inguruan hartzen duen erabakia errekurritzeko aukera, e.a.). Era berean, eragindako pertsonak eskubide horiek behar bezala ulertu dituela frogatzea ahalbidetzen duen bide bat prestatu behar da.
Orobat, pazientearen historia klinikoan dagoen informazioa eta nahi gabeko barneratzearen gainekoa eskuratzeari dagokionez, osasun-administrazioak hartutako murrizketa-neurriek behar bezala bermatu beharko lukete babestu egingo direla hain kontuzkoak diren datu horiek.
Ararteko erakunde honek ez dauka eskumenik borondatearen aurkako sarrera psikiatrikoaren berrespen judiziala egitean egon daitezkeen atzerapenen inguruan, nahitaezko epean –72 ordu– egiten ez denean. Horregatik, Euskal Autonomia Erkidegoko Fiskaltza Nagusira eta EAEko Auzitegi Nagusiko Gobernu Salara helarazi genuen kontua, zegozkion ondorioak izan zitzan. Lehenak hauxe erabaki du: “fiskalek ahaleginak egingo dituzte barneratzeko zentroek eta barneratze psikiatrikoak baimendu edo berresteko eskumena duten epaitegi-auzitegiek legean ezarritako epeak bete ditzaten; hori lortzeko, beharrezko ekintzak burutuko dituzte eta zuzenbidean bidezkoak diren helegiteak jarriko dituzte, norberak askatasunerako duen eskubide oinarrizkoan eragina baitu”; bigarrenak, berriz, arazo horiek zuzentzeari ekin diola jakinarazi digu, legezko epeak kasu guztietan errespeta daitezen.
Osasun Sailak gomendio orokorra onartu du, eta orain dela gutxi hori betetzea lortzeko egindako urratsen berri eman digu:
3/2013 Gomendio Orokorra borondatearen aurkako sarrerak egiten diren psikiatria zerbitzu guztietara helarazi da.
Gero, aipatutako zerbitzuekin harremanetan jarri dira gomendioa zein mailatan ezarri den ebaluatzeko. “Sarreraren baldintzen ahozko komunikazio sistematikoa antzeman da, borondatearen aurkako sarreretarako protokoloetan islatzen dena eta gomendioetan adierazitako puntuei jarraitzen diena”.
Zerbitzu horiek ahozko komunikazioarekin batera dokumentazio idatzia ematera hertsatu dituzte, 3/2013 Gomendio Orokorrak islatzen duen moduan.
Era berean, hauxe jakinarazi digu: “psikiatria zerbitzu handienetan, batzorde judizialen presentzia ohikoa da (astean bi aldiz), eta legezko epeak eta sarreraren baldintzen komunikazio zehatza sistematikoki eta era egokian egiten dituzte”.
3.4. Buruko gaitzaren trataera ospitaletik kanpo txosten bereziaren jarraipena
3.4.1. Osasun-sareko baliabideen egoera buru-osasunaren alorren 2013. urtearen amaieran
Osasun administrazioak eskainitako datuak Gipuzkoako Osasun Mentaleko Atlasean, Bizkaikoan eta Arabako Unibertsitate Ospitalearen eta Arabako Osasun Mentaleko Sarearen 2012ko txostenetan oinarritu dira.
Honako hauek dira:
2013 | Dispositiboen kopurua | Plaza-kopurua |
BOZ (1)Helduen Buru Osasuneko Zentroak | 42 | |
HGBOZ (1)Haur eta Gazteen Buru Osasuneko Zentroak | 15 | |
OLUOspitalizazio Laburreko Unitateak, bai Ospitale Orokorretan, bai Ospitale Psikiatrikoetan | 6 | 234 |
HGOLUOspitalizazio Laburreko Unitateak haur eta gazteen Ospitaletan | 3 | 19 |
EOHelduen Eguneko Ospitaleak | 23 | 600 |
HGEOHaur eta Gazteen Eguneko Ospitaleak | 5 | 50 |
EEU (2)Egonaldi Ertainetarako eta Azpiakutuen Unitateak | 6 | 296 |
PIUPsikosi Immuneen Unitatea | 1 | 14 |
EUErrehabilitazio Unitateak | 7 | 263 |
LU (3)Egonaldi Luzeen Unitateak | 5 | 778 |
PG (4)Psikogeriatrikoak | 1 | 109 |
Psikogeriatrikoak
1
109
Iturria: Euskal Osasun Zerbitzua-Osakidetza.
