14. Lana eta gizarte segurantza
I.?Arloa kopurutan
2010. urtean 7 kexa jaso dira lan eta gizarte segurantzaren arlo honetan.
Urtea aurreratuta zegoela, gertaera nabarmen bat jazo da: Euskal Autonomia Erkidegoari eskualdatu zaizkio lan bitartekaritzaren, sustapenaren eta enplegurako laguntzaren arloko funtzioak eta zerbitzuak nahiz lanerako prestakuntza profesionalaren arlokoak.
Arrazoizkoa da pentsatzea eskumen horiek baliatzearen ondorioz hobeto kudeatuko direla arlo hauetan dauden eskariak. Bestalde, nahiz eta herritarrek agertu dizkiguten kexak ez diren ezinbestean administrazioen funtzionamenduaren ispilu, pentsatzekoa da arlo honetako kexak ugaritu egingo direla 2011n.
Urte hauetan Arartekoan jaso ditugun kexarik gehienak gai horiekin loturiko eremuen ingurukoak izan dira, eta, de facto, gure Autonomia Erkidegoko administrazioa jarduketak egiten ari ziren horien inguruan: enplegu bulegoak, prestakuntza ikastaroak eta abar. Jarduketa horiei dagokienez, agertu dizkiguten auziek batez ere laneko prestakuntza ikastaroekin loturiko alderdiekin izan dute zerikusia.
Gure arloan sartu diren kexa horiez gain, egokia iruditu zaigu hemen beste kexa batzuk ere agertzea, hain zuzen ere pentsioen gaineko neurriekin ados ez dauden hainbat pertsonak eta erakundek aurkeztutakoak. Zehazki, defizit publikoa gutxitzeko aparteko neurriak hartzeko maiatzaren 8/2010 Errege Lege Dekretuan ezarritakoari jarraituz pentsioak ez goratzeagatik jarritakoak izan dira. Kexa horiek estatuko herriaren defendatzaileari igorri zaizkio, erakunde horrek baitu arlo horren eskumena.
II.?Kexarik aipagarrienak
Banakoek aurkeztu dizkiguten kexetan, prestakuntza ikastaroetan praktikak egitearekin eta laguntza publikoak eskuratzearekin loturiko zenbait auzi agertzen dira.
Horietako batean, erreklamaziogileak adierazi du ez dagoela ados administrazioaren erabakiarekin; izan ere, ukatu egin dio praktikak egin behar zituen zentroa aldatzeko eskaera.
Gipuzkoako Foru Aldundiko Sarbide programaren arduradunek, programaren garapena jagoten dutenek, ez zioten baimenik eman zentro baimendu batean egindako ikastaro teorikoaren praktikak beste enpresa batean egin zitzan. Aldaketa eskatu zuen pertsonak alegatu zuen zentro horrek onespena eman ziola.
Kasuaren aurrekariak egiaztatuta, iritzi genion, batetik, Sarbideren erabakia bat zetorrela prestakuntza programa erregulatzen duten arauekin. Bestetik, kontsulta egin genion erreklamaziogileak ikastaro teorikoa egin zuen prestakuntza zentroko tutoreari, eta hark ez zuen baieztatu onespena eman zionik praktikak egiteko enpresa aldatzeko. Beraz, auzi honetan hori frogatu beharra zegoen.
Inguruabar horiek aztertuta, atentzioa eman zigun interesdunak bere kexan adierazitako kontu batek: alegia, Sarbideak erakundeak enpresaz aldatzeko eskaera ezetsi ostean, prestakuntza zentroan esan ziotela ez zekitela araudiak hori galarazi egiten zuenik.
Alderdi hori baloratzean, ezin dugu ahaztu printzipio orokor hau: araua ez ezagutzea ez dela ez betetzeko aitzakia.
Nahiz eta printzipio horrek alderdi guztiak hartzen dituen kontuan sarbide edo xedapen orokorreko arauak direnean, areago hartu beharko lirateke aintzat Sarbideak programa garatzen duten prestakuntza zentroen kasuan. Horregatik, kontuan hartzen badugu, interesdunak adierazi zigunez, zentroak ez zekiela praktikak egiteko lekua aldatu ezin zenik, beharrezkoa iruditu zitzaigun ohar hori programaren foru arduradunei helaraztea, programako ikastaroetan esku hartzen duten pertsonek eta ikastaro horiek garatzen dituzten zentroek aztertutako kasuan baino informazio hobea izan dezatela susta dezan.
Programa horren beraren garapenari dagokionez, pertsona bat kexatu egin zen, informazio kontraesankorra jaso zuelako zentro batek iragarritako ikastaro bat emango ez zela eta. Bildu genuen informazioaren arabera, kexa horretan ematen ziren datuek erakusten zuten informazioa ez zela aski. Zalantzak argitzeko, bildu genuen informazioa interesdunari helarazi genion, eta haren kexa ere Sarbideak programaren arduradunari bidali genion, zuzenean informa zezaten.
Beste kexa batean, adierazi ziguten arazo bat izan zela Behargintza sarearen barruan antolatutako laneko prestakuntza ikastaro bat egiteko. Pertsona horrek teoria ordu guztiak egin zituen eta ezin izan zituen praktikak egin, zailtasunak zeudelako praktikak egiteko enpresa bat aurkitzeko.
Bere kexan adierazi zuenez, ikastaroa praktika horiekin osatzeko zain zegoela, jakinarazi zioten pasea zela praktikak egin ahal izateko epea baina hori ez zela eragozpen izango prestakuntza ikastaroa egin zuela zioen ziurtagiria lortzeko. Azkenik, programaren ardura zuen administrazioak jakinarazi zion saiatuko zirela praktikak egin zitzan.
Eremu horretan bertan, joan den urtean pertsona baten kexa jaso genuen, lan arriskuen prebentziorako prestakuntza ikastaro batean sartzeko ezaugarriak betetzen zituela eta. Alegatu zuen bazuela aurretiazko prestakuntza, giza baliabideen ikastaro bat egina zuenez gero, eta tratu desberdina eman ziotela beste pertsona batzuen aldean, harenaren antzeko egoeran egon arren haiek egokitzat jo zituztelako.
Administrazioak bere lehenengo erantzunean ez zituen argitu alderdi horiek, eta, horregatik, aurten egindako jarduketen inguruko informazio osagarria eskatu genuen.
Geroagoko txosten batean, azaldu ziguten zer erregela erabiltzen diren izangaia ikastaroan sartzeko egokia den erabakitzeko eta nola baloratu zituzten, bat etortzeak abiapuntutzat hartuta, kexa aurkeztu zuen pertsonaren curriculumaren eta hasiera batean antzeko tituluak zeuzkaten beste batzuen curriculumaren arteko desberdintasunak.
Azaldutako arrazoiak ikusita, ezin zen esan hartutako erabakia oinarririk gabea zenik. Ez dugu ikusten zer inguruabar konkreturengatik erabaki zen interesduna ez zela egokia eskatu zuen ikastaroa egiteko, baina bazeuden datuak ondorioztatzeko erabakiak zerikusia zuela haren ibilbide profesionalarekin eta zituen lan helburuekin. Uste dugu txostenean esaten den bezala izangaiak egokiak diren edo ez egiaztatzeko orduan iritzi teknikoaren arabera jarduten dela.
Egokitasuna epaitzea administrazio organo kalifikatzaile batek egindako balorazioaren esparruan sartzen da, eta guk ezin dugu ordezkatu organo hori lan horretan, eskatzailea egokia den ikusteko egindako kalifikazioa berrikusita. Gainera, ez dugu judizio elementurik horretarako.
Alabaina, nahiz eta adierazitako arrazoiengatik uste dugun kasu honetan ezin genuela harago jo, kexa espediente hau izapidetzean geure buruari galdetu genion egokitasun kontzeptu hori ez ote den zenbaitetan modu erlatiboagoan hartzen, oinarritzat hartuta gutxieneko bat bete behar dela, hala nola prestakuntza ikastaroan sartzeko profil egokia izatea.
Pentsatu genuen beharbada hori gertatzen dela ikastaroen eskaintza ez denean betetzen lan aukerak areagotzeko eta laneratzea sustatzeko neurriak arautzen dituen abenduaren 23ko 327/2003 Dekretuan ezarritako egokitasuna ziurtatuta daukatenekin, eta egokitasun baldintza hori betetzen ez duten pertsonen eskabideak badirenean.
Nahiz eta arau horren testutik (37. artikulua) ondorioztatzen dugun leku guztiak betetzen ez badira ere era berean egiaztatu behar dela inskribatu gabeko pertsonen egokitasuna, egoki irizten diogu Administrazioari gogoeta hori helaraztea. Erantzunik jaso gabe arrazoizko denbora bat igaro zelarik, Eusko Jaurlaritzako Lan eta Gizarte Segurantzako Sailari adierazi genion ondorioztatu behar genuela ez zetozela bat gure balorazioarekin.
Beste eremu batean, autonomo jarduna utzi behar izan zuen pertsona batek laguntza eskatu zuen "Birziklatzea eta lanbide kualifikazioa eta enplegagarritasuna hobetzea, jarduera bertan behera utzi behar izan dutenen kasuan" arlorako, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako sailburuaren 2009ko abenduaren 10eko Aginduko deialdiaren barruan (abenduaren 18ko EHAA). Diru laguntzaren xedea zen prestakuntza ikastaro batzuetan izena ematea eta haietara joatea, eta, prozesu horretan, interesdunak 480 euro jasotzen zituen hileko, gehienez ere sei hilabetean.
Xedapen horretan hiru hilabeteko epea ezartzen da eskabideen gainean ebazteko. Alabaina, pertsona horren kasu konkretuan, nabarmen gainditu zen epe hori Sailak eskabide horren gainean ebatzi gabe. Interesdunak justifikatu zuen ikastaroetan izena eman zuela eta haietara joan zela, eta, areago, bere espedientearen inguruko interesa ere agertu zuen, baina ez zuen erantzunik lortu. Azkenean, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Gaietako Sailak eskabidearen aldeko ebazpena eman zuen, eta jakinarazi zigun batez ere programa berri bat zeukatelako eta hori kudeatzea konplexua zelako berandutu zirela.
Bestalde, laneko osasunaren esparruan, Amiantoaren Biktimen Euskal Elkarteak (Asviamie) antolatutako ekintza bat aipatu behar dugu, lanean produktu hori erabili behar izateagatik gaixotu diren langileen arazoen gainekoa.
Aurten amaituko da Gizarte Segurantza eta Osasunaren 2007-2010eko Plan Estrategikoa. Plan horretako helburu estrategikoetako batek, gaixotasun profesionalei eta osasunaren zaintzari buruzkoak, amiantoa hartzen du jorratu beharreko gai nagusien artean, plan horretan jasotzen diren ekintzekin eta eragileekin.
Gure jardueren barruan, herritarrek planteatzen dizkiguten gaien jarraipena egiten saiatzen gara; horregatik, Enplegu eta Gizarte Segurantzako Sailari galdetu diogu zenbateraino bete diren amiantoarekin loturiko gaixotasunari dagokionez plan estrategiko horretan ezarri diren helburuak, eta, hala badagokio, zein aurreikuspen dauden gaixotasun profesional horri aurre egiteko beste helburu batzuk diseinatzeari dagokionez.
III.?Ondorioak
Informazioa elementu garrantzitsua da zenbait kexatan planteatu dizkiguten auzietan, eta arrazoizkoa da pentsatzea informazioa egokia edo nahikoa izan balitz ez zela kexarik izango.
Informatzeko sistema on bat izatea eta herritarrek informazio hori eskuratzeko modua izatea funtsezkoa da ondo funtzionatzeko. Kontuan hartuta administrazio publikoek askotan beren titulartasunekoak diren zerbitzuak garatzeko zentro pribatuen lankidetza izaten dutela, beharrezkoa da halako kasuetan ere neurriak hartzea informazio egokia ematen dela bermatzeko.