Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren txostena 2017
AURKEZPENA
Aurkeztera goazen a
girian bilduta daude A
rartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoak 2017. urtean egindako jardueraren elementurik esanguratsuenak. Gogorarazi nahi dugu, a
urten ere, erantsitako txostenaren formatua daukala, hau da, osotasun integratu baten (Arartekoak Legebiltzarrarentzako egin duen 2017. urteko txostena) zatia izanda ere, modu independentean irakur daitekeen a
giria egin dugu. Horrela, erakundearen a
ntolaketarekin eta funtzionaltasunarekin lotutako errealitatea islatzen du, talde bereziki a
hul horri dagokionez: A
rarteko erakundearen jardueraren zati bereizezina izanda, haien eskubideak bermatzeko kezka, interesa eta jarduerak zeharkako ikuspuntu batetik egiten dira. Ikuspuntu horrek a
dingabearen interes gorenari ematen dio lehentasuna, eragindako eremua edo bizitzaren a
lderdia edozein dela ere. A
zaldutakoaren ildoan, testuan zehar txosten orokorreko zatiak eta a
talak a
ipatu egiten dira eta, modu berean, txosten orokorrean Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren txostenari erreferentzia egiten zaio, bai kasu batean, bai bestean, garrantzi edo zehaztasun handiagoko gogoetak egiten diren bakoitzean.
Informazioa bost kapitulutan egituratuta dago, eta seigarren kapituluan eranskinak eta a
rloko a
raudia a
gertzen dira. Lehe-
nengoan, haur eta nerabeen eskubideen gaineko a
raudi-testuingurua a
zaltzen da, horretan jarduten baitu bulegoak.
kapituluan, guztien a
rtean luzeena, A
rarteko erakundearen berezko jardueratik a
biatuta, ikusitako a
razo nagusiak a
ipatzen dira, a
rriskuan ikusitako eskubideen inguruan bilduta. A
bian jarritako jarduerak eta herritarrek a
urkeztu dituzten kexen; egindako ikuskapen bisitaldien; ofiziozko ikerketen; a
rduradun publikoekin eta gizarte erakundeekin izandako bileren; foroetan, batzarretan eta profesionalen topaketetan parte hartu izanaren ondorioz lortutako ikaskuntzak errepasatzen dira.
kapituluan zehazki a
zaltzen da zer-nolako jarduera burutu duen haur eta nerabeentzako gure partaidetza-organoak: Haurren eta Nerabeen Kontseiluak.
kapituluak haurren eskubideei dagokienez, errespetuan oinarritutako kultura sortzen laguntzeko zenbait jarduera bildu ditu.
Azkenik, V. kapituluak ixten du a
giria. Bertan, haur eta nera- been eskubideen egoeraren balorazioa egiten da, laburpen gisa.
Atala
ARAUDI-TESTUINGURUA
Arartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoak 2017. urtean egin duen jarduera erakundearen a
rdatz estrategiko nagusiei jarraiki bideratu da, eta gizarteeta a
rau-testuinguru jakin batean. Testuinguru horri erantzuten saiatzen da, baina testuinguru horrek mugatu eta baldintzatu egiten du hori egiteko modu zehatza.
Haurren eta nerabeen eskubideak duela gutxi a
itortu dira. Geroago hartu dira haurrak eta nerabeak eskubideak dituzten pertsonatzat, nazioarteko eskubide humanitarioak giza eskubideak a
intzatestearekin eta estatuko ordenamendu juridikoetan babestearekin batera hain zuzen.
1990. urtean Espainiak Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena (HEH) berretsi zuen, 1989ko a
zaroaren 20an Nazio Batuen Erakundearen (NBE) batzarrak hartu zuena. HEH modu unibertsalean onartu den haurren eskubideen katalogoa da; a
ldi berean, estatuek errespetatzeko, bermatzeko eta betearazteko dauzkaten betebeharrak ezartzen dituena.
Konbentzioak, lehenengo bi a
rtikuluetan haurren a
rloan erakundeen ekintza guztiak bideratu behar dituzten funtsezko bi printzipioak ezarri zituen: bereizkeriarik ezaren printzipioa eta a
dingabearen interes gorena. 6. a
rtikulutik a
urrera, lau eskubide multzo handi zerrendatu dira: Hornidura, hau da, zenbait baliabide eta zerbitzu edukitzeko, jasotzeko edo eskuratzeko a
ukera izateko eskubidea, haurren eta helduen a
rtean baliabideak banatzekoa; Sustapena, a
legia, erabat garatzeko eta osasun eta hezkuntza maila gorenak izateko eskubidea; Babesa, hots, gurasoen eta profesionalen zainketak jasotzeko eskubidea eta ekintza eta praktika neurrigabeak jasan behar ez izatea; eta Parte-hartzea, hau da, gauzak egiteko eskubidea, nork bere kabuz a
dierazpenak egiteko eta banaka zein taldean hitza izateko eskubidea.
Horrez gain, beste bi premisa hauek kontuan hartu behar dira: eskubideen zatiezintasuna eta euren a
rteko lotura eta haur guztien ongizatea zaintzeari dagokionez gurasoen, familia ingurunearen, erakundeen eta gizartearen a
rdura partekatua.
Aukerakoak (hautazkoak) baziren ere, Espainiak ere sinatu eta berretsi ditu Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmeneko bi protokoloak. Protokolo horietan babes kontuak a
ipatzen dira batez ere: HEHren Hautazko Protokoloa, gatazka a
r-
matuetan haurren parte hartzeari buruzkoa; HEHren Hautazko Protokoloa, haurren salmenta, haurren prostituzioa eta pornografian haurrak erabiltzearen gainekoa; eta HEHren
III. Hautazko Protokoloa, komunikazio prozedura baten in- gurukoa. A
zken protokolo horrek mekanismo bat ezarri du haurrek edota euren ordezkariek salaketa jarri a
hal izan diezaioten beren eskubideak babesten espezializatutako nazioarteko batzorde bati, eskubide horiek urratuak izan direla uste badute. Beraz, modu zabalago eta indartsuagoan onartu dute haurrak eta nerabeak eskubideen subjektu direla.
2017an, Haurren Eskubideen Batzordeak HEHn ezarritako eskubideak Espainiako Estatuan zenbateraino bete diren a
ztertzeko prozesuaren zati handi bat egin du.
Jakina denez, nazioarteko hitzarmen hori sinatu zuten estatu kide guztiek hitzeman dute zenbait neurri a
biaraziko dituztela beraien herrialdetako haur eta nerabeek beren eskubideak egiaz balia ditzaten, eta Haurren Eskubideen Batzordeak egiten dituen jarraipen-lanetan lagunduko dutela. Horretarako definitu den prozesuak ezartzen duenez, estatu kideek batzordeari txostenak bidali behar dizkiote, lau urtean behin, eta horrek, a
ztertu ondoren, ohar batzuk egingo ditu, zeinak kasuan kasuko herrialdearentzat gidari izango diren, hurrengo a
ldirako.
Bulego honen 2016ko txostenean iragarri zenez, urte hartako maiatzean, Espainiako Gobernuak, Osasuneko, Gizarte Zerbitzuetako eta Berdintasuneko Ministerioaren bitartez, Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioaren
eta VI. A
plikazio Txostena eta A
ukerako Protokoloak aurkeztu zituen (lehendabiziko biak, hirugarrena 2014ko a
pirilean sartu baitzen indarrean); bertan erreforma nagusiak jaso ziren, 2010ean Haurren Eskubideen Batzordeak emandako gomendioei erantzunez, eta, oro har, Espainian haurren eta nerabeen eskubideen egoera a
urkeztu zen. A
utonomia Erkidegoetatik iritsitako informazioa Haurtzaro eta Familien Erkidegoen a
rteko Batzordetik eta Haurtzaroaren Behatokitik jaso zen, ordezkatutako gizarte zibilaren eta erakunde publikoen ekarpenekin.
2017ko martxoan a
maitu da Estatu Kideak igorritako txostena osatzeko dokumentua a
urkezteko epea. Txosten osagarria gizarte-erakundeei eta haur eta nerabeen eskubideak defendatzen diharduten a
ntolakundeei enkargatu zaie. A
rar-
tekoak prozesu horretan parte hartu du eta honako hau igorri du: “Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena Ezartzeko V. eta VI. Txostenen Txosten osagarria eta horren aukerako protokoloak. Euskal A
utonomia Erkidegoa”. Arartekoaren ekarpena, Espainiak Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena zenbateraino betetzen duen jakiteko as
moz Haurren Eskubideen Batzordeak egiten duen jarraipen-lanari, eta, a
zken batean, haur eta nerabeek beren eskubideak egiaz baliatzen ote dituzten ebaluatzeari, EAEko egoerara eta euskal a
dministrazioen jarduerara mugatzen da. Eskumen as
ko eta garrantzitsuak transferituta dituzten a
utonomia-erkidegoek osatutako estatu batean, eta Euskal A
utonomia Erkidegoa a
utonomia maila handienetako bat duen horietakoa da, erakunde honek honako hau iritzi du: helarazitako informazioa interesgarria gerta daitekeela Espainiako Gobernuko Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioak egindako txostena osatzeko, zenbait errealitateri buruzko xehetasun gehiago ematen duelako eta Euskadiko errealitateari lotutako ekimenak nahiz balorazioak jasotzen dituelako.
Txostenaren edukia ez da ondorioztatzen hura prestatzeko berariaz egindako ikerketa batetik, batzordeak jarraipena egiteko ezarritako denbora-tarteari dagokion epean A
rartekoak esku hartutako a
lor, gai eta egoerei buruzko informazioa jasotzen du baizik. A
rartekoak oinarritutako iritzia du a
lor, gai eta egoera horiei buruz. Txostenaren xedea ez da, beraz, Euskadin euskal haur nahiz nerabeen eskubideei lotuta gertatzen denari buruzko a
zalpen-balorazio orokor bat egitea, baizik eta a
urreko paragrafoan a
ipatutako helbururako a
dierazgarrienak diren elementu batzuk a
urkeztea.
Prozesu horren baitan, ekainean, A
rarteko erakundearen ordezkariak Haurren Eskubideen Batzordeak Genevan a
ntolatutako Task Force delakoaren a
urresaiora joan dira. Topagune horretan, Batzordeko lantaldeak estatu kideek egindakoa osatzeko txostenak igorri dituzten erakundeekin hitz egiten du. Informazio hori guztia a
ztertu eta baloratu ondoren, uztailean, “gai zerrenda” igorri du Batzordeak, estatuari zenbait gairi buruzko informazio osagarria eskatzeko. Urrian igorritako informazio-eskaera horri Espainiako estatuak eman dion erantzuna aztertuta, 2018ko urtarrilaren 22an, Espainiarekin Genevan a
urrez a
urreko saioa egiteko as
moa dago, Haurren Eskubideen Batzordearen 77. bileraren baitan.
Haurren Eskubideen Batzordeak sustatzen duen beste ekimen bat, jakina denez, ohar orokorrak ematea da, Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioa ezarri behar den hainbat esparrutan, interpretazio egokia egiteko orientabideak eskaintze a
ldera. 2017an hiru ohar berri onetsi dira, horietako bi beste batzorde batekin batera; horiek a
urrerago a
ipatuko ditugu.
21. Ohar Orokorrak, Haurren Eskubideen Batzordeak bakarka egindakoak, kaleko haurrengan jartzen du a
rreta. A
zterlan horren bidez, Batzordeak kaleko haurren inguruko estatu mailako estrategia zabalak eta epe luzerakoak garatzeko orientazioa, oinarri sendoa duena, eskaini nahi die estatu kideei, giza eskubideen ikuspegi osatua erabiliz eta Haurren Eskubideei buruzko Konbentziora egokituta egongo diren bideak
–prebentziozkoak zein erantzuna ematekoak– a
intzat hartuz.
Egiaz, Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioak ez du kaleko haurrei buruzko berariazko a
ipamenik egiten, baina bere xedapen guztiak haur horien egoerari a
plika daitezke; izan ere, haien kasuan a
rtikulu gehienak urratzen dira.
Haurren eskubideei begirako nazioarteko erreferentziazko ituntzat a
ipatu dugu, halabeharrez, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena (HEH); bada, ezin dezakegu a
haztu, halere, haurrak ez direla HEHn bakarrik a
geri, Espainiak berretsitako eta sinatutako nazioarteko beste itun batzuetan ere engaiatutako eta eragindako haur eta nerabeak baitaude.
Ondorioz, beharrezkoa da nazioarteko itun horien edukia ezagutzea, baita, horietan esku hartu a
hal izateko, jarraipenak egiten dituzten batzordeen jarduera ezagutzea ere. Horixe da a
ipatu batzordeek jada hartu duten ikuspuntua; izan ere, hainbat lan lan elkarrekin egiten hasi dira. Horren a
dibide dira a
urreko puntuetako batean a
ipatutako bi ohar orokorrak, Haurren Eskubideen Batzordeak eta Langile Migratzaile Guztien eta Horien Familiakoen Eskubideak Babesteko Batzordeak (CMW, ingelesezko siglen a
rabera) elkarlanean landutakoak. 22. eta 23. Ohar Orokorrek (CMW-rentzat 3. eta
4. oharrak dira) haur eta nerabeen eskubideak nazioarteko migrazioaren testuinguruan a
ztertzen dituzte eta a
ldi berean onetsi dira; izan ere, berezko eskubidez dokumentu bereiziak izan a
rren, elkarren osagarri dira eta biak batera interpretatu eta a
plikatu behar dira.
Batzordeek a
itortzen dute nazioarteko migrazioak munduko eskualde guztietan eta gizarte guztietan duela eragina; gainera, gero eta gehiago, milioika haur eta nerabek fenomeno horren ondorioak pairatzen dituzte. Haien iritziz, migrazioa pertsonentzat, familientzat eta herrialdea (jatorrikoa, iraganbidekoa, helmuga eta itzulerakoa) baino zabalagoak diren komunitateentzat positiboa izan daiteke, hala ere, migratzeko a
rrazoiak, bereziki seguruak edo a
rauzkoak ez diren inguruabarretan migratu beharra giza eskubideen urraketekin zuzenean erlazionatuta daude as
kotan. Testuinguru horretan, Ohar Orokorrak haur eta nerabe migratzaile guztiei dagozkie, hau da, familiarekin edo ohiko zaintzaileekin migratu direnei, bakarrik daudenei edo familiatik bereizi, jatorriko herrialdera itzuli, gurasoak migratu direnean, iraganbideko herrialde batean edo helmuga-herrialdean jaio direnei edo, guraso biak edo horietako bat beste herrialde batera joan bitartean, jatorriko herrialdean geratu direnei, migrazioari edo bizitokiari dagokionez, beren egoera edo gurasoen egoera edozein dela ere. Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioan jasotako printzipioak –inor ez diskriminatzeko– behartzen ditu estatu kideak konbentzioan a
dierazitako eskubideak haur guztien kasuetan errespetatzera eta bermatzera, egoera a
rautuan zein irregularrean dauden etorkinak direla, as
ilo-eskatzaileak, errefuxiatuak, herrigabeak edo pertsonen salerosketaren biktimak direla, baita jatorriko herrialdera itzuli edo kanporatzean ere, haurraren, bere gurasoen edo tutoreen nazionalitatea eta egoitza-egoera edozein dela ere, edo a
berrigabezia egoeran daudenean ere.
Ohar Orokorrak “nazioarteko migrazioaren testuinguruan haurren eskubideei dagozkien printzipio orokorretan” jartzen du a
rreta; halaber, nazioarteko migrazioaren testuinguruan haurren eskubideak erabat babesteko hartu behar diren
lege-neurriei, politika publikoei eta beste neurri orokorrago batzuei buruzko orientazio baimenduna ematen saiatzen da.
Ohar Orokorrak, a
ldiz, banan-banan a
zaldu ditu erreferentzia diren konbentzio bien xedapenak, nazioarteko migrazioaren testuinguruan haurren eskubideei lotutako betebehar zehatzak “jatorriko, iraganbideko, helmugako eta itzulerako herrialdeetan” ezarri dituztenak.
Nazioartean, gogoan izan behar da badaudela Espainiak hainbat hitzarmen berretsi dituela –hainbat nazioarteko erakundek sustatu dituzte itun horiek, hala nola Nazioarteko Lan Erakundeak, Hagako Nazioarteko Zuzenbide Pribatuaren gaineko Konferentziak, besteak beste-, a
dingabeei dagozkien sektore-gaietan:haurren lana, a
dingabekoak ostea, sexu-esplotazioa, nazioarteko a
dopzioa eta a
bar.
Europar Batasunaren esparruan ere berariaz haurren eskubideak a
ipatzen dituzten a
rauak daude. A
rau horien a
rtean nabarmenduko dugu Europako Parlamentuaren 1992ko uztailaren 8ko A
-3.0172/92 Ebazpena, Haurren Eskubidearen Europako Gutuna onartzen duena. Ebazpen horrek hauek proposatzen ditu: haurren eskubideen defentsariaren figura, estatu-mailan nahiz Europa mailan. Defentsari horrek eskaerak eta kexak jaso beharko ditu, haurrei babesa ematen dieten legeak a
plikatzen direla zaindu, eta botere publikoen jarduna haurren eskubideen a
lde bideratu. Halaber, haurren eskubideen erkidegoko gutun bat egin beharko litzateke, proposatzen den gutxieneko edukia duena.
Halaber, a
ipatzekoa da Europar Batasunaren Oinarrizko Eskubideen Gutuna (Lisboako Itunaren zatia). Gutun horrek, a
dingabeei dagokienez, haurrak entzunak izateko eskubidea, haurren interes gorena kontuan hartzea eta gurasoekin harremana izateko eskubidea a
ldarrikatzen ditu. Garapenean, bi gertaera gogoangarri: lehenbizikoa, «Haurren Eskubideen gaineko Europar Batasuneko Estrategiarantz» izeneko jakinarazpena, Europako Batzordearena (2006), zeinak hainbat egitura ezarri baititu EBko erakundeek haurren eskubideei lotutako a
razoei a
urre egiteko duten a
halmena indartzeko, eta egintzetan oinarritutako politiken zimenduak finkatu baititu, interesdunekiko elkarrekintza a
rintzeko as
moz; eta, bigarrena, Haurren Eskubideen A
ldeko EBko A
genda (2011),
zeinak batez ere eremu jakin batzuetan jartzen duen a
rreta, EBk eremu horietan benetako balio gehigarria ekar dezakeelako, a
dibidez, haurrentzako justizia eskuragarri egiteko a
rloan, egoera zaurgarrietan dauden umeak babestuz eta Europar Batasunaren barruan zein kanpoan haurrengan eragina daukan indarkeriaren kontra borrokatuz.
Haurrak eta nerabeak babestearen a
rloan, Espainiako legeria sakon eguneratu zen 2015ean. Urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoan (Adingabearen Babes Juridikoari buruzkoa), abenduaren 28ko 54/2007 Legean (Nazioarteko A
dopzioari buruzkoa), abenduaren 28ko 1/2004 Lege Organikoan (Genero-indarkeriaren a
urka babes osoa emateko neurriei buruzkoa) eta Kode Zibilean funtsezko a
ldaketak egin ziren, garrantzitsuak, haur eta nerabeen eskubideak bermatzeari dagokionez.
Espainiako Estatuaren lurraldeeta a
dministrazio-egiturarekin bat, Euskal A
utonomia Erkidegoak, a
hal legegilea duenak, a
dingabeen eskubideen babesaren eta sustapenaren a
rloan autonomiako legeria garatu zuen 3/2005 Legea, otsailaren 18koa, haurrak eta nerabeak zaintzekoa eta babestekoa onartu zuenean. Lege horren bigarren Tituluan, “Haurren eta nerabeen eskubideak eta eskubide horien erabilera” izenekoan, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean sortu ziren eskubideak zerrendatzen dira. Legearen gainerako a
taletan babesik gabeko egoeran dauden haurren babesa a
rautzen da. Beraz, a
raudi sektorialari buruz hitz egitean berriz ere a
ipatuko dugu legea.
Bukatzeko, a
dierazi behar da a
dingabeen eskubideak eta haurren babesean eta zainketan hartutako konpromisoak zehaztea oso lan luzea dela, hainbat a
rlori eragiten baitie, besteak beste: osasunari, hezkuntzari, gizarte-babesari, a
rrisku-egoerei eta babes gabeko egoerei, birgizarteratzeari eta haurren osotasunaren babesari. Hori dela eta, lege, dekretu eta gainerako garapen ugaritan a
ipatzen da, a
rau-marko zabal bat eratuz. Marko horretatik elementu nagusi hauek nabarmendu ditugu dokumentu honen II. eranskinean. A
rloko a
raudi horretan 2017an egindako balizko berrikuntzak txosten honetako II. kapituluan a
zalduko dira, a
rlo bakoitzeko a
zalpenean.
Atala
ESKUBIDEAK URRATZEA?
KEXAK, KONTSULTAK ETA EKIMEN PROPIOKO JARDUERAK
Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren jardueraren zati handi bat, ez guztia ordea, kexaeta kontsulta-espedienteak bideratzean datza, hau da, espediente horiek ikertu, a
ztertu eta baloratzean. Kexaeta kontsulta-espedienteen a
nalisiari hurbiltzeak batik bat helburu diagnostikoa du bulegoaren berariazko a
giri honetan. Bere oinarrizko helburua, jarduera horren datuak a
dierazteaz gain, egoera kezkagarriak hautematea da, eta espediente horietako bakoitza gure haurrak mugitzen diren errealitatearen sentsore gisa ulertzea. Beraz, interesa izaera kualitatiboaren bidez gehiago zehaztuko da izaera kuantitatiboaren bidez baino, baina edonola ere, interes garrantzitsua du.
Neska-mutilen eta nerabeen edo
haiei buruzko kexaespedienteak: gerturatze kuantitatiboa
2017an, 492 kexa-espedientetan a
ipatu da a
rgi eta garbi haurren eta nerabeen presentzia edo inplikazioa, a
legia, A
rarteko erakundeari egindako kexa guztietatik ia %16,37tan. Zenbaketa horretan sartuta daude, batetik, a
lde batek eskatuta bideratu diren kexa-espedienteak (478): norbanakoek edo elkarteek a
zaldu dituzte, horretarako ezarritako bideren bat erabiliz (bulegoak, weba, posta elektronikoa); eta bestetik, erakundeak bere kabuz hasi dituen ofiziozko espedienteak (14), haur eta nerabeen talde batzuk a
hultasun egoeran daudela edo beraien premiei behar bezala erantzuten ez zaiela susmatzen denean, egoera horiek a
ztertzeko eta horien bilakaera ikusteko.
Alde batek eskatuta bideratu diren kexa-espedienteetan, erakunde honek bi kasuok zenbatzen ditu:
Nerabeek eta gazteek zuzenean egindako kexak.
Neska-mutilen edota nerabeen ordezkariek egindako kexak. Oso ehuneko handian, pertsona hori a
dingabearen a
ita edo a
ma izan ohi da, baina batzuetan senideak eta hezitzaileak ere bai.
Edonola ere, kexa nork egiten duen ikusita, hasteko, hauxe esan behar dugu: iaz bezala, 2017an ez du kexa bakar bat ere egin haur edo nerabe batek zuzen-zuzenean. Horrela, kexen %100 helduek egin dituzte eta neska-mutilengan eragina duten egoerak a
zaldu dizkigute. Kexa horietatik 5 gizarte-erakundeek egin dituzte (norbanakoen egoerak a
zaldu dituzte) eta beste 22 kexa elkarteek egin dituzte, baina pertsona-talde baten ordezkari gisa; horregatik, a
dingabe gehiagori eragiten diete.
Gaikako esparruen araberako espedienteen sailkapena (horren a
zterketa xehatua txosten honetako 2.2. a
taleko muin nagusia osatzen du), ondorengo grafikoan islatutakoa da:
grafikoa.
Alde batek eskatuta bideratu diren kexen banaketa, gai-esparruaren a
rabera
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_001.png"/>
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_002.png"/> Bizi-maila egokia: diru-sarrerak eta etxebizitza ................................. 248 (%51,9) alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_003.png"/> Hezkuntza.........................................................................................................................................................................................................................................................97 (%20,3)
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_004.png"/> Babesa..............................................................................................................................................................................................................................................................................35 (%7,3)
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_005.png"/> Familia........................................................................................................................................................................................................................................................................ 29 (%6,1)
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_006.png"/> Osasuna .....................................................................................................................................................................................................................................................................25 (%5,2)
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_007.png"/>
Beste a
lderdi batzuk...................................................................................................................................................................................................16 (%3,3)
Justizia ........................................................................................................................................................................................................................................................................12 (%2,5)
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_008.png"/> Mendekotasuna eta ezgaitasuna .................................................................................................................................11 (%2,3)
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_009.png"/> Jolasa, kirola eta kultura.................................................................................................................................................................................... 5 (%1,1)
GUZTIRA
Iturria: guk geuk egina
Ofiziozko ikerketetan, honelako a
razoak a
ztertzen dira: norbanakoaren kasua gainditu eta, erakunde honen ustez, haurren eskubideren bat a
rriskuan egon daitezkeen egoerak. 2017an, ikerketa gehienak babesik gabeko haurrentzako gizarte-zerbitzuen a
rlokoak izan dira (11), beste 2 hezkuntza a
rlokoak, eta, a
zkena, udaltzaingo baten jarduera bati buruzkoa.
Arriskuan dauden eskubideak
2017. urtean, a
dingabeen a
rloan A
rarteko erakundeak egindako jardueraren ikuspegi kuantitatiboa osatzeko, a
ntzemandako a
razoak eta kezkak a
zaltzen dira, eta, zenbait kasutan, lortutako emaitzak edo ondorioak, zenbatutako
Garatzeko behar duten bizi-maila izateko eskubidea
artikulua1
(Haurren eskubideei buruzko Hitzarmenekoa)
Haur guztiek dute beren garapen fisikoa, mentala, izpirituala, morala eta soziala bultzatuko duen bizitza-maila izateko eskubidea, eta estatu kideek hori onartzen dute.
Gurasoek edo haurra zaintzen dutenek haurrari bere garapenerako beharrezkoak diren baldintzak eman behar dizkiete, beti ere bere a
halbide eta diru-baliabideen a
rabera.
Estatu kideek, estatuko baldintzen eta dituzten baliabideen a
rabera, guraso edo haurren erantzukizuna dutenei laguntza emango diete eskubide hau bermatu dadin, eta beharrezkoa bada laguntza materiala eta laguntza-programak bideratuko dituzte, batez ere elikadura, jantzi eta etxebizitzaren a
rloan.
Nekez zehaztu daiteke zenbat haur eta nerabe bizi diren prekariotasun ekonomiko edo pobrezia egoeretan, eta nekez zehaztu daiteke, halaber, zenbat haur eta nerabe dauden oinarrizko beharrak as
etzeko zailtasunak dituztela dioten familien espedienteetan. Beste urte batez, diru-sarrerak bermatzeko errentaren jasotzaile guztietatik, seme-alaba a
dingabeak dituzten bizikidetza-unitateen ehunekoaren estimazioa ezartzen bazaie erakunde honek prestazio ekonomiko horren gainean bideratu dituen espedienteei, ondorio hau a
teratzen dugu: 217 familia zailtasun ekonomiko larriko egoeran bizi direla, eta horietako gehienetan a
dingabe bat baino gehiago dagoela. Kopuru horri etxebizitza a
rloko 31 espediente gehitu behar zaizkio; espediente horietan a
dierazten denez, haurrak daude tartean, eta haiek bizi diren eraikinek gabezia garrantzitsuak dituzte (hori beren bizimoduaren baldintza materialen funtsezko zatia da).
2018ko lehenengo egunetan, datu oso interesgarriak eman dira a
ditzera, Euskadin pobrezia errealeko egoeran bizi diren haur eta nerabeei buruz. “Pobreza y privación en la población menor. Enseñanzas generales a
partir del caso vasco” izenburuko a
rtikuluan, Luis Sanzo soziologoak a
urkeztu du Espainian eskura daitekeen lehenengo informazioa, a
dingabeen kolektiboak pairatzen duen gabetasunari dagokionez. Datu horiek jasotzeko, Euskadiko Pobreziaren eta Gizarte-Ezberdintasunen Inkesta 2016 (PGDI-2016) delakoan, gabetasunari buruzko hamahiru a
ldagai gehitu dira, bigarren mailakoak, Europako Estatistika Sistema (ESS)
kexen ehunekoak iradokitako hurrenkeran eta guztiak a
zal
dutako egoeretan a
rriskuan dauden eskubideen inguruan bilduta.
1 II.2 kapituluaren a
tal bakoitzaren goiburuan a
ipatutako a
rtikuluak Haurren eskubideei buruzko Hitzarmenekoak dira (Nazio Batuak, 1989).
eguneratzean, hain zuzen ere, European Union – Statistic on Income a
nd Living Conditions (EU-SILC) eguneratzean zehaztu direnak, eta 1 eta 15 urte bitarteko a
dingabeei a
plika dakizkiekeenak.
Oro har, datuok pobreziak eta prekarietateak EAEko haur eta nerabeengan duten inpaktu handia erakusten dute. Horien a
rabera, pobreziari loturiko gabeziak eta ongizate-gabeziaren beste forma batzuk, baita larrienak ere, ez dira desagerrarazi a
dingabeen a
rtean, gure lurraldean dagoen diru-sarrerak bermatzeko sistema Europar Batasunaren mailan garatuenen parekoa izan a
rren.
Ildo horretan, Euskadiko 1 eta 15 urte bitarteko a
dingabe guztiak a
intzat hartuta, 2016an, % 10,4k jasaten dituzte oraindik oinarrizko gabezia a
razoak; egoera larrienak bakarrik kontuan hartuta, % 3,5 dira. Gabezia oso larri horiei dagokienez, % 2,3k ez du egunero proteinetan a
beratsa den jatordu bat egiteko a
ukerarik; % 1,5-1,6k ez dute egunero barazkirik edo fruitu freskorik jaten; beste hainbestek ez du zapata egokirik. Oinarrizko a
razoei dagokienez, hain larriak ez badira ere, a
dingabeen % 5,5ek ez dute a
rropa berria izateko a
ukerarik, eta % 5,6k ezin dituzte egoera bereziak ospatu.
Gabezia batzuk, oinarrizko beharrekin zerikusirik ez badute ere, nabarmenak dira eta eragin a
re handiagoa dute Euskadiko haur eta nerabeengan. A
dingabeen % 8,4-9,5ek ezin dituzte lagunak jolastera edo jatera gonbidatu eta ez dute ordaindu behar diren eskolaz kanpoko jarduera sozialetan parte hartzeko a
ukerarik. Etxetik kanpo as
tebeteko oporraldi bat ezin egin izatea da gabezia zabalduena, a
dingabekoen
% 17,1 baitaude egoera horretan.
Laburbilduz, inkestatik ondoriozta daiteke a
utonomia-erkidegoko babes-sistemak desberdintasunak murriztu eta a
razoen eragina, batez ere, a
razo larrienen eragina, a
rindu egiten badu ere, erraz ikusten dela pobreziak haurrengan duen eragin bereizgarri eta erabakigarria. Hori guztia dela eta, berriz ere, A
rartekoak bere egiten du ikerlanaren egileak esandakoa, hain zuzen, “gizarteak konturatu behar du pobreziak eta ongizate-gabeziaren beste forma batzuek benetan zer esan nahi duten, haur eta nerabeen belaunaldi berriek izango duten a
ukera-berdintasunari dagokionez”.
Araudi testuinguruari dagokionez, 2017an ez da berrikuntza esanguratsurik izan. Hala ere, a
tal honetan a
ipatzekoa da Diru Sarrerak Bermatzeko Errenta Hobetzeko Oinarrien Dokumentua, Eusko Jaurlaritzak a
urkeztu duena, Gobernuaren iritziz, prestazioa hobetzeko, epe labur eta ertainean hartu behar diren neurrien proposamen zehatzak planteatu dituelako. Horietako batzuk, gutxienez, prestazioak a
rautzeko dekretuetan sartu beharko dira.
Bertan, egungo sisteman egin behar diren funtsezko a
ldaketa batzuk planteatu dira (neurri batean edo bestean, bizikidetza-unitatean haur eta nerabeak egoteari loturikoak), hala nola: helbide berean denbora baterako erroldatu diren pertsonei lotutako bizikidetza-unitateak zehaztea, salbuespenak salbuespen; zenbatekoa zehaztea, honako sistema hau oinarri hartuta: oinarrizko zenbatekoa eta banako osagarri ezberdinak, batez ere a
dingabeak a
intzat hartzen di-
tuztenak; a
urretiko erroldatze-aldia moldatzea, seme-alaba a
dingabeak dituzten familia-unitateen kasuan; ondarearen balorazioari dagokion a
ldaketa; bidegabe jasotako prestazioak erreklamatzeko 24 hilabeteko preskripzio-epea ezartzea, doluaren edo iruzurra egiteko as
moaren kasuetan izan ezik; toki batean benetan bizi dela egiaztatzeko moduak; enplegurako pizgarriak mugarik gabe jasotzeko a
ukera eta modalitate horri loturiko beste proposamen batzuk; zigor-erregimena a
rgitzea, Gizarte Zerbitzuek eta hirugarren sektoreak parte hartzea, baita beste proposamen berritzaile batzuk ere, hala nola Herri-Dirubideen Euskal Kontseiluari zerga-politikak eta diru-sarrerak bermatzeko politikak bateratzeko neurriak helarazteko a
ukera (…). Edonola ere, proposamenak eta as
moak planteatzen dituen dokumentua izanik, A
rartekoak a
rretaz jarraituko du proposatutakoa gauzatzeko prozesua, horren balorazioa egiteko.
aurrean
Onartu behar da Diru Sarrerak Bermatzeko Euskal Sistemak eragin positibo handia duela EAEn pobrezia maila eta egoera ekonomiko txarren kopurua murrizteko. Horrexegatik, a
gian, txosten honetan ezin ditugu a
ipatu gabe utzi A
rartekoaren esku-hartzea eskatzen duten familiek planteatzen dituzten a
razo batzuk, behar oinarrizkoenak estali a
hal izateko. A
urreko urteetan bezala, a
tal honen hasieran kexa a
ipagarrienak a
zalduko ditugu, A
rartekoak a
rlo horretan egin dituen esku-hartze guztietatik (eta as
ko izan dira) bizikidetza-unitatean a
dingabeak daudela berariaz a
ipatzen duten horiek eta/edo Lanbidek hartutako neurriak haiengan izan duen eraginari buruzkoak hautatuta.
Kexa horietatik lehenengoan, Lanbidek pertsona batek jasotzen zuen diru-sarrerak bermatzeko errentaren prestazioa etetea erabaki zuen, prestazioaren zenbatekotik dibortzio-epaian ezarritako mantenu-pentsioaren zenbatekoa kendu ondoren. Izan ere, mantenu-pentsioa kexagilearen bi seme-alabak mantentzekoa zen, baina, egiaztatu zenez, ez zuen pentsio hori de facto jasotzen.
Arartekoak, kasuaren inguruabarrak a
ztertu ondoren, eta interesdunak mantenu-pentsioa kobratzeko a
hal zuen guztia egin zuela egiaztatuta, ebazpena berrikusteko gomendatu zion Lanbideri (2017ko martxoaren 3ko ebazpena). Gomendioa onartu egin zuten.
Bigarren kexan, diru-sarrerak bermatzeko errenta iraungitzeko a
rrazoia honako hau zen: bizikidetza-unitateko kide batek helduen hezkuntza zentroan matrikula egin ez zuenez, laneratzeko ibilbide pertsonala bete ez izana. A
rartekoaren a
rabera, ez-betetzearen balorazioa ez zen zuzena, pertsona horrek matrikula egin eta hartutako konpromisoa bete a
hal izan zuelako. A
rartekoak gomendatu zion Lanbideri berriz a
zter zezan diru-sarrerak bermatzeko errenta iraungitzeko erabakia, proportzionaltasun-printzipioa a
plikatze eta a
dingabearen interes gorena babeste a
ldera (Arartekoaren 2017ko maiatzaren 18ko ebazpena). Gomendioa ez zen onartu.
Hirugarren kexan a
zaltzen denez, hiru seme-alaba zituen emakume bati DSBE/EPO iraungi zitzaizkion, behin baino gehiagotan bere jaioterrira joan zelako eta bertan 90 egun baino gehiago igaro zituelako, senarrarengandik dibortziatu a
hal izateko; hori guztia, gizarte-zerbitzuen txostena –senarrak a
bandonatu egin zuela egiaztatzen zuena– a
urkeztu zuen a
rren. A
rartekoak, bere 2017ko uztailaren 6ko ebazpenean, baieztatu zuen Lanbidek ez zituela behar bezala a
intzat hartu egindako bidaiak justifikatzen zituzten inguruabarrak. Hori dela eta, prestazioak iraungitzeko ebazpena berrikusteko gomendatu zuen.
Azkeneko kexan, Lanbidek erabaki zuen hiru a
dingabe a
rdurapean zituen familia bati diru-sarrerak bermatzeko errenta eta etxebizitzarako prestazio osagarriaren prestazioak iraungi behar zitzaizkiola, familiak babes ofizialeko etxebizitza baten eskaintza onartu ez zuelako. Izan ere, jokabide horrek eskubide ekonomiko bat baliatzeko betebeharra urratzea ekarri zuela ulertu zuen Lanbidek. A
rartekoa ez zegoen a
dos erabaki horrekin. Izan ere, erakunde honen a
rabera, jokabide horrek ez zuen urratu diru-sarrerak bermatzeko errentaren titularrari dagokion betebeharra, eta etxebizitzarako prestazio osagarrian soilik eragina izan behar zuen. Hori dela eta, ebazpena berrikusteko iradoki zuen, a
raudian nahikoa babesik ez zuelako eta honako printzipio hauek hausten zituelako: proportzionaltasuna, a
dingabearen interes gorena eta segurtasun juridikoa (Arartekoaren 2017ko irailaren 21eko ebazpena).
Dena den, egoera hori eta a
ntzekoak otsailean a
urkeztutako 2017ko Diagnostiko-txostenean, Lanbidek diru-sarrerak bermatzeko errentaren eta etxebizitzarako prestazio osagarriaren prestazioak hobeto kudeatzeko proposamenak jasotzen dituenean, aztertu dira. A
zterlanak prestazio horien kudeaketan izandako a
urrerapausoetako batzuk jaso ditu; a
ldi berean, a
gerian utzi du hobekuntzak egiteko beharra. Horrez gain, a
raudia izatearen garrantzia nabarmendu du, batez ere, titularren eta bizikidetza-unitateko kideen betekizunak eta betebeharrak a
rgitzeko, eta, titularra izateko baldintzak eta betebeharrak betetzen ez direnean, neurrizko erantzuna, egokia, emateko, a
dingabearen interes gorena bereziki kontuan hartuta. A
teratako ondorio nabarmenen a
rtean, a
dierazi da beharrezkoa dela proportzionaltasun-printzipioa txertatzea, hain zuzen ere, betekizunak betetzen dituzten pertsona as
ko sistematik kanpo geratzea saihesteko. Izan ere, batzuetan, pertsona horiek kanpo geratzen dira a
xolagabekeria-jokabideengatik eta ez betekizunak galtzeagatik edo horiek ez betetzeagatik. Kontu hori estu lotuta dago zehapen-araubidea a
rautu eta a
plikatzeko proposamenarekin; hori eta a
dingabearen interes gorena kontuan hartzeko betebeharra Arartekoaren a
pirilaren 8ko 2/2015 Gomendio Orokorraren gai nagusiak dira. Politika publikoetan a
dingabearen interes nagusia kontuan hartzeko betebeharra; bereziki, diru-sarrerak bermatzeko sisteman.
Bestelako kontuei dagokienez, A
rartekoak pobrezia errealeko egoeran, pobrezia a
rriskuan edo ongizate-gabezian dauden haur eta nerabeen kasuetan esku hartzen duenez, ezin du jarduera horri buruzko a
tala a
maitutzat eman etxebizitza arloan egindako jarduketak a
ipatu gabe. A
rlo honetan igorri-
tako ebazpen guztietan gogorarazten denez, “duela hainbat hamarkadatik, bai 1948ko a
benduaren 10eko Giza Eskubideen A
ldarrikapen Unibertsala (25.1. a
rtikuluan), bai 1966ko a
benduaren 16ko Ekonomia-, gizarteeta kultura-eskubideen Nazioarteko Ituna (11.1. a
rtikuluan), edo Europako Parlamentuak, Kontseiluak eta Batzordeak 2000ko a
benduaren 7an onetsitako Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Karta (34.3. a
rtikuluan), iritzi berekoak dira: etxebizitzak eragin handia du gizartean, pertsonen eta familien bizi-baldintzak hobetzen dituelako”.
Seme-alabak dituzten familiekin egindako esku-hartzeei dagokienez, bi kontu dira ohikoenak. Lehenengo kasuan, babes publikoko etxebizitza bat errentan hartua duten pertsonek a
zalera handiagoko pisu bat esleitzea eskatzen dute, beren bizikidetza-unitatearen osaera a
ldatu egin delako eta oraingo etxebizitzak legez ezarritako gutxieneko ratioa (pertsonako 15 m2) betetzen ez duelako. Gehienetan seme-alabak jaio direlako gertatzen den gainokupazio handiko egoerez a
ri gara. A
rartekoak a
urreko urteetako txostenetan dagoeneko ohartarazi duenez, eskaera horien kopurua gehitzen a
ri da eta “etxebizitza-ibilbideei” buruzko a
raudi berria ezarri beharko litzateke, Etxebizitzari buruzko ekainaren 18ko 3/2015 Legearen 39. a
rtikuluan a
gindutakoaren babesean. Etxebizitza babestuak eskuratzeko ibilbideak gauzatu beharko lirateke, a
lokairu sozialeko etxebizitzak errentariek eta beren familiek bizitza etapa desberdinetan izan ditzaketen beharretara egokitzea lortzeko. Etxebizitza horietan bizi diren haurrek tokia eta nahiko onak diren baldintza materialak izan behar dituzte, bere garapena a
rrisku handian ez jartzeko.
Bigarren taldeari dagokionez, kexa guztiek a
ipatzen dituzte babes publikoko etxebizitzetan, a
lokairu-araubidekoetan, a
ntzematen diren a
katsak. A
razoak hain dira larriak, non eragin kaltegarria izaten duten etxebizitza horietan bizi diren pertsonen, as
kotan, a
din txikiko haurren, osasunean eta bizi-baldintzetan. Egoera horren a
urrean, A
rartekoaren erantzuna laburra izaten da, hau da, etxebizitza duina izateko eskubidea betez, a
katsak konpontzea eskatzen du.
Bukatzeko, erakunde honek gai horri buruzko kexarik jaso ez badu ere, a
ipatu behar da A
rartekoa kezkatuta dagoela hipoteka betearazi dieten pertsonen eta etxetik botatakoen kopuruak EAEn 2017an gora egin duelako; izan ere, hala jasotzen du Botere Judizialaren Kontseiluak bere Krisi ekonomikoak organo judizialetan daukan eraginari buruzko txostenean. Nazio Batuetako Ekonomia eta Gizarte Kontseiluko Ekonomia, Gizarte eta Kultura Eskubideen Batzordearen 2017ko uztailaren 21eko irizpenean irakur daitekeenez, bi helduk eta bi seme-alaba a
dingabek osatutako bizikidetza-unitate baten eskubidea –etxebizitza egokia izateko– urratutzat jo da, Espainiako estatuak, ezta a
utonomia-erkidegoko a
gintariek ere, ez dutelako bermatu beste bizitokirik etxebizitza utzarazteko prozedura judiziala a
maitu ondoren; izan ere, irizpenaren a
rabera, “etxea uzteko a
ginduak ez luke eragindakoak bizitokirik gabe geratzea ekarri beharko. Hori dela eta, beste bizitoki bat eskuratzeko baliabiderik ez badute, estatu kideek a
bian jarri beharko lituzkete behar diren neurri guztiak, a
hal dela, pertsona horiei beste etxebizitza bat emateko”. Gainera, “estatu kideek arreta berezia jarriko dute honako hauei eragiten die-
ten utzarazpen kasuetan: emakumeei, haurrei, a
dinekoei, desgaitasuna duten pertsonei, eta diskriminazio sistemikoa jasaten duten pertsona edo taldeei edo zaurgarritasun egoeran daudenei”.
Ildo horretan, A
uzitegi Gorenak honako doktrina hau ezarri du: seme-alabak dituzten familien kasuetan, epaileak baimendu behar du utzarazpenagatik edo okupatzeagatik etxea husteko a
gindua. A
zaroaren 23ko epaiak, A
dministrazioarekiko A
uzien Salako Hirugarren A
talarenak, indargabetu du Madrilgo A
uzitegi Nagusiaren epaia. Izan ere, a
zken horren a
rabera, etxera sartzeko a
utoa ondo oinarritua zegoen, eskualdeko gobernuak etxea utzarazteko izapide guztiak bete zituelako; gainera, “planteatutako gizarte a
rloko kontuak a
dministrazio-organo eskudunek –udalerri edo a
utonomia-erkidego mailakoek– ebatzi beharko lituzkete, baina ez etxera sartzea baimentzeko prozedura honetan”. A
uzitegi Gorenaren iritziz, a
rgudio hori a
dministrazioarekiko a
uzien salako epaileen betebeharra “kontuan ez hartzea” da; izan ere, a
ztertu eta ongi neurtu beharko lituzkete beren erabakien eraginpean gera daitezkeen eskubide eta interesak. Hortaz, A
dingabearen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Legearen, Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioaren eta Espainiako Konstituzioaren babesean, A
uzitegi Gorenak erabaki du epaileak, etxe bat utzarazteko baimena eman a
urretik, “adingabeen eskubide eta interesak, osorik eta modu eraginkorrean, babestuta daudela bermatu” behar duela.
aurre egiteko neurrien segimendua
2015. urteari buruzko bulegoaren txostenean haurtzaroan eta familietan inbertsio estrategia bultzatzeko Eusko Jaurlaritzaren iragarkia jaso zen, erakundeen a
rteko estrategia bat, egonkorra eta irismen handikoa, Familia eta Haurtzaroaren a
ldeko Herri Hitzarmen baten bitartez, besteak beste, haurren pobrezia eta berdintasunik eza transmititzea prebenitzeko. Bi urte igarota, Eusko Jaurlaritzako Familia Politika eta A
niztasunaren Zuzendaritzak helarazi dio A
rartekoari familian eta haurrengan inbertitzeko itun sozial handiaren oinarriak ezartze a
ldera lantzen a
ri den dokumentuaren zirriborroa. Puntu honetan zehaztu behar da haurren pobreziarekin lotura zuzena duten helburu eta neurriak a
ipatuko direla hemen; hala ere, ituna eta estrategia berriz a
ipatuko dira txosten honen 2.4. a
talean, familia guztiei eman behar zaien laguntzan a
rreta jartzen duenean.
Dokumentua a
ztertuta, hasteko, positibotzat eman behar da zuzendu nahi den errealitatearen diagnostikoa, ez baitu haurren pobreziaren gainean irakurketa erredukzionistarik egiten, baizik eta, bulego honen a
urreko txostenetan a
zaldutakoaren ildoan, gizarte desberdintasunak a
reagotzearen, pobrezia belaunaldiz belaunaldi transmititzearen eta prekarietate egoera horiek haur eta nerabeengan izaten dituzten ondorio bereizgarrien testuinguruan a
ztertzen du. Haurrak eskubide-subjektutzat hartzea eta haurtzaroari bideratutako inbertsioaren paradigma, erakunde honen iritziz, a
biapuntu egokiak dira. Estrategia garatzeko lerroei dagokienez, hain-
bat proposamen egin dira eta horiek gauzatu bitartean, A
rartekoak jarraipena egingo du:
Gutxieneko baliabide ekonomikoak bermatu seme-alabak dituzten familia guztiei eta haur-pobrezia prebenitu.
Gurasoek seme-alabentzako beharrezkoa duten bezain besteko as
tia izatea erraztu, familien premiei a
urre egiteko denbora sozialaren a
ntolaketa egokiago bat, eta a
ntolaketa sozial erantzunkidea bultzatu.
Gazteen emantzipazio eta bizimodu-proiektu a
utonomoei lagundu, modu horretan, familia-unitate berriak sortzea errazteko, eta horren desira duten kasuetan, ondorengoak izateko.
Haur guztiek a
rreta-zerbitzu irisgarri, a
rrazoizko preziokoak eta kalitatezkoak jasotzea erraztu.
Hezkuntza-politikak berriz orientatu eta eskola-sistema inklusibo eta koedukatzailea, ekitatea bermatuko duena eta desabantaila sozial eta ekonomikoan dauden ikasleen zailtasunak orekatuko dituena, eraikitzen sakondu
Gurasotasun positibo, haur-osasun, gatazken prebentziorako programak sendotzea, modu horretan sendotzeko gurasoeta hezkuntza-gaitasunak, a
ztura osasungarriak sustatu eta familien baitan gerta daitezkeen gatazken konponketa erraztuz.
Aukera-berdintasunean, haur eta gazte guztiei eskaintzea gizarte-hezkuntzako, kirol, kultur eta a
isialdirako baliabide eta ekipamenduen eskaintza zabalago bat.
Familiaeta haurtzaro-politiken gobernantza hobetzea eta gizarte-hezkuntzazko gune erreal baten garapena.
Lerro horiek irakurrita ondorioztatzen da ezinbestekoa dela gizarteeta erakunde-eragileek parte hartzea; gainera, dokumentuak dagoeneko a
ipatu duen zailtasuna gehitu behar zaio: “pobrezia, desberdintasun edo desabantaila sozioekonomikoak bezalako funtsezko dimentsio a
nitzeko fenomeno batzuen haurrenganeko eraginek ez dute epe motz, ertain eta luzean berariazko eskumen edo a
dministrazio-erakunde baten laguntzarik, eta horren ondorioz jarduten da modu zatikatu eta partzial batean”. Honako formula hau proposatzen da: “familiaeta haurtzaro-politiken gobernantza egokiagoa (...), eta esparru horretan, gizarte-hezkuntzako politiken integrazio hobeagoa, lurralde eta tokiko mailako gizarte-zerbitzu, hezkuntzaeta osasun-zerbitzuak bereziki a
ldeztuz”.
Arartekoak hainbat ebazpen, txosten eta a
zterlanetan a
zpimarratu du gizarte-hezkuntzako politikak integratzeko, goian a
ipatutako sistemek lana partekatzeko eta komunitatean, hurbiletik eta prebentzio gisa a
ritzeko beharra, hori guztia gakoa baita pobreziari, babesgabetasunari eta, hitz batez, desabantaila sozialeko egoerei a
urre egiteko.
artikulua
1. Estatu kideek haurrak hezkuntzarako duen eskubidea onartzen dute (…).
Estatu kideek haurraren hezkuntza honetarako bideratu behar delakoan daude:
Haurraren nortasuna, gaitasunak eta a
halmen fisiko eta mentala a
hal den guztia garatzeko;
Giza-eskubideei eta oinarrizko as
katasunei eta Nazio Batuetako A
girian a
zaltzen diren printzipioei buruzko errespetua irakasteko haurrari;
Bere gurasoenganako, bere kultura-nortasunarenganako, bere hizkuntza eta baloreenganako, bizi den estatuko baloreenganako, jatorrizkoa duen estatuko baloreenganako eta bere zibilizazioa ez diren zibilizazioarenganako errespetua irakasteko haurrari;
Haurra, gizarte as
ke batean, elkar ulertzeko izpirituarekin, bakearekin, tolerantziarekin, sexuen berdintasunarekin, eta herri, talde etniko, nazional, erlijioso eta indigena jatorria duten guztiekin a
diskidetasunez eta zentzuz bizitzen prestatzeko;
Haurrari ingurugiro naturalarekiko errespetua irakasteko.
Azkenengo hilabeteetan, hausnarketa prozesua hasi da hezkuntzaren a
rloan. Prozesua a
maitutakoan hezkuntza-itun bat egitea espero da, zeina etorkizuneko EAEko Hezkuntzari buruzko Legearen a
urrekaria izango den, “Heziberri 2020” planari a
maiera emateko moduan.
Prozesu horretan, nabarmentzekoa da duen izaera parte-hartzailea. Bada, hezkuntza eredu berria zehazteko xedez erabakigarritzat jo diren eztabaidaeta hausnarketa-eremuak ezarri dira prozesua bera ordenatzeko.
Arartekoak badaki hainbat balorazio kritiko jaso dituela prozesu horrek. A
labaina, zati batean, hezkuntzako, gizarteko eta politikako as
kotariko eragileek hezkuntzaren a
rloan dagoen erronka handia lortzeko duten kezkaren eta interesaren isla baino ez dira kritika horiek, eta, gure ustean, sindikatuek a
zken as
teotan egin dituzten mobilizazio handiak ere horixe izan dira, hezkuntzaren inguruko kezkaren eta interesaren isla. Hori dela-eta, balorazio kritiko horiek behar bezala balioetsiko direla uste dugu; izan ere, gure a
zken txostenetan a
dierazi dugun bezalaxe, erakunde honek uste
du inplikatuta dauden guztientzat izan behar duela utziezina benetako hezkuntza-ituna lortzeak.
arrazoiak
Txosten honetan, haur eta nerabeen beharrei hezkuntza-administrazioak ematen dien erantzunari buruzko a
talean, ohiko eskemari jarraiki, honako gai hauen inguruan biltzen da erakunde honen 2017ko jarduera: ikasleak onartzea, hezkuntza-premia bereziak dituzten ikasleak a
rtatzea, lanbide heziketa, eskola garraioa, eskola jantokia, bekak eta bizikidetza.
2.2.2.a) Ikasleak onartzea
Bigarren urtez jarraian, A
rarteko erakundeak a
zpimarratu egin nahi du Hezkuntza Saileko a
rduradunek jarrera irmoa daukatela ikasleak onartzeko prozesuan erroldako datuak gehiegi erabil ez daitezen. Erakundeak jaso duenez, familia batzuek kexa gisa a
dierazi baitiote, Hezkuntza Sailak ez du zalantzarik egin hasiera batean bizilekuaren gertutasunarengatik a
itortutako puntuatzeak berrikusteko orduan, eragindako beste familia batzuek erreklamazioak eta salaketak a
urkeztu dituztenean. Oraingo honetan, Bizkaiko lurralde historikoan (Sopuertan) zentratu dira jasotako kasu gehienak.
Hala ere, A
rarteko erakundeak desadostasun handiak eduki ditu eskolatze berantiarreko kasu batzuk kudeatzeko moduarekin. Halaxe a
dierazi da Arartekoaren 2017ko azaroaren 6ko gomendioan, a
laba a
dingabea B ereduko itunpeko bi zentrotan eskolatzea eskatu zuen familiaren inguruan. Erakunde honen ustean, eskolatze-batzordeek ezin ditzakete erabili familiek a
dierazitako nahiarekin bat egiten ez duten eskolatze-irizpideak (zehazki, ereduaren hautuari dagokionean), eta, era berean, ezin dezakete tratu desberdinik eman erabilgarri dauden plazen ratioa handitzeko duten a
halaren erabilera a
rbitrarioaren edo ezegokiaren ondorioz. Horri buruz, a
dierazi beharra daukagu kezkatuta gaudela, balitekeelako ratioa handitzeko a
ukera (adibidez, a
nai-arreben taldeari eusteko erabiltzen dena) gaizki erabiltzen egotea.
Iaz a
dierazi genuenez, 2016-2020ko eskola inklusiboaren eta kultura a
rtekoaren eremuan ikasle etorkinei hezkuntza-arreta emateko II. Plana onartu zen. Plan horrek ikasleak onartzearekin zerikusia duten proposamen batzuk biltzen ditu. Egiaz, Gasteizen kasua jarduera onen eredu gisa a
zaltzen da bertan, eta eredu horri jarraitutasuna eman nahi zaiola esaten da. Horretarako, a
rdatz estrategiko bat ezarri nahi da, eskolaren eragina duten eremuak, eremu bakoitzean dauden lekuen proportzioa (hezkuntza sareen a
rabera) eta hezkuntza sare horiek ikasle a
utoktonoak eta immigranteak eskolatzeko orduan duten eragina a
ztertzeko; hori guztia, ikasle immigranteak sareen a
rtean (baita sare berean ere) eta eskola-eraginaren eremuan modu inklusibo eta orekatuan eskolatzea bultzatzeko a
zken helburuarekin.
Horrek ez du eragotzi, ordea, A
rartekoak matrikulazio-datuen jarraipena egiten duten hezkuntza-eragile batzuen
kezka jasotzea. Horregatiik, ofiziozko espediente bat irekitzea erabaki da, bai datu horien errealitatea egiaztatzeko, bai hezkuntzako a
rduradunei beren iritzi a
rrazoitua eskatzeko, ikasle etorkin gehiegi pilatzen diren kasu guztietan hezkuntza-erantzun hobea ematen lagundu dezaketen neurri osagarri edo gehigarriak falta direla dioen kritikari buruz. Dena den, a
nalisi horretan a
intzat hartu beharko dira ikerketetan eta a
dituek a
teratako ondorioak. Horiek diotenez, bizikidetasun-arazoak edo, a
reago, etorkinen familietako haur gehiegi dituzten ikastetxeen errendimenduak sortutakoak ez dira hain egiazkoak, baldin eta ez bada kontuan hartzen ikastetxe horietako pilaketa orokorrak duen eraginaren traba.
2.2.2.b) Hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleak
Atal honi dagokionez, A
rartekoak nabarmendu egin behar du hezkuntzako a
rduradunek jarrera harkorra a
gertu dutela lanbide-heziketako ikasketak egin nahi zituzten eta ezgaitasunen bat zeukaten ikasleen inguruan egindako bi jarduerarekin.
Horietako baten berri eman da jada 2. a
talean, non kexarik a
ipagarrienak sartu diren (2.2. Ezgaitasunen bat duen gazte batek lanbide-heziketako goi-mailako ikasketa gehiago egin nahi ditu).
Azkenik onartu den Arartekoaren 2017ko a
pirilaren 25eko gomendioan zehaztu da bestea. Horren bidez, lanbide-heziketako ikasketetan gordetzeko plazen egungo ehunekoak igotzearen komenigarritasuna berriz a
zter dadila eskatu du erakunde honek, ezgaitasuna duten ikasleak gizarteratzea eta laneratzea bultzatzeko, eta, edonola ere, ikasketa horiek egin nahi dituzten ikasleak onartzeko prozesua a
rautzeko emango diren urteko a
ginduetan esanbidez a
urreikus dadin gorantz biribiltzeko sistema bat, gordetako plazen ehunekoa ezgaitasuna duten ikasleen a
lde bete dela jotzeko.
Ezin da gauza bera esan erakunde honek a
urrerago (2016ko apirilaren 5eko ebazpenean) planteatutako iradokizunari buruz. Horren bidez, ezgaitasunen bat daukaten ikasleek erdi-mailako eta goi-mailako prestakuntza zikloetara sarbidea izateari lagundu nahi zitzaion, a
urreko eskolatze-fasean erabateko hezkuntza normalizazioa lortzeko laguntza eta baliabideak behar izan dituzten ikasleei ere ezarritako erreserba handituz. A
zkenik, hezkuntzako a
rduradunek eman duten erantzuna ikusita, iradokizuna onartu ez dela balioetsi du erakunde honek.
Beste kontu batzuetara igaroz, era berean nabarmendu behar da hezkuntzako a
rduradunek oro har jarrera laguntzailea eduki dutela eta eragindako familiak eta ikasleak goiz as
ebetetzea a
halbidetu duela horrek. A
dibide gisara, Euskal Gorrak Pertsona Gorren Elkarteen Euskal Federazioak sustatutako kexa eta Gorbeialde hezkuntza bereziko zentroaren inguruan hartu den erabakia a
ipatuko ditugu. Erabaki horren bidez, jarraibide egokiak emango dira fisioterapeutek a
rnas-fisioterapia egin dezaten eta heziketa-laguntzaileek, zunda gastrikoaren edo ponpa dosifikatzailearen bidez, elikadurarekin
zerikusia duten lanak egin ditzaten. Zalantzarik gabe, balorazio positiboa merezi duten lehenengo erantzunetakoak dira horiek; hala ere, baliteke ikasleek merezi duten a
rreta osoa ziurtatzeari begirako neurri berriekin osatu behar izatea. Erakunde honek ez dio uko egin horren inguruan lan egiten jarraitzeari.
Lanbide heziketa
Lanbide heziketari dagokionez, a
urten A
rartekoak kexa ugari jaso ditu, baina, hala ere, ez ditu Haur eta Nerabeentzako Bulegoak zenbatu, izan ere, ez zegozkien haur eta nerabeei, pertsona helduei baizik. Horiek helduen ikasketak egiten a
ri ziren edo egin zituzten, eta derrigorrezko bigarren hezkuntzan graduatu titulua a
teratzeko moduan zeuden. A
zaldutako a
razoei buruzko informazioa behar bezala kontatuta dago txosten orokorraren II.2 kapituluan.
Bestalde, a
urten ere oraindik ez da behar bezala konpondu zer erantzun emango zaien neska-mutil jakin batzuen prestakuntza-beharrei, 2015-2016 ikasturtean Oinarrizko Lanbide Heziketa ezarri ondoren eta 2014-2015 ikasturteko hasierako lanbide prestakuntzako programak eta prestakuntza iragankor bateratua emateko programak kendu ondoren.
Hezkuntza-sistema formal eta a
rautuaren erantzuna, a
gian, Euskadin Oinarrizko Lanbide Heziketa a
rautzen duen dekretua garatzetik etor liteke. Dekretu horretan a
intzat hartzen da egiaztaturiko bigarren mailako ikasketarik ez duten 17 urtetik gorako pertsonentzat Oinarrizko Lanbide Heziketako prestakuntza-zikloak eskaintzeko a
ukera, berariazko deialdi baten bitartez; baita ere behar bereziak dituzten taldeen beharretara egokitutako lanbide heziketako prestakuntza-eskaintzak ezarri eta a
biarazteko a
ukera (bigarren xedapen gehigarria). Nolanahi ere, guk dakigula, ez da zentzu horretan urratsik egiten a
ri. Orain a
rte eman diren erantzun urriak enplegurako prestakuntza a
zpisistematik etorri dira, profesionaltasun ziurtagiriekin lotutako prestakuntza batzuen bitartez.
Eskola-garraioa
Jakina denez, eskola-garraioa zerbitzu osagarria da, eta betekizun jakin batzuk bete behar izaten dira zerbitzu horiek a
itortzeko; hala nola, hezkuntza-administrazioak a
dierazi izana itunpeko zentroetan eskolatzeko, eskaintza publiko nahikorik ezean.
Oro har, baldintza mota horiek ez dute a
razo handirik sortzen. Dena dela, oso polemikoak izatera irits daitezke, hezkuntza-administrazioak eskolatze hori bere jarraibideak jarraituta egin dela onartzen ez duenean. Kasu mota horiek a
rgitzeko, interesgarri iritzi diogu Arartekoaren 2017ko maiatzaren 4ko gomendioa aipatzeari. Bertan, A
ereduko zentro itundu batean eskolatu zen a
dingabe bat, familiak egindako hautua as
ebetetzeko ezintasunaren a
urrean.
Eskola-jantokiak
Arlo honi dagokionez, garrantzitsua da kexa-multzo bat nabarmentzea. Horietan, erlijio musulmana jarraitzen duten ikasle erabiltzaileak eta jantoki zerbitzua daukaten zentroetako menuen elikadura ezaugarriak lotzen dira. Banakako kexen harira jorratu den eta EAEko hezkuntza-administrazioari ezezaguna ez zaion gaia bada ere, taldean a
urkeztu direlako dira bereziak kexa horiek; izan ere, hainbat herritako komunitate islamikoek nahiz Euskal Herriko Islamiar Federakundeak aurkeztu dituzte. Erantzunetan gogorarazi egin zaie “txerririk gabeko menua” izenekoa jasotzen dela ezar daitekeen a
raudian bazkaltiarrei eskaintzen zaizkien menu berezien a
rtean. Hala ere, hori horrela izanik ere zerbitzuan okerrak a
tzemanez gero, kasu zehatzak behar beste zehazteko eskatu zaie, Hezkuntza Sailari berari erreklamazioa jarri ostean esku hartzeko a
ukera a
ztertzeari begira.
Bekak eta bestelako ikasteko dirulaguntzak
Ikasteko beken eta laguntzen a
rloko a
dministrazio-prozedurek herritarren kexa-espediente ugari jasotzen jarraitzen dute. Urterik urte gai horren inguruko kezka dagoela erakusten du horrek.
Dena dela, termino kualitatiboetan begiratzen badiogu kontuari, partikularrek kexak jartzeko a
rrazoiak errepikatu egiten dira; hau da, hezkuntza-administrazioaren erabakiekiko desadostasunetan biltzen dira, bai eta ebazpena emateko a
tzerapenetan ere, non protagonismo berezia duten gora jotzeko errekurtsoen gaineko berariazko ebazpena idazteko orduan gertatzen diren a
tzerapenek.
Zehatzago jarrita, a
urreko ekitaldietan bezalaxe zaurgarritasun-maila handia duten pertsonengandik datozen kexak jasotzen jarraitzen dugu. Pertsona horientzat, hizkuntza-gaitasunean eta betekizunen ulermen zuzenean dauzkaten zailtasunen ondorioz, zaila izaten da beren eskubideak egoki erabiltzea. Espediente mota horietan, legezko a
urreikuspenetara egokitzeko beharra baztertu gabe, trataeran sentsibilitate berezia bilatzean jartzen da enfasia.
Gai horrekin lotuta, A
rarteko erakundeak ijitoen elkarteekin a
ldizka egiten dituen bileretako batean, elkarte horietako ordezkari batzuek kezka handia a
gertu zioten hezkuntza-administrazioak ikasketa-bekak eta bestelako laguntzak kudeatzeko duen moduaz, zehazki, laguntza horiek eskatzen dituzten familien errenta kalkulatzeko moduaz, baldin eta familia horiek pertsona fisikoen errentaren gaineko zergaren (PFEZ) a
itorpenik egin ez badute eta bestelako prestazio edo gizarte-laguntzarik (DSBE) jasotzen ez badute. Era berean, kezkatuta a
gertu ziren, jantoki-zerbitzua erabiltzeagatiko kuotak a
urretiaz ordain ditzaten eskatzen zaielako ustez bekak jasoko dituzten ikasleei. Horren ondorioz, erakunde honek ofiziozko espediente bat irekitzea erabaki du gai horren gainean; urtea bukatu den unean, oraindik a
maitzeko dago.
Eskolako bizikidetza
Ikastetxeetako bizikidetzari loturiko a
rrazoiak salatzeko A
rartekoan a
urkeztutako kexak oso gutxi izan dira a
urten, eta kasu partikularra a
ipatu duten horietan, hezkuntza-administrazioak behar bezala bideratu du egoera. Hala ere, kasu bat baino ez egon a
rren, haur eta nerabeen eskubideen egoeraren berri emateko as
moz egindako txostenean a
ipatu beharko litzateke.
Horrexegatik, A
rartekoak ondo deritzo Bizikasi ekimenari (2017-2020). Izan ere, horren bidez, Hezkuntza Sailak beste a
urrerapauso esanguratsu bat eman nahi du ikastetxeetako elkarbizitza hobetzeko eta eskola jazarpena desagerrarazteko bidean. Sailburuaren hitzetan, ekimena a
urkezteko ekitaldian, “Bizikasi ekimenak lehentasunezko helburu bat du: ikastetxea biolentziarik gabeko gune bihurtzea. Ikastetxeak garapen pertsonal zein sozialerako ikasteko espazioa izatea, eta espazio horretan, eskola komunitateko kide guztiek ezagutzaren eta denboran iraungo duen konpromiso partekatuaren bidez, gune hori elkarbizitza positiborako eta jazarpen egoerekiko tolerantziarik izango ez duen testuinguru seguru bihurtzea. Bizikasi, jazarpen egoerei a
urrea hartzeko sortu da, eta halakorik gertatu den kasuetan jazarpena pairatu duen ikaslearekin esku-hartze egokia eskaintzeko. Baina baita jazarpenaren a
urrean ikusle papera betetzen dutenekin eta jarrera jazarlea duten ikasleekin ere”. Horretarako, prebentziozko neurriak jasotzen ditu, baita esku hartzeko eta ebaluazioa egiteko neurriak ere. Prestakuntza-lanak burututa, Sailburuordearen Ebazpenak, urtero ikasturtea a
ntolatzeko gidalerroak ezartzen dituenak, 2017-2018ko ikasturte honetarako, a
rgibide zehatzak jaso ditu, ekimena Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntzako ikastetxeetan zein Bigarren Hezkuntzako Institutuetan ezartzeko.
Arartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoak interesez jarraituko ditu as
mo handiko proiektu horren garapen eta emaitza.
Bestelakoa den a
rren, neurri batean ikastetxeko bizikidetasunarekin lotuta dagoenez gero, hemen bildu dugu Haur eta Lehen Hezkuntzako Ikastetxe Publiko bateko Gurasoen Elkarteak egin duen kexa, Bilboko Udaltzaingoko hiru a
gentek ikastetxean izandako jarduerari buruz. Elkartearen ustez, udaltzainek jarduera -irakasle batzuk geletara laguntzea onartu zutenez zen ez hezitzailea ez egokia izan. Esaten zenez, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak ere hala onartu zuen. Halaber, a
gerian uzten zuen udaltzainak geletan egoteak haurrengan eskolara joateko beldurra sortzeko baino ez zuela balio. Bilboko Udalak a
zaldu zuen eskola-absentismoko balizko kasu batez galdetzera joan zirela udaltzainak ikastetxera eta zuzendariak eta beste hezkuntza-arduradun batek, une hartan ikasleen a
rteko harreman a
razoak eta balizko eskola-jazarpeneko kasu baten a
gerpena a
ztertzen a
ri zirenek, laguntzeko eskatu zietela. A
rartekoaren ustez, polizia-arduradunek a
rgitu behar dute zein izan zen udaltzainen jardueraren eduki zehatza eta zein lege-gaikuntzaren babespean egin zen, eta zehaztu jarduerak babesa a
urki zezakeen Udaltzaingoak legez esleituta dauzkan eginkizunetan. A
nalisi honetan kontuan hartu behar da Hezkuntza Sailak gertatutakoaz egin duen balorazioa, eta kontuan izan behar
da, halaber, hezkuntza-sistemak badituela baliabideak eta neurriak, a
genteen jarduketa eragin zuena bezalako egoerei a
urre egiteko, hortaz, ez dirudi kexan salatutakoa bezalako Udaltzaingoaren jarduerak beharrezkoak direnik. A
rartekoaren ustez, bestalde, kasu horretan gertatutakoak a
gerian uzten du eremu horretan jarduteko jarraibideak ezarri behar direla, eta udaltzainei horri buruz irakatsi. Bilboko Udalak, ordea, gogoeta horien eta ildo horretatik jardutearen a
urkako iritzia a
gertu du.
Halaber, Ertzaintzak ikastetxeetara jotzen du, Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak sustatutako programaren baitan. Izan ere, ertzain boluntario batzuk, berariazko prestakuntza eta baliabideak jaso dituztenak, bisita eskatu duten ikastetxeetara joaten dira eskola-jazarpenari buruzko hitzaldiak ematera. Horrez gain, A
rartekoaren erakundeko langileek Galdakaoko ertzain-etxera egindako bisitan, Basauriko udalerrian a
bian jarritako esperientzia pilotuaren berri izan dugu. Hain zuzen ere, hango ikastetxean, zuzendaritzaren ondoan, bulego bat ireki da, non beti egoten baitira a
genteak ikasleek egin nahi duten edozein galderari erantzuteko prest. Dirudienez, esan digutenez, formula horri esker, eskola-jazarpen kasu ezezagun batzuk detektatu dira.
1. Haurra gurasoen, legezko ordezkarien edo bestelako norbaiten kustodiapean dagoen bitartean, estatu kideek beharrezkoak diren legezko, a
dministrazioko, gizarteko eta hezkuntzako neurri guztiak hartuko dituzte haurrak honakoak jasan ez ditzan: edozein modutako kalte edo gehiegikeria fisiko nahiz mentalak, a
rduragabekeria edo tratu zabarra, tratu txarrak edo esplotazioa, sexu gehiegikeriak barne.
1. A
ldi baterako edo betirako bere familiatik a
tera diren haurrek edo beren interesen a
rabera ingurune horretan egon behar ez dutenek estatuaren babes eta laguntza bereziaren eskubidea izango dute.
Bulegoaren 2016ko txostenean iragarri zenez, 2017an, maiatzaren 9ko 152/2017 Dekretua onartu da, a
rriskueta desanparo-egoeren larritasuna balioesteko Balora tresnaren eguneraketa onesten duena-.
Haurrei buruzko a
utonomia-erkidegoko a
raudia halabeha- rrez eguneratzeko lanei dagokienez, 26/2015 Legea, uztailaren 28koa, eta 8/2015 Lege Organikoa, uztailaren 22koa,
onartu ondoren, Enplegu eta Gizarte Politiketako Sailak baieztatu du a
urreikusitako lan-plana a
urrera doala:
Familia-harrera a
rautzen duen dekretu-proiektua izapidetze-fase a
urreratuan dago jada eta 2018an onartuko dela a
urreikusten da.
Foru a
ldundiek jarraitu beharreko jardun-prozedura komun bat a
rautzeko dekretuari dagokionez, Atzerritartasun Erregelamenduak adingabeen babesaren a
rloan eskuduna den erakunde a
utonomikoari a
gintzen dion txostena emateko, a
dingabeak a
ldi baterako a
tzerrira joateari dagokion programa humanitarioaren haritik, jendaurrean jartzeko izapidean dago eta, hori ere, 2018an onartuko dela a
urreikusten da.
Adopzio prozesuekin zerikusia duten dekretuak izapide bidean daude, baina oso lotuta daude Osasuneko, Gizarte Zerbitzuetako eta Berdintasuneko Ministerioko Haurrei buruzko A
utonomia Erkidegoen a
rteko Batzordeko lantalde teknikoak egiten duen lanari. Bestalde, 277/2011 Dekretua, a
benduaren 27koa, Nazioarteko A
dopziorako Erakunde Laguntzaileen a
kreditazioa eta funtzionamendua a
rautzen dituena, ondoriorik gabe geratuko da Nazioarteko A
dopziorako A
ntolakunde Laguntzaileei buruzko dekretu a
rautzaile berria, une honetan estatuaren eskumenekoa, onartu bezain laster. Igaroaldi horrek Euskadin ez du kalterik eragiten, egun a
rte ez baita nazioarteko a
dopziorako erakunde laguntzailerik izendatu.
Otsailaren 18ko 3/2005 Legea, haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babestekoa aldatzeari dagokionez, a
urreikuspenak bere horretan jarraitzen du, hau da, lege-proiektua 2019ko lehenengo lauhilekoan bidaliko da Gobernu Kontseilura.
Haurrei buruzko a
rauditik eratorritako eguneratzeaz beste a
rrazoi batzuk direla medio, gizarte-heziketarako es- ku-hartzea a
rautzeko dekretuaren balizko garapena ere interesatzen zaio A
rartekoari. Urriaren 6ko Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren prestazio eta zerbitzuen zorroari buruzko 185/2015 Dekretua onartuta, hurrengo urratsa zorroan dagoen zerbitzu bakoitza a
rautzea da, bertan jasotako deskribapen-fitxekin bat. Haurren a
rloan, premiazkotzat jotzen da gizarte-heziketarako esku-hartzearen zerbitzuak a
rautuko lituzkeen dekretua garatzea. Zerbitzuok udalerrien eskumenekoak direnez, gaur egun nahiko heterogeneoak dira. Familia Politika eta A
niztasunaren Zuzendaritzak emandako erantzuna ikusita, dekretua epe labur-ertainean garatzeko as
morik ez dagoela ematen du.
Gizarte babesik gabeko haur eta nerabeentzako egoitza harrerako baliabideak a
rautzen dituen uztailaren 8ko 131/2008 Dekretuaren azken xedapenetan jasota dauden protokoloak garatu eta zabaltzeko mailari dagokionez, egoera hauxe da:
Ez da a
urrera egin bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren premiazko harrerarako jardun protokolo komun bat prestatzeko lanean (seigarren xedapen gehigarria) eta gelditu zen puntuan jarraitzen du –oso fase
aurreratuan–. Estatu mailako protokolo markoa, berriz, onartu zen dagoeneko. Kapitulu honetan –familiarik gabe dauden a
dingabeen a
rretari buruzko a
talean– a
zalduko bada ere, A
rartekoaren iritziz, komenigarria izango litzateke a
urrera jarraitzea, euskal erakundeek a
dostutako prestakuntza-lanak oinarri hartuta, horiek hobeto bermatzen baitute a
dingabe horien eskubideak benetan betetzea.
Baimenik gabeko a
bsentzietan jarduteko protokolo komuna (zazpigarren xedapen gehigarria) dagoeneko sinatu da eta zabaltzen hasi da. Esan beharra dago Ertzaintza dela protokolo horren jabea eta bertan jasotakoa betetzeko betebeharra duena.
Orain a
rte bezala, ez da ikusi gorputz-miaketei buruzko protokolo bat lantzeko interesik, urteko txostenak egiteko xedez burututako jarraipenen baitan, sailak, A
rartekoaren a
urrean, 2010ean horretarako konpromisoa hartu zuen a
rren. Izan ere, miaketa horiek, dekretuaren a
ldaketaren bidez a
rautuak izan beharrean, protokolo baten bidez a
rautzea gomendatu zuen A
rartekoak. Lehenengo ideia berreskuratuz, a
gian, dekretua a
ldatzen denean, horretan sar daitezke miaketak, indarrean dagoen haurrei buruzko a
raudira egokitzeko.
Azkenik, jakinarazi behar da araudiak haur eta nerabeengan duen eraginari buruzko txostenak, lehenago a
ipatutako haurren a
rloko legedian a
gindutakoak, lege-aurreproiektuekin eta erregelamendu proiektuekin batera a
urkeztu behar direnak (Adin Txikikoen Babes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoaren 22. quinquies a
rtikulua), ez direla egiten. A
rartekoak iradokitzen duenez, abenduaren 22ko 8/2003 Legea (xedapen orokorrak egiteko prozedurarena) a
ldatzeko prozesua hastea –kudeatzeko a
halegina eta behar den denbora luzea direla eta– ez dela komeni erabakitzen bada, baita a
ldaketa egitea behin-behingoz erabakita ere, generoaren eraginari buruzko txostenen kasuan bezala jokatu a
hal izango litzateke. Izan ere, kasu hartan, Jaurlaritzako sail guztientzat gidalerro batzuk ezartzea erabaki zen, eta gero, foru a
ldundiek beren mailara ekarri zituzten. Edonola ere, hartuko den bideak, edozein dela ere, gidalerroak egiteko, a
urretiko a
zterketa beharko du.
arrazoiak
Arlo honekin lotutako kexak egin dituzten pertsonek a
zaldutako gaiei dagokienez, a
urten ere, kasu as
kotan, gurasoak ez daude a
dos haurren zerbitzuek egindako balioespenekin (horietan ondorioztatu baita beraien seme-alabak babesik gabe daudela), guraso-agintea etetearekin eta foru-erakundeak haur horien tutoretza bere gain hartzearekin. Guraso horien ehuneko handi batek A
rartekora jotzen du, haurra edo nerabea babesik gabe dagoela eta babesteko neurria hartu behar dela ezartzen duen foru-aginduaren kontrako errekurtsoa epaitegietan jarri ondoren. Horrek eragotzi egiten digu kexagileen eskaera nagusiaren gainean esku hartzea. Beste batzuetan, familiek a
dministrazioaren erabakia jakin bezain laster jotzen dute gugana eta a
holkuak eta informazioa eskatzen dizkigute, neurri hori a
zkenean
bete ez dadin. Egia esan, gurasoen desadostasun-arrazoi nagusia dela eta –azken batean, beraien seme-alaben beharrei modu egokian erantzuteko dituzten a
razoak balioesteaesku-hartzeko a
ukera mugatuak ditu A
rartekoak. A
lde batetik, erakunde honek ez duelako balorazio-iritzirik ematen gai teknikoen gainean, a
dibidez, gurasoen gaitasunaz edo babesgabetasun egoeraz; eta, bestetik, lehen esan bezala, kasu dezentetan a
dministrazioaren erabakia bera epailearen balorazioaren zain egoten delako.
Kexa ugari egin dira, halaber, lehen eta bigarren mailako a
rretarako gizarte zerbitzuek egindako esku-hartzearen gainean, prozesuaren hainbat unetan: desadostasunak familian egin den esku-hartzearekin edo horren bizitasunarekin, desadostasunak proposatutako komunikazio a
raubidearekin (seme-alabak ikusteko topaketen maiztasuna, edo topaketak gainbegiratzearekin), desadostasuna tutoretzapeko seme-alaben zaintzarekin (egoitzako harreratik familia harrerara igarotzea), etab. A
urreko urteekin a
lderatuta, multzo honetan gehitu egin dira banantze gatazkatsua bizi duten pertsonen kexak. Erakunde honek jakin duenez, desadostasunak ez dira mugatzen, as
kotan, gizarte-zerbitzuen jarduerara, baizik eta ondorioak dituzte hezkuntza-sisteman (ikastetxeak, Ikuskaritza…), osasun sisteman (pediatria zerbitzuetako profesionalak) eta beste batzuetan. Horietan guztietan ikusi da nekez lortzen dela gurasoen gutxieneko lankidetza, izan ere, proposatutako esku-hartze a
ukera guztiak baztertzen dituzte, jokaera horrek seme edo a
labarengan eragiten duen kalteaz ohartu gabe.
Lehenengo kexa multzoan zein bigarren multzo honetan gure esku-hartzea bukatu a
hal izan dugun kasuetan ondorioztatu dugu a
dministrazioaren jarduna ez dela okerra izan.
Arreta merezi du A
rartekoak ofizioz hasitako jarduera batek. A
tzerritar kopuru handi batek hala eskatuta hasi zuen jarduera hori, izan ere, haien ustez, haurrentzako gizarte-zerbitzuek gehiegi esku hartzen a
ri ziren beren familietan, eta, batzuetan, ulertzen ez zituzten banantze-neurriak ezartzen zituzten. Kasu horiek guztiek zerbait zuten komunean: gaztelaniaz ulertzeko eta komunikatzeko gaitasun urria. A
rartekoko langileek hori egiaztatu a
hal izan dute, bai interesdunak kexak jartzera etorri direnean, bai horiekin a
rreta bulegoetan biltzean.
Kasu horietan kexagileek ez zuten ulertzen zer gertatzen a
ri zen, eta horrek a
reagotu egiten zuen A
rartekoak lehendik zuen kezka. Izan ere, a
rduratuta geunden erakunde honek burututako ikerketa prozesuetan tartean diren a
tzerritarrek, batzuetan, hizkuntza ezagutzari dagokionez, oinarrizko maila dutelako. Egiaztatu denez, as
kotan, pertsona horiek ulertzen ez dituzten a
giriak onartu eta sinatzen dituzte, eta gero, espero ez dituzten ondorio larriak ekartzen dizkie horrek. A
zaldu digutenez, gizarte-, osasunedo hezkuntza-zerbitzuetako profesionalekin bilerak izaten dituzte, edo langile horiek etxean bisitak egiten dizkiete, eta ezer gutxi ulertzen dute egoera horietan. Batzuetan, hizkuntza ez jakiteaz gain, a
dibidez, ez dituzte ezagutzen seme-alabak zaintzeari loturiko kulturaeta lege-ereduak, gure gizartean bete behar direnak. Izan ere, entzuten da ez dutela ulertzen gizarte-zerbitzuek egiten duten balorazioa, besteak beste, honako hauei da-
gokienez: gorputz-zigorrak ematea, haien iritziz, jokabide desegokiak zuzentzeko modua delako; edo 12 urteko neskek a
nai-arreba txikiak zaintzea, a
ma etxetik kanpo lanean a
ri denean (haien erantzukizunetako bat dela pentsatzen baitute). A
zaldu beharra dago A
rartekoak ez duela esaten gure gizartean ditugun kulturetako heziketa-eredu guztiak errespetatu eta “egokitzat” jo behar direnik. Ordenamendu juridikoak haur eta nerabeei a
itortzen dizkien eskubideak; horiexek ditu oinarri erakunde honek ontzat hartzen duen ereduak. Hortaz, neska-mutilen osasuna eta garapen integrala kaltetzen dituzten praktikak errotik kendu behar dira edozein testuinguruan. Hala ere, kontu bat nabarmendu nahi dugu: baliteke pertsona horiek, hitzak ulertu a
rren, beren ekintzen zenbaterainokoa edo esanahi eta ondorio guztiak ez ulertzea. Erakunde honen iritziz, egoera horietan ondo egiaztatu behar da interesdunak behar bezala ulertu dituela bai esaldiak, bai testuinguru orokorra, baita bere egitateek izan ditzaketen ondorioak ere.
Arartekoak behar hori a
ztertu zuen igorritako gomendio orokorrean: “Etorkinei beren eskubideez baliatzean laguntzeko, a
dministrazioaren a
rdura zerbitzu publikoen hizkuntza erabilgarritasunaren bermeari dagokionez”. Bertan a
zpimarratu zen, hizkuntza ofizialak ezagutzen ez zituzten pertsonen kasuan, funtsezkoa zela zerbitzu publikoak erabiltzerakoan berdintasuna bermatzea, eta horretarako, a
dministrazioarekin etorkinen elkarrekintzarako bidea emango zuen hizkuntza a
niztasuneko interpretazioa a
rin eta eraginkortasunez a
ntolatu behar zela. Izan ere, gure gizarteak integratzen saiatu nahi badu, hizkuntza ofizialak menderatzen ez dituzten etorkinak beren eskubideez behar bezala baliatzea baldintzatzen du hizkuntza erabilgarritasun egokiak.
Gomendioak Europako Batzordearen Komunikazio hau a
ipatu zuen: “Eleaniztasunarentzat estrategia esparru berria” (COM (2005) 596 final). Komunikazioak, III.6. puntuan, zuzen-zuzenean lotzen ditu zerbitzu publikoen hizkuntza erabilgarritasuna eta etorkinek giza eskubideez baliatzeko dituzten benetako a
ukerak.
“Los intérpretes colaboran as
imismo con el funcionamiento de las instituciones en las sociedades multilingües. As
isten a
las comunidades inmigrantes en juzgados, hospitales, servicios policiales y de inmigración. Los intérpretes, cuando están debidamente formados, contribuyen as
í a
salvaguardar los derechos humanos y democráticos”.
Gomendioan a
zaltzen den beste kontu interesgarri batek gizarte-ikuspegiarekin eta prestakuntzaren premiarekin du zerikusia. Izan ere, prestakuntza interprete lanean a
rituko direnek behar dute, baina baita beraiekin batera lan egingo duten zerbitzu publikoetako langileek ere, beren zeregina betetzeko orduan kultura a
nitzeko ikuspuntua izateko. Hori dela eta, a
dministrazioak horretarako bitarteko egokiak eman behar ditu.
Oinarri hori hartuta, A
rartekoak galdetu zien foru a
ldundiei gizarte esku-hartzeak egitekotan, zer-nolako neurri bereziak hartzen ziren, tartean kultura a
niztasuna zegoenean. Hain zuzen ere, ea foru a
ldundiek badituzte itzultzaile/interprete/
kulturen a
rteko bitartekaririk edo egoera batean horrelako zerbitzuetara jotzen duten, eta ea, bai kasua koordinatzean, bai familian esku hartzeko programetan, zuzeneko a
rreta eman dezakeen, hau da, a
rabieraz, errumanieraz, Brasilgo portugaleraz edo familia horiek erabiltzen dituzten hizkuntzetako batean hitz egiteko gai den profesionalik duten.
Foru zerbitzuek ikusten dute kontinente guztietatik etorritako familiak gero eta gehiago direla. Errealitate desberdinetatik datoz eta as
kotariko kultura jardunbideak dituzte. Hori dela eta, zerbitzuak egoerara moldatzera eta irizpideak egokitzera behartuta daudela ikusi dute. Hala ere, bat datoz A
rartekoarekin eskatzen zaien egokitzeko prozesu hori, etengabea eta hainbat norabidetan egin behar dena, inoiz ezin dela haur eta nerabeen eskubideen gainetik jarri. Hemendik a
urrera, erabiltzen dituzten neurrien berri ematen dute:
Informazio-liburuxkak eta dokumentuak hainbat hizkuntzatan idazten dituzte.
Dokumentu garrantzitsuenak itzuli egiten dituzte (zitazioak, babes-neurriei buruzko foru a
ginduak eta a
bar).
Familiei interprete lanak egin ditzakeen konfiantzako pertsona batekin etortzeko a
ukera ematen diete. Kasu horietan, hala ere, zaila izaten da egindako itzulpenaren kalitatea egiaztatzea.
Telefono bidezko interpretazio-zerbitzua erabiltzen dute, mugikorrez eta esku libreko biaurikularrez osatutako gailuaren bidez teleitzulpena edo interpretazioa denbora errealean egiteko a
ukera ematen duena. Zerbitzuak 51 hizkuntzatarako itzulpenak eskaintzen ditu, urte osoan zehar.
Unean uneko kasuetan, gehienbat, kasu konplexuetan itzultzaileen laguntza eskatzen dute.
Esku-hartze zuzeneko profesionalei dagokienez, zerbitzu batzuetan a
rabieraz dakiten langileak daude (batez ere, egoitzetan); esku-hartzeak ingelesez edo frantsesez ere egin daitezke; gainera, behin hezitzaile txinatar bat kontratatu dela a
ipatzen dute. Hala ere, foru a
ldundiek a
dierazten dute zaila izaten dela beharrezko prestakuntza teknikoa (gizarte-hezkuntza, psikologia eta a
bar) duten eta hizkuntza horiek dakizkiten pertsonak a
urkitzea.
Langile batzuek (batez ere, kasuen koordinatzaileek) kulturen a
rteko bitartekaritzari buruzko prestakuntza jaso dute; gainera, Eusko Jaurlaritzako Biltzen zerbitzura jotzen da, unean-unean kultura jardunbide ezezagunei buruzko a
holkuak eskatzeko eta taldeentzako prestakuntza-plana taxutzeko.
Elementu horiek guztiak ikusita, A
rartekoak ezin du esan deskribatutako esku-hartzeak okerrak direnik edo a
dministrazioak behar horrekiko sentsibilitaterik eza erakusten duenik. Hala ere, ematen du gaur egun erabiltzen diren interpretazio-baliabideak ez direla nahikoak gizarte-zerbitzuetan sortzen diren interpretazio behar guztiei erantzuteko eta,
beharbada, ezinbesteko bihurtzen da kalitatezko hizkuntza-interpretazioa egiteko gai izango diren profesionalak izatea. Dena den, hiru foru a
ldundiek esandakoa nabarmenduz, hau da, egoera horietan esku-hartzeak, hizkuntza eta kultura a
ldeak direla medio, ez direla errazak izaten, berriz a
zpimarratu behar da hausnarketan eta jardunbideak kultura errealitate desberdinetara egokitzeko bidean a
urrera egiteko premia.
Gainerako kexetan a
gertutako gaiei kapitulu honetan toki berezia ematea erabaki dugu, hortaz, hurrengo a
taletan a
zalduko dira.
arriskuan
Bai a
benduaren 5eko 12/2008 Legeak, gizarte-zerbitzuei buruzkoak, bai otsailaren 18ko 3/2005 Legeak, haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babestekoak, udalerrien eta foru a
ldundien a
rtean banatzen dituzte babesik gabe dauden edo egoera horretan geratzeko a
rriskuan dauden haur eta nerabeei eman beharreko a
rretari loturiko eskumenak. Lehenengoen eginkizunak ordainezina den prebentziozko lana egitea eta hasiera-hasierako faseetan esku hartzea dira, babesgabetasun maila, balorazio teknikoaren a
rabera, larritasun egoeraraino iristen ez denean.
Aztertutako kexek eta gaiari buruzko hausnarketa guneetan parte hartzeak egiaztatzen dute A
rartekoak 2016an a
urkeztu zuen txosten berezian egindako a
zterketa. Txostena udal gizarte-zerbitzuei buruzkoa zenez, ez ditugu berriz errepikatuko bertan jasotako gomendioak. Hala ere, a
zken hilabeteotan Bilbon jazotako gertakari larriek, a
dingabe batzuekin zerikusia dutenek, zalantzan jarri dute haurrak babesteko sistema osoa eta horren inguruko eztabaida publikoa bultzatu dute. Hortaz, A
rartekoak berriz a
zpimarratu behar du gizarte-heziketarako esku-hartzearen garrantzia. Izan ere, esku-hartze hori bereziki garrantzitsua da gizarte mailako desabantaila duten pertsonen kasuetan eta gurasotasun zailtasunak daudenean.
Aipatu egitateak eragin dituzten a
dingabe bakoitzak eragindako kaltearen oinarrizko erantzukizuna baztertu gabe, ezinbestekoa dirudi, a
pur bat gorago begiratuz, haur horien jatorri-inguruneetako baldintza sozioekonomikoei erreparatzea. Familia erreferente a
hulak, harreman urria hezkuntza sistema formalarekin, bazterreko gizarte-egoerak... hitz batez, desabantaila sozialean dauden gazteak. Hainbat a
zterlanek ezarri dute egoera horien, bizi-baldintzen, babesik gabe geratzeko a
rriskuaren eta delitu jokabideen a
rteko korrelazioa.
Komunitate lana, bai eta gizarte kohesioa sustatzeko eta desparekotasunei a
urre egiteko lana ere, hainbat sistema eta gizarte eragileren eginkizuna da, ez bakarrik gizarte-zerbitzuena. Hala ere, horien eginkizuna besteena bezain garrantzitsua da. Baliteke gizarte desparekotasunak dakartzan erronkei a
urre egiteko erantzun integralagoak eta hobeak mahaigaineratu behar izatea. Gauzak horrela, familien segurtasun, hezkuntza, justizia mailan edo seme-alabak hezteko familiei eman behar
zaien laguntzaren mailan egin beharrekoarekin batera, gizarte-heziketarako esku-hartzea, kalean eta zailtasun handienak dituzten familietan, inbertsioa da eta horren onuradun nagusiak haurrak izango dira, ez baitute “aurrera” egingo babesa galtzeko bidean eta dagozkien eskubideak –inork kalte egin ez diezaiena eta guztiz garatzekoa– urratzeko bidean. Inbertsioaren beste onuradun bat, zalantzarik gabe, gizartea izango da, segurtasunaren a
ldetik, bai, baina batez ere gizarte-justizia eta duintasunaren a
ldetik.
Esandakoaren harira, a
intzatetsi behar da udalerri batzuek a
rlo horretan egindako a
halegina; horietako batzuk, gainera, jardunbide egokitzat eman dira UNICEF-en a
zken txostenean: “Adingabea hartzea: bizitzako a
ukera”.
Babesik gabeko eta babesgabetasun egoera larriei erantzuteko, foru zerbitzuek zenbait neurri a
rtikulatu dituzte, etxean esku-hartze intentsiboko planetatik, familia nukleotik banatu a
rte, harrera barne, familia batean zein egoitza batean. Beste urte batez berrets daiteke modalitate horretan haurren zaintza a
halbidetzen duen egoitza baliabideen sarea etengabe eguneratzen dela, gizarte beharrizan a
ldakorrei, a
raudien xedapenei eta eskaerei erantzunez; horrek esan nahi du a
dministrazio a
rduradunek giza esfortzu eta a
halegin ekonomiko handiak egiten dituztela.
Txosten hau ixterakoan foru a
ldundiek babesik gabe dauden haurrentzat jarritako gizarte-zerbitzuetan hartutakoei buruzko datuak eskuratzea ezinezkoa izan da; hala ere, bideratutako kexak direla eta, egoitza-baliabideetako batzuetan egindako bisitaldietan eta zerbitzuetako teknikariekin eta a
rduradunekin partekatutako foro eta guneetan jasotako informazioa ikusita, esan daiteke iazko txostenean deskribatu genuen sarearen okupazio maila oso a
ltuak bere horretan jarraitu zuela, eta horretaz gain, gora egin duela. A
ipamen berezia merezi dute familiarik gabe dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako zentroak; izan ere, hiru lurraldeetan gainezka daude, neurri berdinean ez bada ere. Gai horri buruz txosten honen 2.3.5. puntuan hitz egingo da berriro.
Okupazio maila oso a
ltuen kontuari helduz, 2016an dagoeneko esan bezala, badirudi egoera hori ez dela oztopo egoitza-plaza bat esleitzeko, beharrezkoa izanez gero. A
labaina, zaildu egiten du egoitza-baliabideen sarea egoki kudeatzea; izan ere, programa guztietan plaza hutsak edukitzea eskatzen da, haur bati plaza esleitzerakoan hainbat faktore hartu behar baitira kontuan: haurraren a
din, sexu, bizileku eta beharrizanetara hoberen egokitzen den programa zein izango den, ea neba-arreba ugari ote diren eta a
bar.
Sarea ia-ia gainezka egotea eta a
dingabeen as
kotariko beharrak as
etzeko zailtasunak direla eta, Gipuzkoan hainbat aldaketa egin dira: urtean zehar, oinarrizko programako zenbait zentrotan 9 plaza gaitu dira, eta beste 4, Ubako larrialdiko harrera zentroan. Gipuzkoako Foru A
ldundiak adierazi duenez, plaza horiek egoerari a
urre egiteko gaitu dira; izan ere, dagoeneko a
bian daude a
dministrazio prozesuak 2018an oinarrizko programako bi zentro berri irekitzeko (8
plaza 4 eta 12 urte bitarteko haurrentzat, eta beste 8, 13-17 urte bitarteko nerabeentzat). Halaber, gainerako zentroetako batean garatzen den programa a
ldatu egingo da (13-17 urte bitarteko nerabeentzako oinarrizko programan 8 plaza berri sortuz) eta Ubako zentroko plazen kopurua igo egingo da berriro.
Araban, 2017ko urtarrilaren 1etik a
urrera, Gizarte Ongizaterako Foru Erakundeak kudeatzen ditu a
dingabeentzako egoitza-baliabide guztiak, lurraldean daudenak, ordu a
rte Gasteizko Udalak kudeatu zituen hiru egoitzak erakundearen eskuan utzi dituenetik.
Bizkaian, Gizarte Ekintza Sailak jakinarazi du zentroen okupazio mailak a
ldatuz joan dela urtean zehar, baina, batezbestekoa kontuan hartuta, % 100 gaindu egin duela dauden programa guztietan. A
dierazi dutenez, a
zken urteotan, ez bakarrik 2017an, eskariaren igoerak eta egoitza zentroetan a
rreta emateko premia a
reagotzeak baldintzatzen zuten zentroen funtzionamendua; egoera horri a
urre egiteko, baliabide berriak sortu dira, a
urrekontuaren mugak gorabehera. Hain zuzen ere, 2017an, jokabide a
razoak dituzten nerabeentzako zentro berri bat ireki da (10 plaza), baita 8 baliabide berri ere (5 emantzipaziorako prestakuntzakoak + 3 emantzipaziokoak), 142 plaza eskaintzen dituztenak, bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei a
rreta emateko.
Adingabe batzuen kasuetan egoitza-harrerako neurria ezartzeko zailtasunek bultzatu dituzte a
dministrazioak beste eredu batzuk bilatzera, hezkuntzako esku-hartzea eraginkortasun handiagoz egin a
hal izateko. Kasu gehienetan, eutsi egin zaio babes-neurriari, baina zaintzari dagokionez, familiak egiten du; izan ere, horrela da Gipuzkoako Foru A
ldundiak 2016an martxan jarri zituen Bertatik eta Kaletik programetan. Eguneko zentroek ere xede horrekin sortu dira, lehenengoa 2014an, eta A
raba a
itzindaria izan da modalitate hori erabiltzen. 2017an, beste bat ireki da. Gipuzkoak ere bere lehenengo eguneko zentroa 2018an irekitzeko as
moa du, tutoretzapeko 12 a
dingaberi zerbitzua emango diena.
Eskariak gora egitea eta egoitza plazak edo horri lotutako programak a
reagotzeak, logikoa denez, hezitzaile kopurua a
reagotzea dakar, baina ondorioz, baita kasuak koordinatzeari lotutako profesionalen kopurua ere.
Egindako esfortzua sakon a
ztertuz, erakunde honek, nolanahi ere, a
dministrazio a
rduradunak a
nimatzen ditu baliabideen okupazio mailak a
rretaz zaindu ditzan eta beharrizan a
ldakorren a
urrean egokitzeko praxi onei euts diezaien, duela zenbait urtetik nabarmendu dugun moduan.
Atal hau bukatutzat eman baino lehen, jakinarazi behar dugu 2017an a
maitu egin zela a
urreko urtean, komunikabideetan a
gertutako a
lbiste larrien ondoren hasitako ofiziozko jarduera, A
rabako Foru A
ldundiko haurrentzako zerbitzuen tutoretzapean edo zaintzapean zeuden zenbait a
dingaberi eragiten zien prostituzio jarduerei dagokienez. Gazteak Sansoheta zentroko egoitza harreran zeuden. Arartekoaren 2017ko urriaren 23ko Ebazpenean xehetasunez eta a
rrazoituz a
zaldu denez, A
rartekoak ebatzi zuen foru erakundeak ez zuela gaizki jardun. Izan ere, dagozkion polizia-erakundeen
aurrean salaketa jarri zuen eta egoeraren berri izan zuen unean Fiskaltzan jakinarazi zuen, bai a
pirilean, baita urrian ere, bere zaintzapean edo tutoretzapean zeuden a
dingabe batzuk delitu baten biktima izaten a
ri zirela; gertakariak a
rgitzeko bere a
rdurako eremuetan ikertu zuen; neska-mutilak babesteko eta horiek ikasteko hezkuntza jarduerak a
ktibatu zituen; poliziarekin lankidetzan a
ritu zen, familiei berri eman zien eta biktimen identitatea gorde zuen. Eragin pedagogikoa izan dezan eta balorazioaren testuingurua hobeto ulertzeko balio dezan, ebazpenak a
tariko gogoeta batzuk jaso ditu:
gogoan izan behar da pertsona helduek a
dingabeen a
urka egindako a
busuen kasu baten a
urrean gaudela; hedabide batzuek ez dute horrela a
zaldu; 2) legea urratzeagatik kondenatutako a
dingabeen sozio-hezkuntza baliabideak eta babesgabetasun egoeran dauden haur eta nerabeen egoitza baliabideak, Sansohetako zentroa bezalakoak, a
rgi bereizi behar dira; 3) babesgabetasun egoeran dauden haurren zerbitzuetako langileen eta baliabideen lana hezkuntza eremukoa da, batez ere.
Babes-neurri horri dagokionez, foru zerbitzuek egindako esfortzua nabarmendu behar da, haurraren intereserako egokitzat jo den kasu guztietan, eta a
ukera egon bada, neurri hori a
rtikulatzeko egindakoa. Jarraian familia egokiak eta beharrizanak betetzeko familia kopuru nahikoa a
urkitzeko dauden zailtasunak nabarmendu behar dira, bereziki neba-arreben taldeetan, neskato eta mutiko zaharragoen kasuan eta a
bar.
Dirudienez, uztailaren 28ko 26/2015 Legean jasotako definizioek a
razo larria sortzen dute harrera kasu zailagoetan, hain zuzen ere, harrera espezializatua eta harrera profesionalizatua zehazteko orduan. Lehenago, Euskadin “familia harrera profesionalizatuaren programa” zeritzona erakunde batekin sinatutako kontratu publikoaren bidez kudeatzen zen; harreragileek kontratu bat sinatzen zuten erakunde horrekin, ekonomikoki mendekoa den langile a
utonomo gisa (TRADE delakoa). Hala ere, a
ipatu legearen 20. a
rtikuluak xedatzen du harrera profesionalizatuak, espezializatuak ez bezala, “harreragileak edo harreragileek erakunde publikoarekin lan harremana izatea” eskatzen duela, nekez onar daitekeen betekizuna. Testuinguru horretan, Gizarte Segurantzako Lan Ikuskaritzatik zenbait salaketa jaso dira. Izan ere, ikuskatzaileen a
rabera, harreragileen eta harrera profesionalizatuaren programa kudeatzen duen erakundearen a
rteko harremanak lanekoa izan behar du, erabaki horrek dakartzan ondorioekin. Une honetan, beste gauza bat ebazten duten bi epai daude, Donostiako lan-arloko epaitegiarena (horren a
rabera, lan-harremana zen) eta Gasteizko epaitegiarena (ekonomikoki mendekoa den langile a
utonomoaren figurarekin bat zetorrena). Euskal A
utonomia Erkidegoko Justizia A
uzitegi Nagusiak gaitzetsi egin zuen Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusiak A
rabako epaitegiaren epaiaren a
urka a
urkeztutako errekurtsoa; izan ere, onartu egin zuen merkataritza-harremana eta TRADE motako a
utonomoa izatea. Gipuzkoako epaitegiak emandako epaiaren a
urkako errekurtsoa, berriz, a
bian da. Dena den, ziurgabetasun juridiko horren ondorioz,
zailtasun bereziak dituzten haur eta nerabeak hartzeko programa gelditu egin da.
2017an A
rartekoaren iritzipean utzi diren eta familia-harrerarekin zerikusia izan duten kontuei dagokienez, a
ipatu beharra dago honako gai hauek a
gertu direla:
Harreragilea izateko egokitasunari buruzko balorazioak: horiei dagokienez, a
tzerapen luzeak salatu dira (azkenean, kasuaren konplexutasunak justifikatu ditu a
tzerapen horiek); harreragilea izateko egokitasunik eza a
dierazi duten balorazioak (horien a
urka errekurtsoak jarri dira epaitegian).
Desadostasuna eskainitako laguntza-neurri osagarriekin.
Harrera-familiaren a
dostasunik eza hartutako a
dingabeari eragiten dioten erabakiekiko.
Hala ere, kasu horietako batean ere ez da ondorioztatu a
dministrazioaren jarduna Zuzenbidearen a
urkakoa izan denik.
adingabe
atzerritarrentzako
arreta berezia
2016ko a
zken hilabeteetan, eta a
re gehiago 2017ko udatik a
urrera, Euskadira familiarik gabe heldu ziren a
dingabe a
tzerritarren kopurua nabarmen igotzea a
ntzeman zen. Txosten hau ixteko egunera a
rte, ez zaizkigu heldu foru a
ldundiei eskatutako datuak, urtean zehar a
rtatutako bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei dagokienak; hala ere, Bizkaiko Gizarte Ekintza Sailak espediente baten izapidearen baitan emandako datuek etorrera kopuru handia erakusten dute, a
re gehiago, gurea baita a
dingabe horiek gehien a
ukeratutako lurraldea. Izan ere, 2017ko urtarrilaren 1etik a
zaroaren 28ra bitartean 711 pertsona iritsi ziren lehen harrerako zentrora; zenbateko horrek erraz gainditzen du 2015. urte osoan erregistratutakoen (180) edo 2006an etorritakoen kopurua (471); beste urteen a
ldean, 2006an Bizkaira iritsi ziren a
dingabe a
tzerritarren kopururik handiena zen.
Galdetutako profesionalek a
dierazi dutenez, nerabe gehienak Marokokoak direla eta batzuek laguntza-sare bat dutela. Taldeak jasotako datuak ikusita, uste dute nerabe horiek baliabide ekonomikoak dituzten familietakoak direla, a
urreko garaietan ez bezala, eta familiaren migrazio-proiektua burutzen a
ri direla.
Iritsi diren a
dingabeen kopurua, handia eta a
urretik ikusi ezin dena, a
gerian utzitako zailtasunak edo haurrak babesteko zerbitzuetan a
ntzemandakoak (zerbitzu horiek haurrak a
halik eta baldintza onenetan a
rtatzeko jarri dira), egoitzen sarearen gainokupazioari buruzko datuak (batez ere, zentroetako batzuetan)..., horiek guztiek bultzatu zuten A
rartekoa hiru lurralde historikoetako lehen harrerako zentroak bisitatzera, beren egoera lehen eskutik ezagutzeko. Hain zuzen ere, a
zaroaren 15ean eta 28an Gasteizko Bideberria I zentroa eta Donostiako Uba zentroa bisitatu ziren. Zornotzako zentroari
jarraipen berezia egin zaio urte osoan zehar: hiru a
ldiz bisitatu da eta a
rduradun tekniko eta politikoekin hainbat bilera egin dira, besteak beste, dokumentuak trukatzeko.
Bideberria I zentroa bisitatzeko jarduketan, dagoeneko 2018an a
rgitaratutako Ebazpenaren bidez a
maitutzat jo zenean, A
rartekoak egiaztatu zuen gazteen kopurua (28) lehen harrerako zentro horretan dauden plazen kopurua (15) baino handiagoa zela. Hala ere, eta gehiegizko okupazioa gorabehera, a
dingabeei a
rreta emateko baldintzak ez ziren txarrak. Ostatuari eta janariari dagokienez, a
dministrazioa gai izan zen oinarrizko beharrak betetzen jarraitzeko, zentroan bizi ohi diren beste gazteen kasuan egiten duen bezala; langileen taldea handitu egin zuen eta gai zen zentroaren eginkizuna betetzeko, hau da, orientabideak eta heziketa emateko. Dena den, galdetutako pertsona guztien iritziz, bistakoa zen toki batean ia 30 nerabe elkarrekin egoteak eta sartuko direnen kopurua a
urretik ikusi ezin izateak eragin txarra duela ematen zaien a
rretaren kalitatean.
Ubako zentroa bisitatzean, A
rartekoak 33 nerabe a
tzerritar zenbatu zituen, 31 pertsona hartzeko dagoeneko zabaldu zen espazioan. Gainera, berriz zabaltzeko as
moa zegoen, beste 4 plaza gehitzeko. Zabalkuntza horrek espazioak berregituratzeko eta langile gehiago kontratatzeko beharra ekarri zuen. Jarduketa a
maitzeko ebazpenean –txostena a
urkeztuko den egunerako dagoeneko a
rgitaratua izango da– A
rartekoak iradoki zion Gipuzkoako Foru A
ldundiari jarrai zezan zentroaren okupazio maila eta baldintza horietan ematen den a
rretaren kalitatea kontrolatzen.
Zornotzako zentroaren inguruan, eta beraz, Bizkaian bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrei ematen zaien a
rretaren inguruan irekitako espedientearen konklusioa ere ezagutzera emango da 2018ko lehen hilabeteetan.
Aurreko espediente bakoitzean jasotako gogoeta partikularrez gain, guztientzat komunak diren bi iritzi eman ditu A
rartekoak:
Lehenik, a
zpimarratzekoak dira, a
lde batetik, a
dministrazio eskudunen beharrezko neurriak ezartzeko egin duten a
halegina, eta bestaldetik, egoera honetan, gazteen kopurua etengabe igotzen denean, behar bezalako a
rreta emateak berekin dakarren zailtasuna. Izan ere, baliabide publikoak eraginkortasunez erabiltzeko beharraren a
ldetik, nekez izango da iraunkorra zentroak irekita mantentzea (gazteen zain edo erabiltzeko prest); hori dela eta, dauden baliabide gehienak ez dira a
ldatzen (plaza libre batzuk eduki a
rren).
Bigarren gogoetak migrazio prozesuekin du zerikusia, horien baitan gertatzen baita gazte horiek toki batetik bestera joateko joera. Fenomeno hori tokiko maila baino as
koz harago doa eta ikuspuntu zabalagoa eskatzen du; izan ere, mundu mailan gertatzen a
ri da, konplexua da eta eragile as
ko ditu. Mundu mailakoa izatea ezin da inola ere a
rgudio gisa erabili gure lurraldera heltzen diren gazteei a
rreta emateko a
rdura a
lde batera uzteko; hala ere, gorantz begiratu eta hausnarketa zabalagoa oinarri hartuta jokatu be-
har da, eta horretan foru a
dministrazioek parte har dezakete.
Erakunde honen eskumenen muga errespetatuz, A
rartekoak ez du proposatzen a
utonomia-erkidegotik kanpo egin beharreko jarduketarik (horiek ere egin behar direla jakinda ere). A
labaina, erantzun horretan Euskadi osoa gizarte gisa a
zaltzen dela konbentzituta eta euskal erakunde guztiek erantzun solidarioa emateko lanean dihardutela jakinda, etorkinei a
begi ona egiteko prest, bidezkoa da bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarren beharrizanak betetzeari a
utonomia-erkidegoaren ikuspegitik heltzea, tartean dauden erakunde guztien a
rtean partekatutako hausnarketa a
biapuntu. Testuinguru horretan kokatu behar dira baliabideak gainezka dituzten lurraldeen balizko erantzun solidarioa; harrera egiteko protokolo komunari buruzko a
kordioa, 131/2008 Dekretuak a
gindutakoa, estatu mailako protokolo markoaren mugen gainetik egongo dena; seguru as
ko, hausnarketan a
zaleratuko diren beste gai batzuk.
Joera berak bultzatu du erakundea Euskadin errefuxiatuen egoera dela eta a
ntolatutako ekimenetan modu intentsiboan parte hartzera. Izan ere, errefuxiatuen a
rtean, haur eta nerabe as
ko daude, batzuk familiekin eta beste batzuk hurbileko seniderik gabe. Datu hori txosten honen
2.8.1 puntuan ere a
ipatu a
rren, haur eta nerabe errefuxiatu eta migratzaile horien guztien egoerari eman beharreko erantzunaren bilaketa, pertsonen eskubideak oinarri dituena, jasota utzi da beste a
utonomia-erkidego batzuetako herriaren defendatzaileekin batera egindako a
girietan (ikus adierazpen instituzionala, gogoetak eta proposamenak sintetizatu zituena). Izan ere, A
CNUR-ekin bilerak egin ziren, baita a
rlo horretan diharduten gizarte-erakundeekin eta Eusko Jaurlaritzako Bakegintza eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusiarekin.
Haur eta nerabe migratzaileen eskubideak, batez ere, familiarik gabe dauden horien egoera, a
ztergai izan ziren Haur eta Nerabeentzako Defentsak eta Greziako UNICEF-ek a
ntolatutako topaketan “Safeguarding a
nd protecting the rights of children on the move: the challenge of social inclusion”. Erakunde honetako teknikariek parte hartu zuten, gogoetak eta Euskadiko egoera eta jardunbide egokiaren berri emateko. Bai topaketara joan a
urretik, bai A
tenasen egon bitartean egindako lan handia gomendioetara ekartzen saiatu ginen, eta erakunde parte-hartzaile guztiek konpromisoa hartu zuten 2018an gomendio horiek zabaltzeko eta bakoitzak bere lurralde eta eskumen-eremuetan lan egiteko.
Atal hau a
maitzeko, bakarrik dauden gazte a
tzerritarrei laguntzeko eta haien gizarteratzea errazteko emantzipazio-programei dagokienez, Bulego honen 2016ko txostenean lerroalde batzuk eskaini zitzaizkion hiru lurraldeetako egoera deskribatzeko. Hemen, Bizkaiko Foru A
ldundiko Enplegua, Gizarteratzea eta Berdintasuna Sustatzeko Saileko Gizarteratze Zuzendaritzak jakinarazitakoaren berri eman nahi dugu: foru a
ldundien mailako proposamena babes-sistema uzten duten gazteekin esku hartzeko (ez gazte a
tzerritarrekin soilik, haien kopurua nabarmena bada ere).
Gazteei a
rreta emateko programa osatua, egiaztapena a
maitzeko fasean, esku hartzeko oinarrizko ildo bi proposatzen ditu: batetik, bazterketa prebenitzekoa, esku-hartze maila a
ltua duena, egoera konplexuan dauden gazteentzat; eta bestetik, emantzipatzeko prozesuetan laguntzekoa, gaur egungo Helduz eta Mundutik-Mundura programak barnean hartuko dituena. Bigarren horrek prozesuari laguntzeko prestazio ekonomiko izango luke. Eredu berri hori oraindik ofizialki a
urkeztu ez denez, A
rartekoak programaren a
urkezpenerako uzten du bere balorazioa, a
zkenean zehaztu eta garatuko denaren inguruan. Hala ere, trantsizio fasea –oraingo programetatik eredu berrira pasatzeko– beharrezkoa izango dela dagoeneko esanda, eta hori luze jo dezake, prozesu konplexua delako, erakunde honek berriz a
zpimarratu behar du igarotze prozesu hori a
halik eta ondoen zaintzeko beharra; zerbitzu eta prestazioak kentzea saihestu behar da, horiek ordezkatuko dituztenak nahiko ondo ezarri a
rte.
Aipatu proposamena a
urkeztu zen bileran, Gizarteratze Zuzendaritzako buruak gizarte-bazterketak faktore a
nitzeko egoera dela kontuan hartuta burutu ziren jarduera osagarrien berri eman zuen. Izan ere, gazte horien egoera berezia ikusgai jarri da eta honako hauetan a
intzat hartzea proposatu da: Gizarteratzeko Plan berrian, diru-sarrerak bermatzeko errentaren erreforman, Etxebizitzaren Legea garatzeko dekretuan, enplegua sustatzeko edo gazteentzako komunitate-dinamizazioa bultzatzeko foru mailako programetan eta a
barretan. Baztertuentzako gizarte-zerbitzuak ez diren esparruetan burutzeko esku-hartze horien harira, erakunde parte-hartzaileek a
zpimarratu dituzte prestakuntzaren garrantzia eta sistema uzten duten gazteei zuzendutako eskaintzaren urritasuna, batez ere, a
tzerritarren kasuan. Peñascal-ek eta A
dsis-ek ikastaro batzuk eskaintzen dituzte, baina matrikula egiteko epeak a
razo handi bihurtzen dira. Oinarriko Lanbide Heziketak hezkuntza-sistema formalean ezarritako egutegiari jarraitzen dio, ikasturtearen a
rabera a
ntolatutakoari, a
legia; Lanbideko ikastaroak ere, praktikan, a
zken hiruhilekoan a
ktibatzen dira; ordurako deialdia ebatzi gabe dagoenez, erakundeek ezin izaten dituzte ikastaroak martxan jarri. Urtea a
maituta ere ezin dira hasi, finantzaketa a
urrera doan urteko a
urrekontuari dagokiolako; ondorioz, urtarriletik irailera bitartean ez dago prestakuntza-ikastaroetan izena emateko edo horretan hasteko a
ukerarik. A
razo horretan a
rreta berezia jarriko du A
rartekoak 2018an, Hezkuntza Sailak oinarrizko lanbide-heziketan sartzeko zailtasun handiagoak ekar ditzaketen mugimendu batzuk iragarri dituela kontuan hartuta.
2017an, emakumeen kontrako indarkeria ezabatzeko bidean a
urrerapauso garrantzitsua egin da, genero-indarkeriaren a
urkako Estatu Ituna, Diputatuen Kongresuak 2017ko irailaren 21ean a
dostu zuena, sinatu delako. A
dostasun politiko zabala eragin zuen itunaren bidez lortu nahi izan da, a
lde batetik, estatuko a
ginte publiko guztiek modu a
ktiboagoan parte hartzea emakumeek emakume izateagatik jasaten duten edozein indarkeriaren kontrako borrokan, eta bestal-
detik, hainbat sektorek as
palditik a
ldarrikatzen dituzten eta premiazkotzat jotzen dituzten neurriak a
bian jarrita, bide zail horretan a
urrera egiteko oinarriak ezartzea.
Itun horrek indarkeriaren biktimatzat hartu ditu genero-indarkeriaren eraginpean dauden haurrak. Itunaren a
rdatzak hainbat kontu garrantzitsuren inguruan garatu dira, hala nola: sentsibilizazioa eta prebentzioa; erakundeen erantzuna hobetzea; biktimei eman beharreko laguntza a
halik eta onena lortzea; biktimak diren haurrak babestea; tartean dauden eragileen prestakuntza bultzatzea; gizartean fenomenoaren inguruko ezagutza zabaltzea; emakumeen a
urkako beste indarkeria batzuk a
intzat hartzea; eta konpromiso ekonomikoa, eraginkortasunez a
urrera egiteko.
200 neurri baino gehiago onartu dira eta horien a
rtean honako hauek dira nabarmentzekoak:
genero-indarkeriaren definizio berria, Istanbulgo Hitzarmenak (Europako Kontseiluaren Hitzarmena, genero-indarkeria eta etxeko indarkeria prebenitzeari eta horien kontra borrokatzeari buruzkoa) a
ipatzen dituen indarkeria mota guztiak barnean hartzen dituena, hau da, indarkeria fisiko, psikologiko eta sexualaz gain, bortxaketa, emakumeen sexu organoen erauzketa, ezkontza behartuak, sexu-jazarpena eta generoarekin zerikusia duten jazarpenak, a
bortua eta a
ntzutze behartua;
indarkeria matxista jasaten duten emakumeen seme-alabak babesteko neurriak, haur horiek biktima zuzenak direlako; biktimak diren emakumeen a
rrisku-balorazioan sartzea eta indarkeria matxistaren biktimatzat jotzea, bikotekideak edo bikotekide ohiak haurra erail badie;
hainbat neurri judizial osagarri, biktimei laguntzeko eta horiek babesteko orduan eraginkortasun handiagoa lortzea helburu dutenak, poliziaren babesa hobetzea, a
rloan espezializatuak diren unitate gehiago jarriz.
Arloan egindako a
urrerapauso a
doregarria bada ere, neurri horiek guztiak eraginkortasunez a
plikatu nahi izanez gero, ezinbestekoa da oraindik onartu gabe dagoen diru hornidura; gainera, horretarako behar diren lege-neurriak ezartzeko prozedura oraindik ez da hasi. Guztiak a
dos daude datorren urtean halabeharrez a
bian jarri behar direla.
Bestalde, polizia-etxe eta a
txiloketa zentro batzuei egindako bisitaldietan, erakunde honek egiaztatu du genero-indarkeriaren biktimak diren emakumeen seme-alabei dagokien biktima-estatutuaren inguruko kontzientzia a
reagotu egin dela eta horri loturiko neurri batzuk hartzen direla esku-hartzeetan. Izan ere, Galdakaoko ertzain-etxean a
zaldu digute genero-indarkeriarekin zerikusia duten esku-hartzeetan: galdetzen dela ea biktimak a
din txikiko seme-alabarik duen, eta datua jasotzen dela; eginbideak egokitzen a
ri direla, haurrak biktima gisa hartzeko; salaketa jartzen duen pertsonak seme-alabak baditu, eta etxean geratu badira, uniformerik gabeko patruila batek polizia-bereizgarririk ez duen ibilgai-
luan bertara joaten da haien bila; beste bizitoki bat bilatzen da, bai hurbileko familian, bai, halakorik ezean, gizarte-zerbitzuen bitartez…
Genero-indarkeria jasaten duten haur eta nerabeei dagokien beste kontu bat, oso eztabaidagarria, kautela-neurriak eta segurtasun-neurriak dira. Epaileek horien inguruan erabakitzeko betebeharra dute, Genero-indarkeriaren a
urkako babes osoko neurriei buruzko abenduaren 28ko 1/2004 Lege Organikoaren 61. a
rtikuluan haur eta nerabeak babesteko sistema a
ldatzeko uztailaren 22ko 8/2015 Lege Organikoaren bidez egindako a
ldaketari jarraikiz. Espainia osoan beren a
mei tratu txarrak ematen zizkieten gizonezkoek, gehienetan, beren a
itek, eraildako haurren kopuruak (8) ezin du inor epel utzi, a
re gehiago, egintza hori indarkeriaren a
dierazpenik muturrekoena dela kontuan hartzen bada; hala ere, beste indarkeria mota batzuk ere badaude, haur horien osasuna, ongizatea eta garapena a
rgi eta garbi baldintzatzen dituztenak. Epailetzak a
dierazitako iritzi batzuen a
rabera, seme-alabekin egoteko eskubide a
bsoluturik, a
itari dagokionik, ez dago. Hori dela eta, organo judizialek kontuan izan beharko lukete a
dingabearen interes gorena babestea dela garrantzitsuena; haurrari kalte egin diezaiokeen norbaitekin egotea horren kontra dago. A
rdura handia da, baina erasoren bat egon daitekeelako zalantzarik txikiena dagoenean, egokiena izango litzateke, kautelazko neurri gisa, a
dingabearen eta a
kusatuaren a
rteko harremanak bertan behera uztea, eta epaia eman ondoren, behin betiko neurriak hartzea. Kautela-neurriei dagokienez, hobe da gehiegi babestea, beste biktima bat hil dela ikustea baino.
Sexu-abusua, oro har, sexu-indarkeria ez da 2.3 a
tal honek a
ipatutako gizarte-zerbitzuek soilik kudeatu behar duten kontu bat. Hala eta guztiz ere, a
rgi dago indarkeria horrek haurrek eta nerabeek babestuak izateko duten eskubideen a
urka egiten duela; a
tala iragartzen duten Haurraren Eskubideen inguruko Konbentzioaren artikuluek eskubide horiek a
ipatzen dituzte. Umearen Eskubideen Batzordeak, hala ere, haurren kontrako sexu-abusua haurrenganako tratu txar larria dela gogorarazten du, haurrak eskubideak dituzten subjektu gisaren ikuspuntutik jorratu behar dena. Hau da, a
bordatze hau biktimatzat hartzetik harago doa eta duintasunaren eta osotasun fisiko eta psikologikoaren errespetutik a
biatzen da, eskubideen titular gisa.
Bere a
zken txostenean, a
tal orokorrean nahiz Haur eta Nerabeentzako Bulegoaren separatan, A
rartekoak a
gerian utzi zituen gure epaitegietan a
ntzemandako gabeziak, biktima edo lekuko gisa izan, balizko sexu a
busuen kasuan a
gertzen diren haurrek jasotzen duten a
rretari dagokionez. Gai hori 2017an Eusko Legebiltzarrean landu zen, ikuspegi zabalagotik begiratuta, Save the Children antolakundeak bertan “Ikusi nahi ez duten begiak” txostena a
urkeztu zuenean. Txostenean, GKE ospetsuak Espainian a
din txikikoek jasaten dituzten sexu-abusuak prebenitu, a
ntzemateko eta biktimak babesteko sistemaren a
katsak salatu zituen, eta kapituluetako batek berariaz Euskadiko egoera a
zaltzen zuen. Txostenaren ondorioak erakunde honek bere garaian a
zal-
du zituen kezkekin bat datozenez, gogorarazi behar dugu dauden protokoloen ildoan sakondu eta a
urrera egin behar dela, horiek, zalantzarik gabe, norabide zuzenean egindako urratsak direlako, batez ere, hiru zentzu hauetan:
Justizia sistema haurrentzat a
tseginagoa lortzea, a
din desberdinetara egokitutako esparruak eta berariazko prestakuntza duten langileak (bai epaileak, bai fiskal, a
bokatu eta talde psikosozialeko langileak) dituena, lekukotzak jaso eta interpretatzeko prozesuan a
din txikikoekin harreman hobea lortze a
ldera.
Auzitegi Medikuntzako Institutuaren, talde psikosozial judizialen eta a
dingabeei a
ldez a
urretik eratutako frogak egiteaz a
rduratzen diren epaitegien a
rteko koordinazioa hobetzea, hori guztia, nahikoa den eta a
ldi berean bigarren mailako biktimizazioa saihesten duen instrukzio-jardueraren zerbitzura.
Prebentzio eta a
rreta a
rloetan esku hartzen duten gizarte-, osasun-, hezkuntzaeta justizia-zerbitzuetan, prestakuntza hobetzea, batez ere, sexu-abusuen biktimak izan diren a
dingabeei ematen zaien a
rreta goiztiarrari dagokionez.
Bi gurasoek dituzte betebeharrak haurra hazi eta hezteko garaian, eta estatu kideek indar guztiak jarriko dituzte printzipio horren onespena bermatzeko. Gurasoei edo, hala dagokionean, legezko ordezkariei dagokie haurra hazi eta garatzearen erantzukizuna. Estatuen a
rdura garrantzitsuena haurraren interesa izango da.
Hitzarmen honetan jasotako eskubideak bermatu eta sustatzeko, estatu kideek laguntza egokia emango die gurasoei eta legezko ordezkariei, haurra hazteko betebeharrean behar bezala joka dezaten; halaber, haurrak zaintzeko erakunde, instalazio eta zerbitzuen sorrera bultzatuko dute.
Arartekoak, a
rlo honetan, familiak babesteko politika publikoak bultzatu eta indartu daitezen sustatzen du, familia-eredu as
kotarikoen garrantzia kontuan hartuta. Zuzenbideak a
intzatetsiak ditu familia-ereduok, eta zenbait kasutan a
rreta berezia behar izango dute, beren funtzioak betetzeko behar dituzten prestazio guztiak erabateko berdintasunez eskuratzeko.
Familia babestean zuzeneko eragina duten lege, a
raudi eta beste tresna batzuen testuinguruari dagokionez, bai estatu mailan, bai Euskal A
utonomia Erkidegoaren mailan, lehen-
dabizi, iragarritako Eusko Jaurlaritzaren Familia eta Haurtzaroko Estrategiaren egoera a
ipatu behar da.
2017an, Eusko Jaurlaritzak familietan eta haurrengan inbertitzeko erakundeen a
rteko ituna sinatzea bultzatu du. Horren bidez, politika multzo koordinatu bat a
ntolatu nahi da, a
lde batetik, jaiotza-tasa baxuei erantzuteko eta familia sortu eta nahi beste seme-alaba izateko as
moa duten pertsonek behin eta berriz topatzen dituzten oztopoak gainditzeko; bestaldetik, politika horien bidez, a
urre egin nahi zaie seme-alabak dituzten familien zailtasun ekonomiko handiei –horien a
dierazle nagusienetako bat haurren pobrezia da– eta, berdintasunik eza belaunaldi batetik bestera pasatzea gelditzekotan topatzen diren zailtasun gero eta handiagoei. Euskal erakunde nagusien konpromisoa
–estrategia bat garatzeko– jasotzen du itunak. Estrategia horrek barnean jasoko lituzke familien eta haurren egoeran eragina duten politika guztiak: seme-alabak dituzten familientzako prestazio ekonomikoak; lana eta familia erantzunkidetasunez bateratzeko eta ordutegiak a
rrazionalizatzeko politikak; haurrak zaintzeko zerbitzua; hezkuntza-berdintasuna; gurasotasun positiboa; babesik gabe geratzeko a
rriskuan edo babesik gabe dauden haurrei zuzendutako gizarte-zerbitzuak; ohitura osasuntsuak bultzatzea; gizarteeta hezkuntza-arloko zerbitzu, sare eta instalazioak garatzea eta a
bar. Itunean jasotako konpromisoak hainbat plan eta garapen-arau bidez gauzatuko dira, batez ere, 2018ko lehen seihilekoan landuko den EAEko Familiei Laguntzeko Erakunde a
rteko IV. Planean.
Bestalde, a
zpimarratzekoa da martxoaren 17ko 30/2015 Dekretua erreformatzen a
ri direla, 2017an hasita. Dekretu hori seme-alabak dituzten familientzako diru-laguntzak a
rautzekoa da eta diru-laguntzen zenbatekoa handitzea du xede, bigarren seme edo a
labaren hirugarren urtean jasoko den laguntza berri bat gehituta. Erreforma horrekin, gainera, lortu nahi da diru-laguntza horien kudeaketa hobetzea, egoera berezi iragankorrak (eskaera egin denetik diru-laguntza eman a
rteko a
ldian zaintza galtzea) a
intzat hartzea, eta horrela, diru-laguntzak jasotzeko a
ldiak zaintzaren benetako iraupenari egokitzea; era berean, a
ldatu nahi da, a
dopzio eta tutoretza kasuetan, diru-laguntzak eskatzeko hasiera, a
ipatutako dies a
quo edo hasierako eguna, a
dopzio edo tutoretzari buruzko epaian ezarri beharrean, haurra a
doptatzeari edo tutoretzan hartzeari buruzko inskripzioa erregistroan egin eta hurrengo eguna izan dadin beti (Erregistro Zibilean edo, hala badagokio, bulego kontsularrean). Horrez gain, erreformaren bidez, bikote hausturan, bitartekaritzaren a
lde a
pustu irmoa egin nahi da, indarkeriarik gabeko gatazkak konpontzeko modua da eta.
Arartekoak ohar batzuk egin ditu, 30/2015 Dekretuaren erreformari dagokionez. Horietan, erakunde honek dekretua indarrean egon den bitartean a
ntzemandako gabeziak a
zpimarratu ditu. Horiek guztiak lehenago a
zaldu dira gure ebazpenetan, baita A
rartekoak Eusko Legebiltzarrari a
urkeztutako txostenetan ere, a
raudia a
plikatzen zen bitartean.
Azkenik, beste a
lde batetik, Espainiako Gobernua familia ugariak babesteko 40/2003 Legearen erreforma egiteko oinarriak ezartzea bultzatzen a
ri dela a
zpimarratu behar
da. Horretarako, hainbat a
utonomia-erkidegorekin batera, parte hartzeko lan-prozesu bat a
ntolatu du. Eusko Jaurlaritzak modu a
ktiboan parte hartzen du ekimen horretan, eta erakunde honek helarazi dizkion a
razoetako as
ko a
zaltzen ditu.
azaldu diren
arrazoiak
Familiei laguntzeko diru-laguntzekin zerikusia duten a
razoak
Aurten ere zenbait kexa jaso dira seme-alabak dituzten familientzako diru-laguntzak (martxoaren 17ko 30/2015 Dekretua) eta familia eta lana bateragarri egiteko diru-laguntzak a
rautzeko a
raudiaren babesean (ekainaren 29ko 177/2010 Dekretua) egindako diru-laguntzen eskaerak ukatzeari edo a
rtxibatzeari buruz. Horietan guztietan, a
razo formalak planteatu dira, funtsean, a
ipatu laguntzak eskatu a
hal izateko a
urkeztu behar den dokumentazioari buruzkoak. A
urreko txostenetan jada, kasuistikaren eta erakunde honek gai horren gainean egindako balorazioaren gaineko a
zalpena eman dugu, interesdunei eman beharreko informazioan hobekuntzak proposatuz, Eusko Jaurlaritzako Zuzenean zerbitzuaren a
urrean prozedura irekitzetik hasita.
Oro har, a
zpimarratu behar da, dekretu bien ondoriozko diru-laguntzen kudeaketan, diru-laguntzak jasotzeko baldintza materialak betetzen dituzten pertsonei ukatzea eragiten duten prozedura-arazo ugari a
ntzeman dituela A
rartekoak (gehienetan, eskaerak a
rtxibatu direlako edo onartu ez direlako). Herritarrek a
urkeztutako eskaeren bidez hasten diren prozedurek sortzen dituzte a
razoak: hain zuzen ere, horrela gertatzen da Euskal A
utonomia Erkidegoan benetan bizi izandako denbora egiaztatzearen kasuan. Izan ere, as
kotan, eskatzaileek behar ez bezala egiaztatzen dute betekizun hori, besteak beste, ez dakitelako, edo udalek igorritako errolda-ziurtagiriek erroldatutakoen egungo egoera bakarrik a
dierazten dutelako, EAEn izandako erroldatze guztiak zerrendatu gabe; zerrenda hori, as
kotan, ezinbestekoa da EAEn bizi izandako a
ldia egiaztatzeko, eta horrela, diru-laguntza horiek eskuratu a
hal izateko. “Errolda-ziurtagiri historikoak” deritzenek bakarrik jasotzen dituzte erroldatzeari buruzko datu guztiak. Horiek eskuratzeko, eskatzaileek udaletan berariaz eskatu behar dituzte, bestela, egungo egoerari buruzko a
giriak baino ez baitituzte jasoko. Gauzak horrela, A
rartekoak uste du administrazio jarduleak berak hartu beharko lukeela a
dministrazio-agiri horiek lortzeko a
rdura (horrela izango da, derrigorrez, 2018ko urritik a
urrera, Administrazio Prozedura Erkidearen 39/2015 Legean ezarritakoari jarraikiz). Izan ere, Eusko Jaurlaritza horrela jokatzen hasi da dagoeneko beste a
giri batzuk egiaztatzeko orduan, a
dibidez, diru-sarreren egiaztagirien kasuan (foru-ogasunetan zuzenean jasotzen diren ziurtagiri fiskalak; polizia-agintariek eta Espainiako Gobernuaren ordezkaritzek, a
tzerritarren gaietan eskudunek, igortzen dituzten egoitza-baimenak). Eusko Jaurlaritzak a
zpimarratu duenez, oraindik ez dago udal
dokumentazio hori zuzenean ekartzeko a
ukerarik, hortaz, jarraituko da eskatzaileei eskatzen, 2018ko urrira a
rte behintzat. Handik a
urrera, a
dministrazio publikoak behartuta egongo dira horietako edozeinetan dauden dokumentu guztiak ematera.
Dena den, A
rartekoak as
palditik a
ldarrikatzen du –eta hori hainbatetan helarazi diogu Eusko Jaurlaritzari– komenigarria izango litzatekeela seme-alabak dituzten familientzako diru-laguntzak eskuratzeko izapideak erraztea, diru-laguntza automatikoki eman dezan, diruz lagun daitekeen egoera bat gertatzen denean (jaiotza, a
dopzioa, a
dingabea hartzea). Ondorioz, a
dministrazio jarduleak berak jaso beharko luke diruz lagun daitezkeen inguruabarrak egiaztatzeko behar den a
dministrazio-dokumentazio osoa. Horrek izapideak a
rindu eta onuradun izan daitezkeen pertsonek diru-laguntzak eskuratzea erraztu egingo luke. Eusko Jaurlaritzak a
ipatu du gaur egun ezinezkoa dela diru-laguntzak lortzeko izapidea a
utomatizatzea, horretarako baliabiderik ez dagoelako.
Arartekoaren ustez, ezinezkoa den bitartean, behintzat, diru-laguntza lerro biei dagokienez, a
rgiagoa eta herritarrentzat ulergarriagoa den informazio-politika bat eskatu beharko litzateke. Eusko Jaurlaritzak konpromisoa hartu du A
rartekoak salatutako a
razoak konpontzen saiatzeko. Horretarako, Zuzenean zerbitzuak informazio a
rgiagoa eta zehatzagoa emango du eta hobeto a
zalduko ditu a
katsak zuzentzeko errekerimenduak, hasierako eskaerari ez bazaio erantsi betekizunak egiaztatzeko behar den dokumentazio osoa. Era berean, hobetu egingo da gai horri buruzko informazio orokorra, Eusko Jaurlaritzak bere informazio-webgunean eskaintzen duena.
Familia ugariak
Familiei laguntzeko politiken inguruan egindako kexen a
rtean, oraindik ere nagusi dira familia ugarien egoeraren gainekoak; horietatik gai batzuk nabarmenduko ditugu, gure ustez oso garrantzitsuak baitira.
Lehenbizikoak Estatuko legedia ezarri eta kudeatzearekin du zerikusia bereziki, familia ugariaren titulua izateko bete behar diren legezko baldintzak interpretatzearekin; eginkizun hori foru a
ldundiei dagokie.
Aipatutako espedienteetan, iaz bezala, nabarena izan da dibortzioagatik edo banantzeagatik bikotea a
purtzen denean familia ugariaren titulua guraso bati edo besteari esleitzearen inguruko kexa eta kontsulten kopurua. Familia Ugariak Babesteko azaroaren 18ko 40/2003 Legearen 2.2.c) a
rtikuluak ezartzen du beharrezkoa dela bi gurasoetako bat a
ukeratzea familia ugariko kidearen izaera mantentzeko. Horrenbestez, beste gurasoak titulartasuna galduko luke eta familia ugaritik kanpo geratu litzateke. Gurasoen a
rteko a
dostasunik ez badago, bizikidetzaren irizpidea hartuko da kontuan, hau da, familia ugariaren titulartasuna esleitu beharko zaio judizialki zaintza duen gurasoari –aitari edo a
mari–. Ukitutako herritarrentzat zaila da a
rau hori ulertzea, batez ere, kasu batzuetan. Izan ere, kasu horietan, zaintza ofizialki gurasoetako bati
esleitu a
rren, bisiten a
raubidea zabala da eta bi gurasoek dute erantzunkidetasuna, seme-alaben heziketa eta zaintzari dagokionez. Beraz, bi gurasoetako bat familia ugariaren onuretatik baztertzen duen a
rau hori ez da bidezkoa. A
razoa a
re larriagoa da, a
hal dela, estatu mailako erregulazioak jasotzen ez duen zaintza partekatuaren a
raubidea esleitzen denean judizialki.
Arlo horretako legedian hutsunea dagoenez, batez ere zaintza partekatuari dagokionez, Eusko Jaurlaritzak erabaki du halako kasuetan (irizpide homogeneo gisa) gurasoek txandaka izango dutela familia ugariaren titulua (urtero a
ldatuko da). Formula horrek, oraindik ere, herritarren a
tsekabea sortzen du, a
rauketa horrekin ez baitira zaintza partekatuaren a
ukera hautatu duten gurasoen legezko itxaropenak as
etzen. Izan ere, zaintza partekatua a
ukeratzen duten gurasoek familiei laguntzeko neurri desberdinen onurak izaten jarraitu nahi dute zaintza partekatuaren a
raubidea indarrean dagoen bitartean.
Arartekoaren erakundeak, 2017an, Eusko Jaurlaritzan planteatu du familien egoera berriak a
intzat hartzen ez dituen estatuko legeria a
plikatzeak disfuntzioa sortzen duela, eta, gainera, diskriminazio-iturri bihur daitekeela bikote berria osatu ondoren jaiotako seme-alaben kasuetan (banandu edo dibortziatu ondoren berriz osatutako familietan); izan ere, gurasoei bezala, a
zken horiei ere urtero txandakatzearen irizpidea a
plikatuko zaienez, urte batean familia ugarien onurak izaten dituzte, hurrengo urtean, a
ldiz, baztertuta geratzen dira.
Arazo horren a
urrean, Eusko Jaurlaritzak erantzun dio A
rartekoari bat datorrela egindako diagnostikoarekin eta era a
ktiboan lanean a
ri dela iragarritako erreformak, familia ugariak babesteko 40/2003 Estatuko Legearenak, a
intzat har ditzan disfuntzio horiek. Erreforma horren oinarriak a
utonomia-erkidegoetan eztabaidatzen a
ri dira. A
zpimarratu behar da Eusko Legebiltzarrak 2015ean seme-alaben zaintzan erantzunkidetasunari buruzko lege bat a
ldarrikatu zuenetik (7/2015 Legea, ekainaren 30ekoa, gurasoen banantze edo haustura kasuetako familia harremanei buruzkoa), zaintza partekatua lehentasunezko irizpidea dela bikotekideak banatzen edo dibortziatzen direnean. Horrek esan nahi du zaintza modalitate hori hedatu egin dela euskal familietan, gurasoak banantzen direnean. Eusko Jaurlaritzak a
dierazi duenez, estatuko legearen erreformari egindako ekarpenetan, dagoeneko ohartarazi dute kontu horretaz eta a
ldatu behar den horietako bat dela uste dute.
Hemen beste zerbait ere a
dierazi behar da, soil-soilik familia ugariei eragiten ez badie ere: zaintza partekatuaren araubidetik eratorritako ondorioak beste a
rlo batzuetan ere a
gerian jartzen a
ri dira, eta a
rlo horietatik ere iritsi zaizkigu kexak eta kontsultak: hezkuntza (eskola-garraioa, a
dibidez), gizarte-zerbitzuak (mendekotasuna duen mutiko edo neskato baten zaintzailea) edo erroldatzea. A
dministrazioa borondate handiz eta erantzun egokiak gauzatzeko as
moz jarduten a
ri da, baina espero izatekoa da erantzunak errealitate berri horri doitzeko lanak datozen urteetan jarraitzea.
Familia ugaria izateari dagokionez, beste kexa-espediente bat a
ipatu behar da, ondorio juridikoak Europa mailan izateagatik. Izan ere, Frantzian bizi zen familia bati ez zitzaizkion onartu familia ugariaren titulua lortzeko prozesuan eskatutako dokumentuak, a
tzerrian igorritako a
giriak a
urkeztu zituztelako. Familiako a
itak Gipuzkoan lan egiten du. Kasu horretan, a
plikagarria den estatuko legediak onartu zion familiari titulua izateko eskubidea, baina bi seme-alaba zituen familia bat zenez (horietako bat ezgaitasuna du), ezinbestekoa zen semearen ezgaitasuna egiaztatzea. Hala ere, Gipuzkoako Foru A
ldundiak ez zuen baliozkotzat hartu Frantzian igorritako a
giria (ezgaitasunaren balorazioari buruzkoa), eta ez zien utzi ezgaitasunaren balorazioa Gipuzkoako Lurralde Historikoan egiten, egoiliarrak ez zirelako. Hortaz, praktikan, betoa jarri zion familia horrek familia ugariaren titulua izateari. Gipuzkoako Foru A
ldundian erabakia hartu a
urretik egindako hainbat gogoeta a
urkeztuta, txosten hau a
maitzerakoan, informazioa jaso dugu, bai kexa hori a
urkeztu zuen herritarrarengandik, baita Gipuzkoako Foru A
ldunditik ere. Egiaztatu digutenez, zuzendu egin zuten lehenengo erabakia, eta onartu zuten Frantzian igorritako a
giria, a
dingabearen ezgaitasuna egiaztatzen zuena. Ondorioz, familia ugariaren titulua esleitu zitzaion familiari. Horrez gain, horren berri Eusko Jaurlaritzari eman diogu, etorkizunean a
ntzeko a
razoak saihesteko. Eusko Jaurlaritzak gogoan hartu du a
razoa eta gaia a
utonomien a
rteko lantaldeetan jorratzeko as
moa duela jakinarazi digu. Lantalde horiek, hain zuzen, 40/2003 Estatuko Legea a
ldatzeko sortu dira. Izan ere, Eusko Jaurlaritzaren ustez, gai hori oso interesgarria eta Europa mailan garrantzitsua da, a
zken finean, Europar Batasuneko beste estatu batean igorritako dokumentuen balioa onartzearekin zerikusia duelako. Dokumentu hori gabe ezinezkoa da legeak egoiliarrak ez diren langileei a
itortu dien eskubide bat gozatzea.
Erakunde honek 2017an jaso duen hirugarren gaia hauxe da: umezurtz-pentsioa jasotzen duten seme-alaben diru-sarreren mugatzat jotzen den parametro ekonomikoa, familia ugaria osatzen dutela esateko. A
ipatutako familia ugariak babesteko 40/2003 Estatuko Legearekin bat, mendekotasun ekonomikoa dagoela joko da, baldin eta seme-alaben diru-sarrerak ezarritako muga baino handiagoak ez badira. Horretarako, bereizi egingo dira, a
lde batetik, lanerako ezinduak diren seme-alabak, balizko pentsioa dela eta, urtean, Eragin A
nitzeko Errenten A
dierazle Publikoa (IPREM) baino diru-sarrera txikiagoak jasotzen dituztenak (kotizatu gabeko baliaezintasun-pentsioa jasotzen ez badute; kasu horretan, mugak ez du balio); eta bestaldetik, gainerako seme-alabak. A
zken horien urteko diru-sarrerak ezin dira lanbide a
rteko gutxieneko soldata baino handiagoak izan. Umezurtz geratu diren eta gurasoetako baten heriotzagatik umezurtz-pentsioa jasotzeko eskubidea duten seme-alabak bi kasu horietako zeinetan sartu behar diren planteatu da. Kasu horiek ez dute berariaz a
ipatzen egoera hori. Erakunde honen iritziz, lanbide a
rteko gutxieneko soldataren mugan (altuagoan) sartu beharko litzateke, eta ez IPREMekoan (baxuagoa da eta lanerako ezintasuna duten seme-alabei bakarrik a
plikatuko litzaieke). Eusko Jaurlaritzaren iritziz, mugatzat IPREM jo behar da kasu guztietan (laneko errentatik datozen diru-sarreren kasuan izan ezik); hortaz, ez dago lanbide a
rteko gutxieneko soldataren muga
umezurtz-pentsioetatik datozen diru-sarrerei a
plikatzerik. A
itortu dute IPREMeko muga baxuegia dela, eta ondorioz, umezurtz as
ko bidegabe baztertuta geratzen direla, familia ugaria izateko eskubidea a
itortzeko orduan. Izan ere, gurasoetako bat hiltzen denean, umezurtz-pentsioak jaso a
rren, nabarmen gutxitu egiten dira familiaren diru-sarrerak. Estatuko legeria interpretatzeko a
razoa a
zalduta, Eusko Jaurlaritzak konpromisoa hartu du helarazten dizkiogun gogoetak a
intzat hartzeko eta a
utonomien a
rteko batzordean eta lantaldeetan a
zaltzeko, familia ugariak babesteko 40/2003 Legearen erreforma bultzatze a
ldera.
Familia ugariei buruzko a
tal hau a
maitzeko, jakinarazi beharra dago Arartekoaren 2017ko urtarrilaren 25eko ebazpenaren bidez, a
maitu egin zela Bulego honen 2016ko txostenean dagoeneko a
zaldu zen kexa-espedientea, haurrak eta nerabeak zaintzeko sistema a
ldatzen duen uztailaren 28ko 26/2015 Legearen bosgarren xedapen iragankorraren interpretazioari buruzkoa. Xedapen horrek Familia Ugariak Babesteko a
zaroaren 18ko 40/2003 Legearen 6. a
rtikulu berriaren ondorio batzuen atzeraeraginezko hedapena egiten du , 2015eko urtarrilaren 1etik eta legea indarrean jarri zen egunera (2015eko a
buztuaren 17a) bitartean titulua galdu duten familia ugariei hezkuntza a
rloko matrikulazioak eta a
zterketak egiteko hobariak eskuratzeko a
ukera bermatze a
ldera.
Guraso bakarreko familiak
Guraso bakarreko familien kexa partikularrak as
ko ez badira ere, beren zaurgarritasun egoera bereziak badu tokia erakunde honen jardueran. Planteatzen dituzten a
razoak hainbat jardunaldi, eztabaidagune eta topaketatan helarazi zaizkio A
rartekoari, hala nola MSPE (bikotekiderik gabe a
ma izatea a
ukeratu duten emakumeen elkartea) eta Euskadiko Ama Bakarreko Familien Elkartea bezalako elkarteekin egindakoetan. Hain zuzen ere, a
zken horrek a
ntolatutako jardunaldia, guraso bakarreko familiei buruzkoa, a
urkezterakoan, A
rartekoak a
ukera izan zuen berriz ere a
zpimarratzeko euskal ordenamendu juridikoak familia horien estatus berezia jaso beharko lukeela, babes-neurri berezien onuradunak izateko a
ukera izan dezaten.
Deribazio judizialaren bidezko familia-elkarguneak
Familia-elkarguneen xedea batez ere gurasoen eta seme-alaben a
rteko harremanak a
ldi batean sustatzea eta bermatzea da, senar-emazteak banantzeko, dibortziatzeko, ezkontza baliogabetzeko edo, izatezko bikoteen kasuetan, a
uzibidean erabaki behar diren neurriak a
rautzeko prozesuen ondoriozko egoeretan, a
ldeak a
dos jartzea ezinezkoa izan denean. Elkargunea espazio neutroa eta egokiena da diziplina a
nitzeko talde teknikoaren laguntzaz, segurtasuna eta ongizatea guztiz bermatuta, familiako kideak elkartzeko. Hori erabiltzeko a
ukera, kasu guztietan, ebazpen judizialaren bidez erabakitzen da.
2013an, A
rartekoak 1/2013 Gomendio Orokorra igorri zuen, elkarguneen funtzionamenduaren inguruan. Bertan, zenbait proposamen planteatu zituen zerbitzu horiek hobetze a
ldera. 2016 eta 2017an zehar, ofiziozko jarduera bat burutu zen, zerbitzuetan egindako a
urrerapenak eta bere horretan jarraitzen duten zailtasunak ezagutzeko. Horren baitan, Gasteizen, Donostian eta Bilbon dauden elkarguneak bisitatu ziren eta Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailarekin bilera egin zen, horixe baita deribazio judizialaren bidezko familia-elkarguneen a
rduraduna.
Oro har, A
rartekoaren balorazioa, gomendio orokorrean a
dierazitako a
ldeak hobetzeko a
urrerapausoei dagokienez, positiboa da, oraindik ere zailtasun batzuk konpondu gabe badaude ere. Erakunde honek jarraitu egingo du kontu horietan a
rreta jartzen.
Planteatu ziren gaiei dagokienez, lehenengoak 2013an zerbitzuak betetzeko a
rriskuaz ohartarazten zuen; zentroen tamaina behar bezala egokitzea eta lurraldean eskari eta premiaren a
rabera kokatzea gomendatzen zen. Horri dagokionez, gaineratu beharra dago urtean zehar, A
rartekoak behin baino gehiagotan gogorarazi zuela familia-elkargune berriak sortzeko beharra, daudenetatik urrun bizi diren familien kexak jaso zituelako. Kexagileek, a
lde batetik, etxetik dagokien familia-elkargunera joateko beharraren ondoriozko eragozpenak a
ipatzen zituzten; bestaldetik, joan-etorri horiek eragin ditzaketen zailtasunak planteatzen zituzten. Izan ere, garraio publikoa erabili behar izanez gero, horren maiztasuna nahikoa ez denean, normala izaten da guraso biak eta a
rdurapeko a
dingabea garraiobidean topo egitea. A
razo horiek Eusko Legebiltzarrean eztabaidatzera heldu ziren, eta horrek, ekainean, Eusko Jaurlaritzari egoeraren a
zterketa eskatzea erabaki zuen, “EAEko hainbat eremutan horrelako gune berriak irekitzeko a
ukera eta hornitzeko behar diren baliabide materialak zehazteko”.
Araban, A
rartekoak Gasteizko familia-elkargune berria bisitatu zuen, etorkizuneko beharrizanak edo gero eta eskari handiagoari a
urre egiteko as
moz pentsatu eta ireki zena. A
urreko kokapenean a
ntzemandako irisgarritasun-arazoak gainditu egin ziren.
Bilboko familia-elkargune berria irekitzeari esker, konpondu egin ziren lehen a
ntzematen ziren a
razoak: irisgarritasunik eza, instalazioen egoera txarra, ihes egiteko a
rriskua (bisitarako eskubidea zuten presoak zaintzeko profesionalak bertan egon behar izaten zuten, presoaren pribatutasunerako eskubidea urratuz); halaber, hobetu egin da kudeaketa, batez ere, batzuetan, trukeak, bisitak eta a
bar batera gertatzen zirenez, instalazioak jendez gainezka egoten zirenetan. Gainera, egungo zerbitzuetatik urrun dauden udalerrietan bizi direnen beharrei a
urre egiteko edo dauden zerbitzuei lan karga kentzeko, familia-elkargune berriak irekitzeko as
moen inguruko galderari erantzunez, Justizia Zuzendaritzak jakinarazi du kudeaketak egiten a
ri direla Bilboko familia-elkargunearen “antenak” deitu dietenak Durango eta Gernikan jartzeko, eta horrela, zerbitzua Busturialdea, Durangaldea, Lea-Artibai, Lea-Ibarra eta A
rratia eskualdeetara hurbiltzeko. Enkarterrietan Barakaldoko familia-elkargunearen a
ntena
bat dagoela kontuan hartuta, Bizkaian dagoen zerbitzua nahikoa izango litzateke.
Gipuzkoan, instalazio berri baten bila dabiltza Donostian familia-elkargunea eta Tolosan horren a
ntena bat jartzeko. A
rduradunen a
rabera, a
zken hori irekitzeko fasea oso a
urreratua dago eta lehenengoak duen lan karga gutxitzen lagunduko du. 2018an, dena den, bultzadari eutsi behar izango zaio, proiektu horiek guztiak behar bezala burutzeko.
Familia-elkarguneen eta familiak zerbitzu horietara bideratzen dituzten epaitegien a
rteko koordinazio eta elkarlanari dagokienez, zerbitzuetako a
rduradunek gehien nabarmentzen duten kontua a
ldagarritasuna da, epaitegi bakoitzaren a
raberakoa. Batzuetan, deribazio-fitxak ere ez dira behar bezala bidaltzen; beste batzuetan, berriz, informazioa, komunikazioa eta txostenak –arruntak zein egoera bereziei buruz igorritakoak– hartzeko prestutasuna ezin hobeak dira.
Txostenekin, zerbitzua (bilketarako delegazioak barne) erabiltzen dituzten pertsonekin, elkarbizitza-arauekin, bisitak a
ldatu, bertan behera utzi edo etetearekin eta tartean babeseta/edo urruntze-agindu bat duten bisita/trukeak egiteko protokoloarekin zerikusia duen guztia Justizia Zuzendaritzako buruaren 1/2017 Zirkularrean, EAEko deribazio judizialaren bidezko familia-elkarguneen funtzionamendu-arauei buruzkoan, jasota utzi da, lehenago a
ipatutako gomendio orokorrean a
ipatutako kontuetako batzuei helduz. Halaber, funtzionamendu-irizpideen homogeneizazioak erantzun egin die herritarrek erakunde honetan duela gutxi a
urkeztutako erreklamazio batzuei.
1. Haurraren eskubidea da osasun-mailarik a
ltuena izatea eta gaixotasunak zaintzeko eta osasuna errehabilitatzeko zerbitzuak erabiltzea. Estatu kideek eskubide hori onartzen dute eta haur guztiek eskubide hori izateko eta zerbitzu horiek gozatzeko a
ukera izan dezaten lan egingo dute.
Arlo soziosanitarioan, Bizkaian, a
rreta goiztiarreko zerbitzu publikoaren prestazioa a
rautu da urriaren 24ko 125/2017 Foru Dekretuaren bidez. 2016an, Euskal A
utonomia Erkidegoko A
rreta Goiztiarreko esku-hartze integralari buruzko otsailaren 2ko 13/2016 Dekretua onartu zen. Foru dekretuak oinarrizko a
rauak ezartzen ditu Bizkaiko Foru A
ldundiak lurralde horretan a
rreta-zerbitzua a
ntola dezan, baita esku-hartzearen koordinazioa ere, osasun, hezkuntza eta gizarte zerbitzuen sistemen a
rloetan.
Dekretuak funtsezko a
ldaketa jasotzen du zerbitzua emateko moduari dagokionez, hain zuzen ere, A
rreta Goiztiarreko Esku-hartze Taldeetara iristeko bideari dagokionez. Lehenago, sarbide hori banakako diru-laguntzen bitartez
antolatzen zen: prestazio horiekin laguntzaren titularrak zerbitzua merkatuan “erosten” zuen. 2018ko urtarrilaren 1etik a
urrera, herritarrak behar bezala baimendu eta homologatu diren zerbitzuen zerrendatik ondoen egokitzen zaion zerbitzua a
ukeratu a
hal izango du. A
rartekoaren iritziz, a
ldaketa hori bat dago erakunde honek hainbatetan a
ipatutako norabidearekin, zerbitzuari loturiko prestazio ekonomikoen erabilera eta ondorioei dagokienez, prestazio ekonomikoak behin-behineko konponbide gisa –prestazio eta zerbitzuen zorroan jasotako zerbitzua jarri a
rte– sortzen dituzten lege a
rautzaileetan jasotako printzipioak a
haztu gabe.
Aurten ere, a
urkeztutako kexa ugarik zer ikusia izan dute a
tzerritarrek osasun-arreta jasotzeko dituzten zailtasunekin. Txosten honetan, a
ipatu ditugunak haurdun dauden emakumeek eta a
dingabeek osasun-arreta jasotzeko dituzten a
razoetan oinarrituta daude.
Arlo honetan, iazko txostenak jaioberriak diren a
dingabe a
tzerritarren a
razoa konpontzeko burututako hainbat esku-hartze jaso zituen; izan ere, zailtasunak dituzte prestazio osagarriak eskuratzeko, esaterako farmazia-prestazioa, haien eskubidea oraindik eztabaidatu ez bada ere. Hasitako jarduketak osatzeko, A
rartekoak informazioa eskatu zion Osakidetzari, Osasun Sailak hartutako neurriak profesionalei jakinarazteko erabili ziren bideak ezagutzeko. Erantzun zigutenez, a
dministrazio eskudunak osasun-laguntzarako eskubidea onartzeko eskatzen duen dokumentazioa gurasoen jatorriko herrialdetik jaso a
rte, paperezko errezeta erabiltzen da.
Osakidetzak emandako informazioaren a
rabera, medikuek Osasun Sailaren a
ginduaren berri jaso bazuten ere, segurtasun handiagoa izateko, mezu elektroniko bat bidali zitzaien mediku-zuzendaritza guztiei, a
gindu hori hartzaile guztiek jaso zutela berriz ere ziurtatzeko.
Paperezko errezeta erabiltzeari dagokionez, Osakidetzak jakinarazi dio A
rartekoari errezeta horiek historia klinikoan jasotzea ez dela a
razoa, medikuek ohar guztiak sistema informatikoan (PRESBIDE) jartzen dituztelako, eta horrela, guztia historia klinikoan jasota geratzen delako. Hala ere, farmazian a
urkezteko, paperezko errezeta inprimatu egin behar da, gaixoak osasun-txartel indibidualik ez duenez, farmaziako langileak errezeta sisteman ikusi ezin duelako.
Edonola ere, haur horiei a
rreta farmakologikoa ematea eguneroko bizitzan nola konpontzen den ezagutzera emanez, galdetu behar da zer-nolako eragina duen horiek dokumentatzeko eskatzeak (enbaxada edo kontsuletxeetara joan-etorrien gastuak kontuan hartuta), gehienetan, familia-ekonomia oso a
hulak direla jakinda. Hortaz, ea eman daitezkeen beste bide batzuk, a
utomatizatuak eta merkeagoak, a
dingabe horiek bertako haur eta nerabeek dituzten baldintza berdinetan osasun a
rreta eskuratzeko eskubidea betez.
Kexetan as
kotan a
gertzen den beste kontu bat bigarren iritzia jasotzeko edo familiako medikua, ospitalea edo mediku espezialistak a
ldatzeko eskaerak dira. Eskubideen esparru horri dagokionez, iazko txostenean a
ipatu ziren osasun mentaleko zentroa a
ldatzeko eskaera bat ukatzea dela eta hasitako jarduketak. Kexagileak etxetik hurbilago egon nahi zuen, eskatu zuen zentroa bere etxearen a
urrean dago eta.
Arartekoaren 2017ko a
pirilaren 10eko ebazpenean jasotzen den a
zterketaren ondorioz, erakunde honek gomendatu dio Osakidetzari ez dezala uka zentroa a
ldatzeko eskubidea erabiltzea osasun mentaleko zentroa izateagatik eta, a
itzitik, a
zter dezala interesdunaren eskaerak, hurbiltasunean oinarritutakoak, ondoriorik edukiko lukeen baliabideak planifikatzeko edo semearen laguntza-jarraitutasuna bermatzeko orduan.
Onartu ez den gomendioaren a
rabera, ez da zentroz a
ldatzeko a
ukera izateko eskubidea zalantzan jarri behar, kasu honetan osasun mentaleko zentro bat dugulako hizpide. A
rartekoak espero du espediente horren ildoan egindako gogoetak ez direla a
lferrik izango.
Tratamenduak jasotzeko eta/edo ebakuntza egiteko itxaronaldietako itxarote-zerrendei, denborei eta informazioari buruzko erreklamazioak haur eta nerabeei dagozkie, gainerako herritarrei bezala. Zuzenean ez bada ere, txosten honetan jasotzen dugu kontu horiek lagunduriko giza ugalketaren programetan sartzerakoan izaten duten garrantzia berezia, a
re gehiago, emakumea gehieneko a
dinera heltzen denean, hortik a
urrera jaitsi egiten baita tratamendua a
rrakastatsua izateko probabilitatea. Kexa horietako bat xehetasunez a
zaldu da txosten orokorraren II.12. kapituluan.
Elikadura portaeraren nahasmenduren bat duten pertsonei laguntzeko elkarteek a
zaldutako zenbait konturen gaineko jarraipena egite a
ldera, A
rartekoa a
ldizka biltzen da hiru lurralde historikoetako ACABE elkartearekin eta Osakidetzarekin. Bilera horietan, behin eta berriro mahaigaineratzen dira funtsezko zenbait gai, hala nola jangela terapeutikoak eskaini beharra dagoela, eta oso garrantzitsua dela behar a
dina langile as
istentzial egonkor izatea; izan ere, langile horiek izan ezean, gerta liteke zerbitzuek ez funtzionatzea.
Aurten egindako bileretan, Osakidetzak lehenengo ideia batzuk a
urkeztu ditu Donostian elikadura nahasmenduak tratatzeko unitate as
istentzial berezia a
bian jartzeko proiektuari lotuta. Besteak beste a
dierazi du unitate horrek, a
urreikuspenen a
rabera, 12-14 pertsona a
rtatuko lituzkeela a
ldi berean, eta tratamenduak hiru hilabete inguruko iraungo lukeela.
Hainbat kexa a
urkeztu dira, a
rreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua tratatzeko Elvanse (Lisdexanfetamina) sendagaia preskribatzea onetsi izanari lotuta hartutako neurriak direla eta.
Sendagai jakin batzuetarako ezartzen diren jarraibide berezietan oinarrituta, horiek preskribatzeko edo/eta emateko
baldintza mugatuak izan behar dituztela jotzen baita, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak, Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioaren Osasun Sistema Nazionalaren Oinarrizko Zorroaren Zuzendaritza Orokorrak ezarritako jarraibideak betez, a
gindu zuen 18 urtetik gorako pertsonei Elvanse botika ematea onets ez zedin. Kexagile guztiak a
din-nagusitasunera heldu baino lehen hasi ziren gaitz horren a
urkako tratamendua jasotzen, baina, gaixotasuna dagoeneko gainditu dutenei berariaz eragiten dien a
razoa denez, interesa dutenek txosten orokorreko III.4 a
talera jo dezakete.
Atal hau a
maitzeko, esan beharra dago A
rartekoa, hainbat topaketa, jardunaldi eta ikastarotan parte hartzen duenean, a
rloko profesionalekin eta elkarteekin harremanetan dagoela. Hala, A
rartekoarekin a
dierazpen instituzionala partekatzera eta Familien Nazioarteko Eguna ospatzera gonbidatu ziren a
ntolakundeetako bat FEDEAFES izan zen. Era berean, ASAFES-ek, COEGI-k edo osasun-administrazioak berak a
ntolatutako ekitaldietan ere (ikus txosten honen IV.5. kapitulua) A
rartekoaren erakundeko teknikariak eta/edo a
rduradunak lankidetzan a
ritu dira eta parte hartu dute.
2016an, hasitako ofiziozko ikerketa baten berri eman zen, a
dingabeek edari a
lkoholdunak eskuratzea kontrolatzeko, udal batean burutu zen jarduketaren inguruan. Urte hartan onartutako adikzioen legeak argi esaten zuen osasun publikoko a
razoa zela. Ofiziozko esku-hartzea zenbait udalen a
urrean egin zen a
rren, a
zterketa orokorra egiteko helburua zuen. Esku-hartze hori burutu da zenbait herritarrek, intentsitate eta formatu desberdinekin, a
dierazi dutelako kezkatuta daudela nerabeen edari a
lkoholdunen kontsumoa dela-eta. Halaber, a
dierazi dute harrituta daudela, dirudienez, oso erraz eskuratzen dituztelako, a
dingabeei a
lkohola saltzea debekatuta egon a
rren.
2017an, A
rartekoak a
maitutzat jo zuen bere jarduera, udal jakin batzuek zuzendutako ebazpenak emanez. Hala ere, gogorarazi zien EAEko udal guztiei legeak ezarritako betebeharrak dituztela, beren udalerrietan a
dingabeei a
lkohola saltzea kontrolatzeari dagokionez. Udal batzuek A
rartekoari erantzun diote jadanik; hala, burutzen a
ri diren prebentziozko jarduketen berri eman diote eta helarazi diote a
hal duten heinean a
dingabeei edari a
lkoholdunak saltzea eta hornitzea kontrolatzera bideratutako jarduketak a
reagotu nahi dituztela.
Adingabeen a
lkohol-kontsumoa ere kexa baten a
rrazoia izan da, kasu horretan, “ordena publikoa” a
ipatuz, kale-edanak eragiten dituen a
razoak direla eta. Kexa horren bidez, Ermuko kale batean bizi diren herritarrei sortzen zaizkien as
kotariko eragozpenak salatu ziren. Hasieran udalak eman zuen informazioak a
gerian uzten zuen bazegoela kexan a
zaltzen zen a
razoa eta, zirudienez, 2012tik zetorrela, baita udal a
dministrazioak hura ezagutzen zuela eta ordura a
rte egindako jarduerek konpontzeko balio izan ez zutela ere. Kexaren ondorioz, udalak ordura a
rte zeudenak osatzeko neurriak hartu ditu, eta erakunde honek a
razoa konpontzeko egokiak direla a
dierazi du.
arazoa duten
adingabeen
arreta goiztiarra
Arreta goiztiarra emateko euskal ereduaren ezaugarria haurren beharrei modu integratzailean heltzea da, osasun-, hezkuntzaeta gizarte-zerbitzuen sistemen elkargunea a
biapuntu. Txosten honetan, A
rartekoaren jarduera a
rreta goiztiarrari dagokionez a
tal honetan a
zaltzea erabaki da, hala ere, gaiaren izaera partekatua dela eta, gizarte-zerbitzuen jarduerari buruzko a
talean, baita hezkuntzari buruzkoan ere, jaso liteke.
Arreta goiztiarreko zerbitzuari buruzko kexa gehienek a
urkeztutako erreklamazioei ez erantzutea (ikerketa egin bitartean zuzendu zirenak) nahiz hasteko iragarritako a
tzerapenak (azkenean gertatu ez zirenak) salatu zituzten. A
zkeneko batean, a
ntza, zalantzan jartzen zen zerbitzua jasotzeko muga-adina era zibilean zenbatzeko modua, baina ikerketari esker jakin a
hal izan zen proposatutako esku-hartzea beste zio batzuengatik a
maitu zela, eta zuzenbidearen a
raberakoak izan zirela zio horiek.
Bizkaian, a
rreta goiztiarreko zerbitzu publikoaren prestazioa urriaren 24ko 125/2017 Foru Dekretuaren bidez a
rautu da. 2016an Euskadirako a
rreta goiztiarreko esku-hartze integrala a
rautzeko dekretua onartu ondoren, Bizkaiko Foru A
ldundiak a
rreta a
ntolatzeko oinarrizko a
rauak ezartzen ditu foru dekretuak, baita esku-hartzearen koordinazioa ere, osasun, hezkuntza eta gizarte zerbitzuen sistemen eremu horretan, lurralde horretan. Dekretuan jasotako berrikuntza nagusienetako bat hauxe da: esku-hartze zerbitzuak edo zerbitzu terapeutikoak (logopedia, psikomotrizitatea, estimulazio orokorra…) dagoeneko ez dira familiei zerbitzu pribatuak eskuratzeko ematen zaizkien banakako diru-laguntzen bitartez gauzatzen, baizik eta A
rreta Goiztiarreko Esku-hartze Taldeen sare bat sortu da, Bizkaiko Foru A
ldundiak behar bezala baimendu eta erregistratu dituen taldeez osatua, eta talde horiek a
dingabearen a
rreta pertsonalizatuko planean ezarritako a
rreta terapeutikoa ematen diote. Foru erakundeak beharrezko A
rreta Goiztiarreko Esku-hartze Taldeak garatzeko as
moa du, tamaina eta kokapen egokiak kontuan hartuta, kalitatea eta hurbiltasuna irizpide, zerbitzu terapeutikoa eskaintze a
ldera. A
rartekoak ondo deritzo a
ldaketari, horren helburua baita a
ldarrikatu den zerbitzu propioak sistema publikoaren bidez ematea, eta, a
raudiarekin bat, zerbitzuak denboraldi batean ordezkatu beharko lituzkeen prestazio ekonomikoak baztertzea.
arau-hausleen eskubideak
1. ege penalak haustea leporatzen zaion haurrari edo hauste horren errudun izatea salatzen edo deklaratzen zaionari bere duintasun eta a
dorearen zentzua suspertu behar zaizkio, giza-eskubideak eta besteen oinarrizko as
katasunak errespeta ditzan, eta haurraren a
dina eta birgizarteratzearen garrantzia gogoan izanik, haurrak gizartean funtzio konstruktiboa har dezan.
Nahiz eta Arartekoa sortu eta a
rautzeko legeak 13.1. a
rtikuluan a
rgi eta garbi a
zaldu ez dela sendetsitako epaiaren gai izan edo epailaritza-erabakiaren zain egon daitezen a
rrenkurak banaka a
ztertzen hasiko, alde batetik, a
dingabeen fiskaltzari eta, bestetik, a
dingabeen defentsan jarduten duten erakundeei, besteak beste, A
rartekoari esleitutako haurren eta nerabeen eskubideak babesteko funtzioek bat egiteak berekin dakar, praktikan, bi instantzien a
rtean sarritan informazioa eta kudeaketak trukatzeko komunikazio-kanal bat izatea.
Bestalde, Lan eta Justizia Sailarekin zerikusia izan duten jardueretako batzuk jada a
zaldu ditugu txosten honen beste puntu batzuetan (adibidez, familia babeslea izateko eskubideari buruzkoa). Horrela, gure ustez herritarrei a
rdura zaizkien a
rloetara hobeto egokitzen den a
urkezpena egin nahi izan dugu, eta ez hainbeste eragindako a
dministrazioaren a
rabera a
ntolatutakoa.
Kriminologiaren Euskal Institutuak egindako Euskadiko Gazte Justiziaren IV. Planaren (2014-2018) tarteko ebaluazioan garrantzi bereziko datuak jaso dira, A
rartekoak a
rlo horretan egindako esku-hartzeei dagokienez:
Alde batetik, berrerortze kasuen kopuruak behera egin du. % 16,7koa denez, lehenengo plana a
maitzerakoan (2003-2007) erregistratu zena baino hamaika puntu txikiagoa da eta horrek egiaztatu egiten du erakunde honen iritzi positiboa hezkuntza a
rloko esku-hartzeen eraginkortasunari buruz.
Bestalde, a
dingabeek egiten dituzten delituak gero eta gehiago eta gero eta larriagoak dira. 2017an,
% 15ean igo dira Fiskaltzak a
rrazoi horiek direla medio ireki zituen a
tariko eginbideak, hau da, eutsi egin zaio a
zken urteetako gorako joerari, eta horrek, erakunde honen iritziz, justifikatu egiten du egoerari a
urre egiteko behar diren giza baliabide gehiago jartzeko eskera.
Bestalde, bitartekaritza-prozesuak ere gero eta gehiagotan izapidetzen dira gure a
dingabeen epaitegietan. Kasu horien % 84 a
rrakastaz a
maitu ziren, eta hori urratzaile gazteari ematen zaion a
rretaren ikuspegi hezitzailean laburbiltzen da, baita biktimaren egoera leheneratzean ere. Kaltegileak eragindako kaltearen erantzukizuna bere gain hartzen duen neurrian, bere jokabideari justizia leheneratzailearen ikuspegitik helduta, biktimak jasandako kalteagatik ordain morala eta materiala jasoko du. Hori horrela dela baieztatu du A
rartekoak urtean zehar egindako hainbat esku-hartzetan, a
gerian utzita gure epaitegietan zerbitzuak ematen dituzten bitartekaritza taldeen lan egokia, baita Fiskaltzak prozesu osoan egiten duen lanaren garrantzia ere. Bestalde, esperientzia berean, biktimak a
rreta desegokia jaso zutela esan zuten, hasiera batean, egitatearen garrantzia txikia zenean, erreparazioa jasotzeko, jurisdikzio zibil a
rruntera bideratu izan zirenean.
arau-hausleei ematen zaien
arreta
2017ko otsailean, iazko bulego honen txostenean iragarri zen bezala, a
zterlan bat a
urkeztu zen gurasoei informatzearen eta haur a
rau-hausleei entzutearen gainean; haur horiei, 14 urte bete gabe dituztenez gero, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautu zuen urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoaren 3. a
rtikulua ikusita, adingabeak babesteko a
rauetan xedatutakoa ezartzen zaie. 2015ean eta 2016an egindako esku-hartzean, A
rartekoak informazioa eskatu zien gaian nahastutako erakunde eragileei, proposamenak a
urreratu zituen, a
zter zitezen, eta bilerak egin zituen proposamenak kontrastatzeko. Emaitza, a
ipatutako a
girian jasota dago; bertan bildu eta partekatu dira jasotako informazioa eta iritziak, a
dingabe horiei dagokienez Euskadin a
gintariek baliatzen dituzten prozedurak hobeto ezagutzen laguntzeko (hiru lurralde historikoetan ñabardura desberdinak dituzte), eta a
hulgune nagusiak a
rgiago ikusteko. Proposamenei dagokienez, hasieran A
rartekoak egindakoak eta beste eragile batzuek gero igorritakoak, a
zterlan horretan a
zaltzen dira, hala nahi izan dutenek egindako balorazioekin batera. Egiaz, gai hauen gaineko hausnarketak dira a
zterlanaren a
rdatz: erregistro datuak eta sistema, prozesu-denbora a
tzeratzea, a
dingabeen gurasoek edo ordezkariek jasotako informazioa, haurren hitza a
ditzea, entzuteko prozedura, erakundeen a
rtean bidali edota partekatu den informazioa, udal gizarte zerbitzuen jarduera eta udaltzaingoen partaidetza.
Polizia eremuari dagokionez, txosten nagusiaren II.13. a
talean herritarren eskubideei eta poliziaren eginkizuna betetzeari buruzko kexaren bat jaso da. A
dingabeak tartean zeuden, baina ez a
rau-hausle gisa. 2017an eremu horretan izapidetutako ofiziozko jarduketak, a
urreko urteetan bezala, a
txiloketa zentroen egoera a
ztertzeko helburuarekin burutu dira. Horrez gain, A
rartekoak a
txiloketari buruz eta polizia-jardueretako berme-sistemari buruz egindako gomendioak betetzen ote diren a
ztertu da.
Erakunde honek bisitatu dituen instalazioetan (Galdakaoko ertzain-etxea eta Laudioko Udaltzaingoa) gabezia batzuk a
ntzeman dira. Ez batean ez bestean ez dago a
dingabeen zaintzarako gela berezirik, a
dingabeen erantzukizun penala a
rautu duen urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoak bere
17.3. a
rtikuluan a
gindutakoaren kontra. Erakunde honek bisitatu dituen Ertzaintzaren a
txiloketa-zentro ia guztietan gertatzen da. Hortaz, a
txilotutako a
dingabeak zaintzen diren tokia ez dago a
parte, hau da, zentro guztietan gainerako bulegoekin lotuta dago. Gomendioen a
rabera, polizia-ibilgailutik zaintza-tokira zuzenean eramateko a
ukera egon beharko litzateke, a
txilotutakoak guztiz beharrekoa denean bakarrik publikoki a
gertzeko eta ohore, intimitate eta irudirako eskubideak bermatzeko. Gainera, a
txiloketa pertsona bera eta bere izena a
halik eta gutxien kaltetzen duen moduan egin behar da (Prozedura Kriminalaren Legearen 520.1. a
rtikulua
eta lehen a
ipatutako urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoaren 17. a
rtikulua). Bestalde, dirudienez, Udaltzaingoak a
txilotzen dituen helduak ziega-geletan sartu ez a
rren eta a
dingabeak ere ziega-eremuan sartu ez a
rren, uste dugu, zentro horretan ziega-gelak dauden eta, ondorioz, esleituta daukaten eginkizunerako erabiltzeko a
ukera dagoen bitartean, eginkizun hori era egokian bete a
hal izateko moduan egon behar luketela.
Udaltzaingoak ez dauka a
dingabeen a
txiloketak jasotzeko berariazko erregistro-libururik, ezta a
dingabeak identifikatzeko kasuak jasota uzteko erregistro berezirik ere, uztailaren 30eko 1774/2004 Errege Dekretuak adingabeen identitatea jasotzen duten polizia-erregistroetarako ezartzen duen konfidentzialtasun-araubidea betetzea bermatzeko.
atsedenerako eta
arte eta kirol jardueretarako eskubidea
Haurrak a
tseden eta denbora-pasako, jolas eta bere a
dineko a
isialdi ekintzetarako eskubidea du, eta honekin batera, bizitza kulturalean eta a
rtetan parte hartzekoa ere bai. Estatu kideek eskubide hori onartzen dute.
Estatu kideek errespetatu eta bultzatu egingo dute, haurrak bizitza kulturalean eta a
rtistikoan parte hartzeko duen eskubidea, eta horretarako a
ukera egokiak eskainiko dizkiote berdintasunaren baldintzapean.
Jolaserako, a
tsedenerako eta a
rte eta kirol jardueretarako eskubideari buruzko kapitulu honetan, 2017an jaso diren kexek haur eta nerabeen kirol jarduerarekin izan dute zerikusia eta a
urreko urteetan planteatu ziren a
razo berberak salatu dituzte.
Konpondu gabe daude beste herrialde batzuetan jaiotako a
din txikikoen arazoak, kirol federatuan izena emateko. Bai euskal familiek a
doptatutako haurren kasuetan, bai Euskadin bizi diren familia etorkinen seme-alaben kasuetan gertatzen da. A
urreko txostenetan esan bezala, FIFAk futbol-klub handiek gehiegikeriazko praktika zehatz batzuk egitea saihesteko ezarritako prebentziozko-neurria kasuak bereizi gabe a
plikatzeak eragin disfuntzionala sorrarazten du a
dingabeen interes nagusian. Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politika Saileko Jarduera Fisiko eta Kirol Zuzendaritza a
rduraz a
ritu da lankidetzan A
rartekoarekin urtean zehar salatutako kasu guztiak ebazteko. Hala ere, a
razoa behin eta berriz a
gertzen denez, a
ipatu sailak EAEko kirol federazioetan, futbol a
rlokoetan batik bat, beste urrats bat emateko beharra planteatu behar dugu, txosten hau a
razo hori a
ipatu behar duen a
zkena izan dadin.
Eskola-kirolaren eremuan, 2017an Gipuzkoan a
plikatzeko onartu den erregulazio berria a
ipatu behar dugu. Izan ere, A
rartekoak a
zken urteotan jaso dituen kexa gehienek lurralde horrekin izan dute zerikusia. Kexa horiek a
biapuntu hartuta emandako gomendioak erakunde honen ekarpena izan dira a
raudi berria sortzea ekarri zuen hausnarketa-prozesuari. Prozesuan parte hartu genuen eskola-kirolaren heziketa izaera berresteko eta batez ere a
dingabeen interes eta beharrizanei erantzun behar diela gogorarazteko. Eginkizun hori betetzean, goizegi espezializatzea saihestu, epe laburreko emaitzaren gainetik trebatze prozesua lehenetsi eta neska-mutil guztiei kirolean hasteko a
ukera bermatu behar du eskola-kirolak. Funtsean, bi a
raudi izan ditugu gogoan:
02-113/2017 Foru A
gindua, a
buztuaren 28koa; A
rartekoan a
urkeztutako kexei begira, horren garrantzia, funtsean, ikasleak kluben eta herri desberdinetako taldeen a
rtean mugitzea a
rautzean datza.
02-118/2017 Foru A
gindua, irailaren 25ekoa, kirol teknifikazioko unitateak a
rautzen dituena. A
din txikikoek, normalean gehien egiten den kiroletako batean lehiatzen diren klubei lotuak dauden eskola espezializatuetako batean kirol diziplina jakin bat a
ukeratu eta trebatzen hasi a
hal izateko, ikastetxean as
kotariko kirolak egin behar dituzte. Derrigortasun horren inguruko eztabaidan kokatu zen a
gindua onartzeko erabakia.
1. Estatu kideek Hitzarmen honetan a
ipatutako eskubideak errespetatuko dituzte eta bermatuko dute beren jurisdikziopean dauden haurrei a
plikatuko zaizkiela, a
lde batera utzita haurren, gurasoen edo legezko ordezkarien a
rraza, kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, iritzi politikoa edo bestelakoa, nazio-, etniaedo gizarte-jatorria, ezintasun fisikoak, jaiotza edo bestelako edozein ezaugarri.
2017. urte honetan, A
rartekoak batez ere euskal lurraldera bakarrik –senide zuzenik gabe– heltzen diren haur eta nerabe a
tzerritarrengan jarri du berariazko a
rreta. Txosten honen 2.3. a
talean eman da esku-hartze horren berri. Hala ere, a
tzerritarren seme-alabak beste eremu batzuei loturiko kexetan a
zaldutako egoera batzuen protagonista izan dira edo horien eragina jasan dute. Horien berri, gutxi gorabehera, hemen emango dugu.
Euskadin pobretasunari eta gizarte-desberdintasunei buruz egindako a
zterlanek oraindik ere erakusten dute haur eta nerabe ugarik pobrezia egoera bizi dutela, eta gainera, haur pobreen populazioan gehien a
gertzen den profila a
tzerrita-
rra buru duen familietan bizi diren haur eta nerabeak direla. Bestalde, jasotako kexak a
ztertuz gero, egiaztatzen da badaudela pertsona batzuei (eta bide batez, pertsona horien familietan dauden seme-alabei) a
tzerritarrak izateagatik bereziki eragiten dieten elementu bereizle batzuk, diru-sarrerak bermatzeko euskal sistemara sartzea oztopo bihurtzen direnak. Zailtasun horiek A
rartekoak egindako diagnostiko-txostenean, diru-sarrerak bermatzeko errentaren eta etxebizitzarako prestazio osagarriaren prestazioak hobeto kudeatzeko proposamenen a
rtean, jaso dira eta xehetasun handiagoz txosten orokorraren II.4. eta III.7. a
taletan (hurrenez hurren, gizarteratzeari eta etorkinei buruz) a
zaldu dira. Izan ere, zailtasunok honako hauekin dute zerikusia: prestazioak ukatzea, eskatzaileak jatorrizko herrialdean igortzen den dokumentazioa a
urkeztu ezin duelako; eskatzaileari egotz ezin dakizkiokeen a
rrazoiak direla medio, pasaportea berritzeko a
razoak daudelako; edo, familia elkartzeko eskaera ukatuta (hain zuzen ere, baliabide ekonomiko nahikoak dituela ez egiaztatzeagatik), bizikidetza-unitateari buruzko baldintza bete ezin duelako.
Hezkuntzaren esparruan, txosten honen 2.2. a
talean, jakinarazi dugu ofiziozko jarduketa hasi dugula matrikulazio datuak a
ztertu eta hezkuntza a
rloko a
rduradunekin egiaztatzeko, eta irizpen a
rrazoitua eskatzeko, hainbat hezkuntza-eragilek a
dierazitako kritikari dagokionez. Hain zuzen ere, eragile horiek kritikatu dute ez direla a
bian jarri neurri osagarriak edo gehigarriak ikasle etorkinen pilaketaren a
razoa duten ikastetxe guztietan hezkuntzaren a
ldetik hobeto erantzuten laguntzeko.
Goian a
ipatutako a
talak, halaber, elkarte islamiko batzuen eskaera jasotzen du, eskoletako menuei buruz. Horrez gain, familia a
tzerritarren zailtasunak a
ipatzen ditu: gure hizkuntza nahiko ondo ez dakitenez, ezin dituzte behar bezala ulertu ikasteko bekak eta beste laguntza batzuk eskatzeko baldintzak eta inprimakiak.
Babesgabetasun egoeran dauden haurrak a
rtatzeko gizarte-zerbitzuei dagokienez, 2.3. a
talak gaztelaniaz ulertzeko eta hitz egiteko gaitasuna mugatua duten familia a
tzerritarrekin hezkuntzako esku-hartze profesionala egiteko zailtasunen berri eman du.
2.5. a
talean, osasunari buruzkoan, a
zaldu da Osasun Sailak nola gainditu dituen zailtasunak, a
tzerritarren seme-alabek, EAEko ospitaleetan jaio direnek, prestazio farmakologikoak jaso ditzaten, beren dokumentazioa dagozkien enbaxada eta kontsuletxeetan izapidetzen den bitartean.
Oraindik ere heltzen dira futbol federatua egiteko lizentzia lortzeko a
razoei buruzko kexak. A
razo horiek a
tzerrian jaiotako neska-mutilek izaten dituzte (besteak beste, a
tzerriko nazionalitatea daukaten familietako seme-alabak), txosten honen 2.6. a
talean a
zaldu bezala.
Azkenik, jakinarazi nahi dugu 2017an zehar jarduera intentsiboa garatu dela errefuxiatuen egoerari dagokionez. Tartean haur ugari daude, batzuk senideekin eta beste batzuk bakarrik. Era berean, a
ipatzekoak dira A
CNUR-ek Espainian duen ordezkariarekin eta errefuxiatuak hartzeko lanean di-
harduten a
ntolakundeekin egindako bilerak, hainbat a
utonomia-erkidegotako herriaren defendatzaileek –pertsona errefuxiatuen krisi humanitarioa dela eta– egin duten a
dierazpena eta gai horri buruzko Europa mailako ikerketa eta eztabaidaguneetan parte hartzea (ikus txosten orokorraren
kapitulua). Esparru horietan guztietan, haur eta nerabe migratzaileen egoera ikusgai jarri da eta horretan a
rreta berezia jarri da.
Arlo honetan egindako jardueraren ondorioz, A
rartekoak harreman ugari izan ditu Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubide, Bizikidetza eta Lankidetzaren Idazkaritza Nagusiarekin. Bilera horiek, hain zuzen ere, EAEko A
dministrazio Publikoen lankidetza-proposamenak ezagutzeko a
ntolatu dira, errefuxiatuei harrera emateko xedez. Gainera, birkokapen programetan parte hartzeko baldintzei dagokienez, ezarritako mugak baloratu dira, batez ere, Greziako eta Italiako errefuxiatuen esparruetan dauden pertsonen jatorria dela eta. Izan ere, pertsona horiek ez lituzkete ezarritako baldintzak beteko, Turkiarekin sinatutako a
kordioaren ondorioz, Greziara heltzen direnen kopurua neurri handi batean jaitsi delako.
Txosten orokorraren III.8. a
talean a
zaldutakoarekin bat etorriz, a
rlo honetan egin ditugun jarduerek, laburbilduz, hiru helburu hauek dituzte:
Euskal herri-administrazioek euren jarduera guztietan berdintasuna erabat errespeta dezaten eta sexu-orientazio eta genero-identitatearen ondoriozko bereizkeriarik egin ez dezaten lortzea, eskubide horien gauzatzea benetakoa eta eraginkorra izateko beharrezkoak diren neurriak a
bian jarriz.
Euskal gizarte osoan, bazterkeriarik ezan eta a
niztasun a
fektibo eta sexualari eta genero-aniztasunari lotutako eskubideen errespetuan oinarritutako kultura zabaltzea.
Homofobia edo transfobiaren a
urka borrokatzea (edozein formatan a
gertzen bada ere), Euskadin LGBTI haur eta nerabeen egoeraren gaineko ezagutza eta sentsibilizazioa zabalduz.
Izan zuen garrantzi publikoa dela eta, LGTBI eskubideen defentsarako elkarte ezberdinek planteatutako gaia a
ipatu beharra dugu, erakunde honen esku hartzea eskatu zute- nak ustez diskriminatzailea zen eta a
dingabe transexualen duintasuna urratzen zuen publizitatea zuen a
utobus batek (“Hazte oír” izeneko elkarte batek sustatutakoa) Euskadiko udalerrietako kaleetatik ibiltzea galarazteko.
Esku hartze eskaria jaso ondoren, A
rartekoak ezagutu zuen Madrileko Fiskaltza Probintzialak zegokion Lehen Instantziako Epaitegiari dagoeneko eskatu ziola a
utobus horren jarduerak “bake publikoaren a
lterazio delitua eta pertsonen a
rtean intseguritatea edo beldurra sortzekoa” sortzen zuen erabakitzeko. Fiskaltzaren erabaki horren ondorioz, a
utobu-
sa Madrilen gelditu zuen, kautelaz, zegokion epaitegiak, eta hori dela eta A
rartekoak ez esku hartzea erabaki zuen. Gainera, gai horrek a
dierazpen as
katasunaren mugak a
rgitzea eskatzen zuen, Konstituzioan ezarritako oinarrizko eskubidea dena, eta a
morru delitua, zigorgarria den jokabidea, edozelan ere eskumena duten epai organoei dagokien lana.
Honekin guztiarekin, A
rartekoak uste izan zuen a
utobus honen a
gertzearekin batera sortutako eztabaida dagokion testuinguruan kokatzea garrantzitsua zela, gertakari hauen a
zpian dagoen gaiaren benetako hedapenaren kontzientzia hartuz, batez ere haurrak kaltetzen dituena, eta haur horiek banakako garapen zoriontsua izateko duten eskubidea, heldutasunera egoera osasuntsu eta orekatuan heltzeko a
ukera ematen diena, osotasun fisiko eta emozionalarekin. A
rartekoak a
dierazpen gehiago egin ditu genero identitate a
nitza bizi duten edo a
dierazten duten haurren egoera eta beharren inguruan, giza garapenari eta haurtzaroan eta nerabezaroan a
dierazpenen eta identitateen banakotasuna errespetatzeak behar duen sakontasunarekin, a
intzat hartuta a
dingabearen interes gorena, haur hauek a
dierazitako eskari a
nitzak entzun eta egoki bideratzen direla bermatzeko, eta euren banakako ibilbidean laguntza profesionala eta espezializatua bermatuz. Haurtzaroaren eta nerabezaroaren berezko garapen izaerak, eta etapa horiek pertsonen identitatea osatzean duten garrantziak, diagnostiko a
zkar edota itxien saiakera oro ekiditera behartzen dute, kategoria finkoen a
rabera, a
tzera egin ezinezko prozesuetara eraman ditzaketenak. Mezu murritzaileek ez diete haur hauei laguntzen; a
niztasuna bizitzaren a
dierazpen bat da eta giza a
berastasunaren a
dierazle izugarria, gizarte osoak ospatzen ikasi behar duena, ez iraintzen.
2017an emakumeen a
rteko bikoteen barruan jaiotako se- me-alaben filiazioa legearen a
rabera zehazteari lotutako kontsultek jarraitu dute, horietako batek lagundutako ugalketa teknikoak erabiltzen dituenean, eta Gizarte Se- gurantzaren sistemetan jasotzen duten tratuari lotutakoak. Erakunde honen eskumen eremutik kanpo dauden a
dministrazioen jardunak direnez, A
rartekoak Espainiako Herriaren Defendatzailearen bidez a
razo hauek konpontzeko izapidetzea bideratu du, baina zailtasunek jarraitzen dutenez, A
rartekoak kontsulta hauek egiten dituztenei informazioa eta a
holkua ematen saiatzen da, euren jardunak bideratuz, modu honetan, a
hal den neurrian, as
kotan a
nbiguoa den legedi bat ezartzearen ondorioak ez pairatzeko. A
zpimarratu dugun kasuan, herritar batek legeak bi emakumeez osatutako ezkontzak ustez diskriminatzeagatik duen a
rdura a
zaldu du, lagundutako ugalketa tekniken bidez jaiotako seme-alabaren filiazioaren erregistroari dagokionean a
lde batetik, eta bestetik, etorkizuneko a
labaren egoerarekin lotuta, erditu ez duen emakumearekin izango duen legearen a
raberako loturari dagokionez, baita Gizarte Segurantzak erditu ez duen a
ma horri a
matasun baimena a
itortzeari dagokionez ere (legearen a
rabera, a
itatasuna), a
laba jaio ondoren.
Erditu ez den a
mak haurra jaio a
urretik Erregistro Zibilean agertu beharraz eta Erregistro Zibilean lagundutako ugalketa klinikak emandako egiaztagiri bat a
urkeztu beharraz Arartekoak 2010ean gomendio orokor bat egin zion Eusko Jaur-
laritzari; gaia a
ztertu ondoren, eskatu zion legezko irizpide hori zabaldu zezala lagundutako ugalketa teknikak egiten dituzten Euskadiko ospitale eta klinika guztietan, eragindako emakume guztiek horren berri izan zezaten, haurra jaio a
urretik neurri egokiak hartu a
hal izateko, eta gero a
dopzio prozedurarik egin beharrik ez izateko. Horrekin guztiarekin, 2011n Erregistro zibilaren Legearen 44.3. a
rtikuluak lagundutako ugalketa klinikak igorritako dokumentu bat Erregistro Zibilean a
urkezteko irizpidea ezarri zuen, bikoteko emakumeetako batek lagundutako ugalketa prozesu bat egin zuela egiaztatzen zuena. Modu honetan, dokumentu hori a
urkezteak erregistroan izena egoki emateko ezinbestekoa zela ematen zuen.
Hala ere, duela gutxi, 2017ko otsailean, Justizia Ministerioak Erregistro eta Notarioen Zuzendaritza Orokorraren (ENZO) bidez, erakunde honek gai honen inguruan 2010. urtean egindako gomendio orokorraren ildotik, bi emakumez osatutako bikote baten a
lde a
gertu da, legeak euren hirugarren umearen a
ma zirela a
itortzeko a
ldarrikatzen zutenak, lagundutako ugalketa klinikaren egiaztagiririk a
urkeztu behar izan gabe. ENZOren ebazpenak 2011ko Erregistro Zibilaren 20/2011 Legearen 44. a
rtikuluan a
urreikusitako dokumentuaz a
ri da, eta a
itortu du “legegilearen as
moa emakumez osatutako bikote baten barruan jaiotako haurren filiazioa zehaztea erraztea izan dela a
dierazi behar da, lagundutako ugalketa teknikak erabili dituzten edo ez a
lde batera utzita”. Ebazpen honek haurdunaldi a
ukera gehiago irekitzen ditu, orain a
rte Espainian emakumeentzat posible ez zirenak. Garrantzi handikoa da ENZOren jarrera berria eremu honetan, zalantzarik gabe a
dierazitako 7. a
rtikuluaren exijentzia murriztea ekartzen duena, erditzen ez den a
mak bere bikoteak erditutako seme-alaben filiazioari dagokionez onarpena iragartzeko a
urretik bertaratu behar izateari dagokionez.
Erditzen ez den a
maren eta etorkizuneko a
labaren lotura legalari eta Gizarte Segurantzaren eremuko a
matasun/aitatasun prestazioei buruz herritarrek a
zaldu dituzten kezkak direla eta, A
rartekoak honako hau a
rgitu behar izan du:
Erditzen ez den a
maren eta seme edo a
labaren a
rteko lotura legalari dagokionez, erditzen den a
marena bezalakoxea izango da -haurra Erregistro zibilean bien seme edo a
laba bezala inskribatu ondoren-, eta ondorio guztietarako, hau da, ikuspuntu zibiletik, bi a
mek guraso a
hala maila berean izango dute (horrek eurentzat eta euren seme-alabentzat dakartzan eskubide eta betebehar guztiekin).
Gizarte Segurantzaren prestazio eta baimenei dagokienez, erditzen ez duen a
mak a
itak Gizarte Segurantzaren eremuan jasotzen duen tratu bera jasoko du, 295/2009 Errege Dekretuan ezarritakoari jarraiki. Dekretu horrek Gizarte Segurantzaren sistemaren a
matasun, a
itatasun, haurdunaldi a
rriskua eta edoskitze naturaleko a
rriskurako prestazio ekonomikoak erregulatzen ditu.
Emakumez osatutako bikoteetan ematen den desoreka terminologikoari dagokionez (amatasuna/aitatasuna) erakunde honek Espainiako Herriaren Defentsa Erakundeari kexa bat helarazi dio, a
ma diren emakumez osatutako bikoteen kasuan a
itatasun a
dierazpenak duen hizkera ez egokia eta
sexista salatzen zuena. Esku hartu ondoren, seme-alaba bat jaiotzen denean prestazioak eskatzeko inprimakien a
lderdi batzuk a
ldatu dira, zehazki A gurasoari eta B gurasoari erreferentzia eginez, aita eta ama adierazi beharrean. A
itzitik, inprimakietan bertan jasotako beste erreferentzia batzuk ez dira a
ldatu; hala nola, amatasunagatiko prestazioei eta aitatasunagatiko prestazioei egiten zaien a
ipamena; izan ere, Gizarte Segurantzaren Lege Orokorrean eta horren garapen-araudian ezartzen dena kopiatuz jaso behar da a
ipatu izendapena, eta ez a
ipatu legea, ez horren a
raudia, ez daude a
lderdi horretan a
ldatuta.
Bestalde, LGBTI haur eta nerabeei dagokienez, Eusko Jaurlaritzako Gizarte Politiketako Sailburuordetzarekin eta Familia Politika eta A
niztasunaren Zuzendaritzarekin egindako bileretan jorratutako gaien berri emango da jarraian:
Berdindu zerbitzua berritu egin da, beste bi urtetarako (2018-2020). Programak jasotzen ditu, batetik, banakako a
rreta, Berdindu Pertsonak / Ibiltari protokoloaren bitartez; eta bestetik, errealitate horri ikastetxeetan eman behar zaion a
rreta, Berdindu Eskolak zerbitzuaren bitartez. Berdindu Familiak zerbitzuari dagokionez, une batean zalantzan jarri zen eta berriro definitu egin zen. Egun, LGBTI a
rloan diharduen elkarte bat, hezkuntzan esperientzia duena, a
rduratzen da zerbitzu horren kudeaketaz, sailarekin sinatutako hitzarmenaren bidez. Familiekin egiten diren bilerez gain, sare sozialei loturiko jarduera ere egiten hasi da. Dagoeneko irekita dago zerbitzua 2018ko urtarriletik a
urrera kudeatzeko deialdia, esku-hartzeetan etenaldiak eragin gabe.
Ez dago zalantzarik “Eskola seguruaren a
ldeko talde egonkorra” izeneko programa egokia dela eta mantendu nahi dela, nahiz eta 2017an, urte osoan zehar, jarduerarik ez izan. Saila helarazitako informazioaren a
rabera, programa Hezkuntza Sailetik bultzatzen zuten pertsonen kontu partikularrek eragin dute. A
rartekoaren iritziz, 2018an berriz ekin beharko zaio erakundeen a
rteko talde horrek hasitako lanari, garrantzi handikoa baita LGBTI haur eta nerabeen beharrizanei –hezkuntza a
rloan– erantzun egokiak emateko.
Genero-adierazpen edo -identitate a
nitza duten edo ge- nero-jokaera ez normatiboak dauzkaten haur eta nerabeei dagokienez, A
rartekoa bat dator diseinatu nahi den a
rreta ereduaren inguruan hausnarketa patxadatsuagoa egin behar dela. Erakunde honen iritziz, Euskadin oraindik ez dago a
rreta eredurik, haurren berezitasuna eta beharrizanak kontuan hartzen dituenik. A
gerikoa da beharrizan horiek eta helduenak oso desberdinak direla. A
dostasuna dago diseinua haurrak eta beren banakako garapena errespetatuz egin behar dela. Planteatu egin da ea komeni den gai horri buruzko bilera monografikoak egitea, A
rartekoaren erakundeko a
rduradunekin eta tartean dauden a
dministrazioetako a
rduradunekin, hain zuzen ere, Hezkuntza Sailaren, Osasun Sailaren eta Emakunderen ordezkariekin.
Bulego honen 2016ko txostenak Arartekoaren 2016ko otsailaren 12ko ebazpenaren berri eman zuen. Horren bidez, Osakidetzari gomendatu zitzaion elkarrizketarako bideak ezar zitzala eta zabal erantzun ziezaiela genero-identitate eta genero-adierazpen a
nitzeko a
dingabeak dituzten
familien kezka eta informazio-eskaerei. Halaber, gomendatu zitzaion kontuan har zitzala zenbait jardunbide eta printzipio, pertsona transexualak a
rtatzerakoan, baita, gai horri dagokionez, euskal legerian xedatutako gida klinikoa egiterakoan ere. Horri buruzko galderari erantzunez, Familia Politika eta A
niztasunaren Zuzendaritzak hausnarketa gune lasaiak a
ntolatzeko ideiaren a
ldeko iritzia a
dierazi du. Gune horietan eztabaidatu a
halko litzateke nola heldu gai horri haur eta nerabeekin. Halaber, Eskola Seguruaren espazioa testuinguru egokia izan liteke, baita bultzatzailea ere, gaiaren inguruko eztabaidagune zabalago bat sortzeko.
Azkenik, zuzendaritzak jakinarazi du LGBTI a
rloko erakundeetako batzuetan, Berdindu zerbitzua erabiltzen dutenetan, sexu-orientazioari eta genero-identitateari buruzko prestakuntza ematen zaiela A
dministrazioan lan egiten duten profesionalei, hala nola irakasleei (eskaria Berritzeguneek kudeatzen dute) edo Ertzaintzako a
genteei (borondatezkoa da edo A
rkauteko prestakuntza programaren baitan ematen da), diskriminazioa a
ntzemateko hiru begiraden logikari jarraikiz: etnia edo jatorriagatik, generoagatik eta sexu-orientazioagatik / genero-identitateagatik.
Ezgaitasunen bat daukaten haurrei eta nerabeei eragiten dieten egoerak txosten honen a
urreko kapituluetan a
zaldu dira dagoeneko, batez ere, hezkuntza a
rloari (2.2. a
tala) eta osasunari (2.5.5.) buruzkoan, a
rreta goiztiarrari dagokionez. Ildo horretan, a
ipatzekoa da, osasunerako eskubidearen bermearekiko zerikusia duenez, Eusko Legebiltzarrean irailaren 12an a
urkeztutako txosten berezia, “EAEko ospitaleek ezgaituentzat duten irisgarritasunaren diagnostikoa”. Horri buruzko informazio zabala txosten orokorraren III.3 kapituluan ematen da. Euskadiko ospitaleen egoera –irisgarritasunari dagokionez– ezagutu eta a
ztertzeko as
moz egindako dokumentu horretan a
zaldutako errealitateak berdin eragiten die bai a
din txikikoei, bai helduei, euskal osasun-sistemaren erabiltzaile diren heinean.
Txostenean nabarmendu dira, a
lde batetik, abenduaren 4ko 20/1997 Legea, irisgarritasuna sustatzekoa, indarrean jarri zenetik egindako a
urrerapausoak, eta bestaldetik, oraindik a
ntzeman daitezkeen gabeziak honako esparru hauetan: ospitaleetarako sarbideen ibilbideak; ospitale-esparruaren barrualdeko ibilbideak; zentroak osatzen duten a
talen barrualdean barne-mugikortasuna eta ikusmeneta entzumen-desgaitasuna dutenentzako komunikazioaren irisgarritasuna. Irisgarritasunari buruz egindako diagnostikoa xehe-xehe a
zalduta, irudi eta guzti, txostenak a
tal batean ondorioak laburbildu eta gomendio sorta bat formulatzen du, batzuk orokorrak eta beste batzuk hiri-inguruneen eta garraio-sistemen gainean a
rdura duten euskal a
dministrazioei zuzendutakoak. Gomendio gehienak ospitale-sistemaren a
rduradunei zuzenduta daude.
Ezgaituak garraiatzeari dagokionez (nahiz eta, berriro ere, a
dingabeei soilik ez eragin), APDEMA elkarteak egindako kexa bat a
ipatu behar dugu, Euskotrenek ezgaitasun inte-
lektuala duten pertsonen (batzuetan, haur eta nerabeak) laguntzaileei garraio titulua izatetik salbuetsita egotea ukatzearen ondorioz. Zentzu honetan, Euskotrenen Kontratazio Baldintza Orokorren 7.1. a
rtikuluak hauxe dio: “Ez dute garraio titulurik behar titulua daraman pertsona nagusiak lagundutako 5 urtetik beherako haurrek, pertsona itsuekin doazen laguntzaileek edo mugikortasun murriztua izanik gurpil a
ulkia duen pertsonarekin joan behar duen laguntzaileak”.
Euskotrenen kontratuetako baldintza orokorren 7.1. a
rtikuluan jasotako salbuespena ekintza positiboko neurri gisa hartzen da, ezgaitasuna duten pertsonek garraioa berdintasunezko baldintzetan erabiltzeko a
ukera izan dezaten.
Aitzitik, A
rartekoaren ustez badaude ezgaitasun fisikoaz edo zentzumen-minusbaliotasunaz besteko ezgaitasunak dituzten kolektiboak. Kolektibo horiek 7 puntuko edo gehiagoko ezgaitasun-maila onartuta dute, garraio kolektiboa erabiltzeko zailtasunak baitituzte. Hala ere, neurri horretatik bazter geratzen dira, eta hori bereizkeriatzat har daiteke, ezgaitasuna duten pertsonentzako ekintza positiboko politika publikoetatik a
t geratzen baitira.
Ildo horretan, a
zpimarratu behar da, a
gerikoa bada ere, ukaezina dela a
dimen ezgaitasuna duten pertsonek hirugarrenen laguntza behar dutela segurtasunez mugi daitezen bermatzeko.
Arrazoi hori dela eta, ezgaitasuna duten pertsonen a
ukera berdintasuna eta diskriminaziorik eza bermatze a
ldera, A
rartekoak Euskotrenera jo zuen kexa honen xedeari buruz duen a
rrazoitutako iritzia eskatze a
ldera.
Arartekoak egindako eskaerari erantzunez, Euskotreneko zuzendari nagusiak honako hau jakinarazi zuen: enpresako kontratuetako baldintza orokorrak berrikusteko eta berregiteko prozesu batean murgilduta zeudela, eta onura hori beste kolektibo batzuetara zabaltzeko a
ukera a
ztertzen a
ri zirela.
Aipatu behar da gai hori A
rartekoak Donostiako Udalarekin eta Gipuzkoako Garraioaren Lurralde A
gintaritzarekin aztertu zuela ere Donostian bizi den herritar batek egindako kexa dela eta. Haren bidez, Donostiako errepidetik bidaiatzen duten pertsonen hiri barruko garraio publikoko zerbitzuaren a
raudi berriarekin a
dos ez zegoela zioen, eta a
raudi horren
artikuluak ere hau zioen: a
dimen ez gaitasuna duten pertsonek ezin zutela doako tarifa baliatu.
Arartekoak egindako informazio eskaerari erantzunez, Gipuzkoako Garraioaren Lurralde A
gintaritzako zuzendari nagusiak (Euskotrenek bertan parte hartzen du) txosten zehatz bat igorri zigun; bertan, Gipuzkoako Garraioaren Lurralde A
gintaritzako a
raudiaren proposamenari buruzko a
urreiritzi eta irizpen zehatzak era laburrean a
zaldu ondoren (2014ko a
zaroaren 6an Gipuzkoako Garraioaren Lurralde A
gintaritzan onartua), A
rartekoari ezgaitasuna duten gainerako kolektiboei laguntzailea doan eskaintzeko dagoen a
ukeraren berri eman zion, honako helburu honekin: a
ldez a
urretik positiboa den neurri hori ez dadin haietako norbai-
tentzat baztertzailea izan. A
rartekoak EAEko garraiobide publiko ezberdinetan neurri hori hartu dutela egiaztatzeko as
moa du.
Atal hau a
maitzeko, Haur eta Nerabeentzako Bulegoak bat egiten du txosten orokorraren III.03 a
talean, 4.7 puntuan a
dierazitako beharrarekin, a
legia, honetaz ohartu behar dugula: ezgaituen (baita a
dingabeen ere) eskubideak bermatzeko lan egingo bada, euskal herri-administrazioek etengabe izan behar dutela erakunde-agendan a
niztasun funtzionalaren zeharkako ikuspegia, konstante bat izan dadin eurengan eragina duten politika publiko guztiak gauzatzean eta planifikatzean.
Zentzu honetan ere, erabakigarria da herri-administrazioek gizartearen kultura-arloko eraldatzeari zuzendutako sentsibilizazio-, sustapeneta prestakuntza-jarduerak gara ditzaten, a
ukera berdintasuna eta bereizkeriarik eza kontuan hartuta, baita egoera horren, a
rrazoien eta ondorioen ezagutza handiagorako a
ukera eman dezaten ere.
2017an, A
rartekoak ijitoen eskubideak babesten lan egiten duten gizarte erakundeekin bilera egin du, pertsona horien egoerari eta parte hartze sozial, kultural eta ekonomikorako zailtasunari buruzko kezkak partekatzeko. Bileran, haur eta nerabe ijitoei zuzenean eragiten dieten a
razoetako batzuk jorratu dira. Beste urte batez, kezka gehienek Lanbidek di- ru-sarrerak bermatzeko errenta kudeatzeko moduarekin izan dute zerikusia, baita familia ijito batzuek etxebizitza duina edukitzeko zailtasunekin ere. Txosten honen 2.1. a
talean dagoeneko a
ipatu denez, kontu horiek eragin nabarmena izaten dute familia horietan dauden haurren garapen-aukeretan, batzuetan, haur horiek urritasun handiko baldintza materialetan hazten direlako. A
rartekoak a
rlo horietan egiten dituen jarduketak txosten orokorraren III.06. kapituluko 2. a
talean a
zaldu dira hobeto.
Hezkuntza a
rloari dagokionez, erakundeek bekak eta beste ikasketa-laguntza batzuen kudeaketari –hain zuzen, laguntza horiek eskatzen dituzten familien errenta zehazteko moduari– loturiko zailtasunak a
ipatu dituzte, familia horiek ez baitute pertsona fisikoen errentaren gaineko zergaren a
itorpenik a
urkezten, ezta gizarte-prestaziorik jasotzen ere. Gai horren inguruan A
rartekoak ofiziozko jarduera bat ireki du, txosten hau ixteko egunean a
maitu gabe zegoena, txostenaren 2.2. a
talean (hezkuntzarako eskubideari buruzkoan) dagoeneko a
ipatu den bezala.
Antolakundeek a
dierazi duten beste kezka bat, eta A
rartekoa bat dator, euskal hezkuntza sistemak bereizgarritzat jotzen duen eredu inklusiboan a
ntzemandako zailtasun edo mugei buruzko hausnarketa patxadatsua baina sakona egiteko beharra da. Eskola porrotaren eta eskola uztearen a
urkako borroka, baita prestakuntza a
kademiko eta profesionala hobetzea ere, funtsezkoak dira ijitoen etorkizunerako. A
haleginak egin a
rren, emaitzak oraindik ez dira nahikoak, hortaz, beharrezkoak dira hobetu behar diren esparruak a
urkitzea eta, Hezkuntza Sailaren a
ldetik, neurri egokiak
abian jartzeko konpromiso irmoa. Gizarte-heziketarako esparruaren eragina a
gerikoa da; era berean, begi-bistakoa da ikasleen bereizteari edo hizkuntz ereduari buruzko hausnarketa egin behar dela.
Hezkuntza a
rloa utzi gabe, historian zehar gutxiengo etniko horrek jasan izan duen diskriminazioaren a
urkako borrokan a
urrera egiten a
ri delako seinale, jakinarazi behar da irailean Diputatuen Kongresuak a
ho batez onartu egin zuela ijito herriaren historia eskola-kurrikulumetan sartzea, elkarrekin bizitako mendeetan zehar bere presentzia eta bizitza sozial eta kulturari egindako ekarpena a
intzat hartuz.
Bestalde, Bulego honen 2016ko txostenean a
ipatu zen dagoeneko gizarte-bazterketa egoeran zegoen ijito-familia batek, Gasteizko etxebizitza bat okupatu ondoren, auzo harreman txarrak zituelako esku-hartzea hasi izana. Erroldatzeko eta familiako a
din txikikoak eskolatzeko a
razoak gainditu a
rren, orduan jakinarazi genuenez, a
uzokideen a
ldetiko a
rbuioak jarraitzen zuen. 2017an egindako esku-hartzea, familia osoa eta ez bakarrik a
dingabeak xede izan duena, xehetasun handiagoz a
zaldu da txosten orokorraren
kapituluan, ijitoei eta gainerako kultura gutxiengoei buruzkoan. Esku-hartzea a
maitzeko ebazpenean, dena den, A
rartekoak a
intzatetsi zuen Gasteizko Udalak lan handia egin zuela a
uzotarren beldurra eta eskaera a
intzat hartuko zituen erantzuna emateko, familiaren gizarte-beharrak a
lde batera utzi gabe. Halaber, a
zpimarratu zuen komunitatean egin beharreko prebentzio-lanaren garrantzia eta gogorarazi zuen lurralde nazionalean zehar ibiltzeko eta bizitokia libreki a
ukeratzeko eskubidea, Espainiako Konstituzioaren 19. a
rtikuluan jasotakoa. Ebazpenak, gainera, hausnarketa egiteko gonbidapena luzatzen du: a
uzokoek a
dierazitako gaitzespen borobilak ea zer-nolako ondorio izan dezake eragindako haurren garapenean.
Azkenik, A
rartekoak berriro a
dierazi du Gasteizen komunitateko esku-hartze soziala indartu behar dela, batik bat, a
uzo jakin batzuetan, eta a
zpimarratu du oso garrantzitsua zela komunitate-bitartekaritzako programak garatzea. Bestalde, a
dierazi du hausnar egin behar dela, gizarte demokratiko bati dagokion bezalaxe, gutxiengoen eskubideak errespetatzean oinarritutako bizikidetza hobetzeko as
moz ezarrita dauden mekanismoak erabiltzeko egokitasunaz. A
rartekoaren iritziz, beldurrak desagertzea eta zuzenbideko estatu sozial eta demokratiko bati dagozkion betekizunak sendotzea a
halbidetuko dute a
ipatutako neurriek.
Hedabide batzuek gatazka hori nola tratatu duten ikusita, a
urten ere gai horretaz hitz egin behar dugu. A
lbiste batzuetan informazioa emateko helbururik ikusten ez denez gero, gizarteak a
rbuioz begiratzen die ijitoei. Horrek ez die laguntzen gure ordenamendu juridikoarekin bat datozen jokabideei eta jarduketei, eta ez dio mesederik egiten gizabanakoaren eta gizakiek osatzen duten taldeen as
katasuna eta berdintasuna benetakoak eta eragileak izatea lortzeko baldintzen sustapenari; era berean, ez ditu herritar guztiek bizitza politiko, ekonomiko, kultural eta sozialean parte hartzeko oztopoak edo zailtasunak kentzen. Informaziorako eskubidea estu-estu lotuta dago egiatasunari eta interes orokorra kontuan hartu behar du. Gauzak horrela, informazio jakin batzuek kalte
handia egiten diete elkarbizitzan, diskriminazioaren a
urkako borrokan eta gizarteratzearen a
rloan egindako a
urrerapenei, eta eraginik gabe uzten dituzte interes orokorreko politika publiko jakin batzuk, horietan lan handia egin eta dirua inbertitu a
rren. Hori dela eta, A
rartekoak nabarmendu nahi du gizarte-eragile publiko bakoitzaren garrantzia gutxiengoen eskubideak errespetatzen dituen eta bazterturiko taldeek gizartean a
urrera egitea laguntzen duen gizarte justua eta bateratua eraikitzean.
Bukatzeko, Urumea ibaiertzean kokatutako kanpamenduan gizarteratzeko egin den erakunde a
rteko proiektua a
maitu
da, eta hemen bildu da horren gaineko informazioa. Osatu egin da 2012an hasitako gizarteratzeko prozesua, familiei pixkanaka beste toki batean ostatu ematea eta beren txabolak eraistea a
halbidetu duena. Guztira, 91 familia izan dira eta, hasiera batean, As
tigarragan eta Hernanin instalatu dira.
Arartekoaren iritziz, egindako esku-hartzeari esker, eragindako familiek a
ukera izan dute gizartean integratzeko eta lan-munduan sartzeko, baita beren seme-alaben gizarteratzea bultzatzeko ere. Eta hori egoerarekin zerikusia izan duten hainbat herri-administraziok borondatea erakutsi eta koordinaturik jardun dutelako izan da posible.
Atala
ENTZUNA IZATEKO ETA BERE IRITZIA KONTUAN HARTUA IZATEKO ESKUBIDEA: A
RARTEKOAREN HAUR ETA NERABEEN KONTSEILUA
artikulua
1. Iritzi propioa izateko gai den haurrari Estatu kideek iritzia as
katasun osoz a
zaltzeko a
ukera bermatuko diote, haurrari berari dagozkion gai guztietan, eta beti bere a
din eta heldutasunaren a
rabera.
1. Haurrak a
dierazpen as
katasuna izango du, muga politikoak kontuan izan gabe; eskubide horren barruan sartuko dira edozein ideia edo informazio bilatu, jaso eta zabaltzea, bai a
hoz, idatziz edo inprimakiz, modu a
rtistikoan edo haurrak a
ukeratzen duen edozein modutan.
Haurren Eskubideen Hitzarmenak, Nazio Batuek 1989an onarturikoak, 18 urtetik beherako a
dingabeei informaziorako eta parte-hartzeko eskubidea a
itortzen die, bai eta eragiten dieten a
rlo guztietan beren iritzia emateko eta beren iritzia kontuan hartua izateko eskubidea ere. Geure eginez haurrentzat eta nerabeentzat lan egitea garrantzitsua bada hein berean edo gehiago izango dela haiekin lan egitea, haien a
hotsa, iritzia eta ikuspegia entzutea, parte hartzeko, kontsultak egiteko eta a
holkuak emateko bideak eskaintzea, 2010ean, A
rartekoko Haur eta Nerabeen Kontseilua eratu zen, funtzio nagusi A
rartekoari bereziki a
dingabeei zuzenean eragiten dieten kontu edo ekimenen inguruan a
holku ematea zuela.
Haur eta Nerabeen Kontseiluak neska-mutilen begirada gaineratu nahi du A
rartekoaren proposamenetan, haiekin ekimenak, material didaktikoak, proiektuak eta bestelakoak kontrastatu, eta haurrentzat edo nerabeentzat interesgarri diren edo haien eskubideen defentsari eragiten dieten a
lderdiei buruzko iradokizunak bildu. Erakundea gure haurren eta nerabeen a
hotsa entzuteko eta parte hartzeko esperientzia eskaintzeko —behintzat horietako talde bati— a
pustu a
rgia da.
Adingabeek erakundean modu egonkorrean parte hartzeko eta egoteko bide hori lehenago erabili diren (eta a
urrerantzean erabiliko diren) beste bide batzuen osagarri da; halakoak dira, esate baterako, a
zterlanak, txostenak, foroak eta bestelakoak, bai eta bizitegi-baliabideetan harrera egin
zaien neska-mutilei egindako elkarrizketen esparruan sortutako eztabaida-taldeak ere.
Kontseilua hiru lurralde historikoetako DBHko 24 neska-mutilek osatzen dute. Neska-mutil horiek parte hartzeko barne-dinamiketan esperientzia duten hainbat ikastetxek proposatuta izendatu dira. Parte-hartzaileak hautatzeko eskakizunak hauek dira: gaitasun kritikoa izatea eta hausnartzeko, sortzeko eta berdinen a
rtean eztabaidatzeko eta proposamenak egiteko prest egotea, eta, batez ere, kontseiluan parte hartzeko eta inplikatzeko gogoa izatea. Nork bere iritzia a
dierazteko as
katasun osoa izatea eta A
rartekoak konfidentzialtasuna bermatzea dira kontseiluaren funtzionamenduaren oinarrizko a
rauak.
2014an, kontseiluak ikasturte osoan zehar egin beharreko lanaren haria izateko gaiak jorratzea erabaki genuen. Horrela, Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren 25. urteurrenak eraginda, kontseiluaren lanak hitzarmenean a
intzat hartutako haurren eskubideak zabaltzen eta sustatzen lagundu a
hal izatea jarri genion geure buruari helburutzat, egunerokotasunetik a
ztertuta eskubide horiek, bizi dugun eta egun normaletan gertatzen zaigun horretatik a
biatuta. Dinamikaren a
rrakasta ikusita, formula berberari eutsi diogu Kontseiluak datozen ikasturteetan egin beharreko lanerako.
Gure xedea bikoitza da: a
lde batetik, gure kontseiluan parte hartzen duten neska-mutilek giza eskubideak eta eskubide zehatzen bat ezagutzea bilatzen dugu, eta horien gainean sakondu eta hausnartu dezatela; eta, bestetik, euren hausnarketak ikus-entzunezko produktu batean isla ditzatela nahi dugu, beren ideiak eta mintzaira erabilita, berdinen a
rtean eta parte-hartzaileak baino gazteagoak diren neska-mutilen a
rtean eskubideen kultura zabaltzeko balio dezan.
Hurrengo paragrafoetan, 2017ko saioetako lana laburbilduko dugu.
Urteko lehenengo bilera Donostian izan zen, otsailaren 18an, A
ieteko Jauregian kokatutako Bakearen eta Giza Eskubideen Etxean.
Aurtengo lehen bilera honetan, ekin genion neska-mutilek ikastaro horretan garatzeko a
ukeratu zuten gaia jorratzeari:
entzuna izateko eta bere iritzia kontuan hartua izateko eskubidea.
Metodologia dinamikoa eta bisuala erabiliz (kontzeptuak kartoizko a
dreiluekin eta helioz beteriko globoekin eraikuntza egiten) kontseilariek elkarrekin hausnartu zuten beren bizitzan hainbesterako eragina duen oinarrizko eskubide horren gainean. Eskubidea a
gerian jartzen den eguneroko esparru edo testuinguruak –familia, ikastetxea, lagun taldea eta bikotea, eta testuinguru zabalagoak, hala nola gizartea edo politika– sakonki a
ztertu zituzten eta hobekuntza-proposamenak bota zituzten eskubidearen presentzia a
reagotzeko.
Urteko bigarren topaketa, 2016/2017 ikasturteko a
zkenengoa, Bilboko Kastrexana gazte ostatuan egin zen, ekainaren 10ean.
Kontseiluak ikastarorako proposatutako betebehar luze eta zirraragarrienari eskaini zion egunaren zati handiena: haur eta nerabeen eskubideak –kasu honetan, entzunak izateko eta beren iritzia kontuan hartua izateko eskubidea– hedatzeko ikus-entzunezko materialerako gidoia prestatzea, eszenak entseatzea eta materiala grabatu eta muntatzea. Nazio Batuen Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioaren a
rtikulu garrantzitsuenetako bat da hura eta baita berritzaileenetako bat ere; izan ere, historian lehen a
ldiz zehazten du neska-mutilak eskubideak dituzten subjektu direla eta ez soilik babesa behar duten objektu. Horrek esan nahi du, funtsean, a
hotsa dutela eta haiei eragiten dieten gai guztien gainean erabakiak hartzeko orduan kontuan hartu behar direla.
Harreman demokratikoagoak elikatzen dituen dinamika horretan guztiok irabaziko dugu: mutilak eta neskak, gaur egungo pertsona gisa a
itortuko baitira eta entzute nahiz
errespetuan oinarritutako harremanetan jardungo dute; gizartea, orain a
rte isilarazita zegoen herritar-zati baten iritzia nahiz ikuspegia a
berastuz.
Ikastaroan zehar egindako lana a
maitzeko egindako bideoan Kontseilua osatzen duten neska-mutilek zuzenean hitz egiten dute eta biribiltasunez a
ldarrikatzen dute: Entzun! Neska-mutilen hausnarketa prozesuaz eta lan guztiaren a
maierako emaitzaz oso harro gaude.
Ikasturteko a
zken saio horretan kontseilari batzuk ere a
gurtu genituen; izan ere, bi urte eman eta gero, gurekin egindako ibilbidea bukatu zuten, eta neska-mutiko berriei lekua utzi diete.
2017. urteko azken bilera, 2017/2018 ikasturteko lehenengoa, a
zaroaren 25ean egin zen, Gasteizko Montehermoso jauregian, eta hamahiru kontseilari berrien lehen harremana izan zen.
Kontseilu berriaren lehenengo bileran, ikastaroan heziketa a
fektibo-sexuala lantzeko proposamena egin zitzaien parte-hartzaileei. Horrela, heziketa a
fektibo-sexualaren inguruko hausnarketa gunea sustatu nahi dugu, parte-hartzaileak, euren eguneroko bizitzan, a
ldaketaren eragile bihur daitezen eta elkarrekin landutako ezagutzak eta gogoetak nahi duten tokira eraman ditzaten. Erakunde honi interesatzen zaio neska-mutilekin haurren sexu-abusuei buruz hitz egitea, zeharka eta prebentzio moduan bada ere, erakundea kezkatzen duen gaia delako eta hurrengo urteetan a
ztergaia izango delako.
Ikastaroaren hurrengo saioetan, 2018. urtean zehar egingo direnetan, gai horietan sakonduko dute.
artikulua
Estatu kideek hitz ematen dute Hitzarmenaren printzipio eta a
rauak jakinaraziko dizkietela modu eraginkor eta egokietan bai helduei bai eta haurrei ere.
2017an, fruitua eman dute A
rartekoaren Haur eta Nerabeentzako Bulegoa European Network of Ombudspersons for Children ENOC sareko kide bihurtzera bideratutako a
halegin guztiek.
Haurrentzako Defentsa-bulegoen Europako Sarea 1997an sortu zen eta, gaur egun, Europako 34 herrialdetako haur eta nerabeen eskubideak defendatzeko 42 erakundek osatzen dute. Sarearen helburu nagusiak:
Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmena a
halik eta modu osatuenean ezar dadin sustatzea.
Taldeko ekintzari sostengua ematea, Europako herrialdeetako politika publikoetan haur eta nerabeen eskubideak kontuan har daitezen.
Informazioa, ikuspuntuak eta estrategiak partekatzea.
Haur eta nerabeentzat eraginkorrak diren bulego burujabeak gara daitezen bultzatzea.
Haurrek eta nerabeek parte hartzeko organoa ere sortu da, ENOC sareari a
txikitakoa: ENYA –European Network of Young A
dvisors– ekimena, ENOCen jardueran haur eta nerabeen partaidetza bultzatzeko. Horrela, haur eta nerabeei a
ukera ematen zaie entzunak izateko eta beren iritzi eta proposamenak beren herrialdeetatik haratago ezagutarazteko.
Sareak urtean behin Biltzar Nagusian biltzen da, kideek proposatutako eta a
dostutako gaiak eta edukiak lantzeko. Urteko biltzarra a
probetxatuz, herriaren defendatzaileek to-
paketa luzatu egiten dute, eduki horiei buruzko informazioa partekatzeko, elkarrizketan a
ritzeko, esperientziak eta gogoetak trukatzeko.
Sareko kide bihurtu eta gero, irailean, Helsinkin a
ntolatutako ENOCen 21. urteko konferentzian eta biltzar nagusian parte hartu zuen Bulegoak. Finlandiako Haurren Defentsa-erakundeak a
ntolatuta, a
urten honako gai honi heldu zaio: “Harremanen eta sexualitatearen a
rloko heziketa: haurrek informazioa jasotzeko duten eskubidea gauzatzea”. Gaia Osasunaren Mundu Erakundearen 2010eko erreferentzia-dokumentua a
biapuntu hartuta landu da eta a
maitzeko, baterako a
itorpena eman da. Konferentzia elkartzeko eta hausnartzeko gunea izan da eta Europako hainbat herrialdetan bizitako esperientziak ezagutzea a
halbidetu du. Laneko egitarauan sartu da Helsinki inguruko ikastetxe eta haurtzaindegi batzuk bisitatzea.
Kide guztiek urtean zehar partekatzen duten jarduera orokor horretaz gain, ENOCek, interesdunek osatzen dituzten gaikako lantaldeen bitartez, sustatu eta a
halbidetu egiten du herriaren defendatzaile batzuei eragiten dieten gai eta a
razoei buruzko lana. A
dibidez, haur eta nerabe migratzaileei buruzko lantaldea osatu da eta A
rartekoa parte-hartzaile a
ktiboa izan da. A
zaroan A
tenasen egindako topaketak Safeguarding a
nd protecting the rights of children on the move: the challenge of social inclusion izenburua zuen eta Greziako Ombudsman eta UNICEF Greziak a
ntolatu zuten. Prestakuntza-lan handia egin ondoren, hau da, erakunde parte-hartzaileen lurraldeetan informazio sistematizatua bilduta, gomendio as
ko onartu egin ziren (oraindik ez dira a
rgitaratu). Erakunde parte-hartzaileek konpromisoa hartu zuten gomendio horiek dagozkien eskualdeetan zabaltzeko.
autonomiaerkidegoetako herriaren defendatzaileekin
Aurreko a
talean a
ipatutako helburuak –informazioa, ikuspuntuak eta estrategiak partekatzea– haur eta nerabeei buruzko bilera egitea bultzatu du, a
utonomia-erkidegoetako herriaren defendatzaileekin, batik bat, Haurrentzako Bule-
gorik edo a
ntzeko organorik duten horiekin. Horiek horrela, Síndic de Greuges de Catalunya-ren, Andaluziako Herriaren Defendatzailea-ren haur eta nerabeen a
talak eta A
rartekoaren erakundekoa Bilbon bildu ziren, oso intentsiboa eta emankorra gertatu zen lan-mintegian.
Aldian-aldian egin nahi den lehenengo topaketa horretan, denbora luzea eman zen babesik gabeko edo babesik gabe geratzeko a
rriskuan haurrek a
dministrazio publikoetan jasotzen duten a
rreta a
ztertu eta baloratzen. Izan ere, hutsuneak edo funtzionamendu txarrak a
ntzeman ziren eta a
utonomia-erkidego bakoitzean erabiltzen diren jardunbide egokiak lehen eskutik ezagutzeko a
ukera egon zen. Bigarren eduki multzoan, a
ntzemandako premiak eta a
zken urteotan egindako jarduketak jorratu ziren, elkarrengandik ikasteko as
moz.
Arartekoak eta, dagozkion kontuetan, Haur eta Nerabeentzako Bulegoak, bere ekintza-ildoen a
rtean a
rgi eusten dio haurren eta nerabeen esparruan lanean diharduten gizarte-eragileekin elkarlanean a
ritzeko a
ukerari, bai haur eta nerabeen eskubideak dibulgatuz edo defendatuz, eta bai, as
kotan, batez ere egoera a
hulean dauden a
dingabeen sektoreentzat diren baliabide jakin batzuk kudeatuz.
Lankidetza-harreman horri dagokionez, urtero zehazten da, eta hainbat formatutan egiten da: bilerak, bisitak, kolaborazioak dokumentu edo proposamenetan eta a
bar.
Arartekoa harremanetan egoten da haur eta nerabeen eskubideak defendatzen dituzten erakundeekin, hala nola Save the Children eta UNICEF, Euskal A
utonomia Erkidegoko Batzordea eta, estatu mailan, Haurren Erakundeen Plataforma bezalakoekin. Harreman horiek ohikoak eta jarraituak dira.
Bestalde, Haur eta Nerabeentzako Bulegoak haur eta nerabeen bizitzako a
rlo guztiei buruz landutako ikuspegiarekin bat, A
rartekoaren erakundean bereizita dauden a
tal desberdinekin batera lanean a
ri da, a
dingabeen egoera edo a
razoei ikuspuntu osagarrietatik heltzeko. Izan ere, desgaitasun, mendetasun eta osasun a
rloetako koordinatzaileak dagozkien sektoreetako erakundeekin harremanetan daude, eta batzuetan, a
urten bezala, ACABE, Ausartak Elkartea eta Munduko Medikuekin ere, haur eta nerabeen osasunarekin eta a
utonomiari laguntzeko beharrekin zerikusia duten gaiei heltzen diete.
Ildo beretik, familia a
rloko a
rduradunak a
rlo horretako erakundeekin harremana dauka, a
urten, Hirukide, Kidetza eta MSPE (bikotekiderik gabe a
ma izatea a
ukeratu duten emakumeen elkartearekin).
Hezkuntza a
tala Urduñako Eskola Publikoko guraso elkartearekin bildu da.
Ijito herriaren erakundeekiko bileran, Gao Lacho Drom, Kamelamos A
diquerar, Kale Dor Kayico, AMUGE, Ijitoen
Idazkaritza fundazioa, Sin Romi, I Romi bezalako elkarteen ordezkariak a
gertu ziren. Horrez gain, ohikoa da Euskal A
utonomia Erkidegoko ijito herriaren erabateko sustapenerako eta partaidetza sozialerako kontseiluko Idazkaritzarekin harremanetan egotea.
Babesik gabe dauden haurrei dagokienez, 2017an, batzuetan, egoitza-baliabideetan egindako bisitaldien markoan edo beste a
rrazoi batzuk direla medio, Urgatzi, Zabalduz eta Landalan elkarteekin bilerak egin dira.
Modu berean, as
kotarikoak dira erakunde instituzional eta/ edo baliabide publikoetako ordezkari politiko eta teknikoekin lankidetzan a
ritzeko espazioak eta uneak. Solaskideetako batzuk honako hauek izan dira:
Bakegintza eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusia. Giza Eskubideen Zuzendaritza.
Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Politiketako sailburua.
Gizarte Politiketako Sailburuordetza.
Familia Politika eta A
niztasunaren Zuzendaritza.
Biltzen zerbitzua.
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza sailburua.
Hezkuntzako Ikuskaritza.
Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailburuordetza.
Bizkaiko Foru A
ldundiko Gizarte Ekintzako diputatua.
Gizarteratze Zuzendaritza.
Gipuzkoako Foru A
ldundiko Kirol eta Gazteria zuzendaria.
Hiru foru a
ldundietako Gizarte Ekintza / Gizarte Politika / Gizarte Zerbitzuen sailetako haurren zerbitzuetako a
rduradunak (baita zerbitzu, programa eta baliabide batzuetako a
rduradunak ere).
Emakunde. Erakundeen a
rteko talde teknikoa.
Beasain, Lazkao eta Gasteizko udalak.
Bilera horien testuinguruan, edo, hain zuzen ere, bilera horien ondorioz, A
rartekoaren erakundeak politika publikoak eragin dituzten planak, protokoloak edota estrategiak berta-
tik bertara jakin ditu, eta zenbait egoera kezkagarri erakunde eskudunei jakinarazi dizkie, a
rtatu beharreko beharrizan gisa formulatuta, edo esku-hartzean eskubideak bermatzea zehazte a
ldera.
Arlo honi dagokionez, a
ipatu behar da A
rartekoak gonbidapena jaso duela dekretu batzuk lantzeko prozesuaren baitan egiten den entzunaldi-izapidean parte hartzeko. Erakundeak gonbidapenari eman dion erantzuna hemen jaso dugu. Ondo jakina denez, 3/1985 Legeak, erakunde hau a
rautzen duenak, eginkizunen a
rtean ez du jasotzen dekretuak informatzea. Hala ere, a
rgi dago a
raudi berri bat lantzeko unea a
ukera paregabea dela euskal politika publikoak egituratzen dituzten neurriak eraikitzen eta hobetzen laguntzeko. Hori guztia dela eta, a
raudiaren zirriborroari buruzko txostenik igorri gabe, lantzen a
ri den a
rau-proiektuari buruzko edo horri loturiko kontu batzuk helarazten dira, herritarren kexak izapidetzean, ofiziozko ikerketetan edo lan-eztabaidaguneetan a
ntzeman, a
ztertu eta jaso direnak. Hitz batez, A
rartekoak gaiaren inguruan orain a
rte a
dierazi dituen iritzien bilduma.
Formatu a
pur bat desberdinean, a
urrez a
urreko bilera as
ko, mintegi moduan, eskatzen dituen hausnarketa prozesua denez, Haur eta Nerabeentzako Bulegoak, a
urten ere, Gipuzkoako Foru A
ldundiak iaz a
biarazi zuen eskola-kirolaren eredua berrikusteko lanetan parte hartzen jarraitu du. Berriz ere, dagokien eginkizuna betez, ekarpenak ez dira ereduak izango duen itxura zehatzari buruzkoak, baizik eta haur eta nerabeen eskubideen ikuspegia sartzean jartzen da a
rreta.
Elkarte eta erakundeekin kolaboratzeko marko horretan zein A
rartekoaren erakundeak berak gidatutako ekimenak izateagatik, a
rartekoak berak edo erakundeko langileek a
dingabeei lotutako hainbat foro eta topaketan parte hartu izana nabarmendu behar da, gure erkidegoan zein gure erkidegotik kanpo. 2017ko parte hartze nabarmenenak eta orain a
rte dokumentu honetan a
ipatu ez direnak honako hauek dira:
ü COEGI. Haurren eta nerabeen buru desoreka larria: laguntza osatua izateko beharrezko baliabideak. Donostia.
ü Diputatuen Kongresuko Haurren Batzordea. Haurrak babesteko sistemaren erreforma eta dagozkion erronkak. Madril.
ü ASAFES. Profesionalentzako topaketa teknikoa. Buru gaixotasun bat duten nerabeen eta beraien familien errealitatea A
rabako Lurralde Historikoan. Gasteiz.
ü Gure Sarea Elkartea-EHU. Haurtzaroarekiko biolentzia sexualaren sekretua hausten. Leioa.
ü Bizkaiko Foru A
ldundia. Enplegua, Gizarteratzea eta Berdintasuna Sustatzeko Saila. Giza salerosketari buruzko mintegia. Bilbo.
ü Caritas Gipuzkoa. Babesik gabeko haurrak eta heziketa. Donostia.
ü Erandioko Udala. Bitartekaritzari buruzko istorio bat.
Erandio.
ü UNICEF Euskadi – Gasteizko Udala. Berdintasuna haurtzaroan. Gasteiz.
ü Urgatzi taldea. Haurtzaro babestua. Posible a
l da beste Ikuspegi bat? Bilbo.
ü ABIPASE. Gurasoen erantzunkidetasuneko V. jardunaldiak. Bilbo.
ü Gasteizko Udala. A
dituen taldean parte hartzea Gasteizko Haur eta Familientzako II. Planari loturiko a
zterketa-diagnostikoa.
ü Osakidetza. A
rabako Buruko Osasun Sarea. Sarearen planifikazio estrategikoa lantzeko World Café-n parte hartzea. Gasteiz.
alt="image" src="Imagenes/Informe_infancia_2017/Image_011.jpg"/>
Nazio Batuen Biltzar Orokorrak Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioa onartu izanaren ospakizunaren karira, a
zaroaren 20an, A
rartekoak adierazpen instituzionala eman zuen eta gogorarazi zuen neska-mutilak, batez ere, GAUR EGUNGO herritarrak direla, oraina bizitzeko eta gizarte honetan erabat parte hartzeko eskubidea duten pertsona osoak. A
rartekoaren iritziz, “modu bakarra dago bizikidetzarako komunitate zuzen eta elkartasunezkoa eraikitzeko: Euskadi deitzen dugun lurralde honen historia orain partekatzen a
ri garen GUZTION balioa a
intzat hartzea”.
Atala
HAUR ETA NERABEEN ESKUBIDEEN EGOERA BALORATZEA
2017an, haurren eta nerabeen presentzia edo tartean egotea a
rgi eta garbi a
ipatu duten kexei dagokienez, guztira 492 espediente izan dira, hau da, A
rartekoan a
urkeztutako kasu guztien % 16,37. Zenbaketa horretan sartuta daude, batetik, a
lde batek eskatuta bideratu diren kexa-espedienteak (478), norbanakoek edo elkarteek a
urkeztutakoak, horretarako ezarritako bideetako bat erabiliz (bulegoak, webgunea, posta elektronikoa); eta bestetik, erakundeak bere kabuz hasi dituen ofiziozko espedienteak (14), haur eta nerabeen talde batzuk a
hultasun egoeran daudela edo beraien premiei behar bezala erantzuten ez zaiela susmatzen denean, egoera horiek a
ztertzeko eta horien bilakaera ikusteko.
Martxoan, erakunde honek, Espainiako estatuak (eta a
dministrazio guztiek, a
utonomia-erkidegoko, foruko eta tokikoek barne) zenbateraino betetzen duen (duten) Haurren Eskubideen Konbentzioa jakiteko egindako jarraipenaren baitan, txosten bat a
urkeztu zion Nazio Batuen Haurren Eskubideen Batzordeari. Haurren eta nerabeen bizitza garatzen den eremu desberdinen a
zterketa kualitatiboa, beren eskubideen ikuspegitik, txosten horri loturik a
zalduko da a
urten. A
rartekoak a
urkeztutako txostenean, Espainiako
V. eta VI, txostenak osatzekoan, baloratu dira Batzordeak Estatuari a
zken Oharrak helarazi zizkionetik (2010) Euskadin a
rlo horretan egindako a
urrerapausoak eta egin gabe dauden erronkak. Hori dela eta, balorazioari buruzko kapitulu hau toki egokia da a
ipatu txosteneko eduki nagusien sintesi bat a
urkezteko. A
ldi berean, kapitulu honetan jasoko dira Bulegoaren txostenek normalean a
ipatzen ez dituzten kontu batzuk. Egiturak ere Batzordeak proposatutakoari jarraitzen dio.
Ezartzeko neurri orokorrak
Legeria
2010-2017 a
ldian lege a
utonomiko garrantzitsu batzuk onartu ziren, hala nola Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legea, Etxebizitzaren Legea edo A
dikzioen Legea. Hala ere, a
halegin handienak lehendik onartuak ziren legeak garatze-
ko egin dira. Izan ere, horietako batzuek, nahiz eta haur eta nerabeentzat garrantzi berezia izan, garatu gabe zeuden eta, hortaz, ez zuten babestutako eskubidea eskuratzeko modua zehazten, ezta benetan betetzea bermatzen ere.
Legegintza esparruan, a
ipatu behar da euskal legedia oraindik ez dela eguneratu, uztailaren 22ko 8/2015 Lege Organikoa eta uztailaren 28ko 26/2015 Legea indarrean jarri a
rren; bi lege horiek haur eta nerabeak babesteko sistema a
ldatzen dute. Haurrak eta nerabeak zaintzeko eta babesteko otsailaren 18ko 3/2005 Legea eguneratzeko prozesua 2019an a
biatuko dela a
urreikusita dago; dena den, nabarmengarria da a
ipatu euskal legediak (eta ondorengo garapenak) dagoeneko jasotzen zituela gero estatuko legeetan (egun indarrean daudenetan) sartu diren gaietako as
ko.
Denbora as
koz gehiago behar izango da 8/2015 Lege Organikoan jasotako printzipioa –haurraren interes gorenari buruzkoa– babesaren gaiarekin zerikusi gutxiago duten beste legedi batzuetan sartzeko. Horrelako legeak idazteko orduan printzipio hori a
intzat hartu ez izana ez dirudi oso koherentea Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioarekin. Haur eta nerabeen eskubideak gauzatzeko oztopo nagusia, hala ere, ez da legeak formulatzeko moduaren ondorioa, baizik eta horretarako bideratutako baliabideak eta a
urrekontuko diru-hornidurak.
2.2. Baliabideen esleipena
Zaila da jakitea zehazki zein den a
utonomia-erkidegoko eta tokiko a
urrekontuetan haurren a
rloan jarduteko esleitutako zenbatekoa. Hezkuntzaren edo familiaren a
rloetan esleitutako diru-kopurua zenbatzea erraza bada ere, badaude beste baliabide as
ko idazpen orokorretan sartuta, hala nola Osasunean, Gizarte zerbitzuetan, Kulturan eta a
bar, eta horiek ez dira erraz identifikatzen.
Edonola ere, dirudienez gaindituta dagoen estualdi ekonomikoan, haur eta nerabeen kontuetara bideratutako baliabideak ez dira beste a
din talde batzuen beharrizanetara bideratutakoak baino gehiago murriztu. Baina a
ldi berean ez dira proportzionaltasunez igo, haur eta nerabeen a
rtean dauden pobrezia tasak -gizartearen a
ldeanhandiagoak izan a
rren.
Datuak
Euskadin dagoen Haur eta Nerabeen Behatokiak, 2010ez geroztik, eguneratua mantentzen du EAEn haurren eta nerabeen errealitateari jarraipena emateko a
dierazle-sistema, as
kotariko a
rloekin (familia, hezkuntza, osasuna eta a
bar) zerikusia duten bigarren mailako iturrietatik (estatistika iturri ofizialak) eskuratzen diren a
dierazleen kopuru nabarmenak osatutakoa. A
dierazleak hautatzerakoan a
intzat hartu da, besteak beste, datuek a
ldian-aldian jasotzeko modukoak izan, eta estatu eta Europa mailako errealitateekin a
nalisi konparatiboak egitea a
halbidetu behar dutela. 2016an, a
dierazleen multzoa berrikusi egin zen, a
lde batetik, ea erkatzeko modukoak ziren ikusteko, eta bestetik, horien kopurua murrizteko, a
rgi baitzegoen gehiegi zirela behar bezala kontrolatzeko. Une honetan, sistemak 110 a
dierazle ditu eta kopuru hori oraindik gehiegizkoa dela ematen du, sistema eraginkorra izateko. A
dierazle horien bidez jasotako informazioa 2018ko bigarren seihilekoan berriz eguneratuko dela a
urreikusita dago.
Konparagarritasunaz gain, a
dierazle-sistemak beste a
razo batzuk ere baditu: a
lde batetik, gaurkotzea, estatistika eragiketa garrantzitsuenen a
ldizkakotasunaren ondorioz ez baita posible beti a
zken datuak eskuratzea; eta bestetik, informazioaren iturritzat jotzen diren estatistika eragiketa horiek a
dinaren a
rabera sailkatzea, batzuetan sailkapena ez baita nahikoa edo ez da berdin egiten. A
razo horren berri estatistika ofizialak lantzeaz a
rduratzen den a
utonomia-erkidegoko sailari eman beharko litzaioke.
Haur eta nerabeei buruzko plan baten premia
Euskadik ez du plan berezirik haur eta nerabeei dagokienez. Hala ere, honako hauek badaude: Familiei laguntzeko Plana, EAEko haur eta nerabe guztiei eragiten dieten sektoreko planak –adibidez, hezkuntza a
rlokoa–, edo haurrentzako planak, hau da, foru a
ldundietako gizarte-zerbitzuen plan estrategikoak, babesik gabe geratzeko a
rrisku larrian edo babesgabezian dauden haur eta nerabeak barnean hartzen dituztenak. Oro har, plan horiek helburuak zehaztu, neurriak ezarri eta a
dierazleak formulatu egiten dituzte. Batzuetan, a
rduradunak izendatzen dituzte, baita a
urrekontu-baliabide espezifikoak esleitu ere.
Haur pobreziari dagokionez, a
zken urteotan egindako a
zterketen a
rabera, haur eta nerabeei buruzko plan osatu bat a
ldarrikatzen zutenak gero eta gehiago zirenez, Eusko Jaurlaritzak (2015. urtearen a
maieran) familietan eta haurtzaroan inbertitzeko estrategia bat iragarri zuen, erakundeen a
rtekoa, egonkorra eta irismen handikoa, haurren eta familien a
ldeko herri-itun baten bitartez. A
rartekoak 2017an jakin duenez, ituna itxura hartzen a
ri da. Besteak beste, haur pobrezia prebenitzea eta berdintasuna berrezartzea ditu helburu. A
rartekoa erne egongo da ikusteko ekimena nola gauzatzen den eta ea haurren a
razo nagusiei erantzuten dien a
la seme-alabak dituzten familiei laguntzeko beste plan bat den, haurrak babesaren xedetzat hartzen dituena.
Koordinazioa
EAEko politikaeta a
dministrazio-egitura dela eta, ezinbestekoa da Euskadiko A
dministrazio Orokorra lurralde historikoekin elkarlanean eta koordinaturik a
ritzea, batez ere, eskumenak hiru erakunde mailen a
rtean banatuta dituzten sistema publikoetan (horien baitan daude haurrak babesteko sistemak). Zailtasun eta/edo disfuntzio horietako batzuk 2016ko txosten berezian jaso dira, hain zuzen, udal gizarte zerbitzuen egoera Euskal A
utonomia Erkidegoan. Egungo egoera eta hobetzeko proposamenak. Gomendioen a
talean proposamen bat emateko saiakera jaso da.
Sistema publikoaren a
rlo desberdinen a
rteko koordinazioari dagokionez, a
urrerapausoak eman dira “partekatzen” diren esparru batzuen egituratzeko bidean, hala nola a
rlo soziosanitarioan, edo gizarteeta hezkuntza-arloko lankidetza-protokoloak lantzean; a
zken horiek, oro har, lidergoari dagokionez, a
hultasuna dute ezaugarri, baita baliabideak esleitzeko zailtasunak ere.
Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioaren zabalkundea eta eskubideak sustatzea
Erakunde honen esperientziaren a
rabera, Haurren Eskubideei buruzko Konbentzioak jarraitzen du Euskadin ezezagun handia izaten, bai haur eta nerabeen a
rtean, baita helduen a
rtean ere. Datu a
dierazgarria da konbentzioaren euskarazko bertsio ofizialik ez izatea, eskualdeko hezkuntzaren portzentaje handia hizkuntza horretan ematen den a
rren. A
rartekoak Eusko Jaurlaritzan haurrei buruzko politiketan eskuduna den sailari helarazi dio konbentzioaren euskarazko itzulpen ofiziala izateko premia.
Printzipio orokorrak
Nabarmenak dira diskriminazioaren aurkako borrokan egindako a
urrerapenak. 2015ean, a
bian jarri zen Eusko Jaurlaritzak sustatutako Eraberean sarea, a
rraza, etnia edota nazio jatorriak, zein sexu-orientazioa eta -identitateak eta genero identitateak eragindako diskriminazioari a
urre egiteko. Hasiera batean, barnean hartzen ditu haur eta nerabeak, baina, egia esateko, ibilbidearen lehenengo urtean, salatutako 24 kasuetako batek ere ez zituela a
dingabekoak a
ipatu.
Haur eta nerabe ijitoei eragin dieten A
rartekoaren jarduketetan, a
urten, berriz ere, izendatzaile komun bat egon da; izan ere, jarduketa horiek guztiek izan dute zer ikusia bizikidetza-gatazkekin edo a
uzokideekiko harremanekin. Oro har, egoera konplexuak dira, gizarte bazterketa eta marjinaltasun handia oinarri dutenak, eta urteetako bilakaera izan dutenak. Horiei lotuta, esku-hartze a
nitz egin dira, eta as
kotariko ondorioak izan dituzte horiek. Familia horietako haur eta nerabeei dagokienez, begi-bistakoa da normalean haurren babesgabetasun egoeretarako erabiltzen diren neurriak ez direla eraginkorrak.
Beraz, beharrezkoa da elkarrekin hausnartzea lankidetzako erantzun desberdinen inguruan; erantzun horietan, erakundeeta gizarte-eragile desberdinek elkarrekin lan egingo dute partekatutako helburuetatik a
biatuz.
Aldi berean, premiazkoa da hedabideek ematen duten ijitoen eta, zehazki, haur eta nerabe ijitoen irudiaren inguruko gizarte-hausnarketa egitea. Haurrak biktima gisa hartu ohi dira eta nerabeak hausle gisa; tratamendu hori as
ko a
reagotzen da. Izan ere, neska eta mutil ijitoen kasuan, oso gutxitan ematen dira horien inguruko berriak modu positiboan eta ez dira eskubide-subjektutzat hartzen.
Amaitzeko, diru-sarrerak bermatzeko sistemari eta etxebizitzaren esparruari buruzko kexek a
gerian utzi dute ijito familietan bizi diren haurren bizi-baldintzen zailtasuna. A
zterlan ugarik erakusten dutenez, gabetasun egoerak, urritasun ekonomiko eta materialari lotuta, eragin nabarmena izaten du haur horien garapen-aukeretan eta a
ukera-berdintasunean.
Hezkuntzaren esparruan, egindako a
haleginak gorabehera, ekitateari dagokionez, emaitzak ez dira nahikoak. Eskola porrotaren eta eskola uztearen a
urkako borroka, baita prestakuntza a
kademiko eta profesionala hobetzea ere, funtsezkoak dira ijitoen etorkizunerako, eta horrek hobetu behar diren a
ldeak a
ntzematea eta Hezkuntza Sailaren konpromiso irmoa –neurri egokiak a
biarazteko– eskatzen ditu. A
rartekoak, bere a
ldetik, oraindik ez du itxi bekak eta beste ikasketa-laguntza batzuk eskuratzeko zailtasunei buruzko ofiziozko ikerketa, eta a
rretaz jarraitzen die gizarte-bereizkeriaren eta horri loturiko desabantailaren a
razoei.
Aipagarria da a
zken urteotan sexu orientazio edo genero portaera ez normatiboak dituzten haur eta nerabeak eta beren familiak ikusarazteari eta haiei ematen zaien a
rretari dagokienez egindako a
urrerabidea. A
rartekoaren erakundean kezkatuta gaude laguntza publikoak zehatzeaz, haurren eskubideei hobeto egokituak izan daitezen. Laguntza horiek, oro har, 14/2012 Legearen babesean ezarri dira, pertsona heldu transexualentzat. Era berean, kezkatuta gaude genero-adierazpen edo -identitate a
nitzak dituzten edo genero-jokabide ez a
rautuak bizitzen a
ri diren haurrek gutxietsita dituztelako beren eskubideak, baita pertsona gisa modu as
kean eta erabat garatzeko a
hala ere, helduak a
dos ez jartzearen edo behar bezalako orientabiderik ez edukitzearen ondorioz (senideak, ikastetxea eta/edo herri-administrazioak). Horregatik, A
rartekoak uste du funtsezkoa dela a
rlo honetan esku hartzeko eskumena duten erakundeen a
rteko estrategiak a
dostea eta irizpide a
rgiak ezartzea, euren jardueren oinarri haur eta nerabeen interesa eta eskubideak hartuz, hori guztia, haurrak babesteko legeek eta a
raudiak ezarritakoari jarraiki (adingabearen interes gorena, bere iritzia emateko eskubidea, etab.), eta LGBTIren eskubideak babesteko nazioarteko eta hemengo tresnetan jasotako printzipioekin, edota emakumeen eta gizonen berdintasunerako legedian ezarritakoarekin bat eginez.
Adingabearen interes gorenaren printzipioa eta entzuna izateko eskubidea, horiexek dira, haurrak eskubide-subjektutzat hartzeari dagokionez, Haurren Eskubideen Batzordeak proposatutako paradigma a
ldaketaren gako nagusiak. Gauzak horrela, hala ere, haur eta nerabeei eragiten
dieten erabakiak hartzen diren esparruetan ikuspegi hori ez da behar bezala a
intzat hartzen.
Eskubide horiek ez dira ezagunak, ez dira a
plikatzen eta ez daude a
raudietan jasota, a
lde batera utzita, a
gian, gizarte zerbitzuen sistema eta, bereziki, babesgabe dauden haurrentzako gizarte zerbitzuak, eremu horietan sarriago hartzen baitira kontuan a
ipatutako planteamenduak. Ondorioz, profesionalak ere ez dira gai horiei behar bezalako a
rreta emateko.
Entzuna izateko eskubidea dela-eta, oraindik ere zorrotzegi jarraitzen zaie “izatekotan, 12 urtetik a
urrera” dioten xedapenei; hots, 12 urtetik a
urrera entzuten zaie haurrei. Gainera, haurra entzuteko betebeharra a
intzat hartzen denean ere, normalean, denborari eta tokiari dagokienez, heldua balitz bezala egiten da, horrek entzunaldiaren kalitatean –eta beraz, haurraren iritzi eta/edo erabakian– izaten duen eragina kontuan hartu gabe. Ez da haurren garapen ebolutiboaren ondoriozko desberdintasunen a
raberako egokitzapenik egiten, eta haurra zenbat eta txikiagoa den, egoera orduan eta larriagoa izaten da.
Gauzak horrela, eskubide horiek –batez ere, legedian 2015ean izandako a
ldaketan xedatutako lege-betebeharra– zabaltzeko a
haleginak a
reagotu behar dira. A
ldi berean, ezinbestekoa dirudi a
rlo eta sistema publiko desberdinetan (justizia, osasuna, hezkuntza, gizarte-zerbitzuak, diru-sarrerak bermatzeko sistema, kultura eta a
barretan) lanean diharduten profesionalei prestakuntza –oinarrizkoa eta a
urreratua– ematea.
Azken urteetan, zenbait mugimendu sortu dira; horietan, udal mailako gai publikoen inguruko erabakiak hartzerakoan, neska-mutilen a
hotsa hartzen da kontuan. Askotariko ekimenen inguruan (batzuk UNICEFek sustatutako Haurren Lagunak diren Hirien Sarearen baitan eta beste batzuk Tonuccik sustatutako Haurren Hirien Sarean, Euskadin “Umeen Hirien Sarea” izena hartu duenean), udal batzuk haur eta nerabeek parte hartzeko organo eta dinamikak prestatzen hasi dira. Gutxi dira oraindik eta hasi berri daude baina benetako interesa dutela erakutsi dute, eta denborak a
urrera egin a
hala egonkortzen joateko beharrezkoak diren baliabideak dituzte. Bestalde, udal horietako batzuk lurraldeko handienak direnez, esperientzia a
reagotu egiten da eta erreferentzia bihur daitezke.
Horregatik guztiagatik, berriz ere eskatzen ditugu parte hartzeko bide erreal eta egonkor gehiago; haurrak eta nerabeak entzutera bideratutako denborak; mekanismo egokiak; metodologia erakargarriak eta a
bar. Horiek bermatu behar dute a
dingabeek horien bizitzan eragina duten eremu desberdinetan parte hartzen dutela.
Eskubide eta as
katasun zibilak
Arartekoaren txosten berezian (E-inklusioa eta Euskadin herritarrek IKTen bitartez gizartean eta eremu publikoan parte hartzea) ondorioztatu denez, haur eta nerabeek informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzeko orduan topatzen duten oztopo nagusia beren familien eko-
nomia-egoera da, hortaz, gizarte-zailtasunak dituzten familietako haurren kasuetan a
rrakala digitala a
gertzeko a
rriskua a
ntzeman daiteke. Duela gutxi a
rgitaratutako UNICEFen txostenak, “Arrakala digitalaren haurrak Espainian”, baieztatu du gaur egun hori horrela dela, ondorioztatu baitu a
rrakala digitalaren eragina jasaten duten haur eta nerabeak ijitoen eta etorkinen komunitatekoak, desgaitasuna dutenak, LGBTI kolektibokoak eta babes-zentroetan bizi diren haurrak direla. A
ldi berean, “ziberjazarpenaren” eta Interneteko gorrotoaren diskurtsoaren biktima nagusiak dira Espainian. Txostenaren a
rabera, haurren a
rteko Interneten erabileran pisu handiena duen a
ldagaia hileroko diru-sarrerak dira, hau da, familien estatus sozioekonomikoa.
Teknologia horiek erabiltzeak berekin dakarren a
rriskuari dagokionez, lehenago a
ipatutako txostenean A
rartekoak gomendatu du Interneten erabilera segurua sustatu behar dela, ikuspegi global eta barneratzailetik: 1) a
dingabeekin zein hezkuntza komunitateko gainerakoekin (irakasleak, gurasoak) lan egin behar da, hedapena, sentsibilizazioa eta prestakuntza a
biapuntu izanik; 2) garatzaile, eduki sortzaile eta webaren garapenean, a
rlo publikoan zein pribatuan parte hartzen duten bestelako profil, erakunde eta organismoren a
ldetik web seguruago bat sortzeko konpromisoa bilatu behar da. Laburbilduz, oreka a
urkitu behar da, a
lde batetik, gizarte sareen berrikuntzaren eta a
ukera paregabeen, eta bestetik, pertsona guztien eskubideak bermatzeko beharraren a
rtean. Horretarako, ezinbestekoak dira informazioa, gardentasuna eta ezagutza eraginkorra. Hitz batez, heldutasun digitala behar da, pertsona guztiek gailu mugikorren, Interneten eta gizarte sozialen a
ukera izugarriak beren pribatutasuna, intimitatea eta irudia a
rriskuan jarri gabe erabili a
hal izateko eta benetako komunitate digitala eraikitzeko bidean elkarrekin a
urrera egiteko.
Komunikabideei dagokienez, A
rartekoa kezkatzen duena ez da haur eta nerabeek informazioa eskuratzea
–gehienetan egokia baita–, informazio hori erabiltzeko modua baizik. Eztabaidagune, topaketa eta lan-mintegietan behin eta berriz egiaztatu da haurrek komunikabideetan duten ikusgarritasun eskasa eta sentsazionalismorako joera kezkagarria. A
lbiste gehienek a
rrisku batean egon diren edo kalte baten biktimak izan diren haurrak a
ipatzen dituzte (eskola-jazarpena, sexu-abusua, a
lkoholaren eta haxixaren kontsumoa –gehiegizkoa eta goiztiarra–, sare sozialen erabilera a
rduragabea…) edo, besterik gabe, jokabide negatiboei eta delituak egiteari buruzkoak dira. Oso eskasak dira, informazioaren kopuruari eta garrantziari dagokienez, beren bizitzako subjektu a
ktibo eta a
rduratsua diren haur eta nerabeei buruzko a
lbisteak.
Haurren eta nerabeen a
urkako indarkeria
Urteak eman ditugu errepikatzen beharrezkoa dela haurren eta nerabeen a
urkako sexu-abusuei behar bezala a
urre egitea. Hala, dirudienez, a
zken bi urteotan, beharrezko baldintzak eman dira, gutxienez, orain a
rte demanda horien berri ez zuten zenbait eremutatik erantzun egokiak eskatzen hasteko. Fiskaltzak berak, 2016ko txostenean, ohartarazi
zuen gero eta kezkatuago zegoela a
dingabeek Internet eta teknologia berrien bitartez pairatzen duten sexu-jazarpena dela eta. Kezka hori eta hezkuntzaren a
rloan egondako kasu batzuk direla eta, 2016an, honako protokolo hau ezarri egin da: Hezkuntza-arloko prebentzioeta jardun-protokoloa, gerta daitezkeen haurren eta nerabeen babesgabetasun, tratu txar, sexu-jazarpen eta sexu-abusu egoeretarako eta hezkuntza-arloaren eta a
dingabeak babesteko esku hartzen duten a
genteen a
rteko lankidetza eta koordinaziorako (orain dela gutxi ezarritakoa).
Nolanahi ere, honako a
rlo hauek as
ko hobetu eta garatu daitezke: detekzioa, diagnostikoa, esku-hartze judiziala nahiz soziala, biktimak lehengoratzeko tratamendua eta, horren ondorioz, baita prebentzioa, profesionalen prestakuntza, eta pertsonen, taldeen eta zerbitzuen a
rteko koordinazioa ere. Eta beste guztien gainetik, konbentzituta egon behar da haur eta nerabeei entzutea –zentzu zabalagoan– gakoa da a
busuaren kontra egiteko.
Genero-indarkeria jasateko a
rriskuan dauden haur eta nerabeei dagokienez, esan beharra dago 2016an a
maitu zela Emakundek gai horren inguruan 2014an hasitako lana. A
rreta emateko zailtasun, hobekuntza-arlo, programa, zerbitzu eta bestelako baliabideei buruzko diagnostiko partekatua oinarri hartuta, lanerako plan bat a
dostu zen, sentsibilizaziorako, prestakuntzarako, eta etxeko tratu txarrak eta sexu-indarkeria jasaten dituzten emakumeei harrera hobea egiteko Erakundeen a
rteko II. A
kordioan dauden protokoloak hobetzeko jarduerak jasotzen zituena, eta seme-alaben
ikuspegia eta haiekin egin daitezkeen esku-hartzeak barnean hartzen zituena. Erakundeen a
rteko a
kordio horretan parte hartu zuten eragile guztiek lanerako plana 2016an onetsi a
rren, garapen-fase hasiberrian dago oraindik.
2017an Diputatuen Kongresuan genero-indarkeriaren a
urkako Estatu Ituna onetsi izana a
rloan egindako a
urrerapauso a
doregarria bada ere, bertan jasotako neurri guztiak –horietako batzuek haurrak biktimatzat jotzen dituzte eta haiek babesteko eta ongizatea berreskuratzeko urratsak ezartzen dituzte– eraginkortasunez a
plikatu nahi izanez gero, ezinbestekoa da oraindik onartu gabe dagoen diru-hornidura; gainera, horretarako behar diren lege-neurriak ezartzeko prozedura oraindik ez da hasi. Hortaz, premiazkoa da garapen horietan erabakitasunez a
urrera egitea.
Emakumeen genitalen mutilazioari dagokionez, Euskadin, horrelako praktikak egiten dituzten herrialdeetatik etorritako pertsonak 11.000 inguru dira. Herrialde horietatik datozen 0 eta 14 urte bitarteko 800 neskek osatzen dute a
rrisku taldea. Emakunde Istanbulgo Hitzarmena Espainian indarrean jarri baino lehenagotik (2014ko a
buztuaren 1ean) bultzatzen a
ri den prebentzio-programari jarraikiz, kasu
horietako bakoitzean, neskak edo nerabeak benetan duen a
rrisku zehatza a
ztertu beharko da, bultzatzaileen hitzetan, a
larmismorik eta “arduragabekeriarik” gabe.
Onartutako ereduak giza eskubideak, generoa eta haurren eskubideak uztartzen ditu, eta esku-hartze profesionalaren oinarrizko printzipioa neska a
dingabeen interes gorena da. Printzipio hori betez, esku-hartzeak, neskak mutilazioak beren osotasun fisiko/psikikoan eta osasunean dituen on-
dorio kaltegarrietatik babesteaz gain, bigarren mailako biktimizazio-prozesuak leuntzea du helburu, eta horretarako gutxiengoko esku-hartze, lastertasun eta espezializazioaren irizpideetara egokitzen da. Eredua ezartzeko bidean a
urrera eginda, txosten hau idazterakoan, Euskadin egina dago EGMaren diagnostikoa eta osasun-, hezkuntzaeta gizarte-zerbitzuetako langileei prestakuntza eman zaie (kasuaren a
rabera, sentsibilizazioa edo espezializazioa hobetzeko). Bestalde, immigrazio a
rloko langileek eta udal zerbitzuek as
mo handiko edo ez hain handiko programak garatzen dituzte, emakume etorkinei zuzendutakoak, eta erreferentziazko zein jatorrizko komunitateekin lotura estua dutenak.
Etorkizunari itxaropentsu begira dakioke; erakunde honen iritziz, oraindik bide luzea geratzen bada ere, egokia da hartutako norabidea.
Familia ingurunea eta beste zaintza modalitate batzuk
Familiei laguntzeko politikak, EAEn a
bian daudenak, xehetasunez a
ztertu ditu A
rartekoak 2014ko txosten berezian (Familiei laguntzeko politikak Euskadin: a
zterketa eta proposamenak). Bertan, gurasoek seme-alabak hazi eta hezteko behar dituzten laguntzak edukitzea eta horiek nahikoak izatea bermatzeko gomendio nagusiak zehaztu dira. Urte hartatik a
urrera, a
ldaketa txikiak egin dira haurragatik diru-laguntzak eta lan-bizitza eta familia bateratzekoak a
rautzeko dekretuetan, eta eutsi egin zaio gurasotasun positiboaren ildoko bultzadari. Hala ere, gertaerarik garrantzitsuena iragarritako “Familia eta haurtzaroaren inbertsiorako euskal estrategia” dela ematen du. Estrategia gauzatze a
ldera, 2017an, Eusko Jaurlaritzak familietan eta haurrengan inbertitzeko erakundeen a
rteko ituna sinatzea bultzatu du. Horren bidez, politika multzo koordinatu bat a
ntolatu nahi da, a
lde batetik, jaiotza-tasa baxuei erantzuteko eta familia sortu eta nahi beste seme-alaba izateko as
moa duten pertsonek behin eta berriz topatzen dituzten oztopoak gainditzeko; bestaldetik, politika horien bidez, a
urre egin nahi zaie seme-alabak dituzten familien zailtasun ekonomiko handiei eta berdintasunik eza belaunaldi batetik bestera pasatzea gelditzekotan topatzen diren zailtasun gero eta handiagoei. Itunak euskal erakunde nagusien konpromisoa (estrategia bat garatzeko)
jasotzen du. Estrategia horrek barnean jasoko lituzke fa-
milien eta haurren egoeran eragina duten politika guztiak: seme-alabak dituzten familientzako prestazio ekonomikoak; lana eta familia erantzunkidetasunez bateratzeko eta ordutegiak a
rrazionalizatzeko politikak; haurrak zaintzeko zerbitzua; hezkuntza-berdintasuna; gurasotasun positiboa; babesik gabe geratzeko a
rriskuan edo babesik gabe dauden haurrei zuzendutako gizarte-zerbitzuak; ohitura osasuntsuak bultzatzea; gizarteeta hezkuntza-arloko zerbitzu, sare eta instalazioak garatzea eta a
bar. Itunean jasotako konpromisoak hainbat plan eta garapen-arau bidez gauzatuko dira, batez ere, 2018ko lehen seihilekoan landuko den Familiei Laguntzeko Erakundeen a
rteko IV. Planean.
Dena den, as
mo handiko proposamen horren balizko emaitzak lortzen diren bitartean, A
rartekoak hauxe a
dierazi nahi du berriro: ezinbestekoa da euskal erakundeek familiei eskainitako laguntza gauzatzea eta bitarteko eta baliabide ekonomikoak ematea, bere gain hartzen duten funtseko gizarte-eginkizuna betetzea errazteko. Horretarako, neurri publikoak sustatu behar dira, honako hauek bermatzeko:
Familiak duen balioa babestu, a
itortu eta bultzatzea, izan ere, a
rreta materiala, zainketak eta giza-afektibitatea elkartasunez trukatzen diren belaunaldien a
rteko esparrua da, eta bertan laguntzen zaie eta biltzen dira belaunaldi eta a
din ezberdineko pertsonak bizi-bilakaera osoan.
Familiek baliabide nahikoak jasotzeko eskubidea, gizartean duten zeregin garrantzitsua bete a
hal izan dezaten, familia-kide guztien duintasuna bermatuz. Familien ongizatea hobetzeko as
moz, diru-laguntza eta zerga-neurri gehiago eman daitezen sustatzea, batez ere familia horietan seme-alabak edo gaixoak edo mendekotasuna duten pertsonak baldin badaude.
Gurasoek seme-alabak hazi eta hezteko duten betekizuna a
itortu eta babestea eta laguntza berezia ematea seme-alabak dituzten familiei, a
rrazoi ezberdinak direla medio premia handiagoak dituztenei: guraso bakarreko familiak, homoparentalak edo familia ugariak. Haurrik gabeko gizartea etorkizunik gabeko gizartea da, eta horregatik, oraingo egoeran oso beharrezkoa da familia horien a
lde irmoki a
pustu egitea. Testuinguru horretan, presakoa da guraso bakarreko familiei estatus berezia ematea, beren premia bereziei behar bezala erantzuteko.
Adineko pertsonek osatzen duten familiak eraginkortasunez babestea eta behar dutenean haiei laguntzea, eta beren seme-alabei eta bilobei ematen dieten sostengua gizarte-balio garrantzitsua dela a
itortzea.
Familiek gaixotasun fisiko edo mental bat edo mendekotasuna duten pertsonak zaintzen egiten duten lana a
itortzea eta bereziki babestea. Izan ere, familia horiei laguntzeko, ezinbestekoa da a
gintari publikoek gehiago edo biziago esku hartzea eta beharrezko neurriak ezartzea, pertsona horiek a
rreta duin eta hurbila jasoko dutela bermatzeko, a
utonomia maila a
halik eta handiena izatea a
halbidetuz.
Haurren pobretasuna bukarazteko behar diren baliabideak jartzea; horretarako, familia-pobretasuna desagerrarazi behar da, eta gizartean, ekonomian eta hezkuntzan zenbait neurri ezarri behar dira, pobrezia belaunaldi batetik bestera transmititzea saihesteko.
Zenbait neurri a
bian jartzea, gazteei hezkuntzatik lanerako bidea errazteko, egonkortasun ekonomikoa eta lana lor ditzaten, familia berrien proiektuak eta haien egonkortasuna a
halbidetzeko.
Neurri gehiago hartu eta bultzatzea, familia eta lana bateragarri egiteko eta gizon-emakumeek familia-erantzu-
kizunak partekatzeko. Diru-laguntzak emateaz gain, balioak a
ldatzea eta ekonomiaeta enplegu-egiturak pertsonen beharretara egokitzea bultzatu behar dira.
Familiei laguntzea oso modu eraginkorra da pertsona bakoitzari bere bizi-garapenean laguntzeko, edozein a
din eta egoeratan. A
zken batean, funtsezko baldintza da gizarte-justizia lortzeko, eta botere publikoek hori bilatu behar dute, eskura dituzten bitarteko guztiak erabiliz.
Adingabearen interes gorena eta bere eskubidea –garapenean guraso bien laguntza izateko–, bikotea hautsi denean ere, erakunde honen a
rgudio nagusia izan da honako gai hauei buruzko gomendio orokorretan: gurasoen erantzukizun partekatua (2010), banandutako gurasoei informazioa emateko beharra (2011) eta familia-elkarguneak (2013). Gomendio horiek guztiak sistema publikoetan (hezkuntzan, osasun sisteman, erroldatzean) as
kotariko disfuntzioak –banantze edo dibortzio kasuetan– a
ntzeman ondoren eman
dira. 2017an berriz ekarri behar da gogora dokumentu horietan esandakoa, oraindik ere sistema publiko desberdinetako profesionalek ez baitituzte bereizten zaintza eta guraso-ahala, eta ez dute batere a
rgi nola jardun behar den gurasoek seme-alaben zaintza partekatzen dutenean.
Erakunde honek jarraitzen du adingabeen lapurretei buruzko kasuen berri izaten, non lapurreta gurasoetako batek egiten duen, haurra beste estatu batera eramateko. A
rartekoak zuzenean esku hartzeko dituen a
ukerak eskasak dira, baina kasuak jasotzen dira, kexagileei orientabideak eta laguntza emateko.
Erakunde honen iritziz, ezinbestekoa da kasuak banan-banan a
ztertzea eta kontuan hartzea haurren bizitzan dagoeneko finkatu den egoera bat dela eta a
ldaketak ondorioak ekarriko dituela, Giza Eskubideen Europako A
uzitegiaren jurisprudentzia berrienak defendatzen duen moduan. Hala ere, gaiaren inguruan sortzen diren kezka eta eztabaida hauxe da: ea interpretazio horrek indargabetzen duen Hagako Ituna, jatorriz legez kontrakoa den egoera bat horren ondorioak direla eta legezko ez bihurtzea bermatu nahi duena. Giza Eskubideen Europako A
uzitegiaren a
rabera, balizko ondorio horiek desagerrarazteko bidea a
uzitegien esku-hartze a
zkarra eta eraginkorra da, hain zuzen, emandako epaiak betearaztea eta nazioarteko mailan horretarako dauden baliabideak a
halik eta lasterren a
bian jartzea. Hala ere, justiziaren erritmoa, gaur egun behintzat, motelegia da hori lortzeko.
Aldi baterako edo betirako bere familiatik a
tera diren haurrei dagokienez (bakarrik dauden a
dingabe a
tzerritarrak barne), 2016. urtearen a
maieran –2017ko daturik ez dagoenez– 1.827 ziren Euskadin, horien % 44 familia harreran eta gainerako % 56a egoitza-harreran. A
dingabe horietaz gain, 4.491 zenbatekora iritsi a
rte, foru a
ldundietako gizarte-zerbitzuek babesik gabe geratzeko a
rrisku larrian zeuden haur eta nerabeak a
rtatu zituzten, familian esku hartzeko plan intentsiboen bitartez.
Eremu horretan, A
rartekoan a
zaldutako desadostasunaren edo a
tsekabearen a
rrazoiak, oraindik ere, eta batez ere, seme-alaben babesgabetasun-egoera a
dierazteko, gura-
so-ahala eteteko eta foru-erakunde batek tutoretza hartzeko neurria ondorioztatzeko orduan haurren zerbitzuek erabiltzen duten balorazioarekin dute zerikusia. Eskaera horien ehuneko handia dagoeneko bide judizialera bideratu da, baina horiekin batera beste kontu batzuk heldu zaizkigu, hala nola, balioztatze-prozesuarekin, emaitzak komunikatzeko bidearekin eta emandako informazioarekin zerikusia dutenak. Horietan, erakunde honek, oro har, ez du okerrik ikusi a
dministrazioaren jardueretan.
Multzo horretaz gain, nabarmen igo egin da a
dostasunik gabeko banantzeari buruzko erreklamazioen kopurua. Kasu horietan ohikoa da desadostasunak ez direla bakarrik gizarte-zerbitzuen jarduerara mugatzen, baizik eta bikotearen seme-alabak a
rtatzen dituzten ikastetxeetara eta osasun zerbitzuetara iristen dira. Kasu horietan guztietan ikusi da zaila dela gurasoen partetik gutxieneko kolaborazioa lortzea, proposatutako esku-hartze a
ukera guztiak baztertzen dituztelako, horrek seme edo a
labarengan eragiten duen kaltea a
haztuz.
2017an, a
dministrazioek beste kultura testuinguru batzuetatik etorri diren eta hemengo hizkuntza maila oso baxua duten familietan esku hartzeko hartutako neurriek erakarri zuten a
rreta berezia. Egindako a
zterketa kontuan hartuta, A
rartekoak ezin du esan deskribatutako esku-hartzeak okerrak direnik edo a
dministrazioek behar horrekiko sentsibilitaterik eza erakusten dutenik. Hala ere, ematen du gaur egun erabiltzen diren interpretazio-baliabideak batzuetan ez direla nahikoak gizarte-zerbitzuetan sortzen diren interpretazio behar guztiei erantzuteko eta, beharbada, ezinbesteko bihurtzen da berme handiagoko hizkuntza-interpretazioa egiteko gai izango diren profesionalak izatea. A
dministrazioek inguruabar horietan –hizkuntza eta kultura a
ldeak direla medio– esku hartzea zaila dela a
dierazi dute. Hori kontuan hartuta, berriz a
zpimarratu behar da ezinbestekoa dela, hausnarketa egin ondoren, jardunbideak gure gizartean dauden kultura desberdinetara egokitzeko bidean a
urrera egitea.
Foru a
ldundiek emandako datuen a
rabera, egoitza-harre- rako baliabideen sarearen gehiegizko okupazioak, dagoeneko iaz a
ipatutakoak, bere horretan jarraitu du, baita gora egin ere. Hori horrela izan da, batez ere, familiarik gabe dauden a
dingabe a
tzerritarrentzako zentroetan; izan ere, hiru lurraldeetan gainezka daude, neurri berdinean ez bada ere. Badirudi egoera hori ez dela oztopo egoitza-plaza bat esleitzeko, beharrezkoa izanez gero; hori bai, zaildu egiten du baliabidearen kudeaketa egokiena, haur edo nerabe bakoitzaren beharretara egokitua.
Beharrak gero eta gehiago direnez, foru a
ldundiek, egoerari a
urre egiteko, baliabideetan a
ldaketak egin, zentro berriak ireki eta programa eta zerbitzuak dibertsifikatu egiten dituzte. Egindako esfortzua sakon a
ztertuz, erakunde honek, nolanahi ere, a
dministrazio a
rduradunak a
nimatzen ditu baliabideen okupazio mailak a
rretaz zaindu ditzan eta beharrizan a
ldakorren a
urrean egokitzeko praxi onei euts diezaien, duela zenbait urtetik nabarmendu dugun moduan.
Horrez gain, foru-administrazioak, hartutako banatzeko neurriak a
bian jartze a
ldera, saiatzen dira haurra beste familia batean geratzeko a
ukerak a
urkitzen, a
dingabearen interesaren a
urka ez bada. Halaber, a
ipatu beharra dago zailtasunak
dituztela familia egokiak eta –premia ikusita– nahikoak a
urkitzeko; gainera, harrera profesionalizatua duela gutxi bertan behera uztea erabaki da, ziurgabetasun juridikoaren a
razoak direla medio. A
rartekoaren iritzipean utzi diren kontuei dagokienez, a
urreko bi urteetako kontuen ildoan, honako hauek a
gertu dira: harreragilea izateko egokitasunari buruzko balorazioak, eskainitako laguntza-neurri osagarriak eta harreran dagoen a
dingabearen inguruan hartutako erabakiak.
Hausnarketa eskatzen duen a
ldagaietako bat, A
rartekoaren iritziz, hauxe da: haurrak eta nerabeak familiatik banatzeko neurriak “betirakotzeko” a
rriskua, eta horri lotuta, esku-hartzeen eraginkortasuna ebaluatzea. Egoera gehienetan egiten den lan ona gutxietsi gabe, kontuan izan behar da familia egoerek as
kotariko kausak izan ditzaketela, eta zaila dela familia-ingurune egokia eta a
dingabeei eragindako kaltea konpontzea bermatzen dituzten “emaitzak” lortzea. Hori guztia dela eta, zehaztu behar dira –ahal bada, ebidentziak a
ipatuta– emaitza hobeak eman ditzaketen programa horiek.
Haurrak adoptatzeko eskaerek behera jarraitzen dute, batez ere, nazioarteko a
dopzioari dagokionez. Ondorioz, egindako a
dopzioen kopurua ere jaitsi egiten a
ri da. Ez da a
razorik a
ntzeman a
dopzioa eratzeko prozesuei dagokienez, salbu Nazioarteko A
dopziorako Erakunde Laguntzaile batzuen lana kontrolatzeko zailtasunek eragindako disfuntzio batzuk. Izan ere, erakunde horiek beste a
utonomia-erkidego batzuek baimendu dituzte, baina euskal familiek haien laguntza behar izaten dute herrialde batzuetan a
dopzioa izapidetzeko. Hori bai, 2017an, kexak jaso dira a
dopzioen jarraipena egiteko prozesu batzuei buruz, kexagileen ustez gehiegizkoak direlako, edo, berriz ere, Nazioarteko A
dopziorako Erakunde Laguntzailearen jarduketa egokia ez delako.
Arartekoan halako erreklamaziorik jaso ez bada ere, profesional talde batzuek eta gizarte-zerbitzuek jakinarazi dute gero eta laguntza-eskaera gehiago jasotzen dituztela heziketan sortzen diren a
razoak konpontzeko gai ez diren familia a
doptatzaileengandik. A
razo horiek –jokabide oso a
gresiboak eta a
ntzematen den loturak haustea– nerabezaroan a
gertzen dira batez ere. Dirudienez, horretarako sortutako berariazko programek emaitza itxaropentsuak ematen dituzte.
Atal hau ezin da a
maitutzat jo, a
lde batetik, babesgabetasun egoeren hasierako faseetan beharrezkoa den esku-hartzea, eta bestetik, gizarte-heziketarako esku-hartzearen eginkizun garrantzitsua (batez ere, gizarte-desabantailako egoeretan eta gurasoen zailtasunetan) a
ipatu gabe. Komunitate lana, bai eta gizarte kohesioa sustatzeko eta desparekotasunei a
urre egiteko lana ere, hainbat sistema eta gizarte eragileren eginkizuna da, ez bakarrik gizarte-zerbitzuena. Hala ere, horien eginkizuna besteena bezain garrantzitsua da. Baliteke gizarte desparekotasunak dakartzan erronkei a
urre egiteko erantzun integralagoak eta hobeak mahaigaineratu behar izatea. Gauzak horrela, familien segurtasun, hezkuntza, justizia mailan edo seme-alabak hezteko familiei eman behar zaien laguntzaren mailan egin beharrekoarekin batera, gizarte-heziketarako esku-hartzea, kalean eta zailtasun handienak dituzten familietan, inbertsioa da eta horren onuradun nagusiak haurrak izango dira, ez baitute “aurrera” egingo babesa galtzeko bidean eta dagozkien eskubideak –inork kalte egin ez diezaiena eta guztiz garatzekoa– urratzeko bidean.
Inbertsioaren beste onuradun bat, zalantzarik gabe, gizartea izango da, segurtasunaren a
ldetik, bai, baina batez ere gizarte-justizia eta duintasunaren a
ldetik.
Bukatzeko, a
ipatu behar da batzuetan a
razoak a
ntzeman direla babesgabetasun egoerak detektatzeko. Hori dela eta, a
lde batetik, a
reagotu beharko lirateke as
kotan haurrekin eta nerabeekin harremanetan egoten diren profesionalen (hezkuntza, osasun, kirol, a
isialdi a
rloetan) sentsibilizazioa eta prestakuntza, eta bestetik, zenbait protokolo ezarri beharko lirateke: a
holkuak emateko, jakinarazpenak egiteko eta baliabideetara bideratzeko. A
zken a
razoa, baina ez horregatik txikiagoa, prozesuetan a
tzerapenak gertatzea (askotariko a
rrazoien ondorioz: zerbitzuen a
rteko koordinazioa eta informazioa helarazteko modua, profesionalen ratioak, prozedura bera eta a
bar). A
tzerapen horien ondorioz, haur edo nerabearen babesgabetasun egoera a
reagotzea eta kalte handiagoa eragitea gerta daitezke.
Ezintasuna, oinarrizko osasuna eta ongizatea
2017an, A
rartekoak txosten monografikoa egin du euskal ospitaleek desgaitasuna duten pertsonei ematen dieten irisgarritasunaren inguruan. Horri dagokionez, esan behar da ezintasuna duten haurrei helduei bezala edo neurri handiagoan eragiten dietela honako a
razo hauek: beste pertsona batzuekiko mendetasuna eta irisgarritasun gabeziak, bai instalazioetan (etxebizitzan, ikastetxean, osasun-zentroetan, bizitza sozial eta kulturalari loturiko guneetan eta a
bar), bai hiri-ingurunean eta garraiobideetan. Horrela, txosten orokorraren ondorioetan a
dierazi den bezala, uste dugu premiazkoa dela botere publiko guztiek haien jardueren premisa gisa irisgarritasun unibertsalaren kontzeptua gain har dezaten, herritar guztien beharren a
niztasunari erantzuten dion ingurunea sortzeko. Horretarako, jendea biltzen den eraikin, establezimendu eta instalazioetan irisgarritasuna bermatzen duten ezinbesteko neurriak, lurraldea a
ntolatzeko tresnak, hirigintzako planak eta urbanizazio-proiektuak a
bian jarri behar dituzte.
Bestalde, nahitaezkoa da ezgaitasunen bat duten pertsonek haien eskubide guztiak baliatzeko eta gizartean guztiz parte hartzeko a
ukera emango dien ekintza positiboaren neurriak hartzen sakontzea. Izan ere, txosten honetan a
urkeztutako demandek eta ebazpenek ekintza positibo horiek hartzen dituzte kontuan; ekintza horiek hezkuntzaren eremuari eta osasunaren eta a
isialdi-denbora librearen eremuei dagozkie.
Haur eta nerabe guztiek dute euskal osasun sistema erabiltzeko a
ukera, salbuespenik gabe, unean uneko kasu batzuk baztertuta (haur a
tzerritar batzuen kasuak, berehala bideratzen direnak). 2016an, hala ere, osasun a
rloko profesionalek ohartarazi zuten euskal ospitaleetan jaiotako a
tzerritarrek (jaioberriek) a
razoak izaten dituztela osasun laguntza osoa –farmaziakoa barne– jasotzeko eskubidea haur nazionalen kasuetan bezala gauzatzeko. Osasun Sailak neurri bat hartu du egoera konpontzeko, baina a
utomatizatua ez dagoenez, beren eraginkortasuna txikiagoa izan daiteke
neurri hori a
plikatu behar duten pertsonek horren berri izan ez dutelako. Hortaz, erronka zera da: osasun-zentroetan neurriaren berri ematea eta informazioa zabaltzea.
Zailtasun handiagoak haur eta gazteen buru-osasunaren a
rloan a
ntzeman dira. Denborari begiratuta, hain zaurgarria den kolektiboa –buru patologia duten pertsonak, eta horien a
rtean, haur eta nerabeak– babesteari eta eman behar den a
rretari dagokienez, onartu behar da Euskadin bilakaera nabarmena (baina ez nahikoa) izan dugula. Badaude haur eta gazteentzako a
dimen-osasuneko zentroak eta ospitaleratze-unitateak, espektro a
utistaren nahasmendua duten a
dingabeentzako baliabide bereziak, Lehen Haurtzaroko Gaixotasun Mental Larriak tratatzeko programak eta heziketaeta terapia-zentroak. Hala eta guztiz ere, ematen den a
rretan oraindik ere a
ntzematen dira gabeziak, bete gabeko beharrak eta hutsuneak. A
rartekoak jaso dituen eskari nagusien a
rtean honako hauek daude: gaixotasuna goiz a
ntzemateko beharra nabarmentzea, tratamendua a
halik eta a
zkarren hasteko eta horrela gaitzaren bilakaera hobetzeko; mugako nortasunaren nahasmendua tratatzeko unitate bereziak sortzea; hobekuntzak elikadura-portaeraren nahasmenduen tratamenduan; a
rreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua diagnostikatzeko a
razoak gainditzea; eta talde psikoterapia garatzea.
Era berean, beharrezkoa da diagnosi-irizpideak eta jarduteko gidak a
dosteko lanarekin jarraitzea, a
ldakortasun klinikoa murriztu eta a
rretaren kalitatea hobetze a
ldera. Halaber, erakunde honen ustez, nahitaezkoa da osasun, hezkuntza, zuzenbide a
rloko eta gizarte zerbitzuetako eta komunikabideetako profesionalentzako berariazko prestakuntza neurriak sustatzea, estigmarekin eta buruko osasun a
razoak dituzten haur, nerabe eta gazteen bereizkeriarekin a
maitzeko.
Atalari a
maiera emateko, a
zpimarratu nahi da a
rlo horretan jardun behar duten sistema publikoek eta maila desberdinek, osasun mentaleko a
razoak dituzten haur eta nerabeei a
rreta osatua eta diziplina a
nitzekoa emateko, nahitaez, behar bezala koordinaturik egon eta laguntzaren jarraitutasuna bermatu behar dutela. Zentzu horretan, beharrezkoa da erakunde a
rteko koordinazio eremu egonkorrak sortzea eta erakunde a
rteko koordinazio hori behar bezala a
rautu eta protokolizatzea eta, dagoeneko tresna juridiko horiek dituzten egoeretan, behar bezala betetzen direla bermatzea. Gainera, diziplinarteko taldeetan diharduten profesional batzuen a
rabera, “kasu konplexuetan –hau da, sistemen “zirrikituetan” galtzen diren horietan– soluzio batek funtzionatzeko modu bakarra guztiek
–pertsonek eta erakundeek– beren a
ldetik a
pur bat gehiago jartzea da”; horrela, segurtasun sare itxiago bat sor daiteke.
Koordinazio soziosanitarioaren a
rloan, nabarmentzekoa da arreta goiztiarraren eredua, a
zken urteotan ezarritakoa. Eredu horretan, a
rreta emateko prozesuan, osasun-, hezkuntzaeta gizarte-zerbitzuen sistemek hartzen dute parte, esku-hartzearen hasieratik eta prozesu osoan zehar, eta erantzun a
halik eta osatuenak ematen saiatzen dira. Beste a
urrerapauso bat a
rreta goiztiarra eredu horrekin bat a
rautzen duen dekretua onartu izana izan zen 2016an. Horrekin bermatu da a
rreta goiztiarra 6 urtetara ematea (eta ez, lehen gertatzen zen bezala, 3 urtetara bakarrik). Dena den, desgaitasun, mendetasun edo garapen-nahasmenduak di-
tuzten haurren a
rreta ezin da ulertu, ez badira a
ipatzen esparru osagarri garrantzitsuak, euskal a
dministrazioek beren gain hartzen dituztenak, abenduaren 14ko 39/2006 Legeak mendeko pertsonei a
itortzen dizkien eskubideak bermatzeko xedez. A
razo batzuk a
ntzeman dira tratamenduak hasteko a
tzerapen txikiak egon direlako, baina horrez gain, A
rartekoak ez du jaso zailtasun handien berri.
Amaitzeko, mendekotasuna sortzen duten substantziak nerabeen a
rtean kontsumitzea a
ipatuko da. Gai horren inguruko lana Euskadin duela hainbat hamarkada hasi zen (droga-mendekotasunei buruzko lehen legea 1988an onartu zen eta duela gutxi burutu da A
dikzioei buruzko VI. Plana). Eskaintza kontrolatzeko neurriak eta eskaria murriztekoak uztartzen dituzten irizpide bateratuak hartu zituen oinarri, nazioarteko estrategia eta postulatuekin bat. Nerabeen kontsumoei buruzko datuei dagokienez, substantzien kontsumoan ez da igoera nabarmenik ikusi (cannabisaren kontsumoak zertxobait gora egin du), baina a
lkoholak jarraitzen du EAEko nerabeen a
rtean gehien erabiltzen den eta hedatuena den substantzia izaten. Gizartearen ustez, nerabeek gero eta a
lkohol gehiago edaten dute; hala ere, a
zterketa as
koren a
rabera, orain dela hamar urte a
lkoholaren kontsumoa handiagoa zen; edaten hasteko a
dinari dagokionez, lehen bezala, 13,5 urterekin hasten dira, gehienetan kontsumo esperimentalak izaten diren a
rren. Baina a
ditu guztiek a
dierazi duten bezala, ezin da ematen den markoaren testuingurutik, jasotzen duen gizartetik eta eusten duten baloreetatik kanpoko a
lkoholaren kontsumoaren irakurketa egin. Zaila da a
lkohol kontsumoaren murrizketa edo mantentze terminoetan prebentzio emaitzak lortzea gizarte osoa denean kontsumo hori babestu, justifikatu, baimendu eta sustatu ere egiten duena. A
rartekoak esparru horretan egin dituen a
zken esku-hartzeetan, gogorarazi die euskal udalei a
lkohola a
dingabeei saltzea kontrolatzeko betebeharra duela.
Gizarte eta ekonomiaren egonkortasunik eza bizi diren haur eta nerabeen egoera izan da a
zken urteotan erakunde honek izandako kezka nagusietako bat. Testuinguru guztietan bezala, Euskadin ere, biztanleria osoaren pobrezia-adierazleak gainditzen ditu haurren pobreziak, eta horiek baino a
zkarrago egin du gora. EAEko estatistika-eragiketen a
dierazleei erreparatuta, 14 urtetik gorakoen populazioan mantentze pobrezia (oinarrizko beharrak betetzea) 1,4 puntu igo da 2008tik 2014ra (% 3,7tik % 5,1era). 14 urtez a
zpikoen populazioan, a
ldiz, tasa hori 3,9 puntu igo da (2008an % 7,3koa zen, 2012an % 9,5ekoa, eta 2014an
% 11,2koa). Gainera, pobreziak as
koz eragin handiagoa du guraso bakarreko familietan eta a
tzerritarren familietan.
Bestalde, a
ldi baterako a
ldagaiak sartzeak ere errealitate biribila bat a
gerian utzi du: pobrezia belaunaldiz belaunaldi transmititzen dela. Europako Batzordeak Haurtzaroan inbertitzea: desabantailen zikloa a
purtzea gomendioan dioenez, zerbait egin ezean, pobrezia gurasoengandik seme-alabengana igaroko da, jarauntsi txar bat bezala. Hori oinarri hartuta, itxaropentsua da Euskadiko Familia eta Haurtzaroaren Inbertsiorako Estrategia iragartzea, besteak beste, haurren pobreziari a
urre egiteko premiazko plan baten eskakizunei erantzutea helburu duena. Dena den, horrek epe ertain eta luzeko ondorioak izango ditu.
Epe laburrean, zalantzarik gabe, diru-sarrerak bermatzeko euskal sistemak kontrolatzen du pobrezia maila, eta diru-sarrera nahikorik edo batere ez duten familiei laguntzen die, hain zuzen ere, eskubide subjektibo gisa sortu diren diru-sarrerak bermatzeko prestazio ekonomikoaren eta etxebizitzarako prestazio osagarriaren bitartez. Hobetzeko modukoa izan a
rren, bidezkoa da sistema horren balioa nabarmentzea eta kohesio sozialean, baita pertsonen eta komunitateen ongizatean ere, dituen ondorio positiboak a
zpimarratzea. Zenbait a
zterlanek a
dierazi duten bezala, sistema horri esker, pobretasun-egoeran dauden familien herenaren egoera hobetzen da eta pobretasun-atalaseak gainditzen dituzte (marjina handiarekin ez bada ere). Hala, beste heren bat muturreko pobretasun-egoeratik a
tera daiteke sistema horri esker.
Egungo pobretasun-egoerei erantzuteko hartutako neurriei dagokienez, ezin dugu a
haztu euskal udalek egindako a
halegina. Izan ere, horiek, gizarte-larrialdiko laguntzen edo beste udal prestazio ekonomiko batzuen bidez, batzuetan zuzenean eta beste batzuetan a
ntolatutako gizarte zibilaren laguntzarekin, diru-sarrerak bermatzeko errentaren baliabidea osatzen dute eta konponbide zehatzak ematen dituzte a
gertzen diren zaurgarritasun egoera zehatzetan.
Dena den, 2016ko Euskadiko Pobreziaren eta Gizarte Desberdintasunen Inkestan lehen a
ldiz sartutako gabezia-adierazleen a
zken a
zterketaren a
rabera, pobreziak eta prekarietateak inpaktu handia du EAEko haur eta nerabeengan. Horren a
rabera, pobreziari loturiko gabeziak eta ongizate-gabeziaren beste forma batzuk, baita larrienak ere, ez dira desagerrarazi a
dingabeen a
rtean, gure lurraldean dagoen diru-sarrerak bermatzeko sistema Europar Batasunaren mailan garatuenen parekoa izan a
rren. Ildo horretan, Euskadiko 1 eta 15 urte bitarteko a
dingabe guztiak a
intzat hartuta, 2016an, % 10,4k jasaten dituzte oraindik oinarrizko gabezia a
razoak; egoera larrienak bakarrik kontuan hartuta, % 3,5 dira (egunero proteinetan a
beratsa den jatordu bat egiteko a
ukera, egunero barazki edo fruituak jateko a
ukera, zapata egokiak edukitzea –2 pare baino gehiago–). Hori guztia dela eta, berriz ere, A
rartekoak bere egiten du ikerlanaren egileak esandakoa, hain zuzen, “gizarteak konturatu behar du pobreziak eta ongizate-gabeziaren beste forma batzuek benetan zer esan nahi duten, haur eta nerabeen belaunaldi berriek izango duten a
ukera-berdintasunari dagokionez”.
Euskadiko Familia eta Haurtzaroaren Inbertsiorako Estrategiak honako formula hau proposatzen du dimentsio a
nitzeko fenomenoa den haur pobreziari (edo berdintasunik ezari) erantzuteko: “familiaeta haurtzaro-politiken gobernantza egokiagoa (...), eta esparru horretan, gizarte-hezkuntzako politiken integrazio hobeagoa, lurralde eta tokiko mailako gizarte-zerbitzu, hezkuntzaeta osasun-zerbitzuak bereziki a
ldeztuz”.
Arartekoak hainbat ebazpen, txosten eta a
zterlanetan a
zpimarratu du gizarte-hezkuntzako politikak integratzeko, goian a
ipatutako sistemek lana partekatzeko eta komunitatean, hurbiletik eta prebentzio gisa a
ritzeko beharra, hori guztia gakoa baita pobreziari, babesgabetasunari eta, hitz batez, desabantaila sozialeko egoerei a
urre egiteko.
Hezkuntza, jarduera ludikoak, a
rtistikoak eta kirol-jarduerak
Euskal hezkuntza-sistemak harrotasunez a
gertzen da sistema sendo gisa, emaitza onak lortzen dituena eta ikasleen inklusioa helburu duena. Izan ere, Euskadi da ikasle baten hezkuntzan gehien inbertitzen duen a
utonomia-erkidegoa (2012an, 4.500 euro ikasleko). 2007 eta 2012 urteen bitartean, inbertsioa murriztu egin da (888 euro gutxiago ikasleko), estatuko batezbestekoa baino gutxiago. Halaber, gainerako a
utonomia-erkidegoetan baino a
zkarrago leheneratzen a
ri dela ematen du. Murriztutako a
urrekontu-idazpenei dagokienez, eskolaz kanpoko ekintzak eta gehigarriak izan dira, osabidezko hezkuntza eta unibertsitatez kanpoko bekak.
Garaia baino lehen eskola uzteari dagokionez, datu onak ditu: 2015ean % 9,7koa izan da. A
zken boladan egindako hainbat ebaluazioren bitartez jasotako datuak, emaitzei eta gaitasunei dagokienez, onak izan dira. Hala ere, Eusko Jaurlaritzak 2015ean egindako ebaluazio diagnostikoan desberdintasun maila igotzea a
ipatu zen: euskal eskolak lehen baino a
pur bat okerrago orekatzen zituen ikasleen jatorrizko ingurunearen indize sozioekonomiko eta kulturalaren ondoriozko desberdintasunak.
Azken urteotan, “ghettoak” eratzea edo etorkinen familietako haurrak ikastetxe batzuetan pilatzea gertatu da, bai sare publikoan, bai itunpeko zentroetan, baina batez ere horietako lehenengoan. Hain zuzen, haur horiek zentro horietan matrikulatzeko orduan matrikulatze-prozesua a
rautzen duten irizpide orokorrak betetzen dira, eta horrek gure hirien edo lurraldearen a
ntolaketara ere hedatzen du fenomenoa (eta, hortaz, benetako soluzioak bilatzeko gaitasuna). Eskolatzeko lurralde batzordeek ikasle etorkinak eskola-esparru batean dauden ikastetxeen a
rtean intentzio onez banatzeak ez du ezertarako balio, hurrengo ikasturtean gurasoek etxetik hurbilen dagoen ikastetxera lekualdatzeko eskaera a
urkezten badute. Ikasleak onartzeko orduan “ikasle ohia” bezalako irizpideak erabiltzearen ondorioa da a
intzat hartzeko beste a
ldagai bat. Edonola ere, a
tzerritarren familietatik datozen ikasle as
ko ikastetxe batzuetan egotearen ondorioak a
ztertzeko orduan, ezin da a
haztu horrela gizarte-desabantaila duten haurrak zentro batean pilatzen direla, a
ztertutako zentro gehienetan gertatzen den bezala.
Hezkuntza-beharrizan bereziak dituzten ikasleen a
rreta, dirudienez, ondo a
ntolatuta dago derrigorrezko eskolatzearen etapa guztietan, sistemak eskaintzen duenaren eta familiek eskatzen dutenaren a
rtean a
lde bat badago ere, batez ere, a
dimen gaitasun handiko ikasleen eta a
rreta-defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua dutenen kasuetan. A
zken bolada honetan, laguntza-eskaerak derrigorrezkoaren ondorengo ikasketei lotuta daude; izan ere, gazte horiek, ikasketa maila horretara iritsita, ez dute beti laguntza berdinak topatzen.
Lanbide heziketako ikasketei dagokienez, erakunde honetan a
urkeztutako kexek a
gerian utzi dute horrelako ikasketak egiteko nahia gero eta handiagoa dela (seguru as
ko, krisialdian lan-merkatura sartzeko zailtasunen ondorioz). Eskari
horri eta ez zaio beti erantzuna ematen, lehentasun eta hurrenkera a
plikatzen direlako; ikasturte honetan Hezkuntzaren kalitatea hobetzeko 8/2013 Lege Organikoak (LOMCE) sartutako zenbait a
ldaketek eragina izan dute erdi mailako lanbide heziketako zikloetara sarbidea izateko baldintzetan.
Lege horrek, gainera, eragin negatiboa izan du “gizarte-desabantaila” duten haurrentzako prestakuntza-eskaintzan. Oinarrizko Lanbide Heziketa ezartzeak, eta jarraian, Euskadin ibilbide luzea eta finkatua izan duten hastapeneko lanbide gaitasuneko programak desagertzeak, a
razo bihurtu dute ordura a
rte ondo funtzionatu zuen sistema. Ez Hezkuntza Sailak, ez enplegurako prestakuntzaren a
zpisistemak ez diete a
ukerarik eskaintzen bigarren mailako ikasketarik ez duten 17 urtetik gorako gazteei.
Hezkuntzari loturiko gastua ordaintzen laguntzeko bekei eta bestelako laguntzei dagokienez, horretarako bideratutako a
urrekontu-partidak murrizteaz gain, lehen esan bezala, a
ipatu beharra dago as
mo handiko “testuliburuen programa solidarioa” bertan behera utzi dela. Derrigorrezko hezkuntza maila guztietara iristeko as
moz sortu zen a
rren, ez da lortu Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako a
zken bi urteetan ezartzea eta programaren etorkizuna kolokan dago.
Eskolako bizikidetzari dagokionez, ezaguna da a
razo horiei heltzeko Euskadin egindako ibilbidea. Izan ere, hainbat programa eta tresna sortu dira, irismen zabalekoak: berdinen a
rteko tratu txarreko egoeraren a
ldizkako jarraipena, ikastetxe guztietan bizikidetza planak ezartzea, jazarpen-egoeretan edo jazarpen sumoaren a
urrean jarduteko protokoloak, bizikidetzaren behatokia… Dena den, errealitateak erakusten du berdinen a
rteko tratu txarrak, eskola-jazarpena, ez dela desagertu eta hartutako norabidean a
urrera egin behar dela. Erakunde honen iritziz, prebentzioak jarraitzen du erronka handia izaten, eta ikastetxeak gune seguruak, a
niztasuna errespetatzen dutenak bihurtzea lortu behar da, non ez baitira onartzen indarkeria, jarrera iraingarriak edo, hitz batez, hezkuntza komunitatea osatzen duten pertsona guztien eskubideen a
urkako jokabideak. Dirudienez, helburu horiek ditu Hezkuntza Sailak 2017an a
urkeztu zuen ekimen berriak
–Bizikasi–. Izan ere, programa horrek behar den a
rreta jartzen du, baita tresna praktikoak ere, elkarbizitzarako a
razoak a
gertzen direnean, kasuei heltzeko eta horiek konpontzeko. A
rartekoak a
rretaz jarraituko ditu as
mo handiko programa hori ezartzeko prozesua eta emaitzak.
Ekonomia-krisiak eragindako familiek diru-sarrerarik ezari edo murrizteari a
urre egiteko erabilitako estrategietako bat aisialdi eta kultura jardueretan parte hartzea saihestea izan da. Familia horietan dauden haurren kasuan, gutxiagotan parte hartu izan dute eskolaz kanpoko ekintza, jarduera ludiko eta jolas-jardueretan, eta hortaz, murriztu egin da gizarte-bizitzan parte hartzea. Oraindik ere, ikerketa batzuen a
rabera, haur batzuek ez dute jarduera sozialetan, a
isialdi, kultura eta kirol jardueretan parte hartzen, familiek ordaindu ezin duten kostu ekonomikoa dutelako (haur pobreen
% 48,3 eta % 55,3 bitartean eta ongizate-gabezian bizi diren biztanleen % 14,2 eta % 25,6 bitartean). Jarduera horietan parte ez hartzeak, baztertuta geratzeak, eragin handia izaten du haur eta nerabe horien garapen osoan eta, berriz ere, a
gerian uzten ditu pobreziaren ondorioak, a
ukera-berdintasunari dagokionez.
Kirol jarduerei dagokienez, erakunde hau bat dator uztailaren 1eko 125/2008 Dekretuak Euskadiko eskola-kiroleko jarduera guztiei ezartzen dien hezkuntza izaerarekin. Kirola haurraren heziketaren osagai berezkotzat eta balio positiboak transmititzeko bidetzat jotzea koherentea da a
din horietako haurrei zuzendutako kirol teknifikazioaren eskaintza eskola-kiroleko eskaintzarekin koordinaturik egotearekin. Hala, a
din horietan kirol modalitateen eta ibilbideen a
rteko nolabaiteko oreka lortu nahi da eta a
dingabeek goizegi kirol bat a
ukeratzea saihestu nahi da, izan ere, horrek beste kirol batzuk ezagutzeko a
ukera galarazten du eta, horrenbestez, ez dute kirola jolas eta balioak ikasteko a
ukera gisa ulertuko.
Babes-neurri bereziak
Euskadira familiarik gabe etorri diren a
dingabe a
tzerritarren kopurua nabarmen igo da 2017an (batez ere, Bizkaian); horrela hautsi egin da iaz a
rte ikusten zen beheranzko joera. Kasu batzuetan zailtasun handiekin bada ere, babesik gabeko haurrentzako gizarte-zerbitzuek, foru a
ldundietakoek, a
halegin handia egin dute, a
dingabe guztiei a
rreta berehala emateko –egun, behin-behineko zaintza–. A
rreta
horrek a
dina zehaztu a
rte (dokumentuen edo Fiskaltzaren dekretuaren bidez) irauten du; gero, a
dinaren a
rabera, tutoretza hartzeko prozedura hasi edo egoitza-baliabidea uzteko prestaketak egiten dira.
Aurreko urteetan, a
dingabe horiei harrera eta a
rreta ematean a
ntzemandako as
kotariko a
razoak a
digabeek eurek A
rartekoan a
urkeztu zituzten kexa as
koren a
rrazoi bihurtu ziren. A
dministrazioak bere protokolo, programa, baliabideak eta esku-hartzea hobetu a
hala, kexen kopurua jaisten hasi zen. Izan ere, a
urreko idatz-zatian a
ipatu bezala 2017an etorri ziren a
dingabeen kopurua igo a
rren, batek ere ez du esku hartzeko eskaerarik a
urkeztu. Hala ere, A
rartekoa harrera-baldintzak gero eta okerragoak izan zitezkeela kezkatuta zegoenez, hainbat bisita egin zituen lehen harrerako zentroetan (premiazko harrerako zentroetan). Ondoren, gomendioak edo iradokizunak helarazi zizkien a
dministrazioei, plaza gehiago eskatuz, gazte horiek guztiak duintasunez a
rtatzeko eta dagozkien garapen osatua eta hezkuntza-laguntza izateko eskubideak bermatzeko. Halaber, ebazpenetan A
rartekoak bere iritzia a
dierazi zuen: komeni dela EAE osoaren mailan jardutea familiarik gabe dauden a
dingabe a
tzerritarren beharrei erantzuteko, parte hartzen duten erakunde guztien a
rteko hausnarketa oinarri hartuta.
Gazteak (gehienetan, mutilak) heltzen hasi ziren lehenengo urteetan a
ntzemandako zailtasunak, esan bezala, pixkanaka konpondu egin dira. Gaur egungo egoerari buruzko datu batzuk Nazio Batuen Haurren Eskubideen Batzordeari a
urkeztutako txostenean jaso dira. Izan ere, txosten horretan oinarritu da a
tal honetako balorazioa. Dena den, bertan a
ipatu den bezalaxe, hasieran, a
razoak heltzeko eta harrera emateko unean a
gertzen ziren; a
zken urteotan, a
ldiz, gizarteratzeko prozesuetan eta, a
din-nagusitasunera iritsita, emantzipatzen laguntzeko prozesuetan ikusten dira zailtasunak, hala nola lana edo etxebizitza eskuratzeko orduan; gazteen eskura dauden formakuntza-programak eta lanbide-prestakuntzako
programak murriztea; prestazio ekonomikoen eta gizarteratze zerbitzuek kudeatzen dituzten programen a
hultasuna.
Arartekoak hainbatetan a
zaldu duenez, a
dministrazio publikoek jarraipena egin eta lagundu beharko liekete gazte horiei, a
din-nagusitasunera iritsita egoitza-baliabideak uzten dituztenean, oso gazte, helduen laguntzarik gabe, a
hultasun egoeran geratzen direlako. Horrek esan nahi du indartu behar direla irteera eta emantzipazio programak, batez ere, a
utonomia pixkanaka lortzeko programak. Horien inguruan, hain zuzen ere, hausnarketa eta proposamenak egin dira 5/2013 Gomendio Orokorrean (Bakarrik dauden a
dingabe/ gazte etorkinen a
rretarako bermeak). Programa batzuk a
bian badaude ere eta a
rlo horretan a
ldaketa nabarmenak a
urreikusi badira ere, oraindik handia da hobetzeko tartea.
Espainiako estatuaren erabaki guztiak, Europar Batasuneko herrialdeen jardueraren baitan, nazioarteko babesaren eskatzaileak eta errefuxiatuak birkokatzeko eta birfinkatzeko programekin zerikusia dutenak, a
utonomia-erkidegoen iritzia kontuan izan gabe hartu dira. Espainiako as
ilo-sistemari buruzko a
raudia ez dago Europako sistemara egokitua, eta gainera, a
utonomia-erkidegoek ez dute erabakiak hartzeko a
halmenik. Horrek guztiak eragozten du Europar Batasunaren a
urrean hartutako konpromisoak betetzean jarrera a
ktiboa izatea. Izan ere, konpromiso horiek nazioarteko zuzenbide humanitarioaren ingurukoak dira, Europan babesa eskatzen duten eta drama humanitarioa bizitzen a
ri diren pertsonekikoak. Gaur egun, Espainiako
Gobernuaren eta a
utonomia-erkidegoen a
rteko komunikazioa eskasa da eta harreraren kudeaketa gobernuz kanpoko erakundeen bitartez egiten da (CEAR, GURUTZE GORRIA, A
CCEM eta beste). Hala ere, pertsonen beharrak (ikasketak, osasuna, gizarteratzea, laneratzea eta a
bar) betetzeko, a
utonomia maila eskumeneko baliabide eta zerbitzu publikoen mailatik egin behar da. Pertsonek beharrizan osatuak izaten dituzte, eskumen-banaketa kontuan hartu gabe.
Autonomia-erakundeek, EAE barne, Europan errefuxiatuak dauden pertsonen egoerarekiko jarrera a
zaldu eta harrera emateko borondatea helarazi diote Espainiako Gobernuari. 2017an, autonomia-erkidegoetako herriaren defendatzaileek jendaurrean diagnostiko partekatua a
zaldu dute, Espainiako Herriaren Defendatzaileak 2016an egin zuen moduan. A
zken a
dierazpenean jasotako ondorio eta proposamenekin batera, a
utonomia-erkidegoetako herriaren defendatzaileek a
dierazi dute, besteak beste, konbentzituta daudela “ezinbestez ebaluatu behar dela zergatik orain a
rte ezin izan zaien harrerarik eskaini Europan as
ilo eta babes humanitario subsidiarioa eskatu dutenei, eta galdegin dute a
parteko beste estrategia batzuk diseina daitezela, Europak a
urrez a
urre duen giza hondamendiari a
urre egiteko”. A
zken helburu hori hobeto zehaztu eta gauzatzeko, besteak beste, erakundeen a
rteko mahaiak eta errefuxiatuak hartzeko jarduera-planak a
bian jartzea proposatu da, a
rlo horretan lanean diharduten gizarte-erakundeen partaidetza a
urreikusiko dutenak. Euskadin dagoeneko errealitate bihurtu da, orain beharrezkoa da pertsonak heltzea.
EAEn, a
zken urteotan hasi dira entzuten gizakien salerosketan haur eta nerabeak tartean egoteari buruzko a
lbisteak, oraindik kasu oso gutxi izan a
rren. Salerosketaren biktimei laguntzeko protokoloak egon badaude ere, batez ere Ertzaintzan (autonomia-erkidegoko Polizian) eta gizar-
te-zerbitzuetan, “emakume biktimaren” ikuspegitik egin dira; ondorioz, babesik gabe dauden emakumeei laguntzeko erakundeek bideratzen dituzte protokolo horiek. Gauzak horrela, a
rreta publikoan sartzen dira neska nerabeak, baina ez mutil nerabeak, ezta emakumeen seme-alabak ere, salerosketa-sareek emakumeak herrialdean sartzea edo horiek kontrolatzea errazteko erabil ditzaketeenak.
Pixkanaka a
gerian jartzen a
ri da haur eta nerabe horien presentzia eta beren eskubideak urratzea; hala ere, haurren eskubideei buruzko hausnarketa –hasierako urratsa– falta da oraindik, haur eta nerabe horien presentziaz konturatzeko, haien beharrak a
intzat hartzeko, eta, a
ldi berean, a
dingabearen interes gorenaren ikuspegia kontuan hartzen duen erantzuna prestatzeko.
Hasteko esan beharra dago A
rartekoak justizia-administrazioaren eremuan egiten duen esku-hartzean, mugaketa a
rgi bat dagoela, hain zuzen ere, erakundea a
rautzen duen legean. Izan ere, lege horretan ezartzen da erakundea ez dela sartuko gai batzuetan, horien inguruko epai irmoa eman bada edo egoitza-judizialean badaude. Hala ere, A
rartekoak interesa a
ger dezake Justizia Sailarekin zerikusia duten jarduketen gainean, hain zuzen ere, a
dministrazio horrek baitu eskumena ezarritako neurri judizialak betearazteko baliabideak kudeatzeko eta legearekin a
razoak dituzten a
dingabeei a
rreta emateko.
Euskadiko gazte-justiziaren sistemak, hura berariaz a
rautzen duen legean xedatutako printzipioak eta gidalerroak betetzen dituenak, bokazio hezitzaile eta leheneratzaile nabarmena du. Orientazio egoki horren ondorioak, A
rartekoaren iritziz, Euskadiko Gazte Justiziaren IV. Planaren (2014-2018) tarteko ebaluazioan jasotako datuetan ikus daitezke: a
lde batetik, berrerortze kasuen kopuruak behera egin du (adingabeek egiten dituzten delituak gero eta gehiago izan a
rren), eta bestetik, bitartekaritza prozesuak gero eta ugariagoak dira A
dingabeen Epaitegietan eta horien % 84 a
rrakastaz a
maitu dira.
14 urtez a
zpiko haurrei ezin zaie deliturik egotzi. Kasu horiei dagokienez, 2017an, A
rartekoak ofiziozko esku-hartze bat burutu zuen, halako kasuetan a
dingabeak babesteko sistemaren jarduera hobeto ezagutzeko eta, beharrezkoa izanez gero, hobekuntzak proposatzeko. Esku-hartzearen ondorioz sortu den dokumentuak -kasu horretan ez da gomendio gisa formulatufiskaltza bulegoetan eta foru eta udal gizarte-zerbitzuetan jasotako iritziak bildu eta partekatzen ditu.
Poliziaren eremuan, kexaren bat jarri da poliziaren eginkizuna gauzatzeari dagokionez; baliteke eginkizun hori gauzatzean, noizbait, a
dingabeen eskubideak a
rriskuan jarri izana. Horri dagokionez, a
dierazi behar da egiaztatu berri dela Ertzaintzaren a
txiloketa-zentroetan a
dingabeak zaintzeko gela berezirik ez dagoela eta a
dingabeentzako a
txiloketa-liburu espezifikoei dagokienez jardunbide desberdinak daudela; urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoaren A
raudiak eskatzen ditu horiek.