(1)
BOZ eta HGBOZ; bertan, non toxikomaniak, Elikadura Jokabidearen Arazoak berariaz jorratzen dituzten taldeak eta Lehenengo Gertakari Psikotikoak lantzen dituztenak ere sartzen dira.
(2) Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira
(3) Izen desberdinekin. Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira
(4) Gipuzkoaren kasuan hitzartuak dira
Kasu batzuetan 2012ko datuak direnez eta administrazioak erabilitako iturriak ez datozenez bat aurreko urteetan baliatutakoekin, ezin da plazen kopuruaren eta dispositiboen eboluzioaren analisi konparatibo egoki bat egin.
Horrek agerian uzten du osasun administrazioak tresna fidagarri bat, autonomia erkidegoaren esparrukoa, behar duela haren baliabideen (dispositiboen eta plazen kopurua) eboluzioa modu zehatzean aztertu ahal izateko.
Hala eta guztiz ere, azpimarra dezakegu plaza psikogeriatrikoen kopurua ez dela aldatu, eta aurten egonaldi luzeko unitateenak Gipuzkoako itundutako plazei buruzko datua hartzen duela barne; horri esker desinstituzionalizazio-prozesuaren benetako egoera ezagut dezakegu.
Droga-mendetasunak artatzeari dagokionez –OMZren zerrendaren barne dago ikuspegi anbulatorioa dela eta–, 2013an Arabako lurraldean bi zentro bildu dira mendetasunak tratatzeko eta horiei buruzko orientazioa emateko zentro (COTA) berri bat osatzeko; Galdakaoko Ospitaleko Psikiatria Zerbitzuko Desintoxikazio Unitatean 10 oheak mantendu dira.
Sarrerak gertatzen diren zazpi komunitate terapeutiko daude EAEko esparruan (2 Bizkaian, 4 Gipuzkoan eta 1 Araban).
3.4.2. Desinstituzionalizazio-prozesuari dagokionez, jakinarazi digute Bizkaian, 2013an, Osasun Lurralde-Ordezkaritzak eta Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareak honakoak prestatu dituztela: “buruko nahasmendu larrira bideratutako miniegoitzetan eskuragarri dauden plazak zabaltzeko baldintzak, (...) Bizkaiko Foru Aldundiarekin lankidetzan, baita instituzio-aldaketako plazetan jarraitzea ere”. Aurreratu digute plaza horiek –20 eta 35 bitartean izango direla aurreikusten da– Bizkaiko ospitale psikiatrikoetan egonaldi luzeko oheak berregituratzea ekarriko dutela eta 2014. urtean beteko direla.
Araban eta Gipuzkoan ez da desinstituzionalizaziora zuzendutako plazarik gehitu.
3.4.3. Ospitaleetatik kanpoko egoitza-egiturei dagokienez, Osakidetzak 2011n emandako informazioaren arabera, tutoretzapeko pisuetako eta ikuskatutako pisuetako plaza-kopurua 468koa zen. 2012an emandako datuaren arabera, 332 plaza zeuden. 2011n miniegoitzetako plaza-kopurua 90koa zen; 2012an, aldiz, 136 plaza erregistratu ziren. 2011n erkidego terapeutikoetako plaza-kopurua 30koa zela jakinarazi zitzaigun. 2012an, bestetik, 449 plaza egon ziren eguneko ospitale eta erkidegoetan. Hala ere, iritsi zaigun azken datu hori ez dagoenez banakatuta, ezin dugu ondoriorik atera.
Aurten lurraldeen arabera banandutako datuak eskaini dizkigute. Guztira 674 plaza tutoretzapeko etxebizitzei, miniegoitzei, egoitza txikiei eta ostatu-etxeei dagozkie.
Zaila da ospitalekoak ez diren egoitza-egitura horien eboluzioa era zehatzean baloratzea, urtero datu horiek osatu gabe eta terminologia desberdinarekin eskaintzen baitizkigute. Hala eta guztiz ere, gauzatu dugun gutxi gorabeherako azterketatik eta elkarteekin eta sareen arduradunekin egin dugun egiaztapenetik ondoriozta dezakegu mota horretako baliabideak pixkanaka handitzen ari direla.
3.4.4. Estigma erauzteko asmoz egin diren esku-hartzeei dagokienez, osasun administrazioak Arabako Ospitale Psikiatrikora eta COTAra egindako bisitaldi gidatuak aipatu ditu, baita erakunde guztietan ohikoak izaten diren egitura normalizatuetan buruko osasuna integratzeko neurriak ere. FEDEAFESekin, ASASAMekin, ASAFESekin, AVIFESekin eta AGIFESekin estigma erauztearekin lotutako hainbat jardueratan egondako lankidetza ere nabarmendu da; aitortu du erakunde publikoek ez dutela estigman parte hartzeko ildo planifikaturik erakutsi.
3.4.5. Arabako Ospitale Psikiatrikoan aire zabalean dagoen neurri egokiko gune berde bat sortzearen alde egiteko garatutako jardunei dagokienez, Osakidetzak iaz adierazi zigun obra egiteko asmoa zeukala eta horretarako lizentzia izapidetuta zegoenez hasteko moduan zegoela.
Jakinarazi digute 2013. urtean atzealdean 1.400 metro karratu berregokitu direla, eta aire zabalean gimnasio bat eta baratze ekologiko bat dituen aisiarako gune berde bat instalatu dela; birmoldaketa horren bidez, ospitaleko lursailak zabaldu dira eta ibilgailuen zirkulazioa berrantolatu da, lehen aparkatzeko baliatzen zen lekua ospitaleko erabiltzaileen gozamenerako izan dadin.
3.5. Bilerak elkarteekin
3.5.1. Aurten lankidetza-dinamika bat hasi dugu ACABE BIZKAIA Anorexiaren eta Bulimiaren aurkako Bizkaiko elkartearekin.
Esan digute osasun sistemako buruko osasuneko zentroetako profesionalek arazoarekin konpromiso handia erakutsi dutela eta ACABErekiko harremana eta koordinazioa erraza dela.
Antzematen ari dira jatearen nahasmendua duten gero eta pertsona gehiago, funtsean emakumeak, adingabeak direla.
Haien ustez, haurren eta gazteen buruko osasuneko zentroetan eta helduentzako buruko osasuneko zentroetan eskaintzen ari den arreta, oro har, egokia da. Hala ere, hobetu beharreko eremu batzuk eta ematen den arreta nahikoa ez den zenbait alderdi nabarmendu dituzte:
Euskal osasun sisteman ezin dira ospitalizazioaren bidez kasu larrienak behar bezala tratatu.
Osasun Sailak ez du akordiorik egin Institut de Trastorns Alimentaris delakoarekin, nahiz eta, haien ustez, bide hori arreta egokia bermatzeko beharrezkoa den (ospitaleratzen dute eta tutoretzapeko etxebizitzen sarea daukate, gainbegiratze-maila desberdinekin, gaixoa dagoen fasearen arabera). Akordio horiek hedatuta daude gainerako autonomia erkidegoetan.
Heldutasunera igarotzen denean arretaren kalitatea jaitsi egiten da.
Familiekiko lan terapeutikoa areagotu behar da.
Jantoki-zerbitzuan (nahasmenduari aurre egiteko beharrezkoak diren jarraibideak ikasteko) ez dago psikologo profesionalik. Uste dute psikoterapia bermatzeko lanbide-profil hori jantoki-zerbitzuan ezinbestekoa dela. Galdakaoko ordutegia, 15:00etara arte, eskasa da. Gurutzetan ordutegia 17:00etan amaitzen da eta, haien ustez, egokiagoa da.
Medikazioaren kontrola eta psikiatriako profesionalen eginkizuna, zalantzarik gabe, garrantzitsua dira, eta hori eskaintzen du funtsean euskal sistemak. Dena den, uste dute psikologo profesionalen laguntzaz egiten den lan terapeutikoa ez dela nahikoa, eta areagotu beharko litzatekeela.
Erakundeen laguntza jasotzen dute, baina, haien ustez, ez da nahikoa garatzen dituzten zereginei aurre egiteko.
Unitate espezializatu bat sortzeko eskatu dute.
Jatearen nahasmenduak eta nortasun-nahasmenduak maiz batera agertzen direnez, uste dute Arartekoak azaroaren 23ko ebazpenean gomendatu zuen moduan eguneko ospitalea abiaraztea bi nahasmenduei ekiteko urrats garrantzitsu bat izango litzatekeela.
3.5.2. Aurten AVATI-Nortasun-nahasmenduak dituzten pertsonentzako eta haien familientzako euskal elkartearekinere lankidetza-dinamika bat hasi dugu. Elkartearen eginkizuna psikosoziala, psikohezitzailea eta autolaguntzakoa da. Kide diren 40 familiari eta informazioa eta aholkuak eskatzen dituzten 120 familia baino gehiagori ematen diete arreta.
Esan dute euskal sistema publikoak nortasun-nahasmenduak (NN) kudeatzen dituzten profesional bikainak dituela, baina haien kopurua oso txikia dela. Gainerako profesionalen prestakuntza faltak diagnostiko egokia egiteko zailtasunak sortzen ditu.
Krisialdiko egoeren arretan profesionalek konpromiso handiagoa hartzea eskatu dute. Ohartarazi dute krisialdiko egoeretan eragindako pertsonak garrantzi penaleko egintzak eta jokabide autolitikoak egiteko arrisku errealean daudela (eragindako biztanlerian buru-hiltze indizea aipatutako nahasmenduak ez dituen biztanlerian baino 50 aldiz handiagoa da; halaber, oso ugariak dira euren burua egoera izugarri arriskutsuetan jartzen duten pertsonen kasuak). Beraz, krisialdiko une horietan arreta/euspen handiagoa behar dute (oro har, ez dute egun bat edo bi baino gehiago irauten). Ohiz kanpoko larritasuna sortzen duten despertsonalizazioko egoerak izaten dira eskuarki.
Baieztatu dute pertsona horiek espetxean jasaten duten sufrimendu-maila oso altua dela, gainerako barneratuengandik jasotako tratuaren ondorioz. Beraz, ez da batere ingurumen aproposa, eta sarrerak saihesteko neurriak ezarri behar dira (segurtasun-neurriak, euspen egokia krisialdiko uneetan, eragindako pertsonen profilari dagozkion betetzeko baliabideak, e.a.).
Psikoterapia-baliabideen urritasuna igarri dute. Haien ustez, “farmakologiak ez itotzen laguntzen du, baina ez du laguntzen igeri egiten”.
Ezinbestekotzat jotzen dute sistemak ekiteko ereduari edo paradigmari buruz (dialektiko-jokabidekoa, analitiko funtzionala, e.a.) erabaki bat hartzea profesionalak trebatzeko eta zehaztasun metodologikoei amaiera jartzeko.
Mugako nortasun-nahasmenduan buru-hiltze arriskuari aurre egiteko protokolo bat egon behar da osasun publikoan.
Adierazi nahi dute oso kezkatuta daudela azaleratzen ari den errealitate batengatik: NN duten gazte batzuk bakanduta geratzen dira euren etxeetan, ordenagailuaren aurrean, eta bat-batean ustekabean ateratzen dira eta egoera lazgarriak sortzen dituzte. Azpimarratu dute garrantzitsua dela oinarrizko gizarte zerbitzuek eta kaleko hezitzaileek funtsezko alerta tresna gisa parte hartzea.
Heziketaren esparruan arreta goiztiarra eta prestakuntza sustatu behar dira, berritzeguneen jardunaren bitartez.
Ezinbestekoa deritzote krisialdietarako protokoloak neurri batzuk sartzeari:
–
Krisialdian zehar, euspena. Egoiliarraren giza kalitatearen arabera, eragindako pertsonaren sufrimendu-maila aldatu egiten da. Alderdi hori nabarmendu behar da.
–
Poliziaren esku-hartzea beharrezkoa denean, agenteak uniformerik gabe azaldu behar dira. Esku-hartze horietan erizainek laguntza eman behar dute.
Oso era positiboan baloratu dute Arartekoaren azaroaren 23ko ebazpena, eta erakundearekin ados daude bertan egindako gogoetei eta gomendioei dagokienez, bereziki eguneko ospitalea abian jartzeko beharra dela eta. Era berean, hiru lurraldeetan ezaugarri horietako unitate bana abiarazi beharko litzatekeela uste dute.
Aipatutako ebazpena betez Osasun Sailak eta Osakidetzak hasitako urratsak baino lehen mahai gainean jarritako kontu horiek ikusita, elkartearekin beste egiaztapen bat egin beharko da.
3.6. Bilerak administrazio eta erakundeekin
3.6.1. Osasun Saileko Osasun Sailburuordetza eta Koordinazio Soziosanitarioa (Eusko Jaurlaritza)
Heldu genien gaiek 4.2. atalean aipatu den azterketan eta Arartekoak egindako azken ebazpenetan jaso diren gomendioen balorazioarekin zerikusia dute; norberarenaren desberdinak diren kulturetako pertsonekin egiten den bilera klinikoan sortzen diren arazoak; haurrentzako eta gazteentzako eguneko ospitale nahikorik ez egotea, bereziki Araban, eta bitarteko baliabide soziosanitarioak sustatzeko beharra.
Azken alderdi horri dagokionez, uste dute orain dela gutxi sortu eta abiarazi den batzorde soziosanitarioak (foru aldundiko gizarte esparrua eta autonomia erkidegoko osasun esparrua ordezkatzen dituzten bost pertsonak osatutako taldeak) sustapen horren alde egingo duela.
Azpimarratu behar dugu erakunde honek mahai gainean jarritako kontuak sustatzeko oso irekita eta erabat prest egon direla.
3.6.2. Arabako Osasun Mentaleko Sarearen eta Arabako Ospitale Psikiatrikoaren kudeaketa
Heldu genien kontuen artean hauxe nabarmendu behar dugu: Araban haurrentzako eta gazteentzako eguneko ospitale nahikorik ez dagoela. Gure iritziarekin bat zetozen, eta adierazi ziguten gaiaren inguruan hausnartzen ari zirela irtenbide bat bilatzeko.
3.7. Bestelako jarduerak
3.7.1. Ekainaren 18an, Arartekoak Babesik gabe geratzeko arriskuan dauden buru-gaixoak artatzea udako ikastaroan parte hartu zuen EAEko buruko osasunaren arreta: erronkak eta aukerak txostenarekin. Ikastaroa HURKOA Fundazioak antolatu zuen eta Donostiako Miramar jauregian egin zen.
3.7.2. Arartekoak, Patologia Dualeko Espainiako Elkarteko presidentearekin batera, Patologia Dualari buruzko Euskadiko IV. Jardunaldiei amaiera eman zien abenduaren 5ean Bilbon.
Txostenean, jardunaldien gaiarekin lotuta erakundeak egindako jardunak deskribatu eta gero, patologia dualari ekiteko zailtasuna azpimarratu du. Halaber, nabarmendu du ekite terapeutiko integratuak programatu behar direla eta patologia horren arretan adituak diren osasun-langileen prestakuntzaren alde egin behar dela. Era berean, adierazi du patologia hori erronka bat dela osasun sistemarako, hainbat osasun-baliabidetatik igarotzen diren gaixo konplexuei, patologia medikoak, psikiatrikoak eta mendetasunezkoak dituztenei, arreta egokia eman behar baitie; gizarte zerbitzu, etxebizitza eta enplegu sistemetarako ere erronka bat da, patologia hori jasaten duten pertsonen benetako gizarteratzea bermatu beharko dutelako, baita ekiteko ezinbestekoa den koordinazio soziosanitariorako ere.
4.Herritarreneskubideen egoeraren balorazioa
4.1. Burutik gaixo dauden pertsonek baliabide publikoetara sarbidea edukitzeko ahulezia eta zailtasun handiagoak dauzkatenez eta euren komunitateko eskubide osoko kide direnez, botere publikoek haien titulartasunekoak diren eskubideak benetan egikaritzea ahalbidetzen duten baldintzak bermatu behar dituzte. Horrek komunitatean benetan gizarteratzeko bidea ematen duen jardun oro sustatzea eskatzen du: ostatua, hezkuntza, enplegua, nahikotasun ekonomikoa, estigma erauztea, parte hartzea, e.a.
Krisialdi larriko egoeran gaude, eta horrek herri-administrazioen ardurapean dauden eta haiek kudeatu behar dituzten osasun eta gizarte prestaziotarako sarbideari, mailari eta kalitateari eragiten die. Horregatik, Euskadiko politika publikoetan burutik gaixo daudenak babesteari eman behar diote lehentasuna.
4.2. Gizarte izaerako eta izaera soziosanitarioko zerbitzuetarako eta prestazioetarako sarbide-arazoak burutik gaixo daudenen mendetasunaren balorazioarekin lotutako kontuen ondoriozkoak dira, eta aurreikuspenei jarraiki 2014an argitaratuko den Gizarte Zerbitzuen Zorroari buruzko Dekretuan islatu beharko diren neurri positiboak eskatzen dituzte.
4.3. Borondatearen aurkako sarrerako egoeretan, psikiatriaren esparruan, norberaren askatasunerako eta tutoretza judiziala izateko funtsezko eskubideak babesteko (EKen 17. eta 24.1 artikuluak, oinarrizko giza eskubideak eta askatasunak babesteko Europako hitzarmenaren 5.1 e) eta 5.4 artikuluak, eta Ezgaitasunen bat duten Pertsonen Eskubideei buruzko Nazioarteko Konbentzioaren 14. artikulua), gure osasun administrazioak, indarrean dauden legeak zehatz-mehatz betetzeaz gain, neurriak ezarri behar ditu neurri murrizgarri hori hartzeko eskatu behar diren betekizunak betetzen direla, gaixoak egoera horietan dauzkan eskubideak benetan ezagutzen dituela eta proportzionaltasun– eta dokumentazio-printzipioak gauzatzen direla bermatzeko.
4.4. Egin diren aurrerapenak gorabehera, buruko osasunaren esparruan errehabilitaziorako bitarteko egitura nahikorik ez dagoela antzematen jarraitzen dugu (eguneko ospitaleak/zentroak, gainbegiratze-maila desberdinetako ostatuak, okupazio-zentroak, komunitate terapeutikoak, klub sozialak eta errehabilitazio psikosozialerako ospitaleak).
Egitura horiek ezinbestekoak dira buruko osasuneko zentroetan edo egonaldi laburreko ospitalizazio-unitateetan egindako esku-hartzeak osatzeko, arreta psikiatrikoko programak (hala nola, etxerik gabeko pertsonei zuzendutakoak) ondo ezartzen direla bermatzeko edo arreta eredu komunitarioa egikaritzea ahalbidetuko duten desinstituzionalizazio-prozesuak garatzeko.
Arabako eta Gipuzkoako lurraldeei dagozkien desinstituzionalizazio-prozesuetan ez da aurrerapenik igarri.
Tartean dauden administrazioen (osasun administrazioa, gizarte zerbitzuetako administrazioa eta etxebizitza administrazioa) arteko akordioen alde egiten duten ekimenak indartu behar dira, autonomia erkidegoaren, foru aldundiaren eta udalaren esparruen konpromisoarekin batera, buru-nahasmendu larria duten pertsonek gizarte alokairuko etxebizitza normalizatu baterako sarbidea eduki dezaten.
Ez dago haurrentzako eta gazteentzako eguneko ospitale nahikorik, bereziki Arabako lurraldean.
4.5. 2010eko Osasun Mentaleko Estrategia Dokumentua betetzeari dagokionez, zenbait aurrerapen igarri dira. Hala eta guztiz ere, honako alderdiak azpimarratu behar ditugu:
Gizarte eta osasun eremuko asistentziaren etikako komiteek bat egin behar dute borondatearen aurkako edozein esku-hartzeren asistentzia-praktikako etika- eta lege-alderdien gaineko jardunbide egokiei buruzko gida orokor bat prestatzeko (4.14. helburu espezifikoa).
Osasun administrazioa burua dela, estigma erauztera bideratutako politika publiko eraginkor bat abiarazi behar da, gizarteak sustatutako ekimenetan jadanik badagoen laguntzaz haraindi (hirugarren lerro estrategikoa).
Tratamendu asertibo komunitarioko programen alde egin behar da eta taldeen zuzkidura areagotu behar da (laugarren lerro estrategikoa).
Osasun mentalaren sustapenarekin lotutako egintzen egikaritzea ez da nahikoa (lehenengo lerro estrategikoa).
4.6. Nortasun-nahasmenduak dituzten pertsonak artatzeari dagokionez, nahiz eta egia den neurriak hartu eta urrats garrantzitsuak eman direla (nerabeentzako unitatearen sorrera, programa bereziak, e.a.), oraindik kezkatuta gaude gure osasun sistemak autonomia erkidegoaren esparruan nahasmendu horiei ekiteko dituen mugak direla eta. Horregatik, 2009an jadanik proiektatuta zegoenaren ezaugarriak dituen eguneko ospitale bat abiarazteko beharra nabarmentzen dugu, Arartekoaren 2012ko azaroaren 23ko ebazpenean adierazi genuen bezala.
Hori gauzatzen ez den bitartean, ezinbestekoa da beste bide batzuk kontuan hartu eta aplikatzea, esaterako bideratzea, ituntzea eta gastuak itzultzea